MALARSTWO ROMAŃSKIE

Po raz pierwszy od antyku wnosi do sztuki europejskie nowe treści uniwersalne oraz własny język formalny i znaczeniowy. Towarzyszy mu idea ewangelizacji i działolność misyjna.

Malarstwo odbija światopogląd chrześcijański, kontynuuje poczynania I tysiąclecia.

Mal. monumentalne - słabo zachowane.

Malarstwo książkowe:

Mal. książkowe - jego przenośny charatker (portatywny) sprzyjał przenikaniu się nieraz odległych wzorców i rozprzestrzenianiu wpływów.

Tworzenie przypada klasztorom kluniackim (benedyktyni). Rola iluminatora w tym środowisku jest dość poważna. Iluminacje wiązane z tekstem na różny sposób, zależnie od charakteru obrazka:

- portrety ewangelistów, proroków - poprzedzały tekst

- char. dedykacyjny - poświęcenie dziela przed autora/fundatora jakiemuś świętemu + Chr. Tronujący, Maiestas Domini, Ukrzyżowanie

II ośrodki:

- szkoła salzburska - Biblia Gumperta, Biblia Gebharta

- szkoła południowej Anglii - Biblia z Winchester, Biblia Labeth

Ewangeliarze:

Ewangelie poprzedzone prologiem św. Hieronima ze Strydonu, kanonami Euzebiusza z Cezarei (miejsca zgodne w ewangeliach), zakończone kalendarzem. Układ tematyczny miniatur ustalony w czasach karolińskich i ottońskich.

- ew. z Averdobe, 2 poł. XIIw. Liege

Ewangelie redagowane w formie wypisów - tylko do liturgii (np. Kodeks Pułtuski, Kraków)

Psałterze:

Wzorem karoliński Psałterz Utrechtcki. Na stronie tytułowej Dawid + przedstawienia symboliczne (drzewo Jessego), interpretacje scen ewangelicznych. Były własnościami klasztorów, kościołow, dostojników, nabożnych dam.

- Ps. Albani, przed 1125r. ( należał to opatki Krystyny z Myrkyate)

Lekcjonarze:

Fragmenty Dziejów Apostolskich i Listów. Brak im właściwych tematów ikonograficznych.

Perykopy:

Wybrane fragmenty przeznaczone do czytania podczas mszy.

Sakramentarze:

Wszystkie modlitwy wypowiadane przez celebransa podczas mszy. Zdobione inicjałami, Maiestas Domini, Ukrzyżowaniem i portretami św. Grzegorza - reformatora mszału.

IX-Xw. - rozwój mszałów (Missale Plenarium, Missale romanum). W XIIIw. już powszechne.

Antyfona:

Teksty modlitw dla chóru, śpiewane podczas mszy. Od XIw. także poza mszą (graduały)

Pasjonały:

Żywoty męczenników.

XIIW. to rozwój hagiografii:

- Legenda Austriacka (580 zywotów) dolnoaustriaccy cystersi i benedyktyni

Pojedyncze zyciorysy opisywane w niewielkich manuskryptach zwanych libelli (libellus),popularne w XI-XIIw.

- św. Albina (Angers)

- św. Radegondy (Poitiers)

- św. Edmunda (Bury St Edmunds)

Dzieła o charatkere dydaktyczno-moralym:

- Scivitas opatki św. Hildegardy z Binden, XIIw.

- Liber floridus kanonika Lamberta Saint-Omer, Flandria, 1ćw. XIIw.

Miniatorstwo iryjskie - dekorowanie książek przed stosowanie ozdobnych liter lub różnych kolorów w piśmie:

- litery i całe karty traktowane kaligraficznie, jako całościowe, abstrakcyjne obrazy

- wyszukane, półuncjalne litery (scriptura scotica)

- ozdobne litery-inicjały

Sposób traktowania korpusu litery w inicjale:

- karoliński - korpus literu wypełniony wicią roślinną, stylizowanym ornamentem liściastym, plecionką, czasem luźno splecione węzły tworzące podstawy i zwieńczenia

- ottoński - trzonki liter tworzą dwa pasma odginające się spiralnie gałązki z pączkującymi wypustkami.

Włochy:

Silne tradycje antyczne, fascynacja sztuka bizantyńską dzięki importom.

Południe:

W 529r. św. Benedykt zakłada pierwsze opactwo benedyktyńskie na Monte Cassino - rozkwit miniatorstwa za opata Dezyderiusza z Konstantynopola (1058-1086)

- Lekcjonarz z 1071 - miniatura dedykacyjna: Dezyderiusz wręcza księge św. Benedyktowi

Exultety:

To zwoje liturgiczne zdobione inicjałami i przedst. fig. + krótkie teksty (według bizantyńskiego zwyczaju czytano je w Wielką Sobotę podczas poświęcenia świecy paschalnej)

- Ex. z Monte Cassino, XIw.

- bizantyński zwój z katerdy w Troi, XIIw.

Środek:

Główny ośrodek w Rzymie, skryptoria we Florencji, Sienie, Pizie, Pistoi, Lukce - Toskania.

Silniejsze niż na Sycylii wpływy północne + tradycje lokalne (antyczne)

- Biblia Olbrzymów - Biblia pantaońska, Santa Maria Rotonda w Rzymie, I poł. XIIw.

Północ:

Lokalne tradycje, oddziaływanie sztuki bizantyńskiej + wpływy sztuki ottońskiej.

Szczególnie czytelne wpływy Bizancjum były na Sycylii.

- Vita Mathildis Dioniziona z Canossy (1115-1120) - iluminowana biografia hrabiny Toskanii, aktualne treści w czysto romańskim stylu (np. publiczna pokuta Henryka IV u Grzergorza VII w Canossie, 1077r.)

Francja:

Tradycje karolińskie i nowe skryptoria: Limoges, Moissac, Albi, Angers.

Duży wpływ mają klasztory ben. i cys. w tym opaci św. Hugon w Cluny (1049-1109) oraz Stefan Herding w Citeaux (1109-1133).

Wpływy hiszpańskie, elementy mozarabskiei wizygockie w ilustracji Biblii i Apokalips:

- Apokalipsa z Saint-Sever - dynamiczna kompozycja, strefy barw rozgraniczone zdecydowanym czarnym/czerwonym konturem, kontrasty, bez walorów

Burgundia:

- De virginate Sanctae Mariae (ok.1100r. Cluny, tworzył Ildefons z Toledo), elementy ottońskie: złote inicjały, purpurowe karty,

- Explanatio in Prophetas et Ecclesim św. Hieronima, ok. 1130r. - widoczne wpływy włosko-biz.

- Biblia Sauvigny, 4 ćw. XIIw. - złote inicjały figuralne, kaligraficzny wzmocniony cieniowaniem modelunek typowy dla XIIw., wrażenie dwuwymiarowości, złote tło

Niemcy i Austria:

Sztuka ottońska do XIw. była źródłem inspiracji dla mniejszych ośrodków: Kolonia, Eternach, Ratyzbona, Salzburg. Nowa sztuka rodziła się w Szwabii - tam zakładano cysterskie klasztory w duchu kluniackiej reformy (Hirsau, Zwiefalten, Sankt Blasien, Einsiedeln, Wiengarten).

- mszał opata Bertholda, 1200-1232r.

Nadrenia:

Szkoła naddunajska obejmuje Ratyzbonę i Salzburg, skryptoria klasztorne mieszczą się w Admund, Sankt Florian i Mondsee.

- Scivitas Hildegardy z Binden, ok. 1190r. - kaligraficzny styl lekko lawowane barwy, bywają białe pola nie pokryte farbą

- Biblia z klasztoru St Kastor w Koblencji, 1077 - Chrysrus Stwórca - tu widać wpływy bizantyńskie

Polska:

W drugiej połowie XIw. malarstwo książke pochodziło wyłącznie z inmportów.

- Sakramentarz tyniecki, Ewangeliarz emmeramski - pisane złotym na purpurze, grupa złotych rękopisów,

- Ewangelistarium gnieźnieńskie, Ewangelistarium płockie - pisane złotymi i srebrnymi literami, grupa złotych kodeksów,

- Sakramentarz tyniecki, ok. 1170r. - prawdopodobnie przywieziony z pierwszymi mnichami tynieckimi, powstał w Koloni za opata Anno, dwie całostronicowe miniatury (monumentalne Maiestas Domini i statyczne reprezentacyjne Ukrzyżowanie), ornamenty zrytmizowane, w szatach przeważają linie równoległe ( to charakterystyczne dla miniatur kolońskich)

- Ewangeliarz emmeramski - pierwotnie na wyposarzeniu II katedry wawelskiej, wykonany w klasztorze św. Emmerama w Ratyzbonie, importowała Judyta Salicka (żona Wł. Hermana od 1088r.), zawiera 13 całostronicowych miniatur z przedstawieniami władców Niemiec, opatów emmeramskich, patronów klasztoru, Mai. Dom., Ukrzyżowanie, Wniebowstąpienie

- Ewangelistarium gnieźnieńskie (Mszał św. Wojciecha, Codex aureus) i Ewangelistarium Płockie (Kodeks pułtuski) - oba przypisywane skryptorium czeskiemu pod wpływem bawarskiej szkoły (stamtąd też Ew. Wyszechradzki). W Ew. Gn. 20 całostronicowych miniatur stanowi najbogatszy cykl figuralny wśród rękopisów romańskich w Polsce. W Ew. Pł. ilustracje genealogii Chrystusa od króla Dawida, dalsze półstronicowe przedstawiają dzieciństwo Chrystusa.

-Psalterium Egberti (Codes Gertrudianus) - 4ćw. Xw. przechowywane we Włoszech

- Ordo Romanus - 2ćw. XIw. scena gdzie Matylda Lotaryńska przekazuje kodeks Mieszkowi II (poza krajem)

W XIIw. następuje zerwanie z tradycją purpurowych i złotych kodeksów. Dominują dekoracje ograniczone do rysunków, inicjały lekko podkolorowane - jest to wpływ skryptoriów nadmozańskich i południowoniemieckich.

Przy katedrach i szkołach katedralnych organizowane są skryptoria: Kraków, Gniezno, Wrocław, Płock.

- Biblia, z Biblioteki Płockiej, przywieziona przez bpa Aleksandra, inicjały wąskie zakończone trójlistnie lub palmetowo z wplecionymi figurkami smoków lub zwierząt

- Pericopae evangelicae (Płock) - 4 inicjały figuralne malowane lekką swobodną ręką, giętki ruch postaci, poprawna anatomia podkreślona przez fałdy szat, finezja i elegancja szczegółów - typowe dla 2poł. XIIw.

- Biblia czerwińska (Genesis warszawska) - spłonęła podczas IIWŚ, dekorację stanowiły inicjały ornamentalne + całostronicowa miniatura (frontispis do Księgi Rodzaju) przedtsawiająca medaliony oplecione wicią, w nich 7 Dni Stworzenia, w wici życie Adama i Ewy

- Ewangeliarz kruszwicki (1160-1175) wykonany w benedyktyńskim klasztorze Helmarshauen w tradycji ottońskiej, wielobarwne całostronicowe minitury

W 1 poł. XIII w. osłabł import rękopisów a produkcja rodzima nie wypełniała tej luki. Zaniżenie poziomu artystycznego mogło być wynikiem rozbicia dzielnicowego kraju, zniszczeń, czy słabych więzi z klasztorami.

Około połowy XIIIw. jedyne śląskie opactwo w Lubiążu rozwinęło produkcję rękopisów:

- Psalterium nocturnum, ok. 1240r. - wykonane pierwotnie dla cysterek z Trzebnicy zawieralo kilkanaście całostronicowych miniatur m.in. Drzewo Jessego, życie Chrystusa.

- Graduał z Lubiąża

W obu powyższych manieryczne, łamane draperie zaznaczone czarnym konturem- wpływ szkoły sasko-turyńskiej

Nie mam już siły na malarstwo ścienne...