Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 02.04.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040402.html

1 z 3

2008-02-28 10:04

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo

prowadzący: dr Luba data: 02.04.2004 aktualizacja: 08.04.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

12. Awangarda: formiści, futuryści

Ekspresjoniści - formiści
Przed I wojną w Krakowie działała grupa artystów - skończyli studia, byli na zachodzie, poznali nowe
zjawiska (kubizm, ekspresjonizm), które jednak nie znajdowały oddźwięku u publiczności.
Organizowane przez nich wystawy przechodziły bez echa, natomiast triumfy święciła sztuka
młodopolska. Gdy wybuchła wojna artyści ci przenieśli się do Zakopanego - powstało silne środowisko
artystyczne (np. Witkacy, bracia Pronaszkowie, Czyżewski), byli tam też pisarze, inteligenci
(Kasprowicz, Orkan). W 1917 r Pronaszkowie wrócili do Krakowa, zorganizowali I wystawę formistów
polskich (którzy początkowo zwali się ekspresjonistami polskimi) - artyści, którzy kładli nacisk na silne
środki wyrazu, ekspresję, nawiązywali do ekspresjonistów niemieckich. Formiści czerpali z różnych
aktualnych prądów europejskich - kubizm, futuryzm, ekspresjonizm, ale także nurty klasycyzujące.
[reprodukcja afisza]

Na wystawie oprócz prac artystów znalazły się także drzeworyty, płaskorzeźby ludowe, podhalańskie,
obrazy malowane na szkle itp. - było to szukanie nowych źródeł sztuki - prawdziwej, tworzonej
autentycznie, prostej, syntetycznej, odmiennej od sztuki wysokiej. Formiści przenosili sztukę ludową w
obszar sztuki wysokiej - stała się elementem ikonosfery współczesnej sztuki (zaczerpnięte z
Kandinsky'ego). Ta demonstracja miała także charakter narodowy (nawiązanie do podejścia
symbolicznego, Młodej Polski) - odwołanie się do źródeł polskiej sztuki, fascynacja pierwiastkami
narodowymi, swojskością.
Na wystawie pokazane zostały prace będące naturalną kontynuacją sztuki z lat 1913-14, ale przy tym
pojawiła się propozycja nowej konwencji polskiej sztuki, opartej na ludowości. W sztuce ludowej
interesowano się czystą, syntetyczną formą, prawdą, a nie ludową barwnością - dlatego też takie
podejście poparli także artyści awangardowi z lat 20. - choć odrzucali ludowość w sztuce wysokiej. Na
wystawie znalazły się też ulotki, wycinanki itp.
Charakterystyczne były odwołania do różnych źródeł (od Słowackiego do sztuki współczesnej) - nacisk
na szerokie zainteresowanie.

Formiści działali w latach 1917-22 r, zmiana nazwy z ekspresjonistów polskich była związana z tym, że
ekspresjoniści kojarzyli się z Niemcami, ale też dlatego że artyści z tej grupy kładli nacisk na formę.

Poza opisami dzieł i reprodukcjami formiści w katalogach wystaw zamieszczali też teksty teoretyczne,
programowe, literackie. Katalogi cieszyły się dużą popularnością, artyści zaczęli więc wydawać swoje
pismo. [reprodukcja okładki katalogu]

Futuryści
Byli kolejną silną grupą artystyczną działającą w Krakowie, zajmowali się głównie twórczością
literacką, teatralną, nawiązywali do prądów ze sztuki rosyjskiej - główni polscy futuryści przyjechali z
Rosji.
Grupy oddziaływały na siebie, twórczość futurystów wpływała na formistów - na ich poezję, ale też
malarstwo, np. przejęli motyw oka popularny wśród futurystów. [okładka]

Tytus Czyżewski
[fot] Jeszcze przed I wojną tworzył tzw. obrazy wielopłaszczyznowe - nie będące deformacją w stylu
kubistów, lecz rozbiciem struktury obrazu. Podłożem było płótno cięte, zszywane pod kątem,
przypominające lustro rozbite na kawałki. Celem było odtwarzanie zdeformowanego świata -
nawiązanie do sposobu widzenia świata przez kubistów, futurystów (np. Boccioni), kontrreliefów
Tatlina.
Autoportret - dostrzegalny mimo deformacji, elementów absurdu. Kształty obłe, gięte - nowoczesność
łączona ze sztuką prymitywów. Całość bardzo literacka - Czyżewski też pisał.
[fot] - kolejny rysunek
Pejzaż - dobrze widoczne zszycie płócien, sam ramy też są krzywe (żaden z tych obrazów się nie
zachował)
[fot] - prawie jak kolaż, assemblage - trójwymiarowość, łączenie różnych elementów. Styl

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 02.04.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040402.html

2 z 3

2008-02-28 10:04

tandetno-kiczowaty, odrzucenie ładności.
[fot] - futurystyczna multiplikacja ruchów, nawiązania do Duchampa i in. Mieszanie wszelkich
konwencji.
[fot] - różne twarze, różne skale, horror vacui, każda przestrzeń szczelnie wypełniona dekoracją.
Rozbicie twarzy, eksponowanie oka - nawiązania do sztuki europejskiej.
Formiści, okładka miesięcznika - artysta próbuje narysować dziwną kompozycję przestrzenną
zbudowaną z płaskich powierzchni, łączenie różnych elementów.
Muzykanci - zastosowane częste u formistów rozbicie twarzy (np. centralna), także muzykalizacja - na
obrazie pojawiają się instrumenty, pięciolinie - jest to próba ukazania muzyki, czyli tego czego nie da
się namalować.
Wazon - kompozycja uspokojona, przejrzysta.
Zbójnik - tutaj także zasygnalizowana muzyka - poprzez zawijasy, woluty. Obraz jest wcześniejszy niż
Wazon, wiele się w nim dzieje, widoczne są nawiązania do sztuki ludowej.
Bruno Jasieński - portret malowany płasko, ale daje złudzenie wielopłaszczyznowości. Głowa
przypomina ciosane drewno.
[fot] - ze sztuki ludowej czerpano nie tylko prymitywizację, ale też ikonografię - głównie religijną,
najpopularniejszą (obrazy religijne na wsi były używane do celów religijnych, kultowych, ale też maiły
funkcję apotraficzną). Przedstawiano świętych, Chrystusa, Marię z Dzieciątkiem - do XIX w były to
drzeworyty, potem oleodruki. Nie ważna była ich klasa artystyczna, lecz działanie - były wieszane w
izbach mieszkalnych, komorach z dobytkiem, zwierzętami. Odwoływali się do tego także artyści
korzystający ze sztuki ludowej - prymitywiści, formiści i in.
Akt z kotem - Czyżewski tworzył też zupełnie inne dzieła, np. nowoczesne, bardzo zdeformowane
akty.
Motyle - częsty motyw, pojawiały się też u Chwistka, możliwe że działo się to pod wpływem
ówczesnej literatury.

Zbigniew Pronaszko
Był postrzegany głównie jako rzeźbiarz, w mniejszym stopniu jako malarz. Jednak po niezrozumieniu
jego Mickiewicza w Wilnie porzucił rzeźbę.
Płaskorzeźba Matki Boskiej, kościół misjonarzy, Kraków - przejście od Młodej Polski do widzenia
formistycznego (patrz 19.03.2004).
Chrystus, Prorok Izajasz i in. figurki - surowe, ciosane (patrz 19.03.2004).
Pieta - nawiązania do ołtarza w kościele misjonarzy i jego malowideł - połączenie form ciosanych i
okrągłych.
Prorok Izajasz - zbliżenie
.............. - we wczesnym okresie Pronaszko należał do prymitywistów, ale ok. 1920-21 r (mimo, że był
głównym orędownikiem sztuki niepokornej) zdąża ku wyciszeniu, klasycyzacji. Widoczne są elementy
cezanne'ująco-kubistyczne, ale następuje uspokojenie, uproszczenie.
Wasiułkowski(?), architekt - cienie jak ciosy, myślenie rzeźbiarskie, ale też spokój.
Żona artysty - na początku lat 20. tworzy spokojne, wyciszone obrazy - portret prosty, klasyczny,
przejrzysty modelunek, gładkie ciało, czerpanie z kubizmu, Cezanne'a, lekkie traktowanie koloru -
nowoczesny klasycyzm. Ale dół obrazu nawiązuje do Czyżewskiego - ostre formy.
Akt śpiący - skrót perspektywiczny, akt przedstawiony jak rzeźba - gładki, kamienny (często tworzył
śpiące akty).
Akt śpiący #2 - przechodzenie akcentów z form ostrych na miękkie kształtowanie kolorem.

Andrzej Pronaszko
Projekt afisza ekspresjonistów-formistów - jak kadr z przedstawienia teatralnego. Postaci jak kukły,
nierzeczywiste, teatralizacja, nawiązania do sztuk kuglarskich.
[fot] - rysunek roztańczony.
Taniec Salome - rysunek.
Podpalacz - próbował także możliwości w grafice (drzeworyty, linoryty) - płynne linie, wycinki
okręgów - oddanie płynności, chybotliwości płomienia.
Procesja - był zainteresowany sztuką witrażu, tworzył kompozycje malarskie do niej nawiązujące.
Baśniowa deformacja, jego własny język, brak wzorów w Europie.
Mnich - teatralizacja (był scenografem, miał liczne realizacje w tej dziedzinie).
Ucieczka do Egiptu - chłodna barwa, całość w kulisach. Nawiązania do prymitywów, ikon -
geometryzacja, geometryczne łamanie pejzażu, wysmuklone postaci.
Portret żony - tonacja ciemnego błękitu, wyciszenie formy.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 02.04.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040402.html

3 z 3

2008-02-28 10:04

Leon Chwistek
Ważna postać, wiele pisał o formizmie, logik, filozof, matematyk, pisarz, malarz.
Okładka katalogu z III wystawy formistów (widoczny spis treści - liczne teksty o sztuce).
Okładka pisma, 1920 r - widoczne wpływy futuryzmu włoskiego, ale też modnego wtedy art deco.
Akt - futuryzm, ale pojawiają się też elementy jego koncepcji strefizmu (podział na strefy
kolorystyczne), przy tym akt bardzo kubistyczny.
Leda z łabędziem - projekt, szkic
Akt
Leda z łabędziem (kompozycja z motylami) - charakterystyczny dla niego motyw półleżącego aktu.
Portret pani z pieskiem - nawiązania klasyczne i do art deco.
Szermierka - namalowane kolejne etapy ruchu, kompozycja bardzo dynamiczna, dużo się dzieje, ale w
zupełnie inny sposób niż u Czyżewskiego.
Hotel w Zakopanem, projekt - tworząc wizje architektoniczne czerpał z futurystów
Miasto - częsty temat u futurystów.

SI Witkiewicz
Opozycja Chwistek-Witkacy była główną siłą napędową sztuki tego okresu. Witkacy ciągle atakował
Chwistka, raczej bez wzajemności. Witkiewicz przyjechał do Krakowa z Rosji. Jeździł też do Paryża,
znał aktualną sztukę zachodnią. W Rosji też przebywał w środku kręgu artystycznego - znał najnowsze
tendencje petersburskie i paryskie. Znajomość tych prądów + doświadczenie Oceanii bardzo wpływały
na jego sztukę.
kompozycja Kuszenie św. Antoniego
Kompozycja malarska - zapewne jeszcze z Rosji (formy, kolorystyka nawiązują do sztuki rosyjskiej)
Kompozycja
kompozycja Bajka - deformacja postaci ludzkich i zwierzęcych, przedziwna, intensywna kolorystyka.
Nawiązania do ówczesnego malarstwa rosyjskiego.
Pocałunek mongolskiego księcia w lodowej pustyni - gwasz
Projekt katalogu z I wystawy formistów w Warszawie - Witkacy wystawiał z formistami (skład grupy
był dość luźny, wystawiali z nimi także artyści ściśle nie związani).
.............. - nawiązania do drzeworytów ludowych o charakterze świeckim - tematy janosikowe itp.
Kompozycja
Kompozycja z dzikiem, 1920 r - we wszystkich pracach widoczne podobne deformacje
Kompozycja z tańczącymi postaciami

Tymon Niesiołowski
Łączył się z formistami, choć nie był prymitywistą, kubistą i miłośnikiem folkloru - jednak był daleko
od sztuki Młodej Polski, więc trzymał z formistami. Zdolny, ale często malował w manierze innych
artystów. Czasem jednak tworzył malarstwo samodzielne, bardzo interesujące.
Postać w kąpieli
Sielanka - preferował sielanki, świat idealny (popularne było wtedy marzenie o Arkadii, szczególnie
we Francji). Artyści często uwspółcześniali ten motyw - nie musiała być to koniecznie ucieczka od
rzeczywistości, sielankę można było znaleźć tu i teraz, np. pod Paryżem.
W kąpieli (Toaleta), 1919 r
Wioślarze - inspirowani twórczością malarza rosyjskiego

Formiści nie byli grupą o ściśle określonym programie - byli w niej zjednoczeni wszyscy artyści, którzy
chcieli tworzyć nową sztukę, ale nie mieli szans działając pojedynczo - wspólnota dawała im znaczenie,
rozgłos. W efekcie w grupie formistów widoczny jest przegląd wszystkich aktualnych ówcześnie
nurtów - prymitywizm, kubizm, futuryzm, kubizmo-futuryzm rosyjski, klasycyzacja. Z czasem część
tych artystów przeszła do Rytmu.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz