Zamek krzyżacki w Malborku - polski zabytek kultury na liście UNESCO

W średniowieczu mówiono, że Mallbork z błota powstał, tak jak Buda węgierska ze skały a daleki Mediolan z marmuru. Takie zestawienie bardzo dobrze charakteryzuje zarówno nizinne położenie Malborka nad Nogatem, jak i jego ceglane mury. Bowiem cały ten wielki zespół warowny, na który złożyły się trzy zamki i miasto, został zbudowany z cegły, którą wyrabiano na miejscu, wykorzystując pobliskie pokłady gliny.

Malbork przywodzi na myśl bolesne i tragiczne karty naszych dziejów, na które tak znaczny wpływ wywarło dawne państwo krzyżackie, Początek zakonu w dorzeczu dolnej Wisły łączy się z osobą Konrada Księcia mazowieckiego, który w XIII wieku sprowadził niemieckich rycerzy w celu obrony przed sąsiednimi Prusami. Krzyżacy budowli drewniane grody, takie jak na przykład Radzyń, a także zakładali miasta, między innymi Toruń. Kierunek natarcia krzyżaków skierowany był ku morzu. W końcu nieopodal historycznego Drużna (dzisiejszy Elbląg) wznieśli w latach późniejszych Malbork.

Zamek krzyżacki w Malborku to trzyczęściowa twierdza obronna w stylu gotyckim o kubaturze ponad 250 000 m3. Składa się z podzamcza, zamku średniego i zamku wysokiego. Jest to jeden z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Jego pierwotna nazwa używana przez zakon krzyżacki brzmiała Marienburg, czyli Gród Marii. Od 14 września 1309 do 1457 zamek w Malborku był siedzibą wielkiego mistrza krzyżackiego, a miasto stolicą państwa zakonnego.

Przygotowania do budowy trwały od roku 1272, kiedy to rozpoczęto wycinkę lasu i gromadzenie budulca (cegły, drewno, kamienie na fundamenty). Największego wysiłku wymagała produkcja cegieł i dachówek. Pierwszy etap budowy można datować na lata 1274-1280.

W latach 1334-1344 nastąpiła rozbudowa kaplicy Mariackiej, następnie dziedzińca zamku. Ważnym okresem w dziejach Malborka było przeniesienie do niego siedziny wielkiego mistrza aż z Wenecji. Dobudowno także wieżę z dzwonem oraz Dom Wielkiego Mistrza. Rozbudowa zamku pociągnęła za sobą budowę fortyfikacji.

To właśnie Malborka nie udało się zdobyć Władysławowi Jagielle po bitwie grunwaldzkiej w 1410 roku. W czasie wojny trzynastoletniej zamek został poddany królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi przez czeskiego dowódcę najemników Ulryka Czerwonkę, gdyż zakon zalegał z wypłatą żołdu. Od tej pory, aż do 1772 roku, była to jedna z rezydencji królów Polski. Zamek był niszczony podczas wojen ze Szwecją, rozbiorów, wojen napoleońskich. Początki odbudowy miały miejsce w 1817 roku. Od 1877 zamek był rekonstruowany przez Conrada Steinbrechta do jego śmierci w 1923 roku, prace kontynuowano do 1945 roku, kiedy to podczas walk o miasto zamek został znacznie uszkodzony przez Armię Czerwoną. Odbudowa trwa do dziś.

Od 1961roku jest siedzibą muzeum polskiego. W 1997 roku zamek krzyżacki w Malborku został zapisany na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Od kilku lat, organizowane są inscenizacje zdobywania zamku malborskiego przez wojska polskie po bitwie pod Grunwaldem.