Znaczenie i technika malarstwa etruskiego
Etruria zajmuje szczegolna pozycje w historii malarstwa antycznego dzieki jakosci oraz ilosci zachowanych zespolow malarskich. Wsrod krajow antycznych tylko ona moze poszczyc sie seria malowidel swiadczacych o istnieniu cyklu rozwojowego, ktorego koleje byly scisle zwiazane z calym niemal okresem istnienia etruskiej cywilizacji, poprzez etapy rozkwitu i recesji, bogactwa i ubostwa, niepodleglosci i wiekow upokarzajacej politycznej zaleznosci od VII do I w p.n.e.
Niezaleznie od indywidalnych ocen oryginalnosci sztuki etruskiej i bezsprzecznych trwalych zwiazkow sztuki rzymskiej i greckiej, nie bez znaczenia dla charakteru i poziomu malarstwa rzymskiego z okresu cesarstwa pozostaje fakt, ze mialo ono za soba siedem wiekow formalnego i tematycznego rozwoju etruskiego malarstwa. W przypadku malarstwa i wielu innych dziedzinach Etruskowie pozostawali po urokiem sztuki greckiej, dlatego hellenizacja sztuki Polwyspu nie moze byc zwiazana z okresem dominacji rzymskiej nad Grecja i calym basenem Morza Srodziemnego. Jest to zjawisko o wiele wiekow wczesniejsze, ugruntowane przez bardzo dawne kontakty etrusko-greckie. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze dzieki Etruskom Rzymianie zdolali w pewnym okresie przyswoic sobie greckie kanony artystyczne oraz hellenski jezyk poetyckich mitow i rownoczesnie mogli zdobyc sie na pewien dystans wobec greckich wzorow.
Malarstwo etruskie przez dlugi czas bylo traktowane jako mniej lub bardziej wierne odbicie greckiego malarstwa sciennego.
Badania jakie podjeto, wykazaly, ze sposob wykonywania malowidel roznil sie w zaleznosci od osrodka, okresu oraz charakteru powierzni, ktora trzeba bylo pomalowac. Niezaleznie od roznic, wszelkie dzialania mozna sprowadzic do kilku zasadniczych czynnosci. Prace rozpoczynano od wygladzenia sciany, ktora i tak pozostawala chropowata. W najstarszych grobach nie pokrywano scian tynkiem, tylko malowano rozrzedzona farba zmieszana z substancja klejaca. Bezposrednie nalozenie farby zastosowano w dekoracji plyt terakotowych (pinakes). Z czasem warstwa tynku zastosowana do pokrycia scian i plyt stawala sie coraz grubsza. W grobach okresu hellenistycznego siegala nawet 2cm grubosci. Po nalozeniu tynku rozmierzano sciany zaznaczajac sznurem umaczanym w farbie linie ograniczajace fryzy figuralne i roslinne. Po znaznaczeniu zasadniczych pol, ostrym narzedziem wykonywano sumaryczny szkic przygotowawczy podstawowych elementow kompozycji. Zarowno szkic, jak i nakladanie farb odbywalo sie jeszcze przed wyschnieciem tynku.
Dzis nie ulega watpliwosci, ze stosowano technike al fresco, jednak w pewnych wypadkach rowniez al secco, w okresie romanizacji.
Uzywano farb roslinnych i mineralnych. Biel uzyskiwano z wapna, a czern z wegla drzewnego. Farby niebieskie i zielone byly zawsze bardzo drogie, stosowano je oszczednie i rozrzedzano coraz bardziej w miare jak sie zuzywaly. Najchetnie malowano czerwienia.
Okres willanowianski. Ceramika malowana
Przez dlugi czas ludnosc wiosek willanowianskich nie wytwarzala naczyn zdobionych dekoracja malarska. Pojawily sie one dopiero w drugim okresie willanowianskim i sa jedna z oznak fermentu cywilizacyjnego wywolanego nawiazaniem kontaktow przez ludnosc miejscowa z kolonistami greckimi osiedlajacymi sie na Poludniu Polwyspu od II cwierci VIII w p.n.e.
W Bisenzio znajdowano najwczesniejsze przyklady malowanej ceramiki italo-geometrycznej. Naczynia z Bisenzio byly produkowane w koncu VIII w p.n.e., co swiadczy o zywotnosci stylu geometrycznego w sztuce dekoracyjnej nawet w okresie orientalizujacym.
Malowana ceramike italo-geometryczna zawieraly liczne groby wykryte na cmentarzyskach willanowianskich, rozrzuconych wokol Bisenzio. Bogate znleziska pochodza zwlaszcza z cmentarzyska Olmo Bello. Naczynia malowane uformowane sa z czerwonawej, dobrze oczyszczonej gliny. Powierzchnie ich pokrywa jasna, kremowa angoba, na ktorej namalowano firnisem czerwone, pomarnczowoczerwone lub czerwonobrazowe motywy geometryczne.
Repertuar motywow rzemslnika etruskiego jest ubozszy niz grecki. Wyjatkowo siega on do przedstawien figuralnych o pewnym ladunku tresciowym, czestych na przyklad na naczyniach attyckich z cmentarza dipylonskiego.
Naczynia z Bisenzio
Na naczyniu z Binsenzio spotykamy motywy takie jak: szachownice, zygzaki, linie faliste, krzyze - umiejetnie i z wyczuciem formy zakomponowane na powierzchni naczyn z mysla o dekoracyjnym dzialaniu calosci. Dziela te mniej lub bardziej nawiazuja do greckich naczyn geometrycznych
Z dekoracja figuralna przywodzaca na mysl greckie sceny figuralne znane pozniej z ceramiki geometrycznej mamy do czynienia takze w zdobieniu krateru na wysokiej nozce pochodzacego z Bisenzio, datowanego na pocztek VII w p.n.e. Niemal caly brzusiec krateru pokryty jest szczelna siatka czerwonych i czarnych motywow geometrycznych malowanych na bialej angobie. Ulozone sa w horyzontalne pasy roznej wysokosci, zgodnie z zasada horror vacui, typowa dla wszelkiej sztuki we wczesnej fazie rzowoju. Najnizszy pas zapelniony jest szeregiem sylwetek tanczacych kobiet. W wypadku tego krateru artysta etruski zblizyl sie do rozwiazan greckich nie tylko repertuarem motywow, lecz rowniez ich logiczna dyspozycjai powiazaniem w zwarty zespol o wywazonym ukladzie linii horyzontalnych i wertykalnych.
Okres orientalizujacy
Gruntowne przeobrazenie cywilizacji willanowianskiej w orientalizujaca nastepuje na przelomie VIII i VII w p.n.e. Wplywy zewnetrzne doprowadzily do zmiany form kulturowych na terenie Etrurii juz od poczatku VIII w p.n.e.
Ceramika o tendencji geometrycznej byla jeszcze wyrabiana przez dluzszy czas w VII w p.n.e. swiadczac o tradycji willanowianskiej w nowej fazie kulturowej. W koncu VIII w p.n.e. obserwujemy wyrazne nasilenie tempa przemian radykalnie przeobrazajacych oblicze kraju. Pojawily sie wtedy monumentalne groby komorowe nakryte wilkimi ziemnymi kopcami - tumulusami.
Rzemieslnicy zetkneli sie wtedy na szeroka skale z wspaniala sztuka figuralna od wiekow uprawiana w krajach Bliskiego Wschodu.
Ceramika malowana i wyrabiana w Etrurii od II pol. VIII w p.n.e. swiadczy o roli odgrywanej przez Grekow. Najstarsze wazy malowane, jak to juz wyzej stwierdzilismy, imituja naczynia geometryczne, czary cykladzkie i wazy protokorynckie.
Podsumowujac ten wczesny etap rozwoju etruskiego malarstwa wazowego nalezy zwrocic uwage na fakt, ze znaleziska najstarszych waz malowanych koncentruja sie glownie w Etrurii poludniowej.
Strusie jajo z Tarkwinii
Analiza dekoracji malowanego strusiego jaja z Tarkwinii, przeprowadzona przez Torellego, wykazalz zlozonosc stylu dekoracji tego przedmiotu, na ktory skladaja sie elementy cypryjsko-syryjskie, jak wschodniogreckie i wyspiarskie. Zabytek ten musial powstac na terenach ulegajacym wplywom obydwu kregom kulturowym.
Malarstwo poznego okresu orientalizujacego
Przez dluzszy czas w obrebie VII w p.n.e. garncarze etruscy wyrabiali naczynia w stylu subgeometrycznym. Stopniowo jednak prosta maniera zostaje przezwyciezona. Rozpowszechniaja sie nowe sposoby zdobienia, rozwiazania kompozycyjne, nowa estetyka. Malarstwo coraz czesciej zrywa ze zdobnictwem poprzedniej epoki, coraz szerzej przyzwala sobie formy sztuki figuralnej.
Zalew produktow korynckich w Etrurii swiadczy niewatpliwie o wzroscie znaczenia tego miasta w handlu morskim z Italia. Wykopaliska wykryly istnienie kontaktow utrzymywanych przez Grekow cykladzko-eubejskich z Etruria, a naukowa analiza znalezisk wykazala ze kontakty te mogly byc nosnikiem wplywow orientalnych w Italii Srodkowej juz w poczatkach VIII w. p.n.e.
Malarz Brodatego Sfinksa
Byl on wybitna indywidualnoscia artystyczna, tworzyl charakterystyczne dzial z masy anonimowych naczyn. Artysta ten zwany jest tak od jednego z jego ulubionych motywow, czesto pojawiajacego sie posrod innych zwierzat na fryzie zoomorficznym dwoma lub trzema pasami okrazajacymi deorowane przez niego wazy. Artysta wykonuje na przyklad fryz w technice czarnofigurowej, a ornament luski - w technice rytu na czarnym tle. Motyw rytych lusek przyjeto zapewne z korynckich naczyn okresu przejsciowego. Zyskal on w Etrurii pewna popularnosc. Znajdujemy go na naczyniach Malarza Brodatego Sfinksa nazwanych Gupa Amfor Luskowych.
Dekoracje figuralne przedstawiaja postaci smukle, o dlugich cienkich nogach przedstawione na jasnym tle.
Grupa polichromowana
Naczynia tej grupy cechuje specyficzna technika zdobienia, polegajaca na tym, ze na ich powierzchni pociagnietej czarnobrazowym, czesto przybierajacym jasniejsze odcienie firnisem oraz podzielonej horyzontalnie pasami roznej szerokosci, koloru gliny, wyryte sa motywy dekoracji figuralnej.
Technika ta zrywa z zasadniczym kontrastem jasnego tla i ciemnej sylwety o wewnetrznym modelunku rytym lub malowanym, byla znana takze malarzom waz korynckich i niektorzy malarze ceramiki etrusko-korynckiej uwazalali, ze Etruskowie zapoznali sie z nia dzieki rzemieslnikom lub wyrobom pochodzacym z miasta Kadmosa.
Nie nalezy pomijac pewnych tradycji. Widoczne sa zwlaszcza zwiazki z rytami zdobiacymi piekne naczynia z impasto, czesto znajdowane w poludniowej Etrurii.
W grupie polichromowanej wyrozniono trzy odrebne zespoly: Monte Abbatone, Castellani i Malarzy z Vulci.
Sytem zdobniczy jest we wszystkich przypadkach dosc zblizony. Dekoracja figuralna tworzy pas zajmujacy niekiedy caly brzusiec, niekiedy tylko jego polowe.
Malarz petelek
Nazwany tak od charakterystycznego motywu, ktorym zdobil czoa zwierzat. Tworzyl on pod koniec VII w. p.n.e.
Malowidla grobowe
Najstarsze groby pochodza z Cerveti (Grob Malowanych Lwow, Grob Malowanych zwierzat). Malowidla zdobiace groby, skromne, niezgrbnie rysowane, o gamie kolorow skapej i niewyrafinowanej, byly lekcewazone przez odkrywcow.
Malarstwo to lacza z wazowym pyty terakotowe, ktore przymocowane do scian tworzyly fryzy zdobiace wnetrza swiatyn, grobow, a nawet domow prywatnych. Te dwa rodzaje malasrtwa laczyla funkcja oraz skala.
Grob kaczek
Njwczesniejsze z zachownych malowidel grobowych, zdobia Grob Kaczek. Sklada sie on z niewielkiej prostokatnej komory, wycietej niezbyt starannnie w scianie zbocza. Technika malowania jest stosunkowo prosta. Brak tu tynku, sciany pokryte sa zolta farba. Na przeciw wejscia widnieje rzad kaczuszek, pieciu kroczacych w lewo. Kaczuszki sa na przemian czerwone lub zolte. Pod wzgledem kolorystycznm kompozycja jest symetryczna i zrytmizowana. Kaczuszka po srodku ma postac walorowo najmocniejsza.
Posiadamy wiadomosci o dziesieciu grobach orientalizujacych, przy czym na schylek okresu, to jest na przelom VII/VI w. p.n.e. przypada ich dziewiec, tylk jeden jest wczesniejszy. Wszystkie znane groby koncentruja sie w poludniowym regionie Etrurii.
Na pierwszy plan wybijaja sie malowidla grobowe z Cerveti.
Warto wspomniec o Grobie malowanych Lwow, skladajacego sie z czterech komor. Malarz uzyl trzech kolorow: czerwonego, czrnego i bialego. Ciala lwow sa na przemian biale lub czerwone.
Charakterystyczne dla tego okresu sa terakoty architektoniczne o dekoracji malarskiej.
Okres wplywow jonskich
Na krotko przed polowa VI stulecia material archeologiczny pochodzacy z wykopalisk wyraznie sie zmienia. Miejsce wyrobow korynckich zjamuje ceramika jonska i attycka. Polowa VI w. p.n.e. to okres okres gwaltowanego rozwoju kraju, wrostu jego zamoznosci, poziomu kulturalnego, kontaktow. Takze w sztuce obserwujemy wzrost jakosciowy.
Jest to zloty wiek cywilizacji etruskiej. W tymczasie wystepuje rozkwit szkoly malarstwa sciennego w Tarkwinii.
Pinakes leleukomenoi
Sa to gliniane plyty zdobione malowidlami w technice stosowanej takze przy dekorowaniu naczyn. W plytach wykrywamy zlozonosc inspiracji. Poprzez formuly korynckie przebijaja sie nowe, typowo jonskie akcenty. Nowoscia jest takze polozenie nacisku na sceny figuralne.
Plyta Campana
Podczas prac prowadzonych w latach 1836-53, znaleziono 6 plyt malowanych, terakotowych. Plyty te swiadcza o istnieniu etruskiej sztuki freskow, ukazujac zarazem, ile zawdziecza ona greckim stylom Jonii. Sylwetki podkreslone czarna linia konturu, odcinaja sie od kremowego tla. Na plycie tej widziimy dwoch mezczyzn ujetych z profilu, ubranych w jednakowe tuniki. Zostali oni ukazani w ruchu: pierwsz - brodaty trzyma w rece luk - drugi skrzydlaty niesie kobiete. Plaszcz, jaki ja spowija, zaslania jej ramiona i nadaje calej sylwetce poze hieratyczna. Wedlug interpretacji postac kobiety to zmarla, ktora geniusz przenosi do podziemnego swiata.
Malarstwo grobowe
Malarstwo grobowe jest specjalnoscia Tarkwininow. Do grupy grobow powstalych w srodkowych dekadach oraz w drugiej polowie VI w.p.n.e. naleza: Grob Chaty, Grob Czerwonych Lwow, Grob Lwow Jadeitowych, Grob nr 939, Grob nr 1646.
Jonskie zrodla inspiracji widoczne sa w sylwetkach Lwow i Panter zdobiacych frontony z tymi samymi zwierzetami wyobrazonymi na wazach pontyjskich, w warsztacie zalozonym przez Greka.
Odrebny Charakter maja lwy zdobiace grob Czerwonych Lwow, prostszy i surowszy od innych.
W Grobie Lwow jadeitowych malowidla odznaczaja sie wieksza elegancja i wyrafinowaniem.
Jeszcze bogatsza dekoracja odznacza sie Grob Kwiatu Lotosu. Schemat dekoracji malarskiej jest tu prosty i ogranicza sie do wiazki kolorowych linii biegnacych pod sufitem oraz heraldycznych grup zwierzecych zdobiacych frontony. Jedynie sufit jest w tym wypadku usiany drobnymi ciemnoczerwonymi kwiatuszkami, ulozonymi rytmicznie.
Grob Bykow
Powstal ok. 530r p.n.e. Sklada sie z trzech komor. Wszystkie trzy pomieszczenia zostaly przyozdobione malowidlami. We frontonikach dwu komor w glebi wystepuje tematyka zwierzeca. w komorze z lewej strony mozemy podziwiac na scianie w glebi pantere i lwa, a na scianie wejsciowej byki. Znalezc tam morzna rowniez hippokammy - konie morskie. Widnieje tam tez lew oraz lezacy koziol. Grob bykow stanowi sume miejscowych, etruskich doswiadczen artystycznych. Swiadcza o nim liczne zwiazki jego malowidel dekoracyjnych z wazami pontyjskimi. W malowidlach z grobu bykow dominuje styl jonsko-etruski z jego ozdobnoscia, wykwintem, umilowaniem kolorystycznego bogactwa. Przyroda (elementy floralne) graja tam te sama role co ludzki postacie. Widnieje tam takze scena z nawiazujaca do mitologii greckiej, Achilles ukryty w drzewach, ktore sa od niego wyzsze. Widoczne sa tam tendencje realistyczne.
Grob Lwic
Powstal ok 520r. p.n.e. Przedstawienia malaskie to tanczace, barwne postacie. Maja nasycone kolory cial, odswietne szaty. Dekoracja obiega komore w dwoch pasach, wyzszy - sceny figuralne, nizszy- przedstawienie wody o sfalowanej regularnie powierzchni, nad ktora wyskakuja delfiny i lataja niewielkie wodne ptaki o smuklych sylwetkach. Przedstawienia figuralne: dwaj muzycy, czarnowlosa kobieta, zlotowlosy mlodzieniec. Kobieta ma karnacje jasna, ciala mezczyzn sa ceglano-czerwone. Kontur rysowania meskiej postaci wzmocniono, po pokryciu sylwety farba, czarna ciagla linia. Podkresla to jego wyrazistosc i konkretna cielesnosc.
Okres stylu surowego
Jest to okres dominacji rzymskich oraz kartaginskich. Zaczyna sie ok. pierwszej polowy V stulecia. Tarkwinianie sa wtedy najwazniejszym osrodkiem malarstwa grobowego. Weje w dalszym ciagu slyna z krotoplastyki, rozslawiona przez dzialalnosc Wulki - jedynego etruskiego malarza znanego z przekazow rzymskich. Zyl on ok. 500 r. Byl to zas okres o szczegolnej donioslosci, i to nie tylko w Etrurii, lecz rowniez, a nawet przede wszystkim, w Grecji, z ktora artysci etruscy nie utracili kontaktow mimo czasow zamieszek i narastania wrogosci.
W okresie tym uzewnetrznil sie wzrost zainteresowania czlowiekiem i jego realistycznych przedstawien. Artysta z uwaga anatoma zaczal sledzic budowe ludzkiego ciala, jego uklad kostny i budowe miesni. W malarstwie wazowym i plaskorzezbie zaczely sie mnozyc przedstawienia analityczne, drobiazgowo uwzgledniajac kazdy szczegol. Ten nowatorski, odkrywczy kierunek o niebywalych wrecz konsekwencjach dla dalszego rozwoju realizmu w sztuce greckiej zyskal wielka i wazna zdobycz - umiejetnosc notowania skrotow perspektywicznych.
Przejscie do stylu surowego odbylo sie harmonijnie. Wplywy attyckie, ktore zadecydowaly o przeobrazeniach moglismy odkryc juz w grobach Barona i Bachantow w VI w.
Motywy uczt, tancow, widowisk, popisow zrecznosciowych mnoza sie w dalszym ciagu. Takze i w tym czasie jest brak motywow mitologicznych. Demony nie sa greckimi bostwami, lecz anonimowymi dla nas demonami etruskimi, ktore przykrywaja chusta cialo zmarlego.
Malowidla Grobu BIg
Uznano je za przelomowe. Pewne elementy ikonograficzne ustalaja zwiazek z poprzednia epoka, lecz styl oraz nowatorstwo rysunku, szerokie wykorzystanie najnowszysch zdobyczy, otwieraja nowa faze rozwoju malarstwa etruskiego - faze stylu surowego.
Sufit Grobu Big pokrywa szachownica o czerwonych, niebieskich i zielonych polach. Widoczne sa motywy rozet i lisci bluszczu. Motywy figuralne zdobia czerwone konsole, obejmuja tez trojkatne pole tympanonu.
Na konsoli sciany tylnej widnieje para sluzacych , boki frontonu ozdabiaja ucztujacy mlodziency w ciemnoczerwonych plaszczach w wiencach laurowych. Sciany sa podzielone na trzy strefy . Dolna tworzy gladki cokol. WYzej sa dwa pasma dekoracji figuralnej.
Na scianie w glebi komoru, na trzech ozdobnie zaslanych lozach ucztuje szesciu mlodziencow. Na kazda pare przypada jedna czara. Jest tez fletnista, ktory stoi z lewej strony. Na scianach bocznych widnieja tancerze i tancerki. Njabardziej nowatorski jest niski fryz z przedstawieniem igrzysk.
Grob Malpki
Jest tematycznie najciekawszy. Malowidla znajduja sie w dwu pomieszczeniach - przedsionku i komorze w glebi. Glowna ozdoba jest waski fryz figuralny o tematyce sportowej i widowiskowej biegnacy wzdluz scian pomieszczenia centralnego, tuz pod ciezkimi, wymodelowanymi w skale kasetonami sufitu.
Okres wplywow klasycznych
V/IV w. p.n.e. Liczba malowanych grobow zmniejsza sie, styl malowidel, wyraznie obnizyl swe loty, osiagajac poziom prostych i pozbawionych prac rzemieslniczych. Zewnetrzne tematy przyswajano wowczas w celu aktualizacji i unowoczesnienia sztuki, czego potzrebe odczuwali najbardziej ambitni artysci epoki. Podobnie musiala wygladac sytuacja w malarstwie swiatynnym czy dekorujacym domy prywatne. Pojawiaja sie coraz czesciej watki mitologiczne zaczerpniete z greckiej kultury klasycznej. Pojawiaja sie postacie etruskich demonow podziemnych. Notujemy takze scenki zaczerpniete z zycia, zrealizowane przy pomocy greckich srodkow wyrazu. , lecz tworzacych calosci o etruskim klimacie. Poziom tych dziel jest przeccietny.
Grob Czarnej Maciory
Pochodzi z IV stulecia. Nazwa wywodzi sie od malowidla umieszczonego we frontniku sciany tylnej. Przedstawia ono scene polowania na ogromnego czarnego dzika. Dominujacym tematem fryzu jest szeroko rozciagiete na tylniej scianie przedstawienie uczty. W partiach scian bocznych odnajdujemy tradycyjne przedstawienia tancerzy i tancerek. W kolorystyce dominuje czerwien w roznych odcieniach. Blekit, czern i biel dopelniaja samy barwnej. Przy ucztujacych mlodziencach krzataja sie niewolnicy, nadzy lub w dlugich, siegajacych polowy lydek przepaskach. Kobiety siedza na nogach loza, opierajac stopy na niskich ozdobych podnozkach. Sa tam rowniez domowe zwierzeta i ptactwo. Silny akcent na ich uczestnictwo w obrazie jest zapewne jenda z cech, dzieki ktorym malarstwo etruskie nabiera charakterystycznego zabarwienia. miejscowego, owej atmosfery wlasciwej Etruskom i ich kulturze.
Warto tez wspomniec o Grobie Golini, gdzie z tylnej sciany sterczy ku srodkowi prostokatny wystep. W glebi prawego przedzialu widzimy na scianie komory najwazniejsze postaci calej dekoracji malarskiej, wspomnianych juz wladcow podziemi, uswietniajacych bankiet zmarlych arystokratow.
Okres hellenistyczny
Koniec IV i III w p.n.e. przyniosly istotne zmiany w calym basenie morza srodziemnego. Okolo polowy III stulecia zakonczyl sie trwajacy poltora wieku podboj miast etruskich.
Z okresu hellenistycznego znamy malowidla grobowe z Tarkwiniow, Caere i Vulci. Glownym osrodkiem, przewyzszajacym inne ugruntowaniem tradycji, jakoscia i iloscia dziel, pozostaja Tarkwinie.
W okresie hellenistcznym wplywy greckie utrzymuja sie i poglebiaja. W malarstwie grobowym pojawily sie greckie motywy mitologiczne. Wybierano jednak takie, ktore odpowiadaja etruskim wyobrazeniom sepulkralnym.
Swiatlocien stosowany jest niesmialo i sporadycznie w II polowie IV w. p.n.e. Stal sie wlasnoscia wszystkicj, nawet najskromniejszych artystow. Stosowanie go powodowalo umniejszenie linii konturu i upowszechnieniem sie zwyczaju malowania plama barwna, sugerujaca forme i dajaca jej zmyslowa, impresonistyczna wizje.
Obok grobow o tematyce figuralnej pojawiaja sie groby o skromnej dekoracji utworzonej z drobnych motywow zdobniczych, wstazek, festonow, ornamentow roslinnych, popularnych w zdobnictwie ceramiki hellenistycznej, jak rowniez w malarstwie grobowym poludnia Italii.
Grob Francois z Vulci
Malowidla z Grobu Francois otwieraja nowy okres w dziejach etruskiego malarstwa grobowego, sa jedynym zachowanym do naszych czasow zespolem pochodzacym z cmentarzysk tego miasta. Nazwa grobu wywodzi sie od nazwiska odkrywcy Aleksandra Francois. Sceny mitologiczne tworzyly lewa sciane komory. Najlepiej zachowany i najobszerniejszy fragment jest ilustracja znanego fragmentu Iliady dotyczacego ofiary, jaka zlozyl Achilles zabijajac jencow trojanskich na pogrzebie Patroklesa.
Wyjatkowa wartosc malowidel podnosza jeszcze przedstawienia samych Sati. Z dwu postaci: meskiej i kobiecej, lepiej zachowal sie wizerunek Vela Satie. Byl on mlodym, dosc krepym mezczyzna, z krotko obcietymi wlosami, przystrojonymi wiencem z galazek o drobnych listkach. Jego zwrocony ukosnie w prawo tors jest szczelnie spowity w niebieskofioletowy plaszcz bogato ozdobiony malowanymi postaciami tanczacych nago wojownkow z okraglymi tarczami w rekach, owych tancerzy wojownikow, ktorych wystepy byly, stalym punktem programu etruskich swiat i uroczystosci pogrzebowych. U stop mezczyzny kleczy pulchny chlopiec. Wedlug interpretacji jest to mlody etruski arystokrata ze sluzacym trzymajacym mysliwskiego sokola.
Malowidla z Grobu Francois sa zespolem niezwykle typowym dla swojej epoki. Ujawniaja one zarowno poglebienie sie proesu hellenizacji tematyki, jak i typowe dla okresow zagrozenia wytworzenie sie samoobronnych postaw patriotycznych, znajdujacych z jednej strony wyraz w gloryfikacji militarnych przewag rodzinnego miasta. Rowniez widoczny przede wszystkim jest kult zmarlych.
Grob tarcz takze jest warty uwagi. Jego nazwa wywodzi sie od tarcz namalowanych na scianie komory w glebi grobu. Dekoracja malarska skupia sie jednak w pomieszczeniu centralnym, na scianach miedzy otworami drzwiowymi. Tematem jest uczta poszczegolnych czlonkow rodziny rodziny Velcha przy dzwiekach muzyki fletu i kitary.
Velchowie ucztuja w zaswiatach, jak na to wskazuje szarosina chmura unoszaca sie z ziemi i siegajaca ucztujacym do ramion. Temat uczty potraktowny zostal oszczednie.
KONIEC
Bibliografia:
Witold Dobrowolski, Malarstwo etruskie, PWN, Warszawa 1979
Claude Frontisi, Historia sztuki. Od starozytnosci do postmodernizmu., Swiat Ksiazki, 2005, Warszawa