Podmioty prawa gospodarczego

1. Państwa

nie ma legalnej definicji państwa

z jednym wyjątkiem - definicji trójelementowej : ludność , władza najwyższa i terytorium, to pewna zasada ogólna

jak państwo powinno być postrzegane w kontekście prawa gospodarczego:

- jako suweren

w tradycyjnym ujęciu suwerennosc ma charaker terytorialny, w ten sposob poskreslil suwerennosc sędzia Max Huber w sprawie wyspy Palmes.

w prawie gosp. ten aspekt ma znaczenie szczegolne.

po 1. panstwo ma prawo zamkniecia terytorium przed obcymi (zagadnienie dostepu do rynku)

po 2. zasada ktora ma status zasady ogolnej ; - zasada stalej suwerennosci nad zlozami,

3. kwestia regulowania prawa wlasnoci przez panstwo - moze ono okreslic swoj ustroj gospodarczy, mozliwosci pozbawienia w sposób władczy wlasnosci nalezącej do podmiotu prywatnego

ad.1 mamy dwie mozliwosci - przyjecia jako zasady swobodnego przeplywu srodkow produkcji , towarow uslug kapitalu. - ideał liberalny, państwo pelni rolę stroza nocnego (Smith). w prawie ten ideal nie zostal przyjęta,

po drugie - srodki nie mogą sie przemieszczać swobodnie, nie możemy wyjechac za granicę i podejmować tam pracy. rola prawa - ta zasada musi być ograniczana. wprowadzanie wyjątków- na mocy prawa gosp. traktatów państwa zobowiązują się co do tego ze w jakims aspekcie otwierają swoje rynki, dzisiaj skrajnym wyrazem jest idea wspolnego rynku UE,

najbardziej donioslym tr. ktory obniża bariery - 1947, 1994 - uklad ogólny w sprawie ceł i handlu. tam mamy zasadę (art2. ) obniżania barier celnych a takze innych barier w handlu towarami, - to nie jest całkowite zniesienie barier - ale znaczące obniżenie zgodnie z wynegcjowanymi warunkami.

WTO - działa w oparciu o rundy negocjacyjne - kolejne obniżanie barier w handllu. jednym z powodow fiaska Rundy z Doha - strony nie mogą sie porozumiec co do poziomu obnizki barier aby wszystkie panstwa byly usatysfakcjonowane.

w ramach GATS ( handel uslugami) - rowniez chodzi o obizenie barier w handlu uslugami - ale ze wzgledu na duza wrazliwosc panstw na ten sektor gospodarki - wporwadzono zasade - panstwa jednostronnie zobowiazuja sie w jakich sektorach gospodarki zgadzaja sie na obnizenie barier handlu uslugami

to samo dotyczy przeplywu kapitalu - w sensie formalnym przeplyw kapitalu nie zostal zliberalizowany - zasadą jest to ze panstwa nie otwieraja sie na inwestycje gospodarki - musza one jednoznacznei zgodzic sie na to by obcy kapital zainwestowal na ich terytorium. panstwo moze wybrac ktorych inwestorow woli i nie ma za to odpowiedzialnosci ani konsekwecji.

ad.2

zasada ta została skodyfikowana w rezolucji ZO 1962 - nr 1803 (VII) w sprawie stałej suwerenności nad złożami naturalnymi

ta zasada miała w tym okresie fundamentalne znaczenie - formalne powiazanie z rezolucją przyznania niepodleglosci pokolonialnym terytoriom.

w sensie politycznym niepodleglosc panstwa afr. zostala przyznana, ale byłe panstwa kolonialne - fr, hiszpania - pozostawily tam podmioty gospodarcze. gdyby nie zaakcetowano w jednoznaczny sposob prawa do wykonywania suwerennosci nad zlozami naturalnymi - mogly by one dalej z nich korzystac.

ZO - sformulowalo zasade - mozliwosc pozbawienia przez panstwa wlasnosci podmiotow prywatnych - panstwo kolonialne mogło wyrzucić spólki ze swojego terytorium lub z nimi od nowa wynegocjowac warunki prowadzenia dzialanosci gosp.

jest to zasada prawa zwyczajowego - co podkreslil trybunal w sporze miedzy Kuwejtem a spolka Aminoil ( 1986 r. ) Kuwejt powolywal sie na te zasade aby uchylic sie od zobowiazan umownych wynikajacych z kontaktu Aminoil - dotyczacego wydobycia ropy naftowej. Kuwejt zorientowal sie ze nie oplacaja mu sie warunki tego kontraktu. Miał dwi mozliwosci albo zmienic warunki albo wyrzucic spolke. Trybunal wskazal zasade stalej suwerennosci - ale w tym przypadku zgodnie z regułą pacta sum servanta - ale proby wyrzucenia spolki zostaly potraktowane jako wywłaszczenie

ad3

prawo do wywłaszczenia

polityka gospodarcz panstwa ulega zmianie. jeden rzad bedzie otwarcie przyjmowal inwestorow zagranicznych, ułatwienia podatkowe, negocjacje. inny rząd chce wyrzucać zachodni kapitał.

pojawia się pytanie czy zmiana władzy - może pozbawic własności obywateli innych państw.

Zasada : panstwa mają takie prawo do pozbawienia wlasnosci podmiotow prywatnych. Problem polega na tym, że nie ma zgody co do warunkow legalności takiego aktu.

1. nacjonalizacja - najbardziej skrajny przejaw działaności państwa; działanie systemowe i zbiorowe, obejmujące albo całą gosp (w Polsce po 45r.) albo poszczegolne zbiorowe sektory; akt dokonany na rzecz państwa - w wyniku odebrania własności właścicielem staje sie państwo ; jak każdy akt musi spełniac kilka warunków - podstawowym z nich jest wypłacenie odszkodowania, w przeciwienstwie do pozostalych form w przypadku nacjonalizacji istnieje mozliwosc odindywidualizowania odszkodowania - odszkod. grupowe - taka częstą praktyką było zawieranie z panstwami z ktorych pochodza te podmioty umów odszkodowawczych lub kompensacyjnych ( lump-sum agreement) panstwa negocjując ze soba warunki odszkodowania nie musza brac pod uwage sumy wyplaconych wartosci - nie ma znaczenia czy wywlaszczona wlasnosc byla warta mniej lub wiecej- kwota ustalana nominalnie

Panstwo ktore dokonalo nacjonalizacji - nie jest odpowiedzialne za pozbawienie wlasnosci podmiotow indywidualnych( zwracaja sie one do swoich panstw o wyplate odszkodowania)

2. wywłaszczenie bezpośrednie - jest aktem indywidualnym i konkretnym, jest to zawsze decyzja władcza ( wyrok sądu, akt administracyjny , rzadko ustawa) na podstawie tego aktu dochodzi do przeniesienia tytułu własności.

Współczesnie jest zjawiskiem niekontrowersyjnym - jezeli panstwo podejmuje taka decyzje- nie ma trudnosci z wypelnieniem takiego aktu.

3. wywłaszczenie pośrednie (kroczące) - rozni się od poprzedniego tym że nie dochodzi do przeniesienia tytułu własności - poprzedni wlasciciel formalnie nim pozostaje. natomiast w rzeczywistosci dochodzi do sytuacji jakby tej wlasnosci nie miał. (wywlaszczenia de facto) .

najpełniejsza definicję tego wywlaszczenia zawart trybunał arbitrażowy odnoscie NAFTY - sprawa Metalclad vs. Meksyk (2001). Zdaniem trybunału wywlaszczenie to jest pozbawienie w calosci lub części mozliwości używania lub uzyskiwania rozsądnie oczekiwanych korzyści z własnosci.

kryterium skutków środka. - kryterium na ktore nalezy patrzec jest zachowanie panstwa ktore prowadzi do pozbawienia wlasnosci . niekiedy panstwa usprawiedliwiaja swoje zachowania kierujac sie brakiem zlych intencji (np. ochrona środowiska)

w orzecznictwie sądow międz. pojawia się jeszcze jeden istotny element - pozbawienia kontroli nad własnością. - brak możliwości sprzedania własności.

wywłaszczenie kroczące - pewien proces prowadzący do skutku wywłaszczeniowego.

przesłanki legalnego wywłaszczenia.

1. cel publiczny - zachowanie panstwa mui być podejmowane dla celu publicznego, intencja nie ma znaczenia

2. niedyskryminacyjny charakter środka

3. reguły rzetelnego procesu - mozliwosc prawna dochodzenia swoich roszczeń

4. wypłacenie odszkodowania -

jakie powinno być odszkodowania - 1. słuszne lub sprawiedliwe ale poddane reżimowi prawa krajowego - doktryna Calvo

doktryna Haalla - wyraz prawa zwyczajowego - odszkodowanie musi być niezwloczne, właściwe i efektywne ( ten ostatnie 2 elementy mają znaczenie dla wysokości odszkodowania). odszkodowanie powinno odpowiadać uczciwej własności rynkowej własności (FMV)

4. środki regulacyjne

od połowy lat 80. pojawiło się zagadnienie sytuacji w ktorej panstwo ze wzgledu na istotne symogi polityki gosp. podejmuje dzialania wymierzone we wlasnosc obcego inwestora i nie musi placic odszkodowania. warunkiem jest nie przekroczenie stopnia kryterium ingerencji w prawo własności.

- jako strona stosunku zobowiązaniowego

państwo i w prawie publicznym i w ramach prawa gosp. wstępuje w relacje prawne z innymi podmiotami.

w klasycznym prawie chodzi głownie o relacje między państwami . w prawie gosp. dochodzi jeszcze element zobowiązania, któego jedna strrona jest panstwo a drugą podmiot prywatny

panstwa dziala niekiedy jako nietylko podmiot suwerenny ale tez podmiot gospodarczy (np, sprzedanie budynku ambasady)

pojawia sie pytanie w jakich sytuacjach panstwo za swoje działania będzie ponosiło odp. międzynarodową

z puktu widzenia prawa istotne jest więc to czyje zachowania mogą być przypisane państwu.

3 sytuacje

1.państwo odpowiada za swoje organy

2.państwo odpowiada za podmioty wykonujące elementy wł,państwowej

3. panstwo odpowiada za podmioty prywatne działające pod kontroli lub na podstawie intrukcji panstwa

w kazdym z tych przypadkow mamy pewne problemy

ad. 1 chodzi o wszystkie organy - nie ma znaczenia miejsce w strukturze władzy,

trzeba zwrócić uwagę na dwie rzeczy - pierwszy element - odpowiedzialnośc za sądy - wiąże się to z faktem że w założeniu klasycznym panstwo nie powinno odpowiadać za błedne zastosowanie prawa - jezeli sąd wyda niesprawiedliwy wyrok - to panstwo nie będzie ponosiło odpowiedzialnosci

wyjątek - w przypadku odmowy sprawiedliwosci (denial of justice) naruszenie fundalmentalnych zasad procesu sądowego, traktowanie dyskryminacyjne, brak bezstronności. ważny wyrok - Międz. Tr. Sprawiedliwosci dotyczący Elettronica Sicula (ELSI) z 1986roku. MTF wprowadził istotne kryterium dla stwierdzenia odmowy sprawiedliwosci - zachowanie sprzeczne z tym co rozsadny człowiek uznałby za sprawiedliwe (przyzwoite).

wzięlo się to z założenia że państwo powinno mieć mozliwość naprawienia błędu

zasada wyczerpania drogi krajowej - wyczerpanie każdego dostępnego środka odwoławczego.

odp. za jednostki samorządu terytorialnego - w niektorych państwach jednostki te mają duży zakres autonomii - moga wprowadzac postanowienia regulacyjne, wpywać na stosunki gosp danej prowincji. może być taka sytuacja gdy rząd centralny nie ma świadomości co do tego co się dzieje,

czy panstwo moze odpowiadac za czyny samorządu? tak odpowiada za to, nawet jeżeli nie wie o postanowieniach samorządów.

ad.2

chodzi o sytuację w ktorej nie mamy do czynienia z organami , ale gdy panstwo powierza wykonanie funkcji publicznej innemu podmiotowi

w praktyce sa dwie mozliwosci:

w ramach WTO - problem panstwowych spółek handlowych (STE), w kontekscie relacji miedzy panstwem a podmiotami prywatnymi - panstwo powoluje podmioty ktore zarządzają jakąś sferą działalności państwa.

czy panstwo jest odp za dzialanosc spólki?

wprowadzono dwa kryteria:

1. test strukturalny - odnosi się do relacji formalnych między państwem a danym podmiotem, oznacza to domniemanie że jeżeli właścicielem podmiotu jest pańśtwo mamy do czynienia z podmiotem de facto, jest to kryterium nie wystarczające:

dwa wyroki: Maffezini (2000) - chodziło o spółkę na rzecz rozwoju Galicji - regionu Hiszp. - powołanej przez państwo dla tego celu - chodzi nie tylko o prawo własnosci, ale mozliwosc mianowania członków.

Salini vs. Maroko (2004) - roznica polegała na tym, że podmiot miał charakter mieszany - państwo miało większość udziałow ale nie było jedynym włascicielem- ale test został zdany - bo państwo miało zdolność bezpośredniego oddziaływania

2. test funkcjonalny - dotyczy przedmiotu działalności - aby podmiot powołany na mocy decyzji państwa wykonywał zadania ze sfery imperium - sfery suwerenności,

akt sprzedaży przedsiębiorstwa - trudno powiedzieć czy jest aktem ze sfery imperium

- jako gwarant wartości pozaekonomicznych