Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 04.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040304.html

1 z 3

2008-02-28 10:03

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo

prowadzący: dr Luba data: 04.03.2004 aktualizacja: 21.03.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

[przestawiona kolejnosc prac w stos. do wykladu]

10. Symbolizm w malarstwie
Od ok. 1894 r koniec impresjonizmu w Polsce, artyści przerzucają się na symbolizm - kierunek bardzo
interesujący w malarstwie polskim. W latach 90. aktualne prądy artystyczne docierały do Polski bez
opóźnień, sztuka tego okresu jest berdzo intensywana, różnorodna (równolegle istniały różne nurty:
akadaemizm, impresjonizm i in.) - kocioł rozmaitych zjawisk, bardzo interesujących, na wysokim
poziomie artystycznym i warsztatowym (choć niektórzy artyści zaczęli odrzucać ten ostatni).
W symbolizmie mniejszy nacisk kładziono na warsztat, najważniejsze było wyrażanie duszy artysty.
Malarze nie opowiadali historii - choć literatura była silnie obecna w malarstwie (polskim i
europejskim) - malarze odwoływali się do literatury, jednak bez ilustrowania opowieści. W malarstwie
symbolizmu stany emocjonale artysty i modela chętnie wyrażano w portrecie, natomiast
charakterystyczną cechą polskiego symbolizmu było wyrażanie stanu duszy poprzez pejzaż.
Nie malowano ówcześnie w ogóle pejzażu jako pejzażu - zawsze miał on dodatkowe znaczenie:
oddawał stan duszy lub był nacechowany symbolicznie. Uważano, że Absolut jest wyrważany poprzez
pejzaż obiektywnie (tradycyjne skojarzenie Giewont=śpiący rycerz), jak i subiektywnie - znaczenia są
nadawane poprzez oglądającego lub tworzącego obraz. Symboliczne znaczenie pejzażu umacniały
literatura i tradycja, ale znaczenie miały także inne czynniki. Pejzaż w malarstwie polskim został
dowartościowany poprzez nadanie członkostwa Akademii malarzom-pejzażystom (Fałat, Stanisławski -
Topole). Także takie pojmowanie pejzażu umocnił Ernst Hekel w 1896 r - powstała naukowa
podbudowa roli pejzażu. Kolejnym czynnikiem było silne wzajemne przenikanie się malarstwa i poezji
- nawzajem się inspirowały. Najważniejsi dla myślenia o naturze byli Przybyszewski i Bergson
(ówcześnie bardzo modny filozof). Przybyszewski był bożyszczem, wyznacznikiem trendów -
podkreślał związki człowieka z naturą, ich symbolizm - człowiek jest elementem natury, sztuka jest
objawieniem duszy, jest Absolutem, celem samym w sobie. Stawiał sztukę bardzo wysoko, uważał, że
stoi poza wszelkimi regułami. Uważano, że najlepszy pejzaż, to taki w którym nie ma człowieka -
bezczasowy, bez historii. Jeśli pojawiał się człowiek to jako symbol związków z przyrodą, naturą.
Bardzo popularnym motywem był las - wiele znaczeń ("las symboli"). Np. pejzaże Stanisławskiego
(malował tylko małe formaty, potem były powiększane).
Popularne były nokturny, ale także obrazy przedstawiające zmierzchy i świty - pora nieokreslona,
światło niewyraźne (odbicie dekadenckich nastrojów). Np Pałuby - pastel Wyspiańskiego
przedstawiający krzaki różane okryte słomą - wiele znaczeń: archetypiczność, powrót do początku,
cykliczność, zakorzenienie w micie (Kora i Demeter), w chrześcijaństwie - kojarzone z odrodzeniem,
bo po śmierci zmartwychwstanie. Także sumbol odrodzenia kraju (wiele źródeł, np. Anchelli
Słowackiego i in. Las często przedstawiano jako oniryczny, baśniowy, nierzeczywisty - np. karton
Wyspiańskiego Skarby Sezamu.
Kolejnym bardzo popularnym w Polsce symbolem był krzyż (szczególnie przedsatwiony w pejzażu
zimowym) - symbol śmierci, ale też zmartwychwstania (np. Ruszczyc: Krzyż zimą), często
przedstawiano las krzyży. Np. Witold Pruszkowski: Jebe? - akademicki sposób obrazowania i
malowania alegorii - symbole jasne, mają czytelne atrybuty - widoczny las krzyży, nawiązania do
Anchellego.
Wszystko ówcześnie kojarzyło się z symbolizmem, nawet jeśli obraz malaowali realiści, w pełni
realistycznie - np. Kuropatwy na śniegu Chełmońskiego.
Pejzaż często był inspirowany literaturą, często wprowadzano jakąś postać, by nadać całości
odpowiedni nastrój np. w obrazie Wąwóz ukazana śpiewaczka (śpiewająca Walkirię Wagnera) - nadaje
całości wagnerowski klimat.
Częste w malarstwie polskim tego okresu było wkładanie w realistyczny pejzaż postaci symbolicznych,
mitologicznych (także z mitologi Greckiej, starożytnej) - umieszczanie ich w polskim pejzażu nie
budziło sprzeciwu - np. Chimery Makowskiego?

Ruszczyc
Pustkowia - spokojny, szeroki plan, jednak drzewa smagane wiatrem, budowla nadają mu wymowę.

Pankiewicz
Nokturn - Łabędzie w O. Saskim
Łabędzie

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 04.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040304.html

2 z 3

2008-02-28 10:03

Tivoli - budowanie nastroju niepewności, zagadkowości.

Pruszkowski
Spadająca gwiazda - ukazna spadająca kobieta, na czole ma gwiazdę.
...................

Chełmoński
Także tworzył jutrzenki, zmierzchy - kształty niewyraźne, rozmyte - taki pejzaż po praz pierwszy u
Malczewskiego.

W pejzażu pojawiały się także często fantastyczne postaci wywodzace się z polskiej tradycji - nimfy,
rusałki itd. Np. Rusałki - załaskotany - forma realistyczna, rusałki ukazane jako wiejskie dziewczyny,
jednak całość ma wymowę symboliczną: kompozycja w formie kręgu, rusałki jako symbol zła -
nawiązanie do wątków dionizyjskich, bachanaliów, nocy Kupały (wątki erotyczne).
Bardzo popularne były wątki sił witalnych, śmierci i życia. Bardzo popularnym symbolem była zima
jako znak śmierci, ale także nadziei na odrodzenie, wiosnę (np. Malewski: ............., Ruszczyc:
Roztopy). Strumień był symbolem wanitatywnym (śmierć, przemijanie), ale także symbolem życia
(zawsze w tym malarstwie jest wymowa symboliczna, nigdy nie wystarczy sama analaiza
ikonograficzna).

Ruszczyc: Ziemia
Największe objawienie pejzażu młodoplskiego, obraz uznany za jego kwintesencję - ukazany etos pracy
(związek człowieka z naturą, jak u Reymonta), kształt pagórka przypomina wycinek Ziemi, dużo nieba
(symbol obecności Boga), orka przed zima (symbol śmierci), kontrasty bieli i czerni (odwołanie do
filozofii buddyjskiej - u ówczesnych artystów częsty synkretyzm religijny).

Wiosna - pejzaż z Tobiaszem?
W pejzażach wykorzystywano także symbolikę religijną, biblijną, tutaj - ukazany chłopiec z rybą, która
ma uzdrowić jego ojca - symbol odrodzenia, odnowy. Pejzaż prawie abstrakcyjny, ale kojarzący się z
krajobrazem polskim (drzewo, stodoła).

Witold Pruszkowski: Śmierć Zimy i narodziny Wiosny
Obraz podzielony diagonalą na część wiosenną i zimową, pory roku symbolizują dwie kobiety - zima
jest w stanie rozkładu, wiosna zrywa kwiaty.

Wojciech Weiss
Wiosna - bardzo ekspresyjny, szkicowy, niedosłowny. W tle widoczni bachantka i satyr - obeaz
symbolizuje nie tylko rozkwit, ale też dojrzewanie, inicjację. Temat jest także ukazany wprost - poprzez
wiosenną przyrodę.
Taniec - uproszczona kolorystyka, ostra kreska. Taniec ma wymowę symboliczną - Dionizje.
Opętanie - ukazany tłum bachantek z głową Przybyszewskiego: ostra kolorystyka, bachantki są siłami
destrukcji. Weiss i Przybyszewski byli sobą wzajemnie zafascynowani, mieli wspólne poglądy
(mizogenistyczne i in.).
Chuć (Wieczny odpoczynek) - ciało czerwonoustej kobiety wsparte na głowie mężczyzny - teksty
Przybyszewskiego były inspiracją dla wielu dzieł malarskich i literackich.
Motyw satanistyczny - wątki te były modne, są także u Przybyszewskiego.
Melancholik, Suchotnik - malował pewne typy ludzkie, forma miała oddawać stan ducha.
Demon - żółto-czarny obraz, z którego wyłania się twarz. W malarstwie młodopolskim częsty był
motyw szatana, demona - ukazanego pod postacią jakiegoś człowieka, lub symbolizowany przez jedną
z jego cech.
Demon - scena odrzucenia kobiety, ilustarcja myśli Przybyszewskiego (jest to jego portret).
Samobójczyni (Samobójca) i .................... - też popularny motyw.
Pełnia - wyeksponowanie promiennego zachodu słońca, rozbuchanej przyrody.

Podkowiński
Szał - artysta w 1894 r odrzucił kolor (który wcześniej był silnie obecny w jego malarstwie), obraz jest
skomponowany tylko z kilku plam: bieli, czerni, rudego (będącego symbolem zdrady, grzechu itd.) -
taka forma wskazuje na symboliczą wymowę dzieła - a nie znaczenie wprost (ukazana była kochanka).
Marsz żałobny Chopina - malował obrazy, noktury, którym nadawał nazwy utworów Chopina

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 04.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040304.html

3 z 3

2008-02-28 10:03

(Przybyszewski twierdził, że z artystów liczykli się tylko Chopin i
Nietsche).

Konrad Krzyżanowski
Portret Pelagii Witosławskiej - ukazane przezwyciężanie wieku, wola życia.
Rosyjska aktorka - tylko twarz namalowana precyzyjnie, reszta jest plamą - wg Przybyszewskiego
artysta może odrzucać normy, malować tylko to, co chce.

Jan Stanisławski
Tworzył pejzaże w malutkich formatach, wprowadził nowy, niejednoznaczny typ symbolu, np.:
Dziewanna, Bodiaki, konar? - portret rośliny, mało atrakcyjnej, ale będącej symbolem.

Józef Mehoffer: Dziwny Ogród
Natura jako symbol raju, powrót do szczęśliwości.

powrót

kontakt

drukuj

zapisz