Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031219.html

1 z 6

2008-02-28 10:02

przedmiot: Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo

prowadzący: dr Luba data: 19.12.2003 aktualizacja: 10.06.2004

powrót

drukuj

kontakt

zapisz

6. Akademizm w malarstwie
Podobnie jak było to w rzeźbie, malarski akademizm oceniano bardzo źle, szczególnie na tle
późniejszych dokonań odkrywczej, poszukującej awangardy. Zmiana podejścia nastąpiła od lat 80. XX
w - akademizm należy rozpatrywać według jego własnych zasad, tak jak widziała go ówczesna
publiczność, a nie według dzisiejszych kryteriów.
W akademizmie silna była hierarchia tematów - najwyżej ceniono malarstwo sakralne, następnie tematy
antyczne, mitologiczne, historyczne - ta druga grupa przeważała jednak liczebnie, gdyż była bardziej
popularna (np. Gerome: Phryne przed Areopagiem, Walka kogutów). Tematy antyczne były ukazywane
inaczej niż w klasycyzmie - dalej starano się wiernie ukazać epokę, badano ją, ale inaczej rozkładano
akcenty. Temat mógł być błahy, nastąpiło odejście od scen poważnych, dotyczących kwestii
moralnych, na rzecz ukazywania bogactwa, przepychu, zachwycania antykiem. Preferowano duże
formaty, dlatego też duże, wielofigurowe sceny mogą służyć ukazaniu scen błahych, np. aktów (które
były bardzo popularne, choć zawsze ukazywane pod płaszczykiem np. historycznym).
Charakterystyczne dla malarstwa akademickiego, historycznego jest bogactwo scen, moda na orient -
by ukazać niecodzienność i bogactwo, a zarazem pustka, brak głębszych treści, postaci są pozbawione
wewnętrznych emocji. Typowa jest teatralność gestów, wystudiowanie scen - przypominają fotografie
lub "żywy obraz" (bardzo popularny w XIX w). Sceny religijne, choć najbardziej cenione, są rzadsze,
dodatkowo często przypominają sceny rodzajowe (podobnie dzieje się w scenach historycznych,
mitologicznych) - akcent położony jest na rodzajowość, wspaniałość sceny (np. Gogniet(?): Rzeź
niewiniątek).
Tworzono monumentalne, wielofigurowe sceny dotyczące historii współczesnej, nie przedstawiano
jednak wydarzeń ważnych (np. koronacji) lecz błahe, ale wizualnie atrakcyjne (np. Gagniet(?):
Napoleon zwiedzający wykopaliska). Oprócz erotyzmu i egzotyki popularna była tematyka śmierci -
sceny ckliwe, wzruszające (np. Tintoretto przy zmarłej córce) - postać malarza jest tylko pretekstem dla
sceny.

Henryk Siemiradzki
Miał pracownię w Rzymie (który nadal był jednym z centrów sztuki), był utytułowany, opinia jednego
z najwybitniejszych akademików na świecie. Wykształcony w Petersburgu, kosmopolita. Jego
"pracownia" była obowiązkowym punktem wycieczek do Rzymu - faktycznie był to salon, pełen
pysznych tkanin, z centralnie umieszczonym wielkim obrazem mistrza (Dirce chrześcijańska),
rozłożonymi projektami, wspaniałymi meblami - obrazy powstawały gdzie indziej.
Dirce chrześcijańska, 1895-97, MNW. Majstersztyk
malarstwa akademickiego - łączy w sobie trzy bardzo
pożądane tematy: religijny (męczennica chrześcijańska),
historyczny (ukazany starożytny Rzym, postaci, np. Neron)
oraz wątek mitologiczny i orientalny. Dzieło w wielkiej
skali, malowane z przepychem, ukazane wiele elementów z
późnej starożytności (okres bardzo lubiany w akademizmie).
Przy tym jest to obraz pusty, zbudowany przez zestawienie pojedynczych elementów (martwy byk w
kałuży krwi skontrastowany z nagą, nietkniętą kobietą + inne postaci). Malowany bardzo sprawnie, ale
postaci są martwe, jak pionki, mają twarze puste, brak psychologii. Widoczny element
charakterystyczny dla Siemiradzkiego, przewijający się w jego obrazach - balustrada z jego rzymskiej
willi.
Każdemu dziełu towarzyszyły szkice przygotowawcze, przeważnie skrzętnie niszczone potem przez
malarzy (by ukryć warsztat, sugerować dzieło doskonałe, bez śladu tworzenia), posługiwano się także
fotografią - liczni modele potrzebni do scen zbiorowych byli zbyt kosztowni.
Pochodnie Nerona (Świeczniki chrześcijaństwa), 1876,
MNK. Połączenie tematu religijnego i historycznego, ale ten
pierwszy ginie w przepychu, bogactwie sceny, wspaniałej
architekturze, strojach, motywach egzotycznych. Podobnie
jak w rzeźbie widoczna wielka drobiazgowość, staranność
nawet w najdrobniejszych szczegółach - każdy jest równie
ważny. Warsztat jest perfekcyjny, ale jest on niewidoczny,
ukryty, brak śladu pędzla na dziele.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031219.html

2 z 6

2008-02-28 10:02

Sielanka rzymska - bardzo dobry malarz mógł sobie pozwolić na zupełnie błahą tematykę, za to
atrakcyjnie podaną. Zastosowane charakterystyczne dla Siemiradzkiego silne, przenikające wszystko
światło (nie jest to pomysł impresjonistów). Scena banalna, postaci o banalnych twarzach.
Malarz waz (i inne podobne) - w tle śródziemnomorski pejzaż, widoczna drobiazgowość szczegółów,
wszystko skomponowane bardzo atrakcyjnie. Są to zwykłe sceny rodzajowe, za to bardzo atrakcyjnie
podane. Sprawność warsztatu ukazana w przedstawieniu roślinności: bujnej, zróżnicowanej, o różnych
fakturach.
Za przykładem bogów, 1888
Fryne w Eleusis, 1889
Idylla, 1884, MNW

Siemiradzki: Za przykładm bogów, Fryne w Eleusis

Siemiradzki: Idylla (x2), Sielanka rzymska

Wilhelm Kotarbiński
Kształcony w Rosji, podobnie jak u Siemiradzkiego w scenach
religijnych dominuje tematyka rodzajowa.
Powrót z Golgoty(?) - praktycznie nie widać religijnego tematu.
Wskrzeszenie syna wdowy z Nain, 1879, MNW - ukazana
scena religijna, ale w sposób odległy od wcześniejszych
konwencji - nagromadzenie elementów, archeologiczna
drobiazgowość, na pierwszym planie umieszczone krzaki.

Władysław Bakałowicz
Akademik gorszej klasy - np. Bachantka - silny podtekst erotyczny, niezbyt maskowany antyczną
scenerią.

Franciszek Żmurko
Nubijczyk - światło wydobywa przedmioty, blaski, scena atrakcyjna.
Z rozkazu padyszacha, 1881, MNW - ukazane orientalne wnętrze, egzotyka, bogactwo tkanin,
kamieni, w tym zmysłowe ciało przyciągające uwagę [niestety już martwe ;-) ].
Przeszłość grzesznika, 1895, MNW - scena alegoryczna (więc ceniona), ale i tak najważniejsze są
personifikacje grzechów (symbolizowane przez bardzo atrakcyjne kobiety) - funkcja alegoryczna jest
tylko pretekstem. Skontrastowane postaci starego mężczyzny i pięknych kobiet, zaś w tle wspaniały
krajobraz, wspaniałe tkaniny itd.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031219.html

3 z 6

2008-02-28 10:02

6.1 sceny literackie
Często podstawą dzieła była literatura, np.:

Józef Simmler
Pożegnanie Wacława z Marią, 1849, MNP

Simmler: Pożegnanie Wacława z Marią, Czachórski: Aktorzy przed Hamletem

Władysław Czachórski
Aktorzy przed Hamletem, 1872-75 - choć temat błahy to scena okazała, zarazem pusta. Postaci ubrane
w stroje renesansowe - renesans był popularny w końcu XIX w.
Pogrzeb Julii - w malarstwie akademickim ilustrowano sceny nie najważniejsze, lecz najokazalsze.

6.2 sceny dworskie i historyczne

Henryk Rodakowski
Wojna kokosza, 1872, MNW - scena historyczne, renesansowa,
wspaniałe stroje. Temat jednak prawie nie widoczny (za balustradą),
wzrok przyciąga wspaniały dwór króla.

Józef Simmler
Śmierć Barbary Radziwiłłówny, 1860, MNW. W malarstwie akademickim chętnie przedstawiano
Barbarę Radziwiłłównę - mniej ważna była postać, jej historyczne znaczenie, bardziej rozpoznawalność
motywu. Choć scena historyczna, to nieistotna dla dziejów, sam temat ginie w przepychu - malarz choć
potrafił oddać psychologizm, nie zrobił tego (bo byłoby to źle przyjęte). Dramatyzm sceny ginie w
pustce twarzy, konwencjonalności gestów.
Barbara Radziwiłłówna objawiająca się królowi - charakterystyczna dla akademizmu teatralizacja
gestu.
Przysięga Jadwigi (że nie zdradziła) - temat historyczny jest tylko dodatkiem.

Władysław Bakałowicz
Scena dworska - czasem w ogóle odchodzono od ukazania jakiejś konkretnej sceny historycznej,
chodziło tylko o ukazanie przepychu, bogactwa.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031219.html

4 z 6

2008-02-28 10:02

Scena dworska (inna) - de facto rodzajowa, ubrana tylko w historyczny płaszczyk. Widoczne
pojawiające się w akademizmie inspiracje sztuką niderlandzką.

Chętnie malowano polowania - by zwiększyć wagę dzieła i jego atrakcyjność przedstawiano
historyczne stroje. Fotograficzne, drobiazgowe przedstawianie nie tylko postaci, ale też zwierząt,
sprzętów.

Aleksander Gierymski
W altanie - ukazana scena rodzajowa w ogrodzie, ale teoretycznie dworska,
ukazane stroje z XVIII w. Silne światło.

Kossak
Polowanie z sokołem - scena rodzajowa, ale kostium historyczny.
Wjazd ................... do Stambułu - ukazane bogactwo, egzotyka, ale scena
błaha.

Wojciech Gerson
Śmierć Przemysława, 1887, MNW - w jednym obrazie ukazana
cała historia - scena zbudowana z dwóch przedstawień: z boku
trzech czających się zbójów, z drugiej strony morderca i książę -
piękny i młody. Morderca z nożem pochyla się na śpiącą ofiarą o
odsłoniętym, silnie oświetlonym ciele. Rozwiązanie
charakterystyczne dla akademizmu: fakt jeszcze nie nastąpił, ale
jest nieunikniony. Scenę wzbogacają tkaniny, rekwizyty itd.,
historyczna sceneria jest wiernie odtworzona, podobnie jak
kostiumy, wystrój (charakterystyczne dla akademizmu).

Artur Grottger
Jeden z głównych artystów akademickich, poza obrazami tworzył cykle rysunkowe - cieszyły się
wielką popularnością (Warszawa I i II, Polonia, Lituania, Wojna). Kartony wykorzystują wszystkie
charakterystyczne dla akademizmu metody: skonwencjonalizowane pozy, czytelność przedstawień,
zastosowanie wzorów z malarstwa renesansowego, nazareńczyków, twórczości rodzimej, operowanie
bardzo jasnymi kodami. Na ich wielką popularność wpłynęła też technika - były pomyślane nie do
galerii, lecz do fotografowania, wykonywania pocztówek, dlatego też są w dużej skali (by dobrze się
reprodukowały), na białym papierze (by czarny rysunek był dobrze widoczny), o odpowiednim
stosunku boków.
Branka - ukazane dramatyczne, oczywiste gesty.
............... - układ postaci z dawnego malarstwa, sprawdzone chwyty. Ukazany dantejski wymiar wojny.
Ilustracje do wszystkich cykli:

http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Grottger/Index.htm

6.3 portrety
Popularne wielkie formaty, portret mieszczański zyskuje formę, oprawę godną królów. Chętnie
przedstawiane wspaniałe materiały, gronostaje itd.

Rodakowski
Generał Henryk Dembiński, 1852, MNK - artysta ten nie malował na sprzedaż, stąd widoczne
odejście od kanonu - jeden z najlepszych portretów tego czasu. Generał przedstawiony zadumany,
smutny. świetna kompozycja kolorystyczna, układ postaci. Brak teatralności, wystudiowania, bardzo
daleko od akademizmu [co jednak nie przeszkodziło w wygraniu złotego medalu na Salonie w Paryżu
za ten obraz - ktm].
Portret matki - dobry psychologizm.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031219.html

5 z 6

2008-02-28 10:02

Portret siostry - wspaniałe oddanie stroju, twarzy (ponieważ malował nie na sprzedaż, często
przedstawiał rodzinę).
Leonia Blühdorn, 1871, MNW - pasierbica artysty.

Rodakowski: Dembiński, Matka, Siostra, Leonia

Władysław Czachórski
Malarz bardzo popularny, świetnie sytuowany, duże powodzenie w USA.
Zadumana,1883 - pusta twarz, otoczenie: wnętrze mieszczańskie, zamożne. Charakterystyczne banalne
tematy, za to świetnie malowane, mistrzostwo w oddawaniu tkanin.
Czy chcesz różę, 1879
Mur cmentarza w Wenecji, 1876 - ten sam artysta potrafił tworzyć zupełnie inne dzieła - świetnie
malowane, o stonowanej kolorystyce (nie sprzedawały się).

Czchórski: Zadumana, Czy chcesz różę?, Mur cmentarza

Simmler
Kolejny, obok Rodakowskiego, świetny portrecista.
Emilia Włodkowska, 1865, MNW - wspaniała suknia, meble, ciepła kolorystyka; widoczny świetny
warsztat malarza.
Żona - lata 50., pierwotnie ukazana jako Safona - w stroju antycznym, trzymająca instrument. Po
powstaniu styczniowym go przemalował - instrument zamalowany, ubrana w czarny żałobny strój.

Leon Kapliński
Liczne portrety postaci historycznych. Kontynuował nurt Rodakowskiego (był jego przyjacielem) -
malarz gorszy, ale nie zły.

6.4 folklor
Orient był tak popularny, że nawet rodzajowe scenki włoskie przedstawiano w konwencji orientalnej.

Historia sztuki nowoczesnej polskiej - malarstwo 19.12.2003

file:///G:/hs%20III%20rok/ihs040611/www/luba031219.html

6 z 6

2008-02-28 10:02

Podobnie jak orient traktowano folklor - coś egzotycznego, oryginalnego, nietypowego - ukazywano go
jednak idyllicznie, sielankowo, nie realistycznie. Np.:
Flisacy i pasterka, Gerson.
Grzybobranie, Gerson - pejzaż barbizoński, brak realizmu, ukazywania niedoli chłopskiej.

Jan Ciągliński
Ceniony równie mocno jak Siemiradzki, na przełomie XIX/XX w doprowadził do końca konwencję
akademicką, wyszedł poza nią - tworzył obrazy malowane szkicowo, swobodnie, pełne światła (np.
Ociemniała, San Marco(?) ). Odbył podróż do Indii, malował tam. Mimo, że był akademikiem
(członek Akademii Petersburskiej), potrafił wyjść poza schemat.

Lista obowiązkowa:

Józef Simmler, Pożegnanie Wacława z Marią, 1849, MNP
Józef Simmler, Śmierć Barbary Radziwiłłówny, 1860, MNW
Józef Simmler, Wojna kokosza, 1872, MNW
Józef Simmler, Portret Emilii Włodkowskiej, 1865, MNW
Józef Simmler, Portret generała Henryka Dembińskiego, 1852, MNK
Józef Simmler, Portret Leonii Blühdorn, 1871, MNW (uwaga: to chyba Rodakowski?! - ktm)
Artur Grottger, cykle rysunkowe Warszawa I i II, Polonia, Lituania, Wojna
Jan Matejko - najważniejsze dzieła o tematyce historycznej - ZOBACZ GALERIE:

tutaj

i

tutaj

Henryk Siemiradzki, Pochodnie Nerona (Świeczniki chrześcijaństwa), 1876, MNK
Henryk Siemiradzki, Dirce chrześcijańska, 1895-97, MNW
Henryk Siemiradzki, Za przykładem bogów, 1888
Henryk Siemiradzki, Fryne w Eleusis, 1889
Henryk Siemiradzki, Idylla, 1884, MNW
Wilhelm Kotarbiński, Wskrzeszenie syna wdowy z Nain, 1879, MNW
Władysław Czachórski, Aktorzy przed Hamletem, 1872-75
Władysław Czachórski, Cmentarz w Wenecji, 1876
Władysław Czachórski, Czy chcesz różę, 1879
Władysław Czachórski, Zadumana, 1883
Franciszek Żmurko, Z rozkazu padyszacha, 1881, MNW
Franciszek Żmurko, przeszłość grzesznika, 1895, MNW
Wojciech Gerson, Śmierć Przemysława, 1887, MNW

powrót

kontakt

drukuj

zapisz