Tradycje polskiej bankowości

Pierwsze formy bankowości w Polsce zaczęły pojawiać się w XV wieku. Pierwszy w Polsce był Bank Pobożny założony przez Piotra Skargę. Specjalizował się w udzielaniu nisko procentowych pożyczek pod zastaw nieruchomości.

Rozwój banków nastąpił w Warszawie w XVIII w. Powstawały tam domy bankowe. Trudniły się one przyjmowaniem depozytów od właścicieli ziemskich, udzielały im pożyczek, oraz obsługiwały handel i przemysł.

W 1766 r. Powstała Mennica Warszawska zajmująca się biciem monet, medali, orderów i pieczęci. (W okresie okupacji mennica przeszła pod zarząd niemiecki. Po wojnie pierwsze monety zaczęto bić od 1953 r.)

W 1828 r. został założony Bank Polski , który pełnił funkcję banku centralnego ( zajmował się emisją pieniądza, ale także prowadził zakrojoną na szeroką skalę działalność kredytową i pełnił inne funkcje banku komercyjnego).

Historyczną datą dla polskiej bankowości jest rok 1870 – powstał wówczas pierwszy polski bank, ukonstytuowany jako spółka akcyjna – był to Bank Handlowy S.A. Rozwijał się on bardzo szybko. Był to bank uniwersalny, finansujący głównie przemysł, handel i koleje.

Na terenie zaboru pruskiego i austriackiego prawo bankowe było bardziej liberalne. Istotny problem sprawiała konkurencja ze strony silnych banków niemieckich, austriackich, a także innych krajów (min. Belgii, Francji, Anglii). W tej sytuacji pierwsze rozwinęły się polskie banki spółdzielcze i samopomocowe.

W zaborze pruskim w 1861 roku powstał Bank Ludowy. Większość polskich banków ludowych tego zaboru utworzyła w 1885 roku Bank Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu.

Na terenie Galicji i Śląska Cieszyńskiego powstawały głównie spółdzielnie oszczędnościowo – pożyczkowe.

Ważnym składnikiem ruchu spółdzielczego w zaborze austriackim były także tzw. Kasy Stefczyka. Zwykle zrzeszały one chłopów z jednej lub kilku wsi i udzielały im taniego kredytu.

W Polsce międzywojennej powstawały nowe banki komercyjne:

• W 1918 roku – Pocztowa Kasa Oszczędności – PKO, z której wywodzi się obecny PKO BP, oraz Polski Bank Rolny.

• W 1924 roku powstał Bank Polski - prawdziwy bank centralny, który wprowadził nową walutę – złoty (zamiast polskiej marki), opracowano także pierwsze polskie prawo bankowe.

Istotną rolę w polskim systemie bankowym odgrywał rząd. Wynikało to także z faktu, że rząd był właścicielem wielu dużych banków, w tym – PKO. W 1929 roku powołano Bank Polska Kasa Opieki S.A. do prowadzenia operacji zagranicznych.

W okresie II wojny światowej i pierwszych lat powojennych nastąpiła zmiana sytuacji polskiego systemu bankowego. Większości banków nadano inne nazwy. Zostały one także znacjonalizowane, z wyjątkiem banków spółdzielczych, które straciły samodzielność i zostały poddane kontroli państwowej. Upaństwowione banki stały się narzędziem realizacji polityki państwowej, a przede wszystkim – planów gospodarczych. Celem banków stało się wykonanie, a w pewnych dziedzinach – przekroczenie planów i realizacja odgórnych założeń, przyjętych przez rządzącą partię i państwo. W takiej sytuacji konkurencja między bankami została uznana za szkodliwą. Stopniowo zaczęto więc łączyć banki, aż zmniejszono ich liczbę do czterech:

1. NBP – Narodowy Bank Polski powołany w 10 stycznia 1945 roku

2. Bank Handlowy S.A., który miał monopol na obsługę większości transakcji związanych z handlem zagranicznym (z wyjątkiem części transferów dewiz, które były realizowane za pośrednictwem NBP)

3. Bank Gospodarki Żywnościowej, który udzielał kredyty dla rolnictwa i prywatnej drobnej wytwórczości (powołany w 1975r.)

4. Bank Polska Kasa Opieki S.A., obsługujący tzw. eksport wewnętrzny (sprzedaż za dewizy towarów na terenie Polski) i niektóre transakcje zagraniczne.

Lata 80 – te wprowadziły szereg zmian;

 usamodzielnienie się banków

powołanie Rady Banków pod przewodnictwem prezesa NBP – organ

koordynujący działalność banków

wprowadzenie wymogu oddziaływania banku – stopa procentowa

ustawa Prawo bankowe z 1982r. stworzyła podstawy do organizowania się

banków o różnej formie własności i różnej specjalności (NBP zajmowało się

działalnością depozytowo – kredytową i było bankiem państwa, pełniło funkcję monobanku)

W 1989r. nastąpiło:

oddzielnie banku centralnego od bankowości komercyjnej

na bazie banku centralnego wyłoniono dziewięć banków komercyjnych:

1. Bank Gdański w Gdańsku

2. Bank Śląski w Katowicach

3. Bank Przemysłowo – Handlowy w Krakowie

4. Bank Depozytowo – Kredytowy w Lublinie

5. Powszechny Bank Gospodarczy w Łodzi

6. Wielkopolski Bank Kredytowy w Poznaniu

7. Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie

8. Powszechny Bank Kredytowy w Warszawie

9. Bank Zachodni we Wrocławiu

wprowadzenie bardziej liberalnej polityki w zakresie tworzenia banków

usamodzielnienie się banków – stały się przedsiębiorstwami samodzielnymi,

określającymi stopę procentową, politykę kredytową.

Banki, które przejęły oddziały z sieci NBP, są samodzielnymi, samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi prowadzącymi działalność, polegającą przede wszystkim na gromadzeniu środków pieniężnych, udzielaniu kredytów i pożyczek pieniężnych oraz rozliczeń pieniężnych.

Mają również prawo tworzenia spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni, a także podejmowania działalności gospodarczej w innych formach. Każdy bank może swobodnie decydować o przedmiocie i zakresie swojego działania i stosownie do własnej woli oferować swoje usługi.

W 1989 i 1990r. ponad 100 grup inicjatywnych przystąpiło do tworzenia banków. W 1989r. przedsiębiorstwa państwowe powołały BIG S.A. reaktywowano też Bank Gospodarstwa Krajowego.

Na dużą uwagę zasługuje powołanie Ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych z 29 sierpnia 1997r., na mocy której można powoływać specjalistyczne banki hipoteczne, których podstawową czynnością jest udzielanie kredytów hipotecznych refinansowanych przede wszystkim ze środków pozyskiwanych z emisji hipotecznych listów zastawnych. Obecnie działają dwa takie banki:

• HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A. w W-wie (w Polsce reprezentowany jest przez uczestnika Grupy Kapitałowej HypoVereinsbank

• Bank Przemysłowo – Handlowy S.A.

 Polsko – Amerykański Bank Hipoteczny S.A. w Warszawie

Z całą pewnością można stwierdzić, że pozycja i rola banków zmieniła się na przełomie wieków. Historia bankowości potwierdza, że są to kluczowe instytucje i ogniwo działania gospodarki.