Uchwała
Sądu Najwyższego
z dnia 28 lutego 1994 r.
III CZP 11/94
Sprzeciw współwłaściciela zabudowanej nieruchomości, wyrażony przeciwko treści tytułu wykonawczego po uzyskaniu tego tytułu przez innego współwłaściciela tej nieruchomości, nie może stanowić podstawy powództwa opozycyjnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).
OSNC 1994/9/175
4043
Dz.U.1964.43.296: art. 840 § 1 pkt 2
glosa częściowo krytyczna Banaszkiewicz B. OSP 1995/6/130
przegląd orzeczn. Gudowski J. PS 1998/2/85
Skład orzekający
Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski (sprawozdawca).
Sędziowie SN: F. Barczewska, Z. Świeboda.
Sentencja
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stanisławy B. i Stanisława B. przeciwko Tadeuszowi H. o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krośnie, postanowieniem z dnia 30 listopada 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:
"Czy i jaki wpływ na skuteczność uzyskanego przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości tytułu wykonawczego, w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności wyroku, nakazującego eksmisję z tej nieruchomości jej posiadacza, wywiera sprzeciw innego współwłaściciela co do realizacji tytułu w postępowaniu egzekucyjnym?"
podjął następującą uchwałę:
Sprzeciw współwłaściciela zabudowanej nieruchomości, wyrażony przeciwko treści tytułu wykonawczego po uzyskaniu tego tytułu przez innego współwłaściciela tej nieruchomości, nie może stanowić podstawy powództwa opozycyjnego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Uzasadnienie faktyczne
Wyrokiem z dnia 29 sierpnia 1988 r. sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w Krośnie nakazał pozwanym Stanisławowi B. i Stanisławie B. opróżnienie z rzeczy i osób prawa ich reprezentujących lokalu mieszkalnego znajdującego się w budynku położonym w D. na działce nr 100 przy ul. Mickiewicza 5, składającego się z kuchni i dwóch pokojów na pierwszym piętrze budynku oraz garażu znajdującego się w osobnym budynku i wydanie tego lokalu wraz z garażem powodowi Tadeuszowi H. Sąd Wojewódzki w Krośnie wyrokiem z dnia 26 września 1989 r. sygn. akt (...) oddalił rewizję pozwanych.
Powodowie Stanisław i Stanisława B. wnosili o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci przytoczonego wyroku nakazującego eksmisję powodów z lokalu mieszkalnego i garażu. Twierdzili, że Krzysztof i Alicja K., będący w 1/2 współwłaścicielami spornej (zabudowanej) nieruchomości, złożyli, po wszczęciu egzekucji, oświadczenie stwierdzające, że nie wyrażają zgody na przeprowadzenie egzekucji wszczętej na wniosek wierzyciela Tadeusza H. (będącego w 1/2 współwłaścicielem tej nieruchomości).
Sąd Rejonowy w Krośnie wyrokiem z dnia 15 marca 1993 r. sygn. akt (...) oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu. W uzasadnieniu zaś tego rozstrzygnięcia przytoczył, że sprzeciw współwłaścicieli złożony dopiero po powstaniu tytułu egzekucyjnego nie jest zdarzeniem, wskutek którego zobowiązanie do wydania lokali (mieszkalnego i użytkowego) wygasło albo nie może być egzekwowane.
Rozpoznając rewizję powodów opartą na podstawach przewidzianych w art. 368 pkt 1, 3 i 5 k.p.c. Sąd Wojewódzki przedstawił do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.
Uzasadnienie prawne
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z akt sprawy i z uzasadnienia przedstawionego zagadnienia prawnego wynika, że w dacie uzyskania przez pozwanego Tadeusza H. prawomocnego wyroku z dnia 29 sierpnia 1988 r. sygn. akt (...), nakazującego opróżnienie przez powodów Stanisławę B. i Stanisława B. lokalu mieszkalnego i użytkowego znajdujących się na działce nr 100 przy ul. Mickiewicza 5 w D., wymieniona zabudowana działka stanowiła współwłasność - w równych częściach - Tadeusza H. i Janiny K. Wymieniona współwłaścicielka nie sprzeciwiła się żadnemu pozwu złożonego przez Tadeusza H. przeciwko osobom trzecim, co potwierdza treść przytoczonej sentencji wyroku z dnia 29 sierpnia 1988 r. Zagadnienie dochodzenia przez każdego ze współwłaścicieli roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa (art. 209 k.c.), było już przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego. Jeszcze pod rządem art. 89 Prawa rzeczowego, będącego odpowiednikiem obecnie obowiązującego art. 209 k.c., w orzecznictwie podkreślano, że współwłaściciel występujący z roszczeniem windykacyjnym może, bez legitymowania się upoważnieniem pozostałych współwłaścicieli, żądać usunięcia ze wspólnej nieruchomości osób trzecich, jeżeli inni współwłaściciele pozostają bezczynni i nie ingerują w kwestię wykonania tej czynności w omówionej formie (por. orzeczenie SN z dnia 14 czerwca 1950 r. ŁC 584/50, PiP z 1951 r., nr 3, s. 550). Przesądzona została legitymacja czynna współwłaściciela występującego z powództwem lub z wnioskiem w celu zachowania wspólnego prawa. Współwłaściciel dokonujący czynności zachowawczych działa w imieniu własnym. Nie jest on przedstawicielem ustawowym pozostałych współwłaścicieli. W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1960 r. I CO 16/60 (OSN 1961, poz. 31) stwierdzono, że art. 89 prawa rzeczowego nie przewiduje ustawowego przedstawicielstwa jednego współwłaściciela przez drugiego. Przepis ten przewiduje wzajemną reprezentację interesów jednych współwłaścicieli przez drugich, jednakże współwłaściciel opierający się na tym przepisie działa w imieniu własnym. Działanie takie oznacza dążenie do zachowania wspólnego prawa. Zostaje zatem podjęte i wykonywane nie tylko w interesie współwłaściciela podejmującego tego rodzaju czynności, lecz także i pozostałych współwłaścicieli. Jednakże, co wynika z treści art. 209 k.c., prawo to wynika z prawa współwłasności. Dokonując czynności, zmierzającej do zachowania wspólnego prawa, współwłaściciel bądź dochodzi, bądź broni swego własnego prawa, które nie zostało oddzielone od prawa pozostałych współwłaścicieli. Ci współwłaściciele mogą zgłosić sprzeciw przeciwko podjętym czynnościom. W wypadku - jak w rozpoznawanej sprawie - gdy jeden ze współwłaścicieli wystąpił przeciwko nie uprawnionym posiadaczom o wydanie rzeczy, sprzeciw może być skierowany przeciwko wydaniu rzeczy do rąk powoda lub przeciwko wydaniu do rąk powoda jedynie udziału współwłaściciela, który wystąpił z takim sprzeciwem. W pierwszym wypadku współwłaściciel sprzeciwiający się żądaniu pozwu może przystąpić do procesu jako interwenient uboczny po stronie pozwanej. W rezultacie dalszych czynności może dojść do wydania rzeczy wszystkim współwłaścicielom łącznie. W drugim wypadku roszczenie powoda może okazać się uzasadnione tylko w odniesieniu do udziału tych współwłaścicieli, którzy nie złożyli sprzeciwu i powoływali się na prawo korzystania z rzeczy wspólnej w zakresie przysługującego każdemu ze współwłaścicielom udziału w tej rzeczy. Skoro pozostali współwłaściciele nie zgłosili sprzeciwu i wyrok nie wymienia ich jako legitymowanych do odbioru rzeczy wspólnej, to powodem w prawomocnie zakończonym procesie był wyłącznie ten współwłaściciel, który wytoczył powództwo. Zgłoszenie sprzeciwu w toku postępowania egzekucyjnego jest wyłączone. Jeśli jednak zostanie złożony, pozostaje bez wpływu na tok i sposób realizacji tytułu wykonawczego w postępowaniu egzekucyjnym. Nie stanowi bowiem środka obrony dłużnika przed tytułem wykonawczym przez pozbawienie w całości lub części lub ograniczenie jego wykonalności na podstawie z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
Powszechnie przyjmuje się określenie zdarzeń, w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. jako zjawisk i stanów świata zewnętrznego oraz objawów wewnętrznego życia stron, z którymi pozytywne przepisy prawa materialnego łączą wygaśnięcie zobowiązań albo powodują niemożność egzekwowania świadczeń wynikających z tytułu egzekucyjnego.
Sprzeciw pozostałych współwłaścicieli (których krąg uległ zmianie po uzyskaniu przez wierzyciela tytułu wykonawczego), zgłoszony dopiero w toku postępowania egzekucyjnego, pozostaje bez wpływu na obowiązki dłużników lub uprawnienia wierzyciela wskazane w tymże tytule wykonawczym. Powodowie, uchylając się od wykonania obowiązku wynikającego z tytułu wykonawczego wydanego w sprawie, w której orzeczono wyrokiem z dnia 29 sierpnia 1988 r., nie przytoczyli podstawy materialnoprawnej pozwalającej na przyjęcie, że zobowiązanie nie istnieje lub nie może być egzekwowane. Podstawa taka w obowiązujących przepisach nie istnieje. Przeprowadzenie egzekucji nie naruszy uprawnień współwłaścicieli zgłaszających sprzeciw.
Uregulowanie sposobu korzystania z rzeczy należy do współwłaścicieli. Ustawodawca, wyodrębniając czynności zwykłego zarządu (art. 201 k.c.) i w ramach tej formy czynności zachowawcze (art. 209 k.c.) oraz czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, pozostawił współwłaścicielom możliwość określenia innego sposobu zarządzania rzeczą wspólną niż wynikający z ustawy. Ingerencja sądu ma zawsze charakter decyzji zastępczej, likwidującej spór wynikły między zainteresowanymi. Uprawnienia współwłaścicieli dotychczas pasywnych nie mogą być ograniczone lub zagrożone negatywnymi skutkami dokonanych czynności zachowawczych.
Z powyższych przyczyn należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.