Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040319.html

1 z 4

2008-02-28 10:04

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo

prowadzący: dr Luba data: 19.03.2004 aktualizacja: 01.04.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

11. Rzeźba XX w do II wojny
Dla rzeźby początku XX w charakterystyczne są eksperymenty z formą (dokonania Dunikowskiego,
eksperymenty ekspresjonistyczne, potem porzucanie formy). Dunikowski wprowadził zasadę pracy
bezpośrednio w materiale (była to głównie glina) - bez wstępnych szkiców, projektów itd. W tym
czasie nastąpił wzrost zainteresowania tworzywem, także nowymi materiałami (drewno, beton, drewno
polichromowane). Polichromowane drewno stało się bardzo popularne w 20-leciu, głównie przez
eksperymenty kubistyczne, potem też w art deco, było to także związane ze świadomością
polichromowania rzeźb klasycznych. Od kubizmu popularne stało się łączenie materiałów (szkło, metal,
drewno, kamień). Szczególnie metal był wykorzystywany na różne sposoby - umożliwiał tworzenie
rzeźb o dużej przestrzeni, niewielkim woluminie, stosowanie cienkich, niematerialnych form.

Xawery Dunikowski
*Portret Henryka Szczyglińskiego, 1898 r - Dunikowski zerwał z oficjalną rzeźbą, wykonał prywatny
portret artysty, widoczne odejście od dotychczasowych zasad.
*Fatum, ok 1902 r - sprowadzał ciało ludzkie do najbardziej elementarnych cech, tutaj przedstawił ideę
człowieka, zastosował zwartą bryłę, charakterystyczną dla jego twórczości.
*Macierzyństwo, 1904 r. Ważnym materiałem staje się drewno, także polichromowane. Modyfikacja
schematu - rzeźba zwarta, figuratywna, ale postument staje się integralną częścią rzeźby.
*Tchnienie, 1903 r - u Dunikowskiego pojawia się pewna deformacja, jego rzeźby są
ekspresjonistyczne, nowatorskie na tle sztuki Europy - swoiście przekształcał aktualne wątki
artystyczne (np. fowizm). Bryła dalej jest zwarta, ale pojawia się geometryzacja, zaburzenie proporcji,
skłonność do abstrakcji.
*Ewa, 1906 r - pojawia się polichromia - mariaż techniki średniowiecznej i nowoczesnej sztuki
postkubicznej, w której kolor gra dużą rolę.
*Kobiety brzemienne, 1906 r - Dunikowski jako pierwszy w Polsce odważył się na eksperymenty z
przestrzenią rzeźby. Złamał tabu - ukazane ciężarne kobiety we współczesnych strojach (ciąży dotąd
nie przedstawiano, chyba że jako alegorię). Przy tym figury przenikają w przestrzeń, w której przebywa
widz - nie mają postumentów, cokołów, są w skali 1:1 do oglądających, łamią obowiązujące zasady
ekspozycji.
Chrystus - figura ponad portalem bocznym kościoła jezuitów na Wesołej - wykonywał też realizacje
dla kościoła, wprowadzał nowatorstwo w miejscu kojarzonym z silną tradycją, konserwatyzmem -
jednak krakowskie środowisko kościelne było dość chętne na takie eksperymenty.

Zbigniew Pronaszko
Projekt wystroju kościoła misjonarzy - niezrealizowany, bardzo interesujący, obejmował witraże,
polichromie, mensę ołtarzową. Był bardzo głębokim przekształceniem dotychczasowego myślenia o
sztuce kościelnej - wprowadzona geometryzacja, uproszczenie. Nawiązania do secesji, ale też do
prymitywizmów wschodnich. Artyści byli na bieżąco z aktualną sztuką, ale odbiorcy nie byli na nią
przygotowani.
*Adoracja Marii (Projekt płaskorzeźby ołtarza kościoła Misjonarzy w Krakowie), 1911-12 - główna
figura szkicowa, niedopracowana, za to figury boczne (anioły) dopieszczone, wystylizowane - powstała
spójna, ale kontrastowa całość poprzez odwrócenie dotychczasowych zasad. Zapewne jest to efekt
inspiracji prymitywistami rosyjskimi (którzy w ogóle inspirowali formistów) - przed I wojną były silne
związki polsko-rosyjskie w dziedzinie kultury. Uproszczenie może nawiązywać do sztuki ikon - nie jest
ważna forma, cielesność, lecz to, czym postać jest. Tutaj postaci ukazane bez detali, jako znak. Po
bokach Marii widoczne są dwa adorujące ją anioły - bardzo symetryczne, są wręcz swoimi negatywami.
Sztuka bardzo nowoczesna, zainteresowana formą i przestrzenią.

Artyści przekraczali konwencję nie zawsze w sposób czytelny dla odbiorcy:

Dunikowski
*Bolszewik (Portret stróża), 1917 r - materiał: polichromowany beton, znów nowatorstwo.
Portret Warlikowskigo(?) - widać, że Dunikowski znał kubizm, ale nie interesował się nim.
Charakterystyczne dla Dunikowskiego przejmowanie nowych form w sposób stopniowy.
*Idę ku słońcu (autoportret), 1917 r - uproszczenie, materiał: drewno, ważna rola koloru - funkcje

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040319.html

2 z 4

2008-02-28 10:04

symboliczne, wykorzystanie najnowszych wątków.
Autoportret - nagi, liczne symbole - użyte kolory, trzymane przedmioty, które nadają treści.

Dunikowski inspirował także wielu innych artystów:

August Zamoyski
Był związany z poznańskim pismem Zdrój, bliskie kontakty z formistami i Berlinem, stał się jednym z
głównych autorów. Artyści młodopolscy w bardzo płynny sposób przeszli w poetykę ekspresjonistów.
Tworzyl dziela, które stały się kanonem rzeźby polskiej.
Ich dwoje - ukazany akt erotyczny z koniem - temat szokujący (ale częsty w mitologii), natomiast
bardziej szokowała forma. Miał kontakty europejskie, przywoził najnowsze prądy. Wykorzystane
drewno (którego było brak w rzeźbie XIX w), gra fakturą. Połączenie ekspresyjnych ksztłtów i
zachowania oczywistości znaczenia.

Pronaszko
Chrystus - nowatorstwo
*Pomnik Mickiewicza, 1922, Wilno - jeden z ciekawszych projektów: zgeometryzowany, ale przy tym
portretowy, bardzo czytelny. Był wykonany z drewna, spłynął przy powo dzi.

Takie formy wykorzystywali też inni artyści, np.

Zamoyski
Głowa Adolfa Lossa (przeciwnik dekoracyjności secesyjnej) - czysto abstrakcyjna forma, jednak jest
to portret. Geometryzacja, ostre, kanciaste linie.
Portret Ludwika Marcusa (Louis Marcoussis - malarz, kubista) - powtarzanie pewnego modułu,
sumaryczna forma.
*Portret Leona Chwistka, 1923 - gliniane projekty: akademicki, czytelny oraz zgeometryzowany,
zbudowany z modułów. [2 fot]
*Głowa Antoniego Słonimskiego, 1923 [brak fot? ]
Leopold Zborowski - słynny polski marszand, drewno.

Dążenie do upraszczania, kubizowania miało swoje granice, artyści równolegle obok takich form
tworzyli dzieła figuratywne. Awangarda i rekacja na nią pojawiły się jednocześnie.

Zamoyski
Oprócz rzeźb będących czystym rytmem tworzył też rzeźby bardziej tradycyjne, np. głowy kobiece -
nie był to jednak realizm: harmonia, wyciszenie, duża idealizacja, uproszczenie. Nacisk na piekno,
szlachetność formy.
*Akt siedzący, 1927 - niewielki, uproszczony, rytmiczny, z niekonwencjonalnego materiału - dalekie
odejście od sztuki akademickiej.
Kobieta, lata 30. - widoczna klasycyzacja.

W latach 20. silny był powrót do figuracji, klasycyzacji (w Polsce i całej Europie) - szczytem tego były
dzieła art deco na wystawie w 1925 r.

Dunikowski
Tworzył portrety Amerykanek, Francuzek nawiązujące do konwencji art deco.
Amerykanka, 1925 r - drewno częściowo polichromowane (np. oczy - nawiązują do sztuki antycznej),
rytmiczne kształty, jak kanelowane kolumny.
Francuzka - polichromowany gips, widoczne nawiązania do art deco (włosy, strój), charakterystyczna
zabawa powierzchnią - tkanina jakby repusowana.

Rytm
W tym samym czasie pojawił się nurt na pograniczu sztuki ludowej, art deco i klasycyzmu - tworzyli go
głównie artyści związani z grupą Rytm, np.:
Henryk Kuna
............. - polichromowane drewno udające szlachetny materiał, rytmizacja.
Główki - bardzo uproszczone, wykonane z metalu.
*Rytm, 1922-25 - rzeźba wystawiona w pawilonie polskim Rytmu na wystawie w Paryżu w 1925 r.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040319.html

3 z 4

2008-02-28 10:04

Rytmiczna architektura współgra z rzeźbą.
*Kobieta w płaszczu, 1920

Edward Wittig
*Ewa, 1908 r., kilka wersji (Paryż, Ujazdowski, wejście do MNW) - wyszedł od Rodina, klasycyzmu.
*Nike polska (1917), *Pomnik Lotnika (1923-29)- uproszczona, zwarta bryła, zgeometryzowana, ale
też nacisk na dekoracyjność.

Wszystkie te rzeźby, mimo wprowadzania różnych zmian, dalej operowały tradycyjną formą bryły.

Katarzyna Kobro
Tworzyła rzeźby neoplastyczne (zgodne z zasadą unizmu w malarstwie i rzeźbie, którą głosili Kobro i
Strzemiński), ale także dzieła pozostające na pograniczu figuracji.
Akt - bardzo uproszczony, nacisk na formę, nie na szczegół.
Akt kobiecy siedzący - czytelny, ale rezygnacja ze szczegółu, sprowadzenie do znaku [2 fot]
................. - percepcja lekcji futuryzmu, kubizmu - zastosowany metal itd. Zapoczątkował to Aleksandr
Archipenko - wprowadził najbardziej rewolucyjne rozwiąznia w przestrzeni i materiale. Stosował szkło,
drewno, plastik, metal, farbę, eksperymentował z formą we wszelkich możliwych kierunkach, od
Egiptu po nowoczesność. Ówcześnie bardzo dziwne elementy były przedmiotem nauki na akademiach.
Klasycyzm mógl się stawać aktem awangardy.
Kobro i Strzemiński głosili, że tylko Bernini, Archipenko i Boccioni rozumieli relacje rzeźby i
przestrzeni, jej osadzenie w niej. Unizm w rzeźbie - artyści poszukiwali nowych form, relacji z
przestrzenią, dążyli do zniesienia barier, dysonansów. Rzeźba miała być zniszczeniem bryły.
Po tym okresie Kobro eksperymentowała z metalem - łatwo daje się przetwarzać, tworzy relacje z
przestrzenią. Ma dobry kolor - szary, czyli brak barwy - rozpływa się w przestrzeni, unifikuje z nią, np.:
.............,.....................,............... [3 fot] - jak Archipenko łączyła różne materiały - kolor, szkło.
Odrzucili jednak ze Strzemińskim suprematyzm jako za mało doskonały, Kobro doszła do rzeźby
unistycznej - białe, proste formy, każdy element ma swój rytm, jest matematycznie wyliczony - liczba
ma trzymać artystę w ryzach, zabić jego nadmierną indywidualność np.:...............
.................... - wykonana z jednego kawałka metalu - brak kontrastów, biel, łączenie rzeźby z
przestrzenią.
[*Kompozycja przestrzenna (4), 1929]
................... - stosowała też kolor - miał wprowadzać napięcie energetyczne płaszczyzn, rzeźba jest
pojmowana jako płaszczyzny koloru przenikające się - uwaga jest zwrócona na to, a nie na materiał.
.................. [blok z klapką] - stosowane tylko kolory neoplastyczne - żółty, biel, błękit, czerwień, czerń
(barwy o największym potencjalne energetycznym), oraz szary i srebrzysty (są neutralne więc
dopuszczalne). Każda forma musiała pozostawać w ściśle określonych proporcjach.
.................. - użycie form nie tylko geometrycznych, ale też organicznych
.................. [kolorowe]

Konsekwencje przemyśleń Kobro i Strzemińskiego:
Rzeźba jest elementem przestrzeni.
Jest kompozycją przestrzeni, a nie formą samą dla siebie.
Energia wytwarza rytm czaso-przestrzeni.
Harmonia i rytm jest miarą wynikającą z liczb.
Architektura organizuje ruch człowieka w przestrzni.
Architektura nie jest najbardziej organizowanym elemnem.
Architektura wymaga związku pomiędzy elementami utylitytarnymi i ....

Punktem wyjścia tej kompozycji jest organizacja ruchów najbardziej celowych. N=8/5 1,75 Przeciętna
wysokość wzrostu.

W książce znajduje się całe mnóstwo wykresów. Jak wyliczyć, czy dzieło ma doskonałe proporcje,
wymiary:
- jakikolwiek podstawowy wymiar pomnożony przez dowolną zmienną.
- wszystkie elementy jednego modułu muszą być w tych samych proporcjach.
Wszystko to pojawiło się na bazie obserwacji sztuki dawnej, baroku, gotyku, architektury romańskiej, a
także pitagoreizmu.

lista obowiązkowa:

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.03.2004

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba040319.html

4 z 4

2008-02-28 10:04

X. Dunikowski, Szczygliński, 1898
X. Dunikowski, Fatum, ok. 1902
X. Dunikowski, Macierzyństwo, 1904
X. Dunikowski, Tchnienie, 1903
X. Dunikowski, Ewa, 1906
X. Dunikowski, Kobiety brzemienne, 1906
X. Dunikowski, Bolszewik, 1917
X. Dunikowski, Autoportret (Idę ku słońcu), 1917
E. Wittig, Ewa, 1908
E. Wittig, Nike polska, 1917
E. Wittig, Pomnik lotnika, 1923-29
H. Kuna, Kobieta w płaszczu, 1920
H. Kuna, Rytm, 1922-25
Z. Pronaszko, Projekt płaskorzeźby ołtarza kościoła Misjonarzy w Krakowie, 1911-12
Z. Pronaszko, Pomnik Adama Mickiewicz, Wilno, 1922
A. Zamoyski, Portret Leona Chwistka, 1923
A. Zamoyski, Głowa Antoniego Słonimskiego, 1923
A. Zamoyski, Akt, 1927
K. Kobro, Kompozycja przestrzenna (4), 1929

powrót

kontakt

drukuj

zapisz