Orland szalony

Orland szalony (Orlando furioso) – epos rycerski napisany przez Ludovico Ariosto, ostatecznie w 46 pieśniach, razem 38 736 linijek (najdłuższy epos europejski), pisany w formie rymowanej oktawy (ottava rima) według wzoru abababcc.

Po raz pierwszy wydany 1516 w Ferrarze, wersja ostatnia 1532, oprócz tego Pięć pieśni (Cinque canti) pominięte przez poetę, ale wydane pośmiertnie przez jego syna Virginio Ariosto. Polskie tłumaczenie Piotra Kochanowskiego (bratanka poety Jana Kochanowskiego) wydane zostało w połowie (pieśni I-XXV) w 1799, a w całości dopiero w 1905.

Fabuła

Opisuje przygody Orlanda, paladyna króla Franków, Karola, walki z najazdem muzułmańskim oraz nieodwzajemnioną miłość Orlanda do Angeliki, królewny z Orientu. Epos zawiera również wiele rozbudowanych dygresji (szczególnie przygody Rudgera (Ruggiero) i Bradamanty (Bradamante), przodków panującej w Ferrarze rodziny d'Este, patronów poety), wiele elementów fantazji i magii oraz walki dobra ze złem.

Wpływ na inne dzieła

Epos Orland szalony stał się bardzo wpływowym dziełem, inspirując licznych malarzy, poetów i muzyków.

Literatura

W Anglii Orland szalony był główną inspiracją Edmunda Spensera przy tworzeniu eposu The Faerie Queene. Wiele hałasu o nic Szekspira zaczerpnęło jeden z wątków (Hero/Claudio/Don John) z dzieła Ariosta, zapewne poprzez Spensera lub Bandello. Robert Greene wydał w 1592 sztukę The Historie of Orlando Furioso. W Hiszpanii Lope de Vega opublikował kontynuację eposu (La hermosura de Angélica, 1602), podobnie jak Luis Barahona de Soto (Las lágrimas de Angélica, 1586). Luis de Góngora opisał miesiąc miodowy Angeliki i Medoro w romancy En un pastoral albergue. Orlando furioso jest wymieniany wśród romansów w Don Kichocie. Francuz Jean de La Fontaine wykorzystał wątki eposu w niektórych swych bajkach.

Rosyjski poeta Osip Mandelsztam oddal hołd Orlandowi szalonemu w poemacie Ariosto. Jorge Luis Borges w utworze Ariosto y los árabes (Ariosto i Arabowie) zajmuje się zależnością pomiędzy eposem Ariosta a Baśniami z tysiąca i jednej nocy. Italo Calvino wykorzystał wątki Orlanda w swej powieści Rycerz nieistniejący. W powieści "Orlando: Biografia" (1928) Virginia Woolf parodiuje niektóre motywy z powieści Ariosta.

"Orland Szalony" zainspirował również poetę młodopolskiego, Tadeusza Micińskiego. W jego tomie poezji zatytułowanym "W mroku gwiazd" znajduje się cykl pięciu wierszy znajdujących się pod wspólnym tytułem "Orland Szalony". Poeta porusza w nich symbolizm (niewiernego kruka pod krzyżem Golgoty), odwołuje się do legend i wierzeń muzułmańskich (hurysy, do których podmiot liryczny zwraca się w jednym z wierszy). Podmiot liryczny sam siebie nazywa Rycerzem Boga.

Na Orlanda Szalonego powołuje się Juliusz Słowacki, mówiąc o inspiracji dla Balladyny.

Muzyka

W epoce baroku Orland szalony zainspirował wiele oper. Francesca Caccini skomponowała operę La liberazione di Ruggiero w 1625, a Luigi Rossi Il palazzo incantato w 1642. Antonio Vivaldi napisał trzy opery na motywach Orlanda: Orlando furioso (1713), Orlando finto pazzo (1714) oraz Orlando (1727). Georg Friedrich Händel również skomponował trzy opery inspirowane poematem: Alcina (1735), Ariodante (1735) i Orlando (1733). Jean-Baptiste Lully skomponował w 1685 tragedię muzyczną Roland. W 1760 powstała opera buffa Paladyni Jeana-Philippe Rameau na motywach 'Orlanda.

Także w klasycyzmie powstawały dzieła inspirowane utworem Ariosta: Roland Piccinniego (1780), Orlando paladino Haydna (1782) oraz Ariodant Méhula (1799).

Malarstwo

Epos Ariosta był inspiracją dla dzieł malarskich Giovanniego Battisty Tiepolo, Jeana Ingresa, Odilona Redona, a także ilustracji Gustava Doré.