1. Do powstania Trylogii przyczyniło się zainteresowanie Sienkiewicza romantyzmem, fascynacja krajobrazem i historią Stanów Zjednoczonych oraz zainteresowanie historią XVII wieku. Autor zaczął gromadzić materiały do powieści w 1880 roku. Utwór w całości powstawał w Warszawie. Pierwsze odcinki Ogniem i mieczem drukowane były jednocześnie w krakowskim czasopiśmie ,,Czas" oraz warszawskim ,,Słowie" od maja 1883 roku. Bohaterem historycznym Ogniem i mieczem jest Jeremi Wiśniowiecki, tematem rebelia ukraińska Bohdana Chmielnickiego - 1648 - 1649). Przygody porucznika Jana Skrzetuskiego i Heleny Kurcewiczówny stanowią wątek romantyczny. Kolejną częścią Trylogii jest Potop. Pracę nad ostatnią częścią cyklu Panem Wołodyjowskim rozpoczął Sienkiewicz w 1887 roku, a zakończył rok później.

Pisarz w Trylogii przedstawił Polskę jako państwo silne, zwycięskie. W czasach, kiedy Polski nie było na mapie Europy, Sienkiewicz przedstawiał pewne postawy patriotyczne, przypominał czasy świetności państwa polskiego oraz budził nadzieję na odzyskanie niepodległości. Sienkiewicz był prawdziwym patriotą, uważał, że o ciągłości świadomości narodowej decyduje pamięć o historii. Aby naród odrodził się należy ukarać zdrajców a nagrodzić bohaterów służących ojczyźnie. Mówi się, że Trylogia została napisana ,,ku pokrzepieniu serc".Pracę nad Potopem Sienkiewicz rozpoczął w październiku 1884 roku w Warszawie, a skończył w sierpniu 1886 roku w Austrii (uzdrowisko Katlenleutgeben). Potop jest najobszerniejszą częścią Trylogii. Utwór powstawał w trudnym dla pisarza okresie - pogorszył się stan zdrowia jego chorującej na gruźlicę żony. Sienkiewicz podróżował z małżonką do wielu europejskich kurortów, poszukując dla niej ratunku. Żona pisarza zmarła 19 października 1885 roku. Po ukończeniu powieści, Sienkiewicz pisał w liście do swej szwagierki, Jadwigi Janczewskiej: "Potop" miał tę dobrą stronę, że bronił mnie całymi godzinami od nierozważnych rozmyślań. Może nie ma żadnej innej dobrej, ale i to było coś warte ( ). Aż mi dziwno, żem ten "Potop" skończył. Nie doznaję nawet dziś jeszcze tego zadowolenia, którego się spodziewałem".Potop drukowany był w odcinkach w warszawskim ,,Słowie”.

2.A. Wydarzenia historyczne

a) przyczyna wojny polsko- szwedzkiej to chęć zrobienia z Bałtyku wewnętrznego jeziora szwedzkiego i próba wyparcia samej Rzeczypospolitej,

ad. a) u Sienkiewicza przyczyną wojny były tylko pretensje Jana Kazimierza do trony szwedzkiego, ale bardziej mu chyba chodziło o odszkodowanie za zrzeczenie pretensji do tronu szwedzkiego, to nie był wystarczający powód do wojny,

b) Hieronim Radziwłł został skazany na karę śmierci za zdradę kraju, jednak uciekł z kraju, bywał na dworach europejskich, podjudzał inne państwa przeciw Polsce, nie on jednak wprowadził Szwedów do Polski,

ad. b) mowa o tym, że to Radziwiłł wprowadził Szwedów do Polski,

c) Polska przedstawiona jako kraj dobrobytu, zalany słońcem, usiany zbożami, łąkami, Szwedzi byli zaskoczeni tak piękną Polską – nieprawda, Polska jest wyidealizowana, obraz idealny,

d) Jasna Góra – była o nią bitwa, ale nie było to miejsce strategiczne,

ad. d) bitwa o nią była bardzo zacięta, miejsce strategiczne,

e) ruch partyzancki istniał do początku, po bitwie jedynie się wzmógł,

ad. e) u Sienkiewicza było przełomowe wydarzenie w wojnie, ruch partyzancki zaczął istnieć dopiero po bitwie,

f) Częstochowa – klasztor, był silna fortecą, otaczały go wysokie mury obsypane ziemią, w rogach znajdywały się 4 wieże obronne, dodatkowo otaczał je wysoki mur, klasztor zbudowany był na skalistym podłożu co utrudniało podkopy i wysadzanie murów,

ad. g) u Sienkiewicza Częstochowa była słabo ufortyfikowana, słaby punkt obronny, zwycięstwo przypisuje siłom nadprzyrodzonym i męstwu walczącym,

g) oddziały szwedzkie pod dowództwem gen. Millera posiadały 160 000 żołnierzy, z czego przy oblężeniu korzystano z chorągwi polskiej jazdy (800 żołnierzy), jedynie około 300 żołnierzy to była piechota, którą można było użyć do bezpośredniego szturmu klasztora, po stronie polskiej oddziały piechoty łanowej liczyły 150 osób, zakonnicy – 40 osób, około 20 szlachciców ze służbą,

ad. g) Sienkiewicz ukazuje potężną armię szwedzką, siły bardzo nierówne,

h) Szwedzi posiadali 14 lekkich dział, a Kordecki miał 2 razy tyle w tym około 12 ciężkich

ad. h) U Sienkiewicza Szwedzi byli bardzo dobrze uzbrojeni,

i) Kordecki oddał Jasną Górę pod opiekę Szwedom w 1655, w chwili oblężenia klasztoru nie było już tam obrazu Matki Boskiej i prawdopodobnie razem z obrazem wywieziono skarby z Częstochowy,

ad. i) u Sienkiewicza obraz w czasie oblężenia znajduje się w klasztorze, a Kordecki jest zupełnie innym człowiekiem,

j) po bitwie wzmogła się jedynie partyzantka,

----------------

"Potop" Henryka Sienkiewicza jest drugą częścią trylogii. Został on wydany w 1886 roku, w okresie, gdy Polska była pod zaborami, a nowe pokolenia wyrastały z niewoli. Były to czasy, kiedy społeczeństwo polskie utraciło wolę walki, częściowo poddało się rusyfikacji a nawet w niektórych przypadkach podejmowało współpracę z zaborcami. Od pisarzy tego okresu oczekiwano nowości, ponieważ zaczęły załamywać się nawet hasła pozytywistyczne. Henryk Sienkiewicz posłużył się wydarzeniami z XVII wiecznej Polski aby ukazać analogię do sytuacji Polski pod zaborami. W swojej powieści autor oprócz fikcji literackiej posłużył się prawdziwymi, historycznymi wydarzeniami.

Oparte na faktach są na przykład powody najazdu Szwedów na Polskę: państwa ościenne nie zareagowały na atak na Polskę, Zygmunt August był w konflikcie ze Szwecją o inflanty, Szwecja rościła sobie prawa do polskiego tronu, najeźdźcy chcieli zająć Bałtyk, który miał się stać wewnętrznym jeziorem Szwedzkim, Polska była słaba militarnie, widoczne były konflikty wewnętrzne w RP, szlachta obiecywała królowi Szwecji wolną drogę w zamian za przywileje i dochody.

Kapitulacja Polski odbyła się z powodu niechęci do walki, licznych zdrad, osłabienia po wojnach, osłabienia wewnętrznego kraju i słabą władzą królewską.

Szwedzi stosowali różne metody walki, takie jak: zapłaty za poddanie, obietnice polepszenia sytuacji warstw najniższych, przekupstwo, metoda spalonej ziemi- polegająca na niszczeniu wszystkiego bo zostawiają za sobą, Polskę zaatakowano z dwóch stron: Pomorza i Litwy a magnatom obiecano korzyści finansowe i różne przywileje.

Wydarzenia historyczne swój przebieg także znalazły w powieści Sienkiewicza. Oblężenie Jasnej Góry i jej obrona, zwołanie pospolitego ruszenia szlachty z wielkopolski, Jan Kazimierz- król Polski, Karol Gustaw- król Szwecji, ksiądz Augustyn Kordecki- przeor na Jasnej Górze w czasie oblężenia przez Szwedów, Bogusław Radziwiłł- gubernator Prus Książęcych, Janusz Radziwiłł- hetman polny, który na mocy ugody kiejdańskiej oddał Litwę Szwedom.

Wiele w powieści jest też wydarzeń fikcyjnych: zakończony bójką spor w karczmie pomiędzy szlachtą a towarzyszami Kmicica, spalenie Wołmontowicz w akcie zemsty Kmicica, porwanie Oleńki i odbicie jej przez szlachtę Laudańską.

Postaciami fikcyjnymi są: Oleńka Billewiczówna- młoda, odważna dziewczyna, która została zobowiązana prze swojego dziadka- Herakliusza Billewicza do wyjścia za mąż na Kmicica, lub wstąpienia do zakonu. Oleńka zakochała się w Andrzeju przy pierwszym spotkaniu, jednak posiada tyle siły i godności w sobie, by wyrazić swoje zdanie na temat hulaszczego życia Kmicica. Stawia warunek ukochanemu, jest stała w uczuciach- odrzuca propozycję Bogusława Radziwiłła.

Jan Onufry Zagłoba łączył w dobie wiele pozytywnych cech Sarmaty. Jest dowcipny, wesoły, odważny, choć nie najlepszy jako żołnierz. Cieszy się wśród żołnierzy wielką sympatią i szacunkiem. Uważa, że nie ma sytuacji bez wyjścia. Jest wielkim patriotą i gorącym optymistą.

Jan Skrzetuski był bohaterem spod Zbaraża. Był odważnym, doświadczonym patriotom.

Jerzy Michał Wołodyjowski- zwany "małym rycerzem" był niezwykle odważnym, ceniącym honor człowiekiem o dobrym sercu.

"Potop" Henryka Sienkiewicza jest powieścią historyczną. Autor połączył w niej tendencje powieści dokumentalnej i wolterowskiej. Odpowiednio był przygotowany merytorycznie i wprowadził wątek przygodowo- romansowy. Oprócz tego Sienkiewicz zastosował synkretyzm gatunkowy. W jego dziele łączą się elementy powieści przygodowej, sensacyjnej, romansu, legendy, baśni. Autor wyeksponował zaszczytne momenty z historii Polski- obronę Jasnej Góry, odparcie ataku Szwedów, połączył historię narodu z historiami poszczególnych jednostek. Powieść napisana została "ku pokrzepieniu serc".

B. Postacie historyczne:

Stefan Czarniecki - wódz z czasów wojny polsko-szwedzkiej, hetman polny koronny;

Piotr Czarniecki - krewny Stefana, przebywał w klasztorze jasnogórskim podczas oblężenia;

Jan Kazimierz - syn Zygmunta III Wazy, król Polski w latach 1648-1668;

Maria Ludwika - żona Jana Kazimierza, królowa;

Karol X Gustaw - król Szwecji od 1654 r.;

Książę Heski - niemiecki wódz biorący udział w oblężeniu Jasnej Góry;

Klemens Kordecki - paulin, przeor Jasnej Góry w czasie oblężenia klasztoru przez Szwedów, wojewoda sandomierski i kasztelan krakowski;

Andrzej Kuklinowski - rotmistrz chorągwi lekkiej jazdy, zginął podczas oblężenia Jasnej Góry;

Jerzy Lubomirski - marszałek wielki, hetman polny koronny, uczestnik walk ze Szwedami i Moskwą, w 1664 roku skazany na banicję, inicjator rokoszu, przeciwnik reform Jana Kazimierza;

Miller -generał, Niemiec na służbie u Szwedów, dowodził oblężeniem Jasnej Góry;

Krzysztof Opaliński - wojewoda poznański, poeta, poddał Szwedom Wielkopolskę pod Ujściem;

Piotr Opaliński - wojewoda podlaski, uczestnik oddania Wielkopolski Szwedom pod Ujściem;

Hieronim Radziejowski - podkanclerz koronny, wypędzony z Polski po zatargu z królem, namawiał Karola Gustawa do przejęcia tronu w Polsce, po "potopie" ułaskawiony;

Bogusław Radziwiłł - chorąży, koniuszy litewski, gubernator Prus książęcych, pod koniec "potopu" odszedł od Szwedów;

Janusz Radziwiłł - podkomorzy litewski, hetman polny, starosta żmudzki, wojewoda wileński, hetman wielki; na mocy ugody kiejdańskiej poddał Litwę Szwedom;

Wacław Sadowski - Czech, uczestnik oblężenia Jasnej Góry;

Maciej Adam Sakowicz - szlachcic, podkomorzy i starosta oszmiański, zakochany bez wzajemności w Anusi Borzobohatej;

Jan Fryderyk Sapieha - pisarz polny koronny, stronnik szwedzki;

Jan Paweł Sapieha - wojewoda witebski i wileński, hetman wielki litewski, walczył przeciwko Moskwie i Szwedom, wróg Janusza Radziwiłła;

Stanisław Skrzetuski - rotmistrz wielkopolski;

Tyzenhauz - dworzanin Jana Kazimierza;

Arvid Wittenberg - feldmarszałek szwedzki;

Wrzeszczowicz - Czech na usługach Karola Gustawa,

Jan Zamoyski - brat księżnej Gryzeldy Wiśniowieckiej, chciał uprowadzić Anusię Borzobohatą;

Gryzelda Wiśniowiecka - żona księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.

Przeczytaj o bohaterach "Quo vadis" Henryka Sienkiewicza

Postacie fikcyjne:

Aleksandra Billewiczówna - wnuczka Herakliusza Billewicza, ukochana Kmicica;

Billewicz - miecznik rosieński, opiekun Oleńki;

Butrymowie - szlachta zaściankowa z Wołmontowicz;

Anna Borzobohata - narzeczona Longinusa Podbipięty;

Charłamp - dowódca pułku dragonów, oddany Januszowi Radziwiłłowi, został z nim do śmierci;

Kiemlicze - ojciec i dwóch synów: Kosma i Damian, chciwi, waleczni, dawniej służyli pod dowództwem Kmicica, w Potopie ratują mu życie i służą;

Ketling - Anglik, szlachcic, walczył po stronie Polaków;

3.tytuł ma podwójne znaczenie - nawiązuje do biblijnego potopu, będącego karą za grzechy, z drugiej strony zaś ukazuje metaforycznie "zalanie" ziem polskich przez masy wojsk szwedzkich;

Tytuł powieści nawiązuje do używanego przez historyków terminu „potop”, którym zwyczajowo określa się najazd na Rzeczpospolitą dokonany przez króla Szwecji, Karola Gustawa. Termin ten wziął się stąd, że wojska szwedzkie w znacznej sile liczebnej szybko, z wszelkich stron (w rzeczywistości atak był na dwa miejsca jednocześnie – Wielkopolskę i Litwę) i dokładnie niczym woda „zalały” ziemie polskie, przynosząc nieszczęścia i klęski równe kataklizmowi;

4.Dzieje Andrzeja Kmicica

Herakliusz Bilewicz zapisuje Kmicicowi w testamencie wie Lubicz i możliwo ć po lubienia jego wnuczki Oleńki Bilewiczównej

Kmicic wyrusza na wojne

Spotkanie Andrzeja Kmicica z Oleńkš

Kmicic podpala Wołmontowicze i ucieka przed zemstš

Porwanie,ukrycie i toczenie pojedynku o Oleńkę z Michałem Wołodyjowskim

Wstšpienie na służbę do Radziwiłów sprzymierzonych ze szwedami

Próba porwania księcia Boguslawa Radziwiła

Kmicic zostaje ranny

Spotkanie w lesie starego Kiemlicza i jego dwóch synów(Kasmę i Damiana)

Kmicic przybiera wymy lone nazwisko Babinicz

Uratowanie oblężonego starosty Sochaczewskiego

Kmicic zostaje pojmany i przyznaje sie do prawdziwego nazwiska

Udanie się na lšsk do króla Jana Kazimierza

Toczenie walki ze Szwedami

Ranny Kmicic przyznaje sie krolowi,że nie jest babiniczem

Kmicic walczy o ojczyznę,gdzie zostaje cięzko ranny

A.Kmicic wybiera się na msze,gdzie spotyka Oleńkę

Kmicic prosi o rękę Oleńki

Andrzej Kmicic - przedstawiciel szlachty XVII wieku, syn miecznika orszańskiego, właściciel Lubicza, zakochany w Oleńce. To człowiek odważny, butny, zdolny do wielkiej miłości oraz gwałtownej nienawiści. Ze swoją wesołą kompanią wszczyna burdy w Lubiczu i Upicie. Puszcza z dymem wieś Wołmontowicze w odwecie za śmierć swoich towarzyszy. Kmicic to hulaka, warchoł, nie stroni od alkoholu. Awanturnicza natura sprawia, że traci dobre imię, zaufanie przyjaciół. Egoistyczny, dba o własne korzyści, nikogo nie szanuje. Odrzucony przez narzeczoną, porywa ją. W pojedynku z Wołodyjowskim zostaje pokonany, ciężko ranny. Dzięki spotkaniu z ,,małym rycerzem" zdał sobie sprawę ze swoich wad, złych zachowań. Zrozumiał, że porywczością nie zdobędzie ukochanej. W związku z tym, że nadciągają siły wroga, organizuje zaciąg.

Składając przysięgę wierności Januszowi Radziwiłłowi, wpada w jego sidła. Gdy Radziwiłł ogłasza podczas uczty w Kiejdanach oddanie Litwy Szwedom, Kmicic zostaje uznany za zdrajcę. W trakcie rozmowy z bratem Janusza - Bogusławem, Andrzej zauważa przewrotność postępowania Radziwiłłów. Uświadamia sobie tragiczną pomyłkę, którą popełnił. Poznanie zdradzieckich planów Radziwiłłów jest początkiem wewnętrznej przemiany Kmicica. Oszukany Andrzej dokonuje nieudanej próby porwania Bogusława, podczas której zostaje ranny. Postanawia pod przybranym nazwiskiem Babinicz oczyścić się z win. Organizuje obronę klasztoru na Jasnej Górze, z narażeniem życia wysadza szwedzką kolubrynę. Ratując życie polskiego króla, kolejny raz naraża swoje życie. Walczy w obronie Warszawy, ratuje Oleńkę z rąk Bogusława. Z awanturnika i sługi zdrajcy przemienia się w człowieka zdolnego do największych poświęceń dla ojczyzny. Zostaje zrehabilitowany przez Jana Kazimierza. Jest wzorem patrioty. Nie dba o zaszczyty i nagrody.

5. Sienkiewicz przy pomocy wydarzeń i postaci historycznych realizuje ideę krzepienia serc. Postacie historyczne i fikcyjne występują na równych prawach. Autor jako artysta zmienił prawdę historyczną dla celów ideowych.

Płaszczyzna fikcyjna i historyczna są równoległe i mają wiele powiązań. Ukazana jest makro- i mikrohistoria.

Wątek romansowy wpleciony jest na starych zasadach. Dynamizuje on akcję za sprawą trzeciej postaci między Kmicicem i Oleńką. Początkowo jest to Wołodyjowski i później Bogusław. Przeszkodą dla Kmicica nie jest jedynie Wołodyjowski czy Bogusław, ale nieklasycznie autor kreuje charakter bohatera tak, by musiał on walczyć sam ze sobą dla osiągnięcia celu.

Powieść historyczna zazwyczaj komentuje lub opisuje prawdziwe wydarzenia, a tymczasem Sienkiewicz używa historii jako narzędzia służącego do osiągnięcia zupełnie innych, własnych celów.

"Potop" ma charakter synkretyczny.

Ma pewne cechy eposu homeryckiego. Kompozycja treści układa się na dwóch, paralelnych płaszczyznach. Narrator jest wszechwiedzący i obiektywny. Autor pisze z rozmachem epickim. Heroizm bohatera jest wkomponowany (Częstochowa jest kreowana na wzór mitycznej Troi).

"Potop" ma charakter baśni, a nawet westernu. Szybka akcja, dynamiczni bohaterowie. Cała powieść ma szczęśliwe zakończenie.

Utwór ma także elementy kroniki.

"Potop" nie jest relacją historii, ale swego rodzaju lekcją historii. Trudno go traktować jako podręcznik naukowy, bo nie ma na celu oddania prawdy historycznej, jest jakby uzupełnieniem do takiego podręcznika

Autor utrwalił obyczaje i język korzystając subiektywnie z historii. Obok niej istnieje jeszcze jedno źródło informacji - mity. Mit rycerza polskiego mógł pomóc autorowi w kreacji bohaterów. Granice pomiędzy mitem a historią są dosyć płynne. Podobnie król przedstawiony jest przy wykorzystaniu mitu ojca narodu (jednostki wyjątkowej). Sienkiewicz wykorzystuje także wiarę Polaków w opatrzność boską. Wszystkie te mity łączą się w mit narodu polskiego, który jest się w stanie wszystkiemu oprzeć i nie oddać swej niepodległości. Krytycy określili ten mit mianem mitu kompensacyjnego.