Temat: POZIOM ŻYCIA. METODY BADANIA I MIERZENIA.
Problem mierzenia dobrobytu, poziomu życia i warunków życia jest ściśle związany z określeniem stanu zaspokojenia potrzeb. W tym celu prowadzone są różnego rodzaju badania statystyczne i empiryczne. Jednakże aby mówić o sposobach i metodach używanych w tych badaniach, należy zdefiniować niektóre pojęcia charakteryzujące poziom życia. Należą do nich m.in.:
pojęcie dobrobytu
pojęcie poziomu życia
pojęcie jakości życia
pojęcie stylu życia
pojęcie godności życia
postęp społeczny
rozwój społeczny
DOBROBYT
Z perspektywy polityki społecznej istotnym elementem oceny dobrobytu jest subiektywna ocena własnej sytuacji, kulturowe podstawy sposobu życia i poziom dobrego samopoczucia w danych warunkach społeczno – gospodarczych. Należy jednak odróżnić pojęcie dobrobytu gospodarczego od dobrobytu społecznego. Dobrobyt gospodarczy określa bowiem stopień zaspokojenia potrzeb ludności, które rozpatrywane są przez pryzmat ekonomicznych form ich realizacji, natomiast dobrobyt społeczny określa stopień zaspokojenia całości potrzeb ludności, a więc także potrzeb w zakresie kultury, oświaty, opieki lekarskiej, itp. W zasadzie możemy powiedzieć, że dobrobyt gospodarczy jest wymierny. Problemy pojawiają się przy próbach mierzenia dobrobytu społecznego.
Ponadto z punktu widzenia polityki społecznej ważne jest dostrzeżenie trzech sfer dobrobytu:
having – odnosi się do szeroko rozumianej sfery posiadania i konsumowania dóbr materialnych;
loving – odnosi się do sfery stosunków międzyludzkich różnego typu;
being – dotyczy warunków egzystencji określonej przez zaspokojenie takich potrzeb jak zdrowie, bezpieczeństwo, samorealizacja, itp.
POZIOM ŻYCIA
Generalnie możemy powiedzieć, że poziom życia oznacza stopień zaspokojenia potrzeb materialnych, jednak istnieje wiele innych definicji tego pojęcia. I tak np.:
Mała encyklopedia ekonomiczna ujmuje poziom życia w wąskim rozumieniu jako „wymierne finansowe możliwości – uwarunkowane budżetem danej jednostki lub gospodarstwa domowego – uzyskania określonej ilości dóbr i usług”
Według J. Drewnowskiego „poziom życia ludności to poziom zaspokajania potrzeb w jednostce czasu, następujący jako rezultat dóbr, usług i warunków życia, którymi cieszy się ludność w tej jednostce czasu”.
JAKOŚĆ ŻYCIA
Istota zagadnienia tkwi w uwzględnieniu w badaniach warunków życia nie tylko aspektów ilościowych, ale także jakościowych, ponieważ wysoki poziom dobrobytu nie przesądza automatycznie o wysokiej jakości życia.
Jakość życia można zdefiniować jako „odczucie dobrobytu przez jednostkę, jej zadowolenie bądź niezadowolenia” (Hardwood), lub też jako „poziom satysfakcji uzyskiwanej przez jednostkę w wyniku spożywania dóbr i usług, spędzania wolnego czasu i korzystania z materialnych i społecznych warunków środowiska” (Gillingham).
Wynika z tego, że zakres treści pojęcia jakości życia jest bardzo duży i obejmuje m.in. elementy takie jak:
poziom i zadowolenie z konsumpcji dóbr i usług
stan i jakość infrastruktury bytowej, komunalnej i społecznej
satysfakcja z korzystania z dóbr przyrody
dobry stan zdrowia
osiągnięcie dostępnych danej jednostce celów w życiu społecznym, zawodowym i rodzinnym.
STYL ŻYCIA
W polityce społecznej występuje też pojęcie stylu życia, gdyż przy danym poziomie dobrobytu i nawet jakości życia występują różne sposoby życia. Pojęcie to odnosi się do działań człowieka, wyborów, jakich dokonuje on w oparciu o tradycję, nawyki i wyuczone postawy. Styl życia określają więc takie czynniki jak: sposób odżywiania, sposób podejścia do dóbr konsumpcyjnych, sposób spędzania wolnego czasu, podejście do kształcenia i wiele innych.
GODNOŚĆ ŻYCIA
W wyniku rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw mogą pojawić się skutki zarówno pozytywne jak i negatywne w życiu jednostek. Cywilizacyjna godność życia to obowiązek działania na rzecz innych członków społeczeństwa w celu pomniejszania negatywnych aspektów życia, które niesie za sobą rozwój cywilizacyjny. Obowiązek ten dotyczy szansy życia obecnego i przyszłych pokoleń w poszanowaniu natury i drugiego człowieka. Celem wprowadzenia do zakresu badań społecznych tego pojęcia jest konieczność uwzględnienia fakt, że obecne działania wywołują skutki odczuwalne również przez przyszłe pokolenia.
POSTĘP SPOŁECZNY
Postęp społeczny to ogół zmian warunków życia społecznego odbieranych i ocenianych jako pozytywne, zbliżające do idealnego stanu rozwojowego. Postęp społeczny ma zapewnić lepsze warunki bytowania, stwarzać możliwości wszechstronnego rozwoju osobowości każdej jednostki i całego społeczeństwa.
ROZWÓJ SPOŁECZNY
Rozwój społeczny to wieloetapowy i wielofazowy proces przemian społecznych, zmierzający w określonym kierunku, dokonujący się w kolejności wynikającej z jego wewnętrznych praw. Jego prawidłowy przebieg powoduje m.in. wzbogacenie i zróżnicowanie struktur organizacyjnych i kulturowych danej zbiorowości. Oznacza również rozszerzenie możliwości zaspokajania potrzeb indywidualnych.
II METODY BADANIA POZIOMU I JAKOŚCI ŻYCIA:
Problematyka poziomu i jakości życia jest bardzo zróżnicowana i wymaga prowadzenia różnych badań, m.in. społeczno – statystycznych. Mają one zobrazować dokonujące się zmiany społeczne, przeobrażenia w dążeniach i wartościach danego społeczeństwa, ukazywać stopień zaspokojenia potrzeb i możliwości realizacji wartości i aspiracji we wszystkich sferach ludzkiej aktywności.
Kluczowym podziałem wskaźników społecznych jest podział na wskaźniki subiektywne i obiektywne.
Wskaźniki obiektywne charakteryzują poziom życia ludności, a więc sposób zaspokajania jej potrzeb materialnych i kulturalnych poprzez strumienie dóbr i usług. Przy czym opisywane są one przez obserwatora zewnętrznego w stosunku do bezpośrednich odbiorców tych strumieni.
Wskaźniki subiektywne ilustrują nie poziom, a jakość życia związaną z zadowoleniem lub jego brakiem w egzystencji.
Nie ma jednego miernika, który by właściwie określał poziom życia, nie można zastąpić mierników obiektywnych miernikami subiektywnymi ani też sumować obu mierników czy też wskaźników wyliczonych na ich podstawie.
Określenie poziomu życia jest trudne do kwantyfikacji, zawiera bowiem wiele elementów niemierzalnych, aczkolwiek jakościowo dających się dość precyzyjnie określić. Statystyków od dawna pociąga kwestia możliwości zmierzenia tak określonego poziomu (i jakości) życia za pomocą jednego miernika. Przez długi okres za taki miernik uważany był dochód narodowy na 1 mieszkańca. Jednakże już w połowie lat 60tych zaczęto powszechnie kwestionować przydatność tego wskaźnika.
W poszukiwaniach optymalnego miernika wyróżniamy następujące, podstawowe kierunki badań:
Próby budowy miernika dobrobytu w formie agregatowej kategorii wartościowej (np. miernik ekonomicznego dobrobytu MED lub pełny dochód).
Próby obliczeń tzw. naturalnych, syntetycznych, niewartościowych mierników dobrobytu (metoda genewska, taksonomiczna, indeks rozwoju społecznego HDI).
Analiza poziomu dobrobytu na podstawie mierników subiektywnych.
DOCHÓD NARODOWY – informuje o możliwościach konsumpcji i akumulacji społeczeństwa, ale jako mierniki poziomu życia ludności dochód narodowy i produkt krajowy brutto (PKB) mają kilka istotnych wad, m.in.:
są to wielkości przeciętne, które nie obrazują struktury wewnętrznej i dysproporcji między grupami społecznymi, zawodowymi czy regionalnymi kraju
PKB jest bardziej miarą wzrostu niż dobrobytu gospodarczego, gdyż ujmuje stronę produkcyjną, a nie konsumpcyjną
pomijają ważne z punktu widzenia przebiegu życia człowieka warunki mieszkaniowe i otaczającego go środowiska naturalnego
abstrahują od warunków pracy zawodowej i od zakresu prac wykonywanych w gospodarstwie domowym oraz od ilości czasu wolnego
dochód narodowy nie uwzględnia rozmiarów i jakości usług z takich dziedzin jak: ochrona zdrowia, szkolnictwo, usługi kulturalne i administracyjne.
Stosowanie zarówno PKB jak i dochodu narodowego jako mierników poziomu życia liczonych w dolarach prowadziło często do zafałszowania rzeczywistości ze względu na częste zmiany w kursach walut. Dlatego obecnie stosuje się inne wskaźniki.
SPOŻYCIE BIEŻĄCE – (przypadające na jednego mieszkańca w ciągu roku) jest wyrażane w wartościach pieniężnych, co może przysparzać trudności, ponieważ należy ujednolicić ceny w odniesieniu do wszystkich okresów.
MIERNIK EKONOMICZNEGO DOBROBYTU (MED) – jest to wskaźnik, który odzwierciedla kierunek i natężenie zmian w poziomie dobrobytu, daje lepsze niż dochód narodowy podstawy do badania zmian poziomu życia, wprowadza bowiem takie elementy jak:
wartość pieniężna własnej pracy w gospodarstwie domowym
wartość pieniężna wolnego czasu
straty z tytułu zanieczyszczenia środowiska naturalnego
wartościowy efekt rentowy, wynikający z użytkowania mieszkania lub nagromadzenia dóbr trwałych
METODA GENEWSKA – została ona opracowana przez Instytut Badań Rozwoju Społecznego ONZ w 1966 roku i zaadoptowana do warunków Polski przez zespół do spraw mierzenia poziomu życia ludności Instytutu Gospodarstwa Społecznego SGPiS. W ramach tej metody badaniu podlega siedem grup potrzeb:
wyżywienie
warunki mieszkaniowe
zdrowie
oświata (wykształcenie)
wypoczynek (czas wolny i rozrywki)
zabezpieczenie społeczne
zagospodarowanie materialne (nadwyżka dochodów)
Każda z potrzeb jest opisana za pomocą trzech mierników a następnie budowany jest wskaźnik syntetyczny.
Potrzeby i ich mierniki reprezentanty w metodzie genewskiej (wersja z badań Instytutu Gospodarstwa społecznego w latach 1967-69)
|
POTRZEBY |
MIERNIKI REPREZENTANTY |
|
Wyżywienie |
kalorie na 1 osobę dziennie białko w gramach dziennie |
|
Mieszkanie |
standard mieszkań (według stopnia zaopatrzenia w wodę) gęstość zaludnienia mieszkań samodzielność mieszkań |
|
Zdrowie |
dostęp do usług lekarskich zgony na choroby zakaźne i pasożytnicze śmiertelność osób powyżej 50 lat w stosunku do śmiertelności ogółem |
|
Wykształcenie |
odsetek dzieci w szkołach 3 stopnia wydajność systemu szkolnego jakość nauczania |
|
Czas wolny i rozrywki |
rozmiary czasu wolnego w roku nakłady gazet na 1000 mieszkańców aparaty radiowe i telewizyjne |
|
Zabezpieczenie bytu |
częstość nagłych zgonów (wypadki, zabójstwa, samobójstwa...) korzystanie z ubezpieczenia chorobowego zabezpieczenie starości (renty starcze ...) |
|
Nadwyżka dochodów |
zaspokojenie potrzeb poza wymienionymi |
Wskaźniki stosowane przez ONZ to:
WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO (human development index – HDI) – jest to miara dobrobytu alternatywna do PKB. HDI szereguje kraje według kombinacji trzech wskaźników:
skorygowanego realnego produktu krajowego brutto per capita
wskaźnika długowieczności, służącego wyznaczaniu zakresu długiego i szczęśliwego życia
wskaźnika wykształcenia, którym HDI mierzy posiadanie wiedzy.
Dla każdego z tych wskaźników określono wartości skrajne (minimalną i optymalną). Wartości wskaźników, wynikające z obliczeń prowadzonych dla danego kraju, porównuje się z minimalnymi i optymalnymi. W efekcie wyliczeń otrzymuje się HDI, który może przyjmować wartości od 0 do 1. Według tej mierzy kraje grupuje się w trzy kategorie:
kraje słabo rozwinięte (HDI od 0 do 0,5)
kraje średnio rozwinięte (HDI od 0,501 do 0,8)
kraje wysoko rozwinięte (HDI od 0,801 do 1,0)
Wady HDI jako wskaźnika:
nie bierze pod uwagę sytuacji na rynku pracy
w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie analfabetyzm jest zjawiskiem marginalnym, wskaźnik wykształcenia w ogóle nie spełniał roli różnicującej; dlatego zastąpiono go wskaźnikiem skolaryzacji ukazującym jaka część młodzieży zdobywa kolejne szczeble wykształcenia.
WSKAŹNIK BIEDY SPOŁECZNEJ (human poverty index – HPI) jest liczony osobno dla krajów rozwijających się oraz dla krajów uprzemysłowionych.
W krajach trzeciego świata istotnymi wyznacznikami biedy będą m.in. procent mieszkańców, którzy nie dożyją 40 roku życia, proporcja ludzi dorosłych nie umiejących czytać i pisać, procent ludności bez dostępu do czystej wody i służby zdrowia oraz dzieci do lat 5 z niedowagą.
W krajach rozwiniętych wyliczany jest procent ludzi, którzy nie dożyją do 60 roku życia, proporcja dorosłych nie umiejących w dostatecznym stopniu posługiwać się słowem pisanym oraz liczba ludzi żyjąca poniżej granicy biedy.
WSKAŹNIK ROZWOJU SPOŁECZNEGO KOBIET I MĘŻCZYZN (gender related development index – GDI) – wylicza się na podstawie tych samych czynników co HDI, jednak jego celem jest uchwycenie różnicy pomiędzy tempem rozwoju społecznego kobiet i mężczyzn w danym kraju. Im ta różnica jest większa, tym niższy jest współczynnik GDI w porównaniu do HDI dla danego kraju.
WSKAŹNIKI SUBIEKTYWNE
Ilustrują one nie poziom, a jakość życia związaną z zadowoleniem lub jego brakiem w egzystencji. Ich wykorzystanie oznacza odrzucenie koncepcji o charakterze normatywnym, zgodnie z którym istnieją zewnętrzne wobec jednostki wzorce określające, co jest dla niej dobre. Mogą one wynikać ze wskazań nauki, porównań w czasie i przestrzeni, religii, filozofii czy choćby opinii większości. Koncepcje normatywne pozwalałyby oceniać czy poziom wskaźników obiektywnych jest już zadowalający dla jednostki, czy też jeszcze nie.
Subiektywne ujęcia jakości życia różnią się, jednak łączą je pewne założenia:
Uważa się, że jakość życia jest zdeterminowana przez ludzkie potrzeby (need), przekonania (belief) i wartości (value), tzn. wychodzi się z założenia, że jakość życia jest wysoce subiektywna i normatywna. Ważne jest to, co człowiek uważa za wartości najważniejsze dla siebie, jak on ocenia swoją sytuację i co będzie uważał za najważniejsze dla siebie osiągnięcia.
Uważa się, ż jakość życia jest kategorią dynamiczną, zmienną w czasie i w przestrzeni. Wynika to z faktu, że otoczenie człowieka ulega ciągłym zmianom, a wraz z nimi zmienia się sam człowiek. Poza tym kiedy zmienia się środowisko, nieuchronnie dają znać o sobie nowe potrzeby. Bierze się również pod uwagę, że nawet jeśli otoczenie pozostaje niezmienione, to zmienia się jakość życia – człowiek przyzwyczaja się do warunków, w jakich żyje.
Jakość życia jest pojęciem bardzo osobistym, zindywidualizowanym i dla różnych ludzi ma różne znaczenie. Jest to podstawowy problem dla polityki społecznej, a także dla socjologów, którzy stawiają sobie pytanie, czy w ogóle jest możliwe mierzenie postępu społecznego.
Odczucie własnej jakości życia jest uzależnione od presji społeczeństwa i jego zmian.
ŻYCIA W POLSCE (dane z 1999 i 2000r):
DANE DEMOGRAFICZNE:
W końcu 1999r ludność Polski liczyła 38654 tyś. osób. W porównaniu z 1998r. liczba ludności zmalała o 13 tyś. (czyli o 0,03%). Ludność miejska stanowiła prawie 62% ogółu mieszkańców.
Odnotowano spadek liczby urodzeń oraz wzrost liczby zgonów (po 9,9 na 1000 ludności). Utrwaliła się natomiast pozytywna tendencja zmniejszania się umieralności niemowląt (w 1999r. odnotowano 8,9 zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych).
Wystąpił również wzrost przeciętnego dalszego trwania życia kobiet (do 77,5 lat). Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn pozostało na prawie niezmienionym poziomie (68,8 lat).
WYNAGRODZENIA I ŚWIADCZENIA SPOŁECZNE:
Szacuje się, że wzrost przeciętnych realnych wynagrodzeń brutto w gospodarce narodowej w 2000r. w stosunku do 1999r. był znacznie mniejszy niż odpowiednio w poprzednich latach. Po raz pierwszy od kilku lat obniżyła się siła nabywcza przeciętnych emerytur i rent.
Przeciętne miesięczne wynagrodzenia kształtowały się następująco:
Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto |
1999 |
2000 |
|
Nominalne w zł |
1697,12 |
1900,00 |
|
w porównaniu z poprzednim rokiem |
112,5% |
112,1% |
|
Realne w porównaniu z poprzednim rokiem |
104,7% |
101,9% |
Przeciętna liczba emerytów i rencistów w 2000r wyniosła 9412,4 tys. osób i była o 0,4% niższa niż w 1999r. Przeciętna miesięczna emerytura i renta wyniosła w 2000r. 875,46 zł i była o 7,6% wyższa niż w 1999r. W grudniu 2000r. wyniosła ona 894,08 zł, tj. o 5,6% więcej niż w grudniu 1999r. i o 0,2% mniej niż w listopadzie 2000r.
W 2000r. przeciętna realna emerytura i renta brutto była o 2,3% niższa niż w 1999r. W grudniu 2000r siła nabywcza przeciętnej emerytury i renty była mniejsza o 2,9% niż przed rokiem oraz 0,6% niższa w porównaniu z listopadem 2000r.
Kwota brutto zasiłków dla bezrobotnych wyniosła w 2000r. 2610,7 mln zł i była o 28,1% wyższa niż w 1999r.
BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE:
Według wstępnych danych w 2000r. oddano do użytku 87682 mieszkania, tj. o 5703 (o 7,0%) więcej niż przed rokiem. Wzrost liczby przekazanych mieszkań wystąpił w budownictwie realizowanym na sprzedaż lub wynajem, indywidualnym, społecznym czynszowym i zakładowym, natomiast spadek – w pozostałych formach budownictwa. Przeciętna powierzchnia użytkowa nowo oddanego mieszkania wynosiła 90,1 m2.
SYTUACJA MIESZKANIOWA I WYPOSAŻENIE GOSPODARSTW DOMOWYCH:
Nie odnotowano istotnych zmian w podstawowych wskaźnikach obrazujących sytuację mieszkaniową gospodarstw domowych. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wynosiła w 1999r 63,7 m2; na osobę przypadało 19,7 m2, na izbę – 0,9 osoby, a na pokój – 1,25 osoby.
Mimo, że z roku na rok poprawia się stopień wyposażenia mieszkań w instalacje techniczno-sanitarne, to nadal istnieje zróżnicowanie między standardem zamieszkiwanych lokali w miastach i na wsi.
W mieszkaniach wyposażonych w cały kompleks instalacji techniczno-sanitarnych, tj. wodociąg, ustęp spłukiwany, łazienkę z doprowadzoną ciepłą wodą bieżącą, gazem sieciowym i zainstalowanym centralnym ogrzewaniem mieszkało w 1999r. około 60% spośród badanych gospodarstw w miastach i 12,5% gospodarstw na wsi. Telefon był zainstalowany w mieszkaniach 77% gospodarstw w miastach i 44% gospodarstw na wsi.
W stosunku do 1998r. poprawiło się zwłaszcza wyposażenie gospodarstw domowych w : zestawy do odbioru, rejestracji i odtwarzania dźwięku (wieże), kamery wideo, sprzęt komputerowy, kuchenki mikrofalowe oraz urządzenia do odbioru telewizji satelitarnej i kablowej.
RYNEK PRACY:
W 2000r. obniżyła się liczba pracujących i przeciętne zatrudnienie w gospodarce narodowej. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych i stopa bezrobocia w końcu 2000r. były znacznie wyższe niż przed rokiem. Utrzymała się trudna sytuacja młodzieży na rynku pracy oraz osób z niższym poziomem wykształcenia.
Szacuje się, że w końcu 2000r liczba pracujących ogółem w gospodarce narodowej wyniosła ok. 15,7 mln osób i była o 1,6% niższa niż przed rokiem. Udział pracujących w sektorze prywatnym wzrósł z 71,3% w 1999r. do 72,3%.
W końcu grudnia 2000r. w urzędach pracy zarejestrowanych było 2702,6 tys. osób bezrobotnych (w tym 1491,6 tys. kobiet). W stosunku do grudnia 1999r. liczba bezrobotnych wzrosła o 352,8 tys. osób, tj. o 15,0%. Wzrost liczby bezrobotnych odnotowano we wszystkich województwach, najwyższy – w woj. Śląskim (o23,6%), a najniższy – w woj. Lubelskim (o 7,8%).
Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu grudnia 2000r. stanowili 15,0% cywilnej ludności aktywnej zawodowo (przed rokiem 13,1%). Przestrzenne zróżnicowanie stopy bezrobocia było znaczne – od 11,1% w woj. Mazowieckim do 24,5% w woj.. warmińsko-mazurskim.
W końcu grudnia prawa do zasiłku nie posiadało 2154,0 tys. osób (wobec 1795,7 tys. przed rokiem), a ich udział w ogólnej liczbie zarejestrowanych bezrobotnych zwiększył się z 76,4% w końcu 1999r. do 79,7%.
OCHRONA ZDROWIA:
W 1999r. nastąpił dalszy spadek liczby personelu medycznego pracującego w placówkach służby zdrowia i opieki społecznej. Najbardziej zmniejszyła się liczba pielęgniarek.
W lecznictwie stacjonarnym obserwowano dalszy spadek liczby łóżek w szpitalach ogólnych (wskaźnik łóżek na 10 tys. ludności obniżył się z 53,1 w 1998r. do 51,4 w 1999r.).
Liczba aptek w kraju zwiększyła się o 391. W 1999r. przybyły 334 apteki prywatne (298 w miastach i 36 na wsi).
WYKSZTAŁCENIE I EDUKACJA:
W roku szkolnym 1999/2000 weszła w życie reforma ustroju szkolnego. W miejsce ośmioletnich szkół podstawowych powstały sześcioletnie szkoły podstawowe i trzyletnie gimnazja.
Zwiększył się odsetek uczniów kontynuujących edukację. Coraz większa liczba absolwentów szkół podstawowych wybiera dalszą naukę w szkołach średnich ogólnokształcących i zawodowych, przy czym zmniejsza się liczba kontynuujących naukę w szkołach zasadniczych.
Utrzymuje się, zapoczątkowany w latach 90., systematyczny wzrost liczby uczniów szkół podstawowych i średnich, uczących się języków zachodnioeuropejskich.
Wzrosła w roku akademickim 1999/2000 liczba szkół wyższych oraz liczba kształcących się w nich studentów. Nastąpił znaczny wzrost szkolnictwa zaocznego, a także liczby studiujących w Polsce obcokrajowców.
ZASIĘG UBÓSTWA MATERIALNEGO:
Trudna sytuacja na rynku pracy , w tym wysoka stopa bezrobocia oraz utrzymująca się od kilku lat zła sytuacja finansowa gospodarstw domowych powiązanych z rolnictwem, to prawdopodobnie główne czynniki, które zdecydowały o wzroście zagrożenia ubóstwem w 1999r.
Ponad połowa społeczeństwa żyje w rodzinach, w których poziom wydatków był niższy od minimum socjalnego przyjętego za granicę niedostatku. Co szósta osoba żyła w sferze ubóstwa relatywnego, a ok. 7% żyło w rodzinach znajdujących się poniżej minimum egzystencji. Prawie 35% gospodarstw domowych miało dochody niższe od subiektywnych granic ubóstwa. Ubóstwo lat 90. dotyka najczęściej młodzież i dzieci.
IV PRÓBA OCENY POZIOMU ŻYCIA W POLSCE NA TLE INNYCH KRAJÓW:
Posłużymy się kilkoma wybranymi wskaźnikami obiektywnymi, żeby przybliżyć warunki i poziom życia w Polsce na tle innych krajów.
PNB NA 1 MIESZKAŃCA W 1998:
Jak widać na załączonej mapce Polska pod względem poziomu PNB na jednego mieszkańca znajduje się powyżej średniej tzn. w grupie krajów, gdzie poziom PNB w dol. USA kształtuje się pomiędzy 3031 a 9360. Wyższy poziom PNB mają m.in. USA, Kanada, kraje Europy Zachodniej, Japonia i Australia.
Udział rolnictwa w tworzeniu PKB w 1998r. nie przekroczył 5% tak jak w najbardziej rozwiniętych krajach świata (m.in. w USA, Kanadzie, krajach Europy Zachodniej).
SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W POLSCE NA TLE INNYCH KRAJÓW:
Tempo rozwoju ludności Polski w okresie 1990-1998 było podobne do średniej europejskiej: dla polski było to 0,16% dla Europy (średnio) około 0,14%. Natomiast dwukrotnie wyższe tempo rozwoju ludności zaobserwowano w krajach obszaru Unii Europejskiej (0,39%)
W 1998r. mieszkaniec Polski miał do przeżycia średnio prawie 73 lata, podczas gdy przeciętne trwanie życia na świecie wynosiło ok. 80 lat. Polacy żyją o 8-9 lat krócej od najbardziej długowiecznych, zaś Polki o 5-6 lat krócej.
RYNEK PRACY:
Tab 1. Bezrobotni w 1998r.
|
Lp. |
Kraje |
w tys. osób |
Lp. |
Kraje |
w % ogółu ludności aktywnej zawodowo |
|
1 |
Norwegia |
56 |
1 |
Norwegia |
2,4 |
|
2 |
Szwajcaria |
140 |
2 |
Chiny |
3,1 |
|
3 |
Dania |
183 |
3 |
Szwajcaria |
3,9 |
|
4 |
Irlandia |
227 |
4 |
Niderlandy |
4,1 |
|
5 |
Austria |
238 |
5 |
Japonia |
4,1 |
|
6 |
Portugalia |
239 |
6 |
USA |
4,5 |
|
7 |
Szwecja |
278 |
7 |
W.Brytania |
4,7 |
|
8 |
Finlandia |
285 |
8 |
Portugalia |
5,0 |
|
9 |
Niderlandy |
286 |
9 |
Czechy |
6,1 |
|
10 |
Czechy |
317 |
10 |
Turcja |
6,2 |
|
11 |
Węgry |
423 |
11 |
Szwecja |
6,5 |
|
12 |
Grecja |
440 |
12 |
Dania |
6,6 |
|
13 |
Belgia |
541 |
13 |
Austria |
7,2 |
|
14 |
Australia |
747 |
14 |
Irlandia |
7,6 |
|
15 |
Kanada |
1305 |
15 |
Australia |
8,0 |
|
16 |
W.Brytania |
1362 |
16 |
Kanada |
8,3 |
|
17 |
Turcja |
1547 |
17 |
Węgry |
9,5 |
|
18 |
Polska |
1757 |
18 |
Polska |
10,0 |
|
19 |
Hiszpania |
1890 |
19 |
Grecja |
10,3 |
|
20 |
Japonia |
2787 |
20 |
Finlandia |
11,3 |
|
21 |
Włochy |
2837 |
21 |
Ukraina |
11,3 |
|
22 |
Ukraina |
2937 |
22 |
Niemcy |
11,4 |
|
23 |
Francja |
2977 |
23 |
Francja |
11,8 |
|
24 |
Niemcy |
3965 |
24 |
Włochy |
12,3 |
|
25 |
Chiny |
5710 |
25 |
Belgia |
12,4 |
|
26 |
USA |
6210 |
26 |
Rosja |
13,3 |
|
27 |
Rosja |
8876 |
27 |
Hiszpania |
18,8 |
|
Średnia |
1799 |
Średnia |
8,2 |
||
|
Mediana |
747 |
Mediana |
7,6 |
||
W 1998r poziom bezrobocia przekraczał średnią o 1,8%. (Polska plasowała się na 18 miejscu wśród 27 krajów). Jednak obecnie stopa bezrobocia przewyższa 15% i jest bardzo wysoka w porównaniu z krajami Unii Europejskiej.
OCHRONA ZDROWIA:
Tab 2. Lekarze oraz łóżka w szpitalach na 10 tys. ludności – stan na koniec 1996r.
|
Lp. |
Kraje |
Lekarze |
Lp. |
Kraje |
łóżka w szpitalach |
|
1 |
Włochy |
52,1 |
1 |
Japonia |
135 |
|
2 |
Ukraina |
45,4 |
2 |
Ukraina |
130 |
|
3 |
Rosja |
42,5 |
3 |
Rosja |
119 |
|
4 |
Hiszpania |
41,3 |
4 |
Francja |
118 |
|
5 |
Grecja |
38,8 |
5 |
Finlandia |
98 |
|
6 |
Belgia |
37,8 |
6 |
Austria |
93 |
|
7 |
Węgry |
36,6 |
7 |
Węgry |
91 |
|
8 |
Norwegia |
35,1 |
8 |
Australia |
89 |
|
9 |
Austria |
34,6 |
9 |
Czechy |
89 |
|
10 |
Niemcy |
33,5 |
10 |
Niemcy |
77 |
|
11 |
Czechy |
31,2 |
11 |
Belgia |
76 |
|
12 |
Szwajcaria |
31,0 |
12 |
Szwajcaria |
69 |
|
13 |
Dania |
27,9 |
13 |
Włochy |
65 |
|
14 |
Francja |
27,7 |
14 |
Polska |
64 |
|
15 |
USA |
27,4 |
15 |
Niderlandy |
55 |
|
16 |
Finlandia |
26,9 |
16 |
Kanada |
54 |
|
17 |
Szwecja |
26,0 |
17 |
Szwecja |
52 |
|
18 |
Australia |
25,0 |
18 |
Norwegia |
51 |
|
19 |
Portugalia |
24,8 |
19 |
Grecja |
50 |
|
20 |
Niderlandy |
24,3 |
20 |
W.Brytania |
49 |
|
21 |
Polska |
23,5 |
21 |
Hiszpania |
42 |
|
22 |
Kanada |
21,5 |
22 |
Portugalia |
42 |
|
23 |
Japonia |
18,4 |
23 |
RPA |
42 |
|
24 |
Irlandia |
17,2 |
24 |
USA |
41 |
|
25 |
Chiny |
15,7 |
25 |
Dania |
35 |
|
26 |
Meksyk |
15,7 |
26 |
Brazylia |
34 |
|
27 |
W.Brytania |
15,6 |
27 |
Irlandia |
33 |
|
28 |
Brazylia |
14,7 |
28 |
Chiny |
24 |
|
29 |
Turcja |
10,9 |
29 |
Turcja |
22 |
|
30 |
RPA |
6,5 |
30 |
Meksyk |
10 |
|
Średnia |
27,7 |
Średnia |
65 |
||
|
Mediana |
27,2 |
Mediana |
55 |
||
Jak widać z powyższej tabeli pod względem liczby lekarzy na 10 tys. mieszkańców Polska znajduje się na 21 miejscu, poniżej średniej, która wynosi 27,7 lekarzy na 10 tys. osób. Obserwuje się trochę lepszą sytuację pod względem ilości łóżek szpitalnych. Wielkość ta dla Polski wynosi 64 i jest bliska średniej światowej. Jednak obecnie sytuacja ta pogarsza się (wskaźnik łóżek na 10 tys. ludności obniżył się z 64 w 1996r. do 51,4 w 1999r.).
WYKSZTAŁCENIE I EDUKACJA:
Tab 3. Uczniowie i studenci na 1000 osób (rok szkolny 1996/97)
|
Lp. |
Kraje |
Studenci |
Lp. |
Kraje |
uczniowie szkól ogólnokształcących |
|
1 |
Kanada |
60 |
1 |
Irlandia |
97 |
|
2 |
Australia |
56 |
2 |
Rosja |
91 |
|
3 |
Szwajcaria |
54 |
3 |
Kanada |
85 |
|
4 |
Finlandia |
44 |
4 |
RPA |
84 |
|
5 |
Hiszpania |
43 |
5 |
Portugalia |
83 |
|
6 |
Norwegia |
42 |
6 |
Szwajcaria |
82 |
|
7 |
Irlandia |
37 |
7 |
USA |
80 |
|
8 |
Belgia |
35 |
8 |
Hiszpania |
75 |
|
9 |
Francja |
35 |
9 |
Francja |
74 |
|
10 |
Grecja |
35 |
10 |
Niemcy |
74 |
|
11 |
Dania |
33 |
11 |
Meksyk |
73 |
|
12 |
Włochy |
33 |
12 |
Australia |
71 |
|
13 |
Portugalia |
32 |
13 |
Węgry |
70 |
|
14 |
Japonia |
31 |
14 |
W.Brytania |
69 |
|
15 |
Turcja |
31 |
15 |
Japonia |
67 |
|
16 |
Węgry |
31 |
16 |
Grecja |
65 |
|
17 |
Austria |
30 |
17 |
Turcja |
65 |
|
18 |
Niderlandy |
30 |
18 |
Finlandia |
64 |
|
19 |
RPA |
30 |
19 |
Czechy |
62 |
|
20 |
USA |
30 |
20 |
Dania |
61 |
|
21 |
Polska |
29 |
21 |
Austria |
60 |
|
22 |
Niemcy |
26 |
22 |
Norwegia |
56 |
|
23 |
Ukraina |
23 |
23 |
Ukraina |
56 |
|
24 |
Szwecja |
21 |
24 |
Niderlandy |
54 |
|
25 |
Czechy |
20 |
25 |
Szwecja |
54 |
|
26 |
W.Brytania |
19 |
26 |
Belgia |
48 |
|
27 |
Meksyk |
17 |
27 |
Chiny |
47 |
|
28 |
Rosja |
15 |
28 |
Włochy |
46 |
|
29 |
Chiny |
5 |
29 |
Polska |
18 |
|
Średnia |
32 |
Średnia |
67 |
||
|
Mediana |
31 |
Mediana |
67 |
||
Pod względem ilości studentów na 1000 osób Polska zajmuje 21 miejsce z 29 studentami na każdy 1000 mieszkańców. Gorzej jest pod względem ilości uczniów podejmujących naukę w szkołach ogólnokształcących - zajmujemy ostatnie miejsce za Turcją, Czechami i Ukrainą.
KULTURA:
Tab 4. Gazety codzienne wydane w 1996r.
|
Lp. |
Kraje |
Tytuły |
Lp. |
Kraje |
nakład w tys. egz. |
|
1 |
USA |
1520 |
1 |
Japonia |
72705 |
|
2 |
Brazylia |
380 |
2 |
USA |
56990 |
|
3 |
Niemcy |
375 |
3 |
Chiny |
50526 |
|
4 |
Meksyk |
295 |
4 |
Niemcy |
25500 |
|
5 |
Rosja |
285 |
5 |
W.Brytania |
19332 |
|
6 |
Grecja |
156 |
6 |
Rosja |
15517 |
|
7 |
Japonia |
122 |
7 |
Francja |
12700 |
|
8 |
Francja |
117 |
8 |
Meksyk |
9030 |
|
9 |
Kanada |
107 |
9 |
Turcja |
6845 |
|
10 |
W.Brytania |
99 |
10 |
Brazylia |
6472 |
|
11 |
Szwecja |
94 |
11 |
Włochy |
5960 |
|
12 |
Szwajcaria |
88 |
12 |
Australia |
5370 |
|
13 |
Hiszpania |
87 |
13 |
Niderlandy |
4753 |
|
14 |
Norwegia |
83 |
14 |
Kanada |
4718 |
|
15 |
Włochy |
78 |
15 |
Polska |
4352 |
|
16 |
Australia |
65 |
16 |
Szwecja |
3933 |
|
17 |
Turcja |
57 |
17 |
Hiszpania |
3931 |
|
18 |
Finlandia |
56 |
18 |
Ukraina |
2780 |
|
19 |
Polska |
55 |
19 |
Czechy |
2620 |
|
20 |
Ukraina |
44 |
20 |
Norwegia |
2578 |
|
21 |
Węgry |
40 |
21 |
Szwajcaria |
2383 |
|
22 |
Chiny |
39 |
22 |
Austria |
2382 |
|
23 |
Niderlandy |
38 |
23 |
Finlandia |
2332 |
|
24 |
Dania |
37 |
24 |
Węgry |
1895 |
|
25 |
Belgia |
30 |
25 |
Dania |
1628 |
|
26 |
Portugalia |
27 |
26 |
Belgia |
1625 |
|
27 |
Czechy |
21 |
27 |
Grecja |
1600 |
|
28 |
Austria |
17 |
28 |
RPA |
1288 |
|
29 |
RPA |
17 |
29 |
Portugalia |
740 |
|
Średnia |
153 |
Średnia |
11465 |
||
|
Mediana |
78 |
Mediana |
4352 |
||
Jeśli spojrzymy na wskaźnik: "gazety codzienne - nakład i ilość tytułów" znajdujemy się poniżej średniej, obliczonej dla 29 krajów.
INNE:
Tab 5. Samochody osobowe w użytkowaniu w tyś sztuk
|
L.p. |
Kraje o liczbie samochodów powyżej 5,5 mln. szt. |
1990 |
L.p. |
Kraje o liczbie samochodów powyżej 5,5 mln szt. |
1997 |
|
1 |
USA |
181975 |
1 |
USA |
199973 |
|
2 |
Niemcy |
35502 |
2 |
Japonia |
49118 |
|
3 |
Japonia |
34924 |
3 |
Niemcy |
47372 |
|
4 |
Włochy |
27416 |
4 |
Włochy |
31055 |
|
5 |
Francja |
23550 |
5 |
Francja |
25900 |
|
6 |
W.Brytania |
21485 |
6 |
W.Brytania |
23450 |
|
7 |
Kanada |
12622 |
7 |
Rosja |
17240 |
|
8 |
Hiszpania |
11996 |
8 |
Hiszpania |
15297 |
|
9 |
Brazylia |
10598 |
9 |
Kanada |
14057 |
|
10 |
Rosja |
8964 |
10 |
Brazylia |
12000 |
|
11 |
Australia |
7672 |
11 |
Meksyk |
8999 |
|
12 |
Meksyk |
6819 |
12 |
Australia |
8908 |
|
13 |
Niderlandy |
5509 |
13 |
Polska |
8533 |
|
14 |
Polska |
5261 |
14 |
Korea Pd. |
7586 |
|
15 |
Korea Pd. |
2075 |
15 |
Niderlandy |
5810 |
|
Średnia |
24897 |
Średnia |
29831 |
||
|
Mediana |
11297 |
Mediana |
14677 |
||
Także ten wskaźnik pokazuje, że poziom życia w Polsce jest niższy niż w większości krajów europejskich.
Bibliografia:
„Zadania społeczne.” pr. zb. pod red. Z.Pisza;
„Polityka społeczna” A. Rajkiewicz, J. Supińska, M. Księzopolski;
„Wskaźniki społeczne w polityce społecznej”. "Polityka społeczna” 1998r nr 2, M.Bednarek, B.Szatur–Jaworska
„Studia i analizy statystyczne”: „Warunki życia ludności w 1999r” GUS Warszawa 2000;
„Informacja o sytuacji społeczno – gospodarczej kraju rok 2000” GUS Warszawa 2001;
„Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski lata 1990 – 1999” GUS Warszawa 2000r;
„Rocznik Statystyki Międzynarodowej.” GUS Warszawa 2000r;
„Mały rocznik statystyczny Polski 2000r.” GUS Warszawa 2000r.