Pytania i odpowiedzi do egzaminu z Polskiej Historii Prawa

1.Państwa plemienne przed powstaniem państwa Polskiego?

Praojczyzną słowian były tereny pomiędzy Wisłą, a Dnieprem. W VI w n.e rozpoczęli oni wędrówkę na zachód (do Łaby) i południe ( Płw. Bałkański). Po tej wędrówce dzielimy słowian na: - Słowian Wschodnich np: Rosjanie - Słowian Zachodnich np: Polacy, Czesi i Słowacy - Słowian Południowych np: Serbowie, Chorwaci, Bułgarowie i Słoweńcy. Jeśli chodzi o życie codzienne Słowian, to zajmowali się oni przede wszystkim rolnictwem. Żyli w grupach zwanych plemionami. O „polityce” plemienia głosowali podczas tzw. wiecy wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni, władzę nad plemieniem sprawował natoniast książę, który otaczał się własną gwardią przyboczną zwaną orszakiem zbrojnym. Władza była dziedziczna, czyli przechodziła z ojca na syna. Teraz krótka charakterystyka poszczególnych państw Słowiańskich. 1.PAŃSTWO SAMONA Samon był kupcem Frankijskim. W 623r zorganizował i stanął na czele antyawarskiego powstania (przeciwko Awarom). Powstanie to zakończyło się sukcesem i Samon został wybrany na władcę terytorium obecnych Czech, Moraw, Karyntii i części Połabia. Państwo to zostało nazwane państwem Samona. Zmarł w 658 r. Po jego śmierci państwo nie mające przywódcy rozpadło się. 2.PAŃSTWO BUŁGARSKIE W V w. Turcy podbili leżącą nad morzem Kaspijskim Mezję. W 679r. założyli tam państwo o charakterze Turecko - Słowiańskim. Pierwszym władcą nowego państwa był Chan Asparuch. Bułgarię uważa się za państwo Słowiańskie, gdyż przejęła ona od Słowian wiele obrzędów i zwyczajów. Za stolicę swego państwa Bułgarzy przyjęli miasto Presłow. W 864r. za sprawą Chana Borysa Bułgaria przyjęła chrzest w obrządku Bizantyjskim. Największy rozkwit państwo przeżywało za Chana Symena (893 - 927 r.). Podporządkował on sobie Epir i Tunezję. Jako pierwszy przyjął tytuł cara. Wsławił się również tym, że oblegał Konstantynopol. Państwo bułgarskie rozpadło się w 969r.. Wtedy to oderwała się Macedonia - państwo Zachodnio - Bułgarskie. Ostateczny rozpad Bułgarii miał miejsce w 972 r., a państwo Zachodnio - Bułgarskiego w 1018r. 3. POŁUDNIOWO - ZACHODNI SŁOWIANIE Byli inaczej nazywani Słoweńcami. Pierwszym ich władcą był książę Boruta. Przyjął on chrzest od Bawarów, a więc w obrządku Rzymsko Katolickim. W 788r. włączyli się do państwa Karola Wielkiego. Później nastąpił podział na Serbów i Chorwatów. Za twórcę państwa Chorwackiego uważa się Bornę. Przyjął on chrzest w 810 r. Pierwszym królem Chorwackim był Tomisław, który koronował się w 925r., a więc 100 lat przed Bolesławem Chrobrym. Najwybitniejszym zaś władcą Serbii był Czasław Klanimirowicz, który wyzwolił Serbów spod władzy Bułgarskiej. 4.PAŃSTWO WIELKO - MORAWSKIE. Niektórzy historycy uważają iż było ono kontynuacją państwa Samona. Pierwszym władcą był Mojmir. Państwo przyjęło chrzest w obrządku Rzymskim od Niemców, byli od nich uzależnieni. Następcą Mojmira był Rościsław, który za wszelką cenę chciał się oderwać od Niemców. W tym celu sprowadził z Bizancjum nowych misjonarzy Konstantyna i Metodego. Ich zaletą było to, że władali biegle językiem Słowiańskim. Stworzyli nowy alfabet Słowiański podstawiając pod głoski słowiańskie litery greckie. Tak powstał pierwszy alfabet słowiański zwany Głagolicą. Zmiana misjonarzy nie podobała się Niemcom, którzy oskarżyli Konstantyna i Metodego o herezję. Mnisi w 867r. przedostali się do Rzymu, gdzie zostali ułaskawieni przez papieża. Po tym wydarzeniu Konstantyn wstąpił do zakonu i przyjął imię Cyryl, zaś Metody stał się biskupem. W 870r. Niemcy najechali i pokonali Rościsława, porwali Metodego, który zmarł w niewoli. Gdy na stolicy Piotrowej zasiadł Stefan VI w 885r. potępił obrządek słowiański i wyklął jego zwolenników. W odpowiedzi poganie uciekli do Bułgarii. Aby uczcić pamięć misjonarzy udoskonalono alfabet i nazwano go Cyrylicą. Następnym władcą był Świętopełk. Za jego panowania państwo przeżywało największy rozkwit terytorialny. Niestety, gdy Świętopełk umarł w 894r. nastąpił rozpad państwa Wielkomorawskiego. 5. PAŃSTWO CZESKIE Państwo Czeskie zostało założone w dzisiejszej kotlinie czeskiej. Jako pierwsza władzę sprawowała dynastia Przemyślitów. Pierwszy władca Czech, książę Wacław od początku swego panowania starał się o zawarcie sojuszu z Niemcami. Jego próby przyniosły pozytywny skutek i 929r. złożył Henrykowi I hołd lenny. Niestety ten pomysł nie spodobał się jego podwładnym. W państwie sytuacja stawała się coraz bardziej napięta, co doprowadziło do śmierci Wacława z ręki brata Bolesława, który potem zyskał przydomek Srogi. W późniejszych latach Wacława beatyfikowano i uznano świętym. Pod wezwaniem św.Wacława jest dziś między innymi Katedra na Wawelu. Podczas swego panowania Bolesław zaprzyjaźnił się z księciem Polan - Mieszkiem i dał mu za żonę Dobrawę. Wprawdzie trochę za późno, ale Bolesław doszedł do wniosku, że sojusz z Niemcami wcale nie był złym pomysłem i sam złożył hołd lenny ówczesnemu cesarzowi Niemiec Ottonowi I. Później Czechy powiększyły się o Morawy, Słowację, Śląsk i Państwo Wiślan. 6. PAŃSTWO WĘGIERSKIE Nie wiadomo dlaczego Węgrów uważa się za plemię Słowiańskie, gdyż są oni pochodzenia ugrofińskiego podobnie jak Łotysze i Finowie. Pierwodną siedzibą Węgrów była zachodnia Syberia. W 896 r. osiedlili się na równinie naddunajskiej. Dynastią rządzącą była dynastia Arpadów. Przedstawiciel tej dynastii, książę Geza w 974r. przyjął chrzest w obrządku Rzymskim. Pierwszym królem był koronowany w 1000r. Stefan I. Za jego panowania zostało założone arcybiskupstwo. Był bardzo lubiany i szanowany przez społeczeństwo. Świadczy o tym fakt, że po śmierci w 1038r. został ogłoszony świętym.

2. Prawa w państewkach plemiennych?

3. Przyczyny i skutki chrztu Polski?

Rok 966 jest ważną datą w dziejach historii Polski. W roku tym za pośrednictwem Czech przyjęliśmy chrzest z Rzymu. Władca Polski był wtedy Mieszko I. Polska znajdowała się wówczas w ustawicznych walkach z Wieletami. Państwowy związek tych plemion przeżywał szczyt swojej świetności. Na jego obszarze, znajdował się ośrodek rodzimego kultu Swarożyca, którego wyznawcy zamieszkiwali również Wielkopolskę i Pomorze. Czyniło to z nich bardzo niebezpiecznego wroga. Na zachód od Wieletów znajdowali się chrześcijańscy Niemcy. Byli oni również wrogo nastawieni do Polski. Od południa otaczali nas Czesi, których łączyło przymierze z Wieletami. Był to jeden z powodów dla których Mieszko I postanowił przyjąć chrzest. Na rok przed tym wydarzeniem ożenił się on z Dobrawą, która była księżniczką czeską. Dzięki ślubowi i przyjęciu chrztu został rozerwany sojusz Wieletów z Czechami. Kolejnym powodem przyjęcia chrztu było zabezpieczenie się przed atakami ze strony Niemiec, w których od czasów koronacji cesarskiej Ottona I idea chrystianizacji, a jednocześnie podporządkowanie Słowian, stanowiły integralny składnik jego programu politycznego. W tym celu cesarz zapowiadał utworzenie w Magdeburgu arcybiskupstwa dla ziem słowiańskich. W obawie, aby misja magdeburska nie doprowadziła także do politycznego uzależnienia Polski od Sasów, Mieszko I postanowił wziąć we własne ręce inicjatywę chrystianizacji kraju. Dzięki chrztowi Mieszko I nie dopuścił również do podporządkowania Polski pod względem kościelnym archidiecezji magdeburskiej. Polska zyskała status misyjnego terytorium, podległego bezpośrednio papieżowi. Poprzez chrzest zwiększyła się również pozycja Mieszka I w państwie. Stary obyczaj stawiał księcia poniekąd na równi z jego poddanymi. Taki stan nie mógł odpowiadać nowym stosunkom w księstwie. Mieszko I nie był twórcą naszego państwa, lecz jego dziedzicznym władcą. Z chwilą przyjęcia chrztu książę zdecydowanie stanął ponad społeczeństwem jako panujący. Przyjęcie chrześcijaństwa dawało możliwość likwidacji odrębnych kultów plemiennych, które stawały się przeszkodą w utrwalaniu jedności ziem polskich. Przyjęcie chrztu przez Polskę zaliczyło ją do kręgu kultury europejskiej. Umożliwiło to dostęp do skarbów kultury duchowej liczącej tysiąclecia rozwoju. Otworem stanęły przed naszym krajem literatura i sztuka pamiętające Greków i Rzymian, a także niezmierny zasób wiedzy i doświadczeń w dziedzinie prawa, administracji i polityki. Przyjęcie chrztu przez Polskę było czynem przewidującym i mądrym, lecz samo przez się nie zapewniało lepszej przyszłości politycznej. Polska chrześcijańska mogła spodziewać się również bezwzględnego traktowania jak Polska pogańska. Jednak Mieszko I doskonale wykorzystał fakt chrztu. Przyjęcie chrztu za pośrednictwem Czech z Rzymu, sprawiło, że kościół niemiecki tracił możliwość mieszania się w wewnętrzne sprawy polskie. Pierwszym biskupem misyjnym w Polsce został Jordan, który nie był Niemcem, ale pochodził z kręgu kultury romańskiej. Przybycie biskupa z Rzymu umocniło więź między Polską a Stolicą Apostolską. Od samego początku Kościół polski był niezależny od Kościołów państw sąsiednich. Władcy Polski przez wieki hojnie obdarowywali Kościół. Instytucje kościelne wniosły do Polski wzory organizacji, wzmacniając młody organizm państwowy, znajomość pisma i form kancelaryjnych, niezbędnych w ówczesnej dyplomacji. Księża przyczynili się do upowszechnienia w Polsce oświaty, zakładając przy kościołach szkoły. W kontaktach z Niemcami chrzest zdecydowanie wzmocnił pozycję Mieszka I . Mimo, że toczył on walki z margrabiami niemieckimi, jednocześnie nawiązał bezpośrednie stosunki z cesarzem uzyskując miano przyjaciela cesarskiego.

Dziś, 1034 lata od chwili przyjęcia chrztu większość obywateli polskich jest chrześcijanami. Kościół nadal pełni dużą role w życiu społecznym i politycznym narodu polskiego.

4. Co to jest monarchia patrymonialna?

Monarchia patrymonialna charakteryzuje się tym, że król ma w osobistym posiadaniu cały kraj, który jest też jego własnością. Teoretycznie to on zarządza wszystkimi dobrami - w praktyce mianuje do pomocy odpowiednich urzędników, którzy jednak rządzą tylko w imieniu panującego, a w przypadku urzędników terenowych ich władza kończy się z chwilą wjazdu w ich ziemie króla. Poza tym część ziem jest wyłączona spod władzy króla i jego urzędników przez nadania (immunitety).

Król nie ma stałej stolicy - zamiast tego podróżuje z całym dworem po kraju zatrzymując się na dłużej w większych miastach. W czasie tej podróży sprawuje sądy, zwołuje wiece i kontroluje urzędników.

Inną konsekwencją patrymonializmu jest to, że władca musi w swej ostatniej woli podzielić państwo między synów, tak jak dzieli się normalny majątek. Aby jednak utrzymać jedność państwa król wyznacza, a Rada Królewska zatwierdza najzacniejszego z potomków na księcia zwierzchniego. Teoretycznie tylko princeps (książę zwierzchni) ma prawo prowadzić wojny i zawierać sojusze jak również to on ma zawsze ostatnie słowo w państwie. Jednak zazwyczaj albo któryś z książąt dzielnicowych usiłuje przejąć władzę, albo książę zwierzchni stwierdza, że nie chce się nią dzielić i tak po kilku potyczkach któryś z braci rządzi całym państwem a reszta ląduje w lochach albo na wygnaniu. Zawsze jednak zostaje zachowana ciągłość dynastii. Po takim obrocie sprawy aktualny książę zwierzchni najczęściej posyła posłów do Rzymu po koronę. Jeżeli Kościół uzna go za godnego tytułu królewskiego i zostanie on koronowany może (teoretycznie) nie obawiać się najazdów sąsiadów, popierających któregoś z jego braci lub jawnej rebelii.

Urządnicy terenowi

Jeśli chodzi o urzędników działających w terenie to najwyższym rangą jest namiestnik, który wobec tego, że jest najczęściej w jakiś sposób spokrewniony z dynastią panującą, ma tytuł księcia. Namiestnicy mają pełnię władzy w swych domenach, ale nie mogą samodzielnie prowadzić polityki zagranicznej tzn. wypowiadać wojen, podpisywać traktatów itp. Muszą też rokrocznie wysyłać daninę do stolicy, przy czym jej rodzaj i wielkość jest ustalana przez króla.

Kolejnym w hierarchii urzędników ziemskich jest kasztelan, zwany też komesem grodowym. Zarządza on pewną ilością grodów królewskich i terenem wokół nich - kasztelanią - jednak jego władzy podlegają tylko królewszczyzny, bez ziem opatrzonych immunitetami, należących do komesów oraz bez ziem nadanych Kościołowi. Na ziemiach pod swoją kontrolą kasztelan ma władzę administracyjną i jest głównym sędzią. Jest także dowódcą pospolitego ruszenia kasztelanii.

Do pomocy komes grodowy ma zastępców: wojskich - od spraw wojskowych, sędziów grodowych - zastępują kasztelana w sądzie kasztelańskim, sędziów targowych - sądzą sprawy z udziałem cudzoziemców i osób spoza kasztelanii oraz włodarzy - od administracji kasztelanii.

5.Hierarchi prawa w monarchii patrymonialnej?

6. Stosunki państwo-kościół w monarchii patrymonialnej?

7. Co to było Dagome Iudex?

Dagome iudex, akt oddania państwa polskiego pod opiekę papieża przez Mieszka I, występującego pod imieniem Dagome. Znany jedynie z mocno zniekształconego streszczenia. Stanowi podstawę do określenia terytorium ówczesnego państwa polskiego, które według dokumentu obejmowało w latach 990-992 Wielkopolskę, Kujawy, Mazowsze i Śląsk oraz prawdopodobnie Pomorze.

Mieszko I

Był pierwszym udokumentowanym władcą Polskim. Za główny cel swojego panowania obrał jednoczenie plemion w jedno mocne państwo. Posiadał już swoje własne wojsko, które nazwał drużyną. Drużyna ta była jak na owe czasy dosyć spora, bo liczyła ok. 3000 pancernich. Dla porównania tyle, a czasami i mniej liczyła cała polska armia w XVIIw. Mieszko posiadał wobec swej drużyny pewne obowiązki. Przede wszystkim musiał ją utrzymywać. Zapewniał im pożywienie i schronienie.Budował specjalnie dla nich grody, a ponieważ sam nie miał stałej siedziby, więc mieszkał w nich wymiennie. Wybudowane w tym okresie grody to np : Gniezno, Poznań i Kalisz. Pieniądze na utrzymanie armii Mieszko brał z podatków i wypraw wojennych. Za czasów Mieszka zaczęto również bić pierwszą polską monetę zwaną denarem Mieszka I, jednak miała ona głownie symboliczne znaczenie. Można powiedzieć, że Mieszko starał się powiększyć swoje państwo. Rozpoczął od Wielkopolski, Kujaw, Mazowsza, przez Pomorze Zachodnie, Pomorze Gdańskie, a skończy na Małopolsce i Śląsku. Wszystkie te obszary podbił w latach 967 - 972. Skąd wiemy o takich granicach. Otóż do dzisiaj znajduje się w bibliotekach Watykanu regestr (streszczenie) pewnego dokumentu. W sumie to dobrze, że w Średniowieczu wyknywano tego rodzaju odpisy, gdyż sam dokument nie zachował się do naszych czasów. Regestr ten nosi nazwę „Dagome Iudex”, co w tłumaczeniu na polski znaczy tyle, co Dagome sędzia. Skąd wię wiemy, że dokument mówi o kraju Mieszka I. Jego nazwa pochodzi od dwóch pierwszych słów : Dagome Iudex, a dalej et Ota senatrix. Jeżeli pierwsze słowa trudno odszyfrować, to dalsza część dokumenty przedstawia się tak: „.... i Oda senatorka i ich dwaj synowie Mieszko i Lambert oddają Św. Piotrowi jeden gród w całości , zwany Schinesghe, ze wszystkimi jego przynależnościami, w obrębie tych granic...”. Dagome Iudex i Oda senatorka i ich synowie, gród i czas pontyfikatu Jana XV -to jednoznacznie wskazuje na autorów tego tekstu. Uważa się, żę ów Dagome to Mieszko z wielu powodów np: przy przepisywaniu pisarz watykański mógł źle odszyfrować pierwsze wyrazy. Oryginał mogł brzmieć Ego Mesco Iudex ( Ja mieszko sędzia), lub Dagome to Dagobert, czyli chrzcielne imię Mieszka. A oto opis granic państwa Polskiego za panowania Mieszka:

„...sicunti incipit a primo latere longum mare,

fine Pruzze usque in locum, qui dicitur Russe,

et fine Russe extendente usque in Craccoa,

et ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure,

et ab ipsa Alemura usque in teram Milze,

et a fine Milze recte intra Oderre

et exinde ducente iuxta flumen Oderra usque in predictam civitatem Schinesghe...”, co w tłumaczeniu na Polski brzmi:

„... tak jak zaczyna się z pierwszego boku długie morze,

granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś,

i granicą Rusi ciągnąc się aż do Krakowa,

i od samego Krakowa prosto do miejsca, które zwie się Alemure,

i od samej Alemura aż do granicy Milczan,

i od granicy Milczan prosto w kierunku Odry

i stąd prowadząc wzdłuż rzeki Odry, aż do wymienionego grodu Schinesghe...”

Ciekawostką jest dlaczego w tekście zawarte są imiona tylko imiona synów Mieszka z Odą, a pominięto Bolesława, syna Dobrawy. Przypuszcza się też, że brak Boelsława spowodowany był utarczkami pomiędzy nim, a Odą, lub też dostał on już we władanie Śląsk w prezencie od dziadka, Bolesława Srogiego, władcy Czech. Ostatnią sprawą jaką planował załatwić Mieszko był chrzest. Polska nie miał ajeszcze wówczas biskupstwa, a musiała przyjąć chrzest z wielu powodów, a mianowicie: 1. Państwo stałoby się jednolite 2. Państwa ościenne nie miałyby pretekstu do najazdów 3. Sojusz z państwami chrześcijańskimi Mieszko nie chciał jednak być uzależniony od Niemców, więc nie mógł przyjąć chrztu w prostej linii od nich. Postanowił zawrzeć sojusz z Czechami i przez nich przyjąć chrzest od Niemców. Trochę jest to pogmatwane lecz papatrzmy uważnie. Niedaloko granic państwa polskiego znajdowało się arcybiskupstwo w Magdeburgu. Arcybiskupstwo to miało otwarte granice na wschód, i mogło ochrzcić polskę. Mieszko postanowił podporządkować się dalekiej Moguncji, wtedy nie odczuwałby takiego wpływu Niemiec. Uroczysty chrzest Polski, a właściwie Mieszka i jego dworu odbył się w 966r. Wtedy też rozpoczął się proces chrystianizacji Polski. Dagome Iudex mówi, że w 990r. całe państwo było już zchrystianizowane co trochę mija się z prawdą, gdyż w 1034r. nastąpiła repoganizacja terenów, która przebiegała bardzo szybko, więć nie wszyscy przejęli tak do końca wiarę chrześcijańską. Co do stosunków Mieszka za Cesarzami Niemickimi, to były one raz dobre, raz złe. Mieszko oddał swoją ziemię w lenno Ottonowi I i płacił mu tzw. trubut. Stosunki wtedy były bardzo dobre. Po śmierci Ottona I władzę przejął Otton II. Mieszko I podpadł mu już na samym początku, gdyż podczas sporu o tron cesarski poparł przeciwnika Ottona, Henryka Kłótnika. W 979r. Otton II najechał na Polskęi zmusił go do oddania hołdu. Potem natsąpiła poprawa stosunków i Mieszko ożenił się z córką margrabiego Marchii Wschodniej Dytryka, Odą. Gorzej układały się stosunki z feudałami. W 963r. Margrabia Wichmann najechał na polskę, złupił ją i zabił brata Mieszka. W 967r. najechał powtórnie, ale ta wyprawa skończyła się dla niego tragicznie, bo zginął. W 972r. Mieszko toczył walkę z Hodonem (margrabia Marchii Wschodniej) i w tym samym roku stoczył wygraną bitwę pod Cedynią i zdobył tym samym Pomorze Zachodnie. Zmarł 25 maja 992r. Pozostawił po sobie silną Polskę i trzech synów : Bolesława, Mieszka i Lamperta.

8. Czy państwo pierwsze Polskie było suwerenne. Jego stosunki z Rzymem i cesarstwem?

9. Czym było Opole?

Opole, organizacja opolna, w XII-XIII w. jednostka osadnicza Słowian zachodnich, złożona z kilku mniejszych osiedli powiązanych sąsiedztwem. Zabudowa osiedli składających się na opola była mniej zwarta od spotykanej współcześnie zabudowy wsi. Własność prywatna obejmowała grunty orne i łąki, pastwiska i lasy użytkowano wspólnie.

Opole w Polsce stanowiło formę przejściową między osadnictwem rodowym a terytorialnym. Od opola wywodzą się nazwy Opolan i Opola.

Opolanie, plemię zachodniosłowiańskie zamieszkujące we wczesnym średniowieczu dorzecze górnej Odry, głównym ich grodem było Opole. Wzmiankowani w poł. X w. w tzw. Geografie Bawarskim. Wymieniani wśród 6 innych plemion śląskich, obok Dziadoszan, Ślężan, Gołęszyców, Bobrzan, Trzebowian i Głupczyców.

Wg Geografa Bawarskiego władali 20 grodami na Górnym Śląsku. Przypuszcza się, że ewentualnym miejscem kultu plemiennego Opolan mogła być Góra Świętej Anny. Terytoria Opolan zostały prawdopodobnie włączone do kraju czeskich Przemyślidów w poł. X w.

Kilkadziesiąt lat później kraj Opolan zajął Mieszko I włączając go do tworzonego państwa polskiego.

10. Prawo ziemskie. Czy w Polsce był feudalizm?

Feudalizm (z łaciny feudum - prawo do rzeczy cudzej), ustrój społeczno-polityczny, ukształtowany w średniowieczu, w klasycznej postaci występujący w Europie Zachodniej, szczególnie we Francji w X-XIII w. Wykształcił się jako system hierarchicznej zależności jednostek pomiędzy sobą na bazie ewolucji zależności dobrowolnej, spotykanej często już u schyłku starożytności. Feudalizacja przybrała na sile w VII-IX w. w związku z umocnieniem pozycji możnowładców, którzy dzięki uzyskanym immunitetom uwolnili się spod zwierzchności monarszej.

Różne były drogi powstawania zależności feudalnej i stąd różne kategorie ludności zależnej:

1) zakupy, zakupieńcy, rataje - osiedleni w posiadłości pańskiej dłużnicy, którzy w zamian za udzieloną im przez feudała pożyczkę w inwentarzu, ziarnie czy pieniądzu, zmuszeni byli do pracy na roli w gospodarstwie pańskim i pozbawieni prawa opuszczania włości feudalnej, aż do spłaty długu (w istocie spłata długów była wręcz niemożliwa).

2) przypisańcy - ludność chłopska pozbawiona prawa opuszczania swych gospodarstw, która powstała na skutek nadawania przez księcia ziemi (najliczniej i najwcześniej występuje w dobrach kościelnych).

3) ludność niewolna (służba dworska i czeladź) - jeńcy wojenni, których podstawę utrzymania stanowiła własna gospodarka, ale zobowiązani byli do posługi na rzecz pana (z biegiem czasu liczebność i znaczenie tej ludności coraz bardziej malały).

4) dziedzice - ludność wolna, która z różnych przyczyn nie mogła się utrzymać na własnej ziemi (zubożenie, klęski żywiołowe, najazdy nieprzyjacielskie, grabież itp.). Ludność ta miała prawo opuścić włości feudała, a wysokość i charakter jej zobowiązań regulowała umowa (w praktyce grupa ta stale się zmniejszała). Wraz z zawarciem dobrowolnej umowy, tzw. komendacji pomiędzy możnowładcą (seniorem) a podopiecznym (wasalem, lennikiem), zobowiązywano feudała do zapewnienia wasalowi opieki i pomocy materialnej w formie beneficjum, wasali natomiast zobowiązywano do służenia seniorowi w sposób "nie uwłaczający godności człowieka wolnego". Była to specyficzna transakcja własnościowa: wolny oddawał swoją ziemię panu, by uzyskać od niego już tylko prawo jej użytkowania.

Możnowładcy stali się pośrednikami pomiędzy zależnymi od siebie lennikami a królem ("wasal mego wasala nie jest moim wasalem"), co powodowało osłabienie pozycji królewskiej i rozbicie jedności państwowej. Ówczesne państwa stanowiły federacje drobniejszych organizmów, formalnie podległych królowi jako najwyższemu seniorowi (suwerenowi).

Typowa forma rządów w okresie feudalizmu to monarchia, kolejno wczesnofeudalna, stanowa i absolutna. Po okresie rozkwitu, w XIV-XV w., nastąpił rozkład feudalizmu, ale jego przeżytki utrzymały się w różnych krajach jeszcze przez wiele stuleci. We Francji, kolebce klasycznego feudalizmu, położyła im kres dopiero rewolucja 1789. Społeczeństwo we wczesnym okresie feudalnym dzieliło się na dwie klasy: uprzywilejowaną (właściciele gruntów) i pozbawioną praw (ludność poddańcza). Klasy te nie stanowiły zamkniętych stanów, więc przynależność do klasy uprzywilejowanej warunkowało nie pochodzenie, ale posiadanie ziemi (jej utrata równała się często przejściu do klasy pozbawionej praw).

Stopniowo spośród ludności poddańczej wyodrębniła się grupa mieszkańców miast, walcząca o wolność osobistą, prawa gospodarcze i polityczne, a większość ludności chłopskiej wyzwoliła się z poddaństwa osobistego. Obie klasy nabrały charakteru stanów, a o przynależności do nich zaczęło decydować urodzenie. Oba stany nie były jednolite wewnętrznie. Wśród szlachty obok arystokracji wyróżniano średnie i drobne rycerstwo, klasa nieuprzywilejowana rozpadła się na mieszczan i chłopów. Obok dwóch wymienionych stanów dziedzicznych stan uprzywilejowany, lecz nie dziedziczny, stanowiło duchowieństwo. Ten układ społeczny pierwszym gwałtownym wstrząsom uległ dopiero w wyniku Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Feudalizm w Polsce

Literatura historyczna, rozumiejąca przez feudalizm jedynie jego postać klasyczną, negowała istnienie feudalizmu w Polsce, a to z racji sporadycznego występowania prawa lennego w stosunkach wewnętrznych państwa, jedynie na Śląsku, Pomorzu Zachodnim, Rusi i Mazowszu. Feudalizm występował natomiast w stosunkach zewnętrznych, królowie polscy sprawowali czasowe lub trwałe zwierzchnictwa lenne nad ziemiami sąsiednimi (m.in. Prusy), jak również w układach społecznych i gospodarczych, choć z pewnym opóźnieniem w porównaniu z Zachodem, gdyż dopiero formowanie się państwa w czasach Piastów przyspieszyło rozwarstwienie niezróżnicowanej dotąd warstwy kmiecej.

Feudalizm w Polsce można podzielić na cztery okresy:

1) wczesnofeudalny: do połowy XII w.

2) gospodarki czynszowej: od połowy XII do połowy XV w.

3) gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej: od połowy XV do połowy XVIII w.

4) kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej: od połowy XVIII (reforma uwłaszczeniowa) do połowy XIX w.

Zjawiska analogiczne do feudalizmu w Europie zachodziły, a nawet zachodzą także w innych częściach świata, ich charakter zależy od środowiska, w którym występują. Najprościej można to zauważyć u ludów koczowniczych, prawo wyłącznego korzystania z określonych pastwisk przysługiwało w tych kulturach wodzom plemiennym, którzy pozwalali z nich korzystać jednostkom od siebie uzależnionym (zależność nie tylko ekonomiczna, ale także osobista). Na Dalekim Wschodzie feudalizm wykształcił się bezpośrednio na formacji wspólnoty pierwotnej, współistniejąc z układem niewolniczym. W Chinach stosunki feudalne wykształciły się na gruncie patrymonializmu biurokratycznego. W Japonii wykształciła się organizacja bakufu, z szogunem na czele. Ścisła definicja feudalizmu jest do dzisiaj przedmiotem sporu między przedstawicielami różnych dziedzin nauki.

11. Co to było osadnictwo na prawie niemieckim?

W czasach rozbicia dzielnicowego na ziemiach polskich dokonały się bardzo ważne przemiany społeczne i gospodarcze. Całkowitej likwidacji uległ system prawa książęcego, a na jego miejscu wyrosła wielka własność ziemska, kościelna i świecka. Ukształtowała się też w miarę jednolita klasa wolnych chłopów płacących na rzecz możnych i rycerstwa czynsze i świadczących daniny. Powstały w ten sposób majątki wiejskie składające się z gospodarstwa bezpośrednio zarządzanego przez właściciela i gospodarstw chłopskich, z których ściągane były czynsze i daniny. Chłop był uzależniony od właściciela ziemi, co prowadziło w późniejszym czasie do powstania poddaństwa. Najwcześniej proces ten zaznaczył się w majątkach należących do Kościoła, ale wkrótce objął wszystkie ziemie. Jednocześnie w XIII w. pojawiły się nowe, przyjęte z Europy Zachodniej rozwiązania organizacyjne dotyczące sprowadzania i osiedlania ludności chłopskiej. Było to osadnictwo na prawie niemieckim. Polegało ono na zakładaniu nowych lub przenoszeniu istniejących już wsi na nowy rodzaj prawa określającego stosunki między właścicielem ziemi a chłopami. Było ono korzystne dla właścicieli ziemi, gdyż zwiększało ilość rąk do pracy. Natomiast dla chłopów była to okazja do jasnego określenia wielkości powinności świadczonych na rzecz feudała oraz zasad użytkowania ziemi. Chłopów sprowadza³ poœrednik zwany zasadŸc¹, który w imieniu gromady negocjowa³ warunki. Zawiera³y one okreœlenie wielkoœci daniny (zwykle oko³o ¼ plonów) oraz prac obowi¹zkowych na rzecz w³aœciciela (tzw. pańszczyzna w wymiarze kilku – kilkunastu dni w roku). Osadnicy w początkowych latach zwalniani byli ze świadczeń (tzw. wolnizna). Wieś mogli opuścić tylko wtedy, gdy odpracowali taką samą ilość lat, jaką otrzymali w postaci wolnizny. Chłopi tracili co prawda część swojej wolności, ale rozwiązania te sprzyjały bogaceniu się wsi, gdyż powinności chłopskie były mniejsze niż wynikające z prawa książęcego. Zasadźca sprowadzający chłopów zostawał sołtysem we wsi. Miał większy od innych chłopów nadział ziemi, prawo do prowadzenia młyna i karczmy. Jako przewodniczący sądu wiejskiego (tzw. ławy) miał prawo do zatrzymywania dla siebie trzeciej części opłat sądowych. W omawianym okresie dotarł na ziemie polskie postęp techniczny i organizacyjny w rolnictwie (upowszechnienie pługu żelaznego, stosowanie regularnej trójpolówki). Wszystko to dało impuls dla rozwoju rzemiosła i handlu w miastach.

Wspomniany wyżej proces rozwoju ośrodków miejskich na ziemiach polskich sprawił, że były one przygotowane na przyjęcie nowych rozwiązań organizacyjnych z Europy Zachodniej. Była to tzw. lokacja miast. Polegała ona na nadawaniu miastom wzorów prawa miejskiego zaczerpniętych głównie z Niemiec (przede wszystkim prawo magdeburskie i jego pochodne). Proces lokowania miast był podobny do przenoszenia wsi na prawo niemieckie. Polegał on na nadawaniu już istniejącym, bądź dopiero zakładanym miastom nowych praw. Ludność miejska zyskiwała samorząd, posiadała jasno określone powinności wobec właściciela ziemi (księcia, biskupa). Na ziemie polskie przeniesiony został zwyczaj wybierania rad miejskich oraz system organizacji cechowej. O wielkości tego zjawiska świadczy to, że w XIII w. na ziemiach polskich ulokowano 230 miast, a w XIV w. 265. Najwcześniej proces ten rozpoczął się na Śląsku, później ogarnął Wielkopolskę i Małopolskę. Przemiany w miastach i na wsi prowadziły do ożywienia gospodarki ziem polskich. Ponadto książęta dzielnicowi sprzyjali tym procesom, gdyż wzbogacały one ich skarbiec.

Przemiany społeczne i gospodarcze na ziemiach polskich podczas rozbicia doprowadziły do wzrostu liczby mieszkańców ziem polskich oraz do wyodrębnienia się stanów. Ostatecznie na ziemiach polskich ukształtowały się cztery stany: duchowny, rycerski (szlachecki), mieszczański i chłopski. W XIV w. przekraczanie barier międzystanowych, jakkolwiek trudne, nie było niemożliwe. Mieszczanin nabywający majątek ziemski mógł stać się rycerzem. Jednak z czasem ta możliwość ulegała wyraźnemu zmniejszeniu i granice między stanami stały się coraz mniej przepuszczalne. Była w tym widoczna polityka szlachty, która nie chciała dopuścić do przechodzenia w jej szeregi ambitnych jednostek ze stanów niższych. Proces ten był powszechny w całej ówczesnej Europie. Niestety, dla interesujących nas czasów brak danych pozwalających zobrazować liczbę mieszkańców i gęstość zaludnienia ziem polskich. Dopiero w odniesieniu do XIV w. zachowały się pewne źródła pozwalające na uchwycenie tego zjawiska. Na ich podstawie liczbę mieszkańców archidiecezji gnieźnieńskiej około 1340 r. oblicza się w przybliżeniu na 1840 tysięcy, czyli 8,8 osoby na km². Należy jednak zauważyć, że w owym czasie tylko połowa tego obszaru wchodziła w skład świeżo zjednoczonego Królestwa Polskiego. Udział ludności miejskiej wśród ogółu mieszkańców określany jest na około 14 – 18%. Ziemie polskie były o wiele słabiej zaludnione niż ówczesna Europa Zachodnia, co powodowało, że były one terenem osadnictwa dla ludności zachodnioeuropejskiej.

12. Co to było osadnictwo na prawie polskim?

Osadnictwo na prawie polskim rozwijał się samo lub też prowadzone było przez monarchę i wielkich właścicieli ziemskich już może w XI w., ale jako zjawisko poświadczone źródłami historycznymi występuje dopiero w XII w., zwłaszcza zaś w drugiej jego połowie. Istoty jego nie stanowi samo tylko określenie ciężarów ludności wiejskiej na rzecz pana ziemi, a w każdym razie nie ma powodu jej tak zacieśniać, bo owszem bez trudności można wykazać, iż w drugiej połowie XII w. Rozwijało się osadnictwo w ścisłym słowa tego znaczeniu, mogące się poszczycić takimi wynikami jak szereg nowych wsi, a więc wydatne rozszerzenie przestrzeni uprawnej. Że zaś rozwijało się ono przed wszelkimi zaczątkami kolonizacji niemieckiej i prowadzone było przez rodzimy, polski element osadniczy, nie można go więc trafniej nazwać, jak kolonizacja na prawie polskim.
Wprowadził ja w szczególności Bolesław Wysoki

13. Kształtowanie się stanów w monarchii piastowskiej?

14. Co to była własność podzielna?

15. Aparat państwowy w monarchii piastowskiej?

16. Ustrój Polski na mocy Testamentu Krzywoustego?

"Gdy Bolesław Krzywousty czuł, że będzie musiał ulec przeznaczeniu, polecił spisać testament i wydał rozporządzenia, mocą których przekazał czterem synom przykłady cnót przodków i następstwo w rządach, rozgraniczając dokładnymi granicami cztery dzielnice z tym by przy starszym co do wieku pozostawał pryncypał władzy nad prowincją krakowską i godność władzy książęcej. Gdyby go zaś śmierć dosięgła, to zawsze starszeństwo wieku i zasada pierworództwa ma rozstrzygać spór o następstwo (...). Niech zamilkną wiec skargi na nieprawość testamentu, bo słuszną jest rzeczą, by sprawy małoletnich powierzać-opiekunom, a nie małoletnim. Przyjąwszy tedy zbawienne lekarstwo zakończył szczęśliwy ojciec, nie łatwo o nim powiedzieć, czy wśród jasności pokoju był szczęśliwy, czy orężnymi zwycięstwami świetniejszy".

17. Sądownictwo patrymonialne?

18. Prawo Małżeńskie w monarchii piastowskiej?

19. Co to był litkup, załoga, łajanie?

Dąbkowski Przemysław Roman (1877-1950), historyk prawa, archiwista, uczeń O. Balzera. 1898-1915 pracownik Archiwum Krajowego Akt Grodzkich i Ziemskich we Lwowie. Od 1916 profesor Uniwersytetu Lwowskiego (od 1910 profesor tytularny), wykładał także na Uniwersytecie Warszawskim i Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Od 1917 członek Akademii Umiejętności, od 1919 Polskiej Akademii Umiejętności.

Specjalista w zakresie historii prawa cywilnego i prawa polskiego. Główne prace: Litkup (1907), Prawo prywatne polskie (tomy 1-2, 1910-1911 - pierwsze nowoczesne opracowanie syntetyczne polskiego prawa cywilnego, zarazem jedyne z tej dziedziny do czasów obecnych), Stanowisko cudzoziemców w prawie litewskim w drugiej połowie XV i w XVI w. (1447-1588) (1912), Przewóz wodny (1914), Nauka prawa w szkołach wydziałowych i podwydziałowych Komisji Edukacji Narodowej (1773-1794) (1915), Dobra rodowe i nabyte w prawie litewskim (1916), Bartnictwo w dawnej Polsce (1923).

Załoga, zakładka, w dawnej Polsce forma pomocy udzielanej przez pana feudalnego gospodarstwom chłopskim (głównie kmiecym i zagrodniczym) w postaci żywego inwentarza, ziarna oraz niezbędnych narzędzi rolniczych.

Rozpowszechniona od XVI do połowy XIX w. (zwłaszcza w XVII-XVIII w.) jako próba zapobiegania zbiegostwu chłopów. Miała umożliwiać odrabianie pańszczyzny sprzężajnej (wykonywanej zaprzęgiem chłopskim). Prowadziła do coraz silniejszego uzależnienia chłopów od dworu.

20. Co to była wróżda i zawada?

21. Co to był talion i talion symboliczny?

22. Co to był interdykt, a co to była ekskomunika?

Interdykt, w prawie kanonicznym Kościoła katolickiego wydany przez władze kościelne zakaz sprawowania kultu w oznaczonym miejscu (interdykt miejscowy) lub zakaz wykluczający osobę lub grupę osób z uczestniczenia w życiu religijnym (interdykt osobowy). Interdykt miejscowy może być powszechny (obejmujący kraj, prowincję) lub szczegółowy (dotyczący np. jednego kościoła).

Ekskomunika (z łaciny), klątwa, kara kościelna pozbawiająca praw uczestniczenia w życiu religijnym organizowanym przez Kościół. Potężna broń, stosowana najczęściej w średniowieczu.

Obłożenie ekskomuniką władcy pozbawiało posług religijnych (w tym chrztów, ślubów i pogrzebów) jego poddanych.

Znane są różne formy ekskomuniki: uroczysta anatema, excommunicati toleranti (możliwość biernego uczestnictwa w obrzędach) i excommunicati vitandi (pozbawienie wszelkich praw).

23. Zjednoczenie państwa polskiego w XIVw?

24. Co to była monarchia stanowa?

25. Pojęcie Korony Królestwa Polskiego?

Korona Królestwa Polskiego, Corona Regni Poloniae, określała od poł. XIV w. państwo polskie powstałe po rozbiciu dzielnicowym, ucieleśniała jego prawa zwierzchnie do poszczególnych terytoriów, niezależnie od osoby panującego. Poza ziemiami pozostającymi pod panowaniem króla polskiego pojęciem tym obejmowano także wszystkie ziemie historycznie i etnicznie polskie.

Od 1569 nazwy tej używano w odniesieniu do Wielkopolski, Kujaw, Małopolski, Mazowsza, Prus Królewskich i Książęcych, Rusi Czerwonej, Podlasia, Podola, Wołynia, Ukrainy i Spiszu, w odróżnieniu od Litwy, jako drugiego członu państwa polsko-litewskiego.

26. Kościół i wojsko w monarchii stanowej?

27. Unie polsko-litewski, przyczynu i skutki?

0. Litwini byli ludem pochodzenia bałtyckiego (jak Łotysze, Prusowie, Żmudzini). Organizatorem ich państwa był książę Mendog, w XIII w. rządzący. W 1253 r. zawarł on sojusz Z Krzyżakami i przyjął chrzest. Został jedynym w dziejach Litwy królem. Jednak, gdy jego stosunki z Krzyżakami się pogorszyły, wrócił do pogaństwa.Mendog rozpocząl podbój sąsiadującej Rusi : podbił Ruś Czarną z grodami : Nowogródkiem, Grodnem.
   2. Następcą Mendoga był Witelec, który podbił ziemię Połocką. Największy jednak rozkwit Litwa przeżywała za panowania księcia Giedymina (1316 - 41). Dokonał on podboju Podlasia, Polesia, Wołynioa , Ziemi Witebskiej,Rusi Kijowskiej,Rusi Siewiersko-Czernichowskiej,Podola. Pośmierci Giedymina władzę przejęli jego dwaj synowie :
   a) starszy - Olgierd - siedziba w Wilnie
   b) młodszy - Kiejstut - siedziba w Trokach Rządzili oni wspólnie (brak podziału). Podbili oni np. Ziemię Smoleńską (Litwa była wtedy największa). W 1377 r. zmarł Olgierd.
   3. Drugim współrządcą został syn Olgierda - Jagiełło . Między nim a Kiejstutem wynikł konflikt. Na skutek tego w 1382 r. ten drugi został zamordowany. Przeciw Jagielle wystąpił syn Kiejstuta -Witold. Problemem byli także wrogowie zewnętrzni (Krzyżacy-chcieli zagarnąć Żmudź, ks. Moskiewskie).
   4. Argumenty za połączeniem Polski i Litwy :
   a) wspólny wróg - Krzyżacy
   b) możliwość ekspansji na wschód
   c) możliwość przeprowadzenia chrystianizacji Litwy
   d) stworzenie europejskiej potęgi
   5. Unię zawarto w 1385 r. w miejscowości Krewo - była to pierwsza w dziejach polsko-litewska unia. na jej mocy :
   a) Jagiełło miał się ochrzcić, schrystianizować Litwę, poślubić Jadwigę i koronować się na króla Polski
   b) miało dojść do "połączenia" Polski i Litwy (aplicare), rozumianego przez polaków jako połączenia państw, a przez litwinów-"polączenie" państw osobą władcy W 1386 r. wszystkie postanowienia unii zostały zrealizowane. Jagiełło na chrzcie przyjął imię Władysław. Doszedł do porozumienia z witoldem, czyniąc gi namiestnikiem Litwy.
   6. Witold nadużył jednak zaufania Jagiełły i w 1398 r. na własną rękę zawarł pokój z Krzyżakami nawyspie Salin. Oddał na jego mocy Krzyżakom Żmudź w zamian za pomoc w walce z tatarami. Jednak zakon nie wywiązał się ze swych obowiązków i Witold został pokonany przez Tatarów. Wrócił skruszony i poprosił Jagiełłe o pomoc. W 1401 r. zawarto (drugą w dziejach unię Polski z Litwą) unię wileńsko-radomską, która uściślała połączenie państw (tylko osobą władcy). Witold otrzymał dożywotnio tytuł Wielkiego Księcia Litweskiego, ale jego zwierzchnikeim był Jagiełło.

28. Narodziny polskiego parlamentaryzmu. Sejm i sejmiki?

Sejm, w Polsce od XV w. najwyższy organ władzy ustawodawczej. Nazwa od starosłowiańskiego słowa "sjem" lub "snem", które oznaczało zjazd ludności. W okresie piastowskim nie odbywały się już zjazdy całej ludności, książę zwoływał zjazd rycerstwa, w którym uczestniczył wraz ze swoją radą.

Po zjednoczeniu Polski utrzymano tradycję zjazdów dzielnicowych, w których brał udział król i jego rada. Zjazdy te dały początek sejmikom prowincjonalnym. Od XV w. obok zjazdów prowincjonalnych król zwoływał także zjazdy krajowe, które nazywano sejmem wielkim lub sejmem walnym.

Po konstytucjach z 1493, 1496, 1504 i 1505 sejm stał się najwyższą instytucją władzy w państwie polskim. Konstytucja z 1505 określiła sejm jako zgromadzenie trójstanowe, w którym król reprezentował prawa korony, senat duchowne i świeckie władze rządzące, izba poselska szlachtę.

Początkowo liczba senatorów (87) znacznie przewyższała liczbę posłów (40), w miarę uzyskiwania przewagi w państwie przez szlachtę proporcje te uległy zmianie. W 2. połowie XVI w. sejm liczył 140 senatorów i 170 posłów. Obradom senatu przewodniczył król, izbie poselskiej marszałek.

Do kompetencji sejmu należało głównie: uchwalanie konstytucji (ustaw) w sprawach wydatków i dochodów państwa, wielkości podatków, liczebności wojska oraz podejmowanie decyzji o wojnie, przymierzach politycznych i sojuszach wojskowych. Zwoływanie sejmu należało do praw i obowiązków króla. W okresie interregnum (bezkrólewia) obowiązek ten przechodził na prymasa.

Sejm zwyczajny zbierał się co 2 lata na okres 6 tygodni, sejm nadzwyczajny mógł być zwołany w dowolnym terminie na okres 2 tygodni. Miejscem obrad sejmu był początkowo Piotrków, od unii polsko-litewskiej (1569) zaś Warszawa na przemian (co trzeci raz) z Grodnem.

Wprowadzenie liberum veto spowodowało upadek znaczenia sejmu począwszy od połowy XVII w. Dla wyeliminowania liberum veto i zasady jednomyślności zawiązywano tzw. sejmy pod laską konfederacji (konfederacja), gdzie obowiązywała zasada większości przy podejmowaniu ustaw (Sejm Czteroletni, sejmy rozbiorowe).

Ograniczone uprawnienia posiadał Sejm Księstwa Warszawskiego i Sejm Królestwa Polskiego, a także Sejm Krajowy w Galicji. W Rzeczypospolitej Krakowskiej w 1846 ustawodawstwo należało do Zgromadzenia Reprezentantów.

W II Rzeczypospolitej w latach 1919-1922 istniał jednoizbowy Sejm Ustawodawczy, który w 1921 opracował i przyjął Konstytucję marcową oraz ordynację wyborczą. Zgodnie z postanowieniami Konstytucji marcowej sejm II Rzeczypospolitej stanowił izbę poselską w dwuizbowym parlamencie, w skład którego wchodziło 444 posłów i 111 senatorów. Do uprawnień sejmu należało uchwalanie budżetu, votum nieufności dla rządu, zmiana konstytucji, ratyfikacja traktatów międzypaństwowych, wybór prezydenta, uchwalanie poboru rekruta i inne.

Po przewrocie majowym, przez wprowadzenie w sierpniu 1926 noweli do konstytucji i uchwalenie w 1935 Konstytucji kwietniowej, zwiększono uprawnienia Senatu i prezydenta kosztem sejmu. Po II wojnie światowej do 17 stycznia 1947 rolę parlamentu pełniła Krajowa Rada Narodowa. W tym samym roku pod nadzorem radzieckim, m.in. za pomocą terroru i oszustw, wybrano Sejm Ustawodawczy, w którym komuniści tworzący Blok Demokratyczny zdobyli 394 mandaty. Pozostałe ugrupowania z Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL), Stronnictwem Pracy, PSL Nowe Wyzwolenie i grupą B. Piaseckiego zdobyły łącznie 50 mandatów.

Większość sejmowa zdecydowała o powołaniu na prezydenta B. Bieruta, utworzeniu rządu J. Cyrankiewicza i przyjęciu Małej Konstytucji. W 1952 Sejm Ustawodawczy przyjął Konstytucję PRL, skonstruowaną wg wzorów radzieckich. Wybrany w tym samym roku sejm PRL był organem fasadowym, nie odgrywającym większej roli w życiu politycznym państwa.

O składzie sejmu decydowało Biuro Polityczne PZPR. Obowiązywała tylko jedna lista wyborcza, do 1956 lista Frontu Narodowego, następnie Frontu Jedności Narodu i od 1982 Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. Od wyborów w październiku 1952 do końca 1955 sejm obradował zaledwie 17 dni, uchwalając 11 ustaw i zatwierdzając 115 dekretów. Rolę sejmu przejęła Rada Państwa kierowana przez PZPR. Od wyborów w 1957 w sejmie zasiadało 458 posłów, od 1961 - 460 posłów. Kadencja trwała 4 lata. Skrócenie kadencji sejmu wybranego 1969 (do lutego 1972) wiązało się z wypadkami grudniowymi 1970 i zmianą układu sił w kierownictwie partii.

Bunt robotniczy, grudzień '70

Stan wojenny w Polsce

Okrągły Stół

W 1976 sejm uchwalił zmiany w Konstytucji PRL, uznając m.in. przewodnią rolę PZPR w kierowaniu państwem, w 1981 zalegalizował wprowadzenie stanu wojennego. Do podniesienia rangi sejmu przyczyniły się porozumienia Okrągłego Stołu 1989, kiedy zakończyła się działalność sejmu PRL.

Sejm RP

Sejm RP działa na podstawie Małej konstytucji z 1992, liczy 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych i tajnych. Kadencja sejmu trwa 4 lata. Sejm obraduje opierając się na zasadach: ciągłości prac (brak jest przerw między kadencjami), dyskontynuacji prac (w sejmie nowej kadencji nie kontynuuje się prac nie dokończonych przez sejm starej kadencji), autonomii (regulamin sejmu uchwala niezależnie od czynników zewnętrznych oraz jest niezależny od senatu), jawności oraz permanencji prac.

Organami Sejmu RP są: marszałek sejmu (przewodniczący izby, zastępowany przez wicemarszałków), prezydium sejmu (marszałek oraz wicemarszałkowie), Konwent Seniorów (marszałek, wicemarszałkowie oraz przedstawiciele klubów i porozumień poselskich liczących co najmniej 15 posłów), komisje sejmowe (stałe lub nadzwyczajne, szczególnym rodzajem komisji sejmowych są komisje śledcze).

Posłowie mogą tworzyć kluby parlamentarne (najmniej 15 posłów), koła parlamentarne (najmniej 3 posłów) oraz tzw. zespoły o apolitycznym charakterze.

Obok władzy ustawodawczej sejm sprawuje także funkcje kontrolne w stosunku do rządu i in. organów państwowych. Powołuje I prezesa Sądu Najwyższego, wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu oraz za zgodą senatu - prezesa Najwyższej Izby Kontroli i rzecznika praw obywatelskich. Udziela votum zaufania dla nowo wybranego rządu. Może występować z inicjatywą odwołania premiera bądź poszczególnych ministrów.

Do uprawnień sejmu należy także podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego i upoważnieniu rządu do wydawania dekretów z mocą ustawy. Wraz z senatem tworzy Zgromadzenie Narodowe, do którego należy m.in. uchwalanie nowej konstytucji.

Wybory do sejmu zarządza prezydent. Sejm może zostać rozwiązany przez prezydenta w przypadkach określonych w konstytucji, może także ulec samorozwiązaniu mocą własnej uchwały.

29. Co to była konstytucja Nihil novi?

Nihil novi, konstytucja uchwalona na sejmie radomskim w 1505. Wydana za panowania Aleksandra Jagiellończyka (1501-1506). Zakazywała królowi wydawania ustaw bez zgody senatu i izby poselskiej. Szlachecka izba poselska zyskała szeroką władzę, co dawało szlachcie przewagę w państwie. Datę 1505 wielu historyków uważa za początek nowożytnego państwa polskiego.

W początku 1505 w Brześciu nad Bugiem odbył się sejm litewski, który nie przyjął postanowień unii melnickiej. Niedługo potem odbył się sejm w Radomiu, który obradował 2,5 miesiąca. Oprócz duchowieństwa i możnowładztwa wzięli w nim udział także posłowie ziemscy oraz przedstawiciele miast. Wśród postanowień tego sejmu najważniejsze to konstytucja Nihil novi. Stwierdzała ona, że nic nie zostanie wydane przez króla i jego następców, co by nie zostało uchwalone przez senatorów i posłów ziemskich. Model ten w miejsce wszechwładzy magnackiej stawiał gwarancję sprawowania władzy królowi, senatowi i izbie poselskiej. Zatwierdzając konstytucję Aleksander zastrzegł, że co by było wydane w sprzeczności z prawem jest nieważne. Było to dalekie od stwierdzeń unii melnickiej, która mówiła o wypowiadaniu królowi wierności i traktowaniu go jako tyrana. Dzięki związkowi ze szlachtą król odbudował w znacznym stopniu władzę monarszą. drugą ważną dla ustroju sprawą było zatwierdzenie Statutu Łaskiego, zbioru statutów i przywilejów obowiązujących w królestwie. W tym statucie nie znalazł się ani przywilej melnicki ani akt unii melnickiej. Była to ostateczna klęska koncepcji rządów możnowładczych. W 1506 roku na sejmie w Lublinie król powierzył władzę w królestwie kasztelanowi krakowskiemu Spytkowi z Jarosławia Aleksander zmarł 19 sierpnia 1506 roku w Wilnie, nie pozostawiwszy po sobie potomka.

30. Główne zasady i instytucje demokracji szlacheckirj?

Demokracja szlachecka, forma ustroju państwa w feudalnej Polsce, ukształtowana w 2. połowie XV i 1. połowie XVI w. Doprowadziła do zwiększenia poddaństwa chłopów, rozwoju gospodarki folwarcznej i odsunięcia warstwy mieszczańskiej od władzy.

Do stworzenia demokracji szlacheckiej przyczynił się przywilej nieszawski, który dawał sejmikom szlacheckim szerokie uprawnienia i pozwolił średniej szlachcie walczyć o swe interesy z Kościołem i możnowładcami.

31. Co to był ruch egzekucyjny?

Ciężkim okresem dla Kościoła był tzw. Złoty Wiek w naszym kraju (widzimy, że szczęście i pomyślność polski i Kościoła to zależności odwrotnie proporcjonalne). Egzekucjoniści postulowali wzmocnienie państwa i pozycji monarchy głównie poprzez ograniczenie przywilejów Kościoła rzymskokatolickiego i episkopatu. Fakt, że stan duchowny nie ponosił ciężarów na rzecz obrony państwa, spotykał się z solidną krytyką szlachty wszelkich wyznań. Postulowano, aby annaty (opłaty przesyłane do Rzymu przez duchownych obejmujących godności kościelne, stanowiące równowartość rocznych dochodów na danym stanowisku), przekazywane dotąd przez biskupów do Rzymu, przeznaczyć na sfinansowanie obrony kresów państwa, a także, aby dobra kościelne na równi ze szlacheckimi wysyłały żołnierzy na wojnę. Inną przyczyną krytyki praw i przywilejów duchowieństwa było pozywanie szlachty innowierczej przed katolickie sądy duchowne. Sądy te orzekały w sprawach odstępstwa od wiary katolickiej, uchylania się od płacenia dziesięciny czy też zaboru mienia kościelnego, a więc we wszystkich kwestiach prawnych związanych z powstaniem gmin protestanckich. Kompetencje sadów kościelnych obejmowały również sprawy małżeństw, obyczajowe i spadkowe, dotykając tym samym najważniejszych dziedzin życia.

Zamierzano nawet zerwanie z Rzymem i utworzenie polskiego Kościoła narodowego (1555). To się jednak nie udało, tym niemniej zgodnie z powyższymi postulatami na sejmach z lat 1563-1569 nałożono na kler katolicki obowiązek płacenia podatków nadzwyczajnych (wyznaczanych np. w okresie wojen) w formie procentu od dziesięcin. Szczególne znaczenie miał fakt, że zniesiono też wykonywanie wyroków sądów kościelnych przez starostów (1563), czyli odebrano Kościołowi prawo posługiwania się siłą świeckiej władzy państwowej, co dotychczas czynił nieustannie egzekwując swoje żądania. Stwarzało to realne podstawy dla wolności sumienia w Polsce, zarazem godziło w ekonomiczną i polityczną potęgę Kościoła rzymskokatolickiego. Ten stan trwał do czasów kontrreformacji w Polsce. 

W 1564 zaprzestano płacenia papieżowi świętopietrza, servitia communio oraz annat.

W 1570 r. zawarto ugodę sandomierską w sprawie tolerancji religijnej w kraju. Ugoda nie obejmowała jednak Braci Polskich. Zwieńczeniem ruchu egzekucyjnego było uchwalenie tzw. konfederacji warszawskiej, 28/29 stycznia 1573 r. Był to akt, który wprowadzał oficjalnie wolność sumienia w Rzeczypospolitej, zakaz prześladowania za wiarę, wprowadzał wolność religijną. Był to pierwszy taki akt w Europie. Episkopat katolicki nigdy nie uznał ważności tej ustawy. Był to szczytowy moment wpływów Reformacji w Polsce, która jak żaden inny kraj europejski cieszyła się tolerancją religijną, która jako jeden z niewielu krajów dawała schronienie prześladowanym, która nie zaznały potwornych wojen religijnych pustoszących Francję i Niemcy tego okresu. Mówiło się wówczas, że jeśli szukasz jakiejś zaginionej religii - zaglądnij do Rzeczypospolitej.

W 1505 roku konstytucja Nihil Novi wprowadzała konieczność decydowania o wszelkich sprawach państwowych przez sejm walny. Król i możnowładcy tracili swą uprzywilejowaną pozycję. Sejm walny składał się z trzech stanów, a mianowicie: króla, senatu i izby poselskiej. Senat tworzyli: najwyżsi dostojnicy Kościoła rzymsko – katolickiego (arcybiskupi gnieźnieński, kujawski, krakowski i biskupi diecezjalni), główni urzędnicy wojewódzcy i ziemscy (wojewodowie i kasztelanowie – wg ważności kasztelanii. Kasztelan krakowski zasiadał bezpośrednio po biskupach. Był to najznakomitszy świecki urząd w państwie) oraz urzędnicy kancelarii (kanclerz i podkanclerzy), zarządzający dworem (marszałek wielki i marszałek nadworny) oraz zarządzający skarbem państwa podskarbi. Początkowo nie wchodzili do senatu hetmani oraz podskarbi nadworny. Wchodzący do senatu pochodzili z mianowania i pełnili swe funkcje dożywotnio. Z reguły członkowie senatu wywodzili się z rodzin magnackich. Do unii lubelskiej senat liczył 96 członków, natomiast po unii lubelskiej 140. Pierwszy rząd nazywany był krzesłowym, drugi drążkowym.

Skład sejmu

 

Król

2

1

1

2

R

R

R

R

Z

Z

Z

Z

Ą

Ą

Ą

Ą

D

D

M

D

D

1

2

3

4

5

6

 

M – marszałek sejmowy – sprawował funkcje na czas obradowania sejmu

1 – marszałek wielki koronny – minister spraw wewnętrznych państwa

6 – marszałek wielki litewski – minister spraw wewnętrznych Litwy

2 – marszałek nadworny – pełnił urząd, gdy marszałek wielki nie mógł pełnić swej funkcji

3 – kanclerz; 4 – podkanclerzy - urzędy równe rangą. Każdy sprawował funkcję przez pół roku. Zajmowali się sprawami zagranicznymi. Kanclerz stał na czele kancelarii państwa. Na każdym dokumencie wychodzącym z kancelarii musiała znaleźć się obok pieczęci i podpisu króla pieczęć i podpis kanclerza

5 - Podskarbi wielki – urząd pojedynczy. Współczesny minister finansów. Zabiegano o ten urząd, gdyż pozwalał na duże nadużycia.

Ponadto był jeszcze podskarbi nadworny, zarządzający skarbem królewskim, ale nie wchodził do senatu.

Senat obradował w czasie sejmu, ale mógł być zwołany również poza obradami sejmu jako rada królewska.

Izba niższa sejmu – posłowie rekrutowali się ze stanu szlacheckiego. Byli oni wybierani na sejmikach ziemskich przez ogół szlachty. Liczba posłów wynosiła 170 osób (122 z Korony i 48 z Litwy). Pełnili oni swe funkcje przez jedną kadencję. Posłowie byli reprezentantami poszczególnych ziem. Jedynymi mieszczanami w izbie poselskiej pochodzili z obu stolic: Krakowa i Wilna. Posłowie danej ziemi byli związani instrukcjami, jakie otrzymali od swoich wyborców. Dotyczyły one zajmowania konkretnego stanowiska w sprawach przedstawianych przez króla. Posłów rozliczano po sejmie z wypełnienia instrukcji.

Sejm obradował wspólnie. W podejmowaniu uchwał obowiązywała jednomyślność, chociaż w praktyce podejmowano decyzje większością głosów. Ci, którzy byli przeciwnego zdania, podczas głosowania wstrzymywali się od głosu. Teoretyczna zasada jednomyślności dawała możliwość nadużyć w przyszłości.

Prawo zwołania sejmu przysługiwało królowi. Początkowo były one zwoływane w dowolnych terminach w zależności od potrzeby państwa. Od 1573 roku przyjęta została zasada zwoływania sejmu raz na dwa lata na okres 6 tygodni. Były to sejmy zwyczajne. Król miał prawo zwołania sejmu nadzwyczajnego. Za zgodą posłów sejm mógł zostać wydłużony. Sejm zbierał się na obrady w Krakowie i Piotrkowie, a po unii lubelskiej w Warszawie. Natomiast sejm koronacyjny zawsze zbierał się w Krakowie.

Czas panowania Jagiellonów to wzrost znaczenia warstwy szlacheckiej. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka przy słabej pozycji jego synów zakończył się proces budowy władzy szlacheckiej w Polsce. Przywiązanie chłopów do ziemi gwarantowało szlachcie darmowa siłę roboczą.

Aleksander Jagiellończyk w 1501 roku w Mielniku wydał przywilej, który zwiększał w sposób decydujący rolę senatu. Senat niekontrolowany przez szlachtę miał kierować sprawami państwa, miał być najwyższym organem władzy państwowej, reprezentując oba państwa (Koronę i Litwę) miał w przyszłości powoływać wspólnego monarchę. Król miał być tylko przewodniczącym senatu.

Postanowienia dotyczące roli senatu napotkały na ostry sprzeciw opozycji, masowy bojkot postanowień senatu, chaos w administracji i finansach państwowych. Do walki przystąpili ludzie mający już duży majątek państwowy, a nie dopuszczeni do godności i urzędów. Nowa magnateria opierała się w swym działaniu na urzędniczej i drobnej szlachcie i dzięki niej uzyskała przewagę. Sejm w Piotrkowie w 1504 roku uchwalił dwie ustawy, które podcięły pozycję starej magnaterii w szesnastowiecznej Polsce:

·         ograniczenie rozdawnictwa dóbr koronnych wraz z egzekucją samowolnie dotychczas przywłaszczanych;

·         zakaz łączenia w jednym ręku kilku urzędów.

Szczególnie ta druga uchwała stanowiła groźną broń w ręku szlachty, skierowaną przeciwko magnatom. Większe znaczenie praktyczne miała ustawa o egzekucji dóbr, której realizacja podcinała gospodarcze podstawy wielu rodzin możnowładczych. Liczne dobra koronne dzierżawione lub nadawane dożywotnio przywłaszczane były dziedzicznie przez rodziny magnackie, które w ten sposób wyraźnie odbijały od szlachty. W 1504 roku uchwalone zostały zasady regulujące warunki dzierżawienia dóbr koronnych i zakaz nadawania lub obciążania królewszczyzn bez zgody sejmu.

W 1505 roku sejm w Radomiu przyniósł dalsze zwycięstwo szlachcie. Anulowano statut mielnicki, ogłaszając konstytucję nihil novi. Po tym dokumencie szlachta stała się głównym gospodarzem kraju, pełniąc przez przedstawicieli najwyższa władze ustawodawczą. Przeprowadzono reformę sądownictwa, wydano ustawy przeciw rozbojom.

Dalszy rozwój przywilejów szlachty wiązał się z nowym układem sił w kraju. Obok skłóconej ze sobą szlachty, którą łączyły głównie niechęć do magnaterii i wzmacniania władzy królewskiej w państwie, wystąpiły dwa zwalczające się ugrupowania magnackie.

Król Zygmunt I Stary opierał się na dawnej wielkiej magnaterii. Po 1518 roku powstało natomiast ugrupowanie wokół królowej Bony. Bona starała się wzmocnić władzę królewską m.in. przez reformę skarbu koronnego, który by mógł czerpać dochody nie tylko z dóbr ziemskich, ale i z operacji kredytowych, z lichwy i z przemysłu. Wywołało to sprzeciw senatu i starego możnowładztwa. Jeszcze ostrzejszy sprzeciw możnych jak i szlachty wywołały próby królowej zmierzające do elekcyjności tronu. Udało się jej jeszcze za życia ojca zapewnić tron swemu synowi Zygmuntowi Augustowi, a na sejmie piotrkowskim (1530) przeprowadzić jego koronację.

Sejm krakowski w 1536 roku wysunął pod adresem króla ostro sformułowane żądania, domagając się elekcyjności tronu i reform ustrojowych i skarbowych. Próba rozładowania nastrojów droga zwołania pospolitego ruszenia w 1537 roku skierowanego formalnie przeciwko Mołdawii dała wyniki przeciwne do zamierzonych. Szlachta zorganizowana w obozie pod Lwowem zorganizowała rokosz, występując przeciwko dotychczasowej polityce Bony i możnowładztwa. Siedmiotygodniowe debaty i spory nazwane “wojną kokoszą” mimo pozorów kompromisu zakończyły się pełnym sukcesem szlachty. Król uroczyście potwierdził elekcyjność tronu, skup dóbr królewskich obwarowany został przepisami, postawiono ponownie sprawę egzekucji dóbr koronnych otrzymanych przez magnaterię. Dwór musiał zrezygnować z wszelkich prób wzmocnienia swej pozycji. Sejmy zwołane w Piotrkowie i Krakowie uchwaliły elekcyjność tronu oraz wyłączne prawo szlachty do zasiadania w sejmie.

Po śmierci Zygmunta Starego na tron wstąpił w 1548 roku jego syn Zygmunt August. Pretekstem do walki pomiędzy stanami było potajemne małżeństwo króla z Barbarą Radziwiłłówną. Uznanie Barbary za królową wzmocniło pozycję magnaterii litewskiej, głównie dwóch Mikołajów Radziwiłłów: Czarnego i Rudego, którzy dążyli do objęcia władzy w obu krajach. Przeciw temu wystąpili zarówno przedstawiciele szlachty jak i magnaci zgromadzeni wokół Bony. Zygmunt August zjednał sobie starych magnatów. Liczne posunięcia rozbrajające poszczególnych przedstawicieli opozycji doprowadziły do koronacji Barbary w 1550 roku i wzmocniły pozycję króla.

Walcząc konsekwentnie o wzmocnienie swej władzy Zygmunt August zawarł przymierze z Habsburgami, poślubiając po śmierci Barbary Katarzynę Habsburg. Pokonał opozycję zgromadzona wokół Bony. W opozycji pozostała tylko szlachta, zgromadzona głównie wokół programu egzekucyjnego. Głównym ogniwem łączącym przedstawicieli szlachty było nastawienie antymagnackie, którego najpoważniejszą konsekwencją stała się walka o zasadę równości całego stanu szlacheckiego.

Dopóki król opierał się jedynie na magnaterii sejmy szlacheckie wyrażały coraz jawniejszą opozycję. Od 1559 roku Zygmunt August zaprzestał nawet zwoływania sejmu, dążąc do umocnienia władzy królewskiej. Sytuacja międzynarodowa, głównie wojna z Rosją o Inflanty, postawiła jednak sprawę współpracy z sejmem na porządku dziennym. Próby ograniczenia roli izby poselskiej doprowadziły do zjazdu opozycji w Sandomierzu, na którym postanowiono zwołać sejm niezależnie od decyzji króla (1562). Wtedy Zygmunt August dokonał zmiany swej polityki, zwołał sejm do Piotrkowa i wystąpił na nim jako rzecznik interesów szlacheckich. Na tzw. Sejmie egzekucyjnym ujawniły się wszystkie pretensje pod adresem magnaterii. Uchwalono egzekucje dóbr koronnych ze skarbu państwa. Sejm warszawski 1563/64 kontynuował tę akcję: zlikwidowano ostatnie możliwości przenoszenia się chłopów. Wydano ustawę głoszącą, że wobec posuwania się egzekucji dóbr koronnych, skarb koronny sam winien starać się o sprawność wojskową kraju. Czwarta część dochodów z królewszczyzn miała być przeznaczona na armię. Utworzony został specjalny skarb w Rawie, który miał zbierać te wpływy. W drugiej połowie XVI wieku ze skarbu rawskiego można było wystawić jedynie 4 tysiące wojska.

Reformy skarbowe przeprowadzono również określając podstawy podatku nadzwyczajnego. Ściągany był od łanów chłopskich, warsztatów przemysłowych, młynów, kuźnic i karczem.

Sejm Piotrkowski z 1565 r. podjął ustawy o zakazie wyjazdu kupców polskich za granicę oraz o unifikacji wag i miar. Ostatni akord walki o egzekucje dóbr koronnych stanowił sejm z 1567 roku, który dokładnie określił jakie dobra mają powrócić do skarbu królewskiego.

Liczne przywileje^1[1] uzyskane przez szlachtę w XIV i XV wieku, dały początek ruchowi egzekucyjnemu. Ruch ten, tworzony przez średnią szlachtę w XVI wieku, domagał się przeprowadzenia gruntownych reform ustrojowych i ekonomicznych. Ich głównym celem było jednak osłabienie pozycji możnych, usiłujących uzyskać decydujący wpływ na sprawowanie władzy w państwie. Taką możliwość stwarzało unieważnienie przywileju w Mielniku^2[2] na sejmie w Piotrkowie w 1504 roku

Część z postulatów została zatwierdzona na sejmie w Radomiu w 1505 roku. Uchwalono wówczas ustawy o reformie sądownictwa oraz szczególnie ważną dla szlachty konstytucją NIHIL NOVI^3[3] (konstytucje te zostały spisane w Statutach Łaskiego w 1506r.). Pozostała część programu ruchu egzekucyjnego została sformowana na kolejnych sejmikach szlacheckich. Do najważniejszych założeń należą:

•       egzekucja praw –, ujednolicenie tych praw i przestrzeganie ich przez monarchę w imię wyższość prawa powszechnego ponad autorytet monarchy, jak również przełożenie łacińskich formuł na język polski, zakaz łączenia w jednym ręku zbyt wielu stanowisk państwowych

• ·        egzekucja dóbr - zwrot nieprawnie zajmowanych dworów przez możnowładców

• ·        integracja terytorialna – przyłączenie ziem znajdujących się poza macierzą

• ·        równouprawnienie wszystkich wyznań

Zygmunt Stary, opowiadając się za suwerenną władzą monarchy , był niechętny ruchowi egzekucyjnemu. W polityce zagranicznej niezależny zarówno od cesarza, jak i papieża, usiłował w kraju sprawować rządy osobiste. W 1529 roku król zdołał przeprowadzić na sejmie wraz z żoną Boną Sforzą elekcję vivente rege^4[4] swego dziesięcioletniego syna Zygmunta Augusta. W 1530 roku doszło do jego podwójnej koronacji – w Wilnie i w Krakowie. Stanowiło to odejście od dotychczasowego sposobu wybierania władcy. Oficjalne wystąpienie z zarzutem łamania praw przez Zygmunta Augusta nastąpiło dopiero w 1537 roku pod Lwowem i doprowadziło do rokoszu zwanego pogardliwie wojną kokoszową^5[5].

Zygmunt August początkowo kontynuował politykę ojca, lecz w 1562 roku przeszedł na stronę ruchu egzekucyjnego. Władca odwrócił się od obozu magnatów, by uzyskać podatki na wojnę w Inflantach. Przełom ten nastąpił na sejmie w Piotrkowie^6[6].

Na sejmach egzekucyjnych w latach 1563-1569 uchwalono szereg konstytucji wprowadzających postulowane reformy. Najważniejsze z nich to:

• ·         egzekucja królewszczyzn koronnych – dobra królewskie przekształciły się w dobra państwowe

• ·         utworzenie skarbu rawskiego (tzw. kwarcianego), do którego miała wpływać ¼ dochodów z królewszczyzn na utrzymanie stałej armii (ok.3000 ludzi). Wojsko miało bronić południowo-wschodniej granicy

• ·         reformy podatkowe w odniesieniu do innych typów dóbr, które wzbogacały skarb państwa.

• ·         zniesienie starościńskiej egzekucji wyroków sądów kościelnych

• ·         ujednolicenie miar i wag

• ·         uporządkowanie systemu celnego

 

W zgodzie z postulatami egzekucjonistów Zygmunt August doprowadził 4 lipca 1569 roku w Lublinie do unii polsko-litewskiej.. W 1572 roku nie została jeszcze dokończona reformacja egzekucyjna. Wybranie nowego króla mogło poprawić sytuacją ruchu egzekucyjnego. Senatorowie popierani przez katolicka szlachtę wybrali jako interrexa^7[7] prymasa Jakuba Uchańskiego. W czasie bezkrólewia konfederacje szlacheckie (zwane kapturami) sprawowały władzę na poszczególnych ziemiach i województwach. Również szlachta wcieliła się w rolę sądów kapturowych. Tak więc ruch egzekucyjny mimo trudności ponownie odniósł sukces. W 1573 roku w Warszawie odbył się generalny zjazd szlachty. Przyjął on nazwą sejmu konwokacyjnego (łac.“conwocatio” – zgromadzenie). Uchwalono tam czas^8[8], miejsce wyboru nowego króla^9[9] oraz przyjęto zasadę viritim, która mówiła, że również szlachta w pełni uczestniczy w pierwszej wolnej elekcji. Nowym królem za poparciem szlachty został Henryk Walezy. Kryterium uzyskania tronu było przyjęcie warunków: artykułów henrykowskich i pacta conveta. Artykuły stanowiły realizację ruchu egzekucyjnego, ponieważ jednym z najważniejszych założeń było wystąpienie przeciw wzmocnieniu władzy królewskiej. Potwierdzały zachowanie praw i przywilejów nadanych szlachcie, a na wypadek ich łamania szlachta mogła wypowiedzieć królowi posłuszeństwo, zakazywały elekcji vivente rege oraz pozwalały na zwoływanie sejmu co dwa lata na okres sześciu tygodni. W artykułach zawarto też konfederację warszawską^10[10] obawiając się prześladowań ze strony króla^11[11]. Tolerancja zawarta w programie ruchu egzekucyjnego była spowodowana tym, iż czołowi przywódcy należeli do kościołów reformowanych. Wśród nich m.in. Stanisław Sienicki (arianin), Hieronim Ossoliński (kalwinista), Rafał Leszczyński (członek gminy braci czeskich). Natomiast pacta conveta określały osobiste zobowiązania króla.

Po przyjęciu tych warunków odbyła się koronacja Henryka w 1574 roku. Nowy król rządził tylko kilka miesięcy, ponieważ na wieść o śmierci swego brata, króla Francji, uciekł z Polski, by objąć tron francuski. Ponieważ formalnie Henryk Walezy nie zrzekł się korony polskiej, dopiero w 1575 roku ogłoszono bezkrólewie. Ponownie należało wybrać nowego króla. Obóz magnacki wysunął kandydaturę cesarza Maksymiliana Habsburga, natomiast szlachta obawiając się absolutyzmu i wojny z Turcją, z którą Habsburgowie byli w konflikcie, poparła Annę Jagiellonkę. Doszło wówczas do podwójnej elekcji: mianowanie władczynią siostry Zygmunta Augusta oraz obranie jako jej męża Stefana Batorego. Albowiem małżeństwo to było bezdzietne, w 1587 roku doszło do drugiej podwójnej elekcji. Wybrano dwóch pretendentów do tronu: arcyksięcia Maksymiliana Habsburga i Zygmunta Wazę. Spór o koronę nie skończył się drogą pokojową. Po wygranej bitwie pod Byczyną w 1588 roku Zygmunt koronował się.

Jedną z ostatnich reform ruchu egzekucyjnego była kodyfikacja sądownictwa. Król powołał trybunał Koronny i Trybunał Litewski, które stanowiły najważniejszy organ władzy. Reforma ta ograniczała władzę sądowniczą króla, jak również usprawniała sądownictwo.

U schyłku XVI wieku rzeczywista władza znajdowała się w ręku króla, szlachty i magnaterii, lecz już wówczas coraz większy wpływ na politykę miała magnateria.

32. Sprawy skarbowe i podatkowe w prawie staropolskim?

33. Pozycja stanów w XVI i XVIIw.

34. Rokosze w XVIIw.

35. Liberum veto: teoria i praktyka.

Liberum veto (z łacińskiego dosłownie - "wolne «nie pozwalam»"), prawo zezwalające jednemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie także wszystkich wcześniejszych jego uchwał. Funkcjonowało w Polsce w XVII i XVIII w. Wyrosło z prawa jednomyślności wymaganej do podejmowania uchwał sejmowych. W praktyce wiązało się z wpływami wielkich rodów magnackich na sejmikach i sejmach, a także z interwencją państw obcych w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej.

Jako pierwszy zerwał sejm wykorzystując prawo liberum veto poseł trocki W. Siciński w 1652. W 1669 zerwano sejm przed upływem czasu przewidzianego na obrady, a w 1688 nawet przed wyborem marszałka. W 1. poł. XVIII w. sejmy zrywane były bardzo często, za Augusta II zakończyły się uchwałami tylko cztery sejmy, za Augusta III jeden.

Środkiem zaradczym przeciwko liberum veto było chwilowe zawieszenie czy odraczanie obrad sejmu lub zawiązywanie konfederacji, w czasie trwania której obowiązywała zasada większości głosów, a sejm skonfederowany nie mógł być zerwany. Po 1764 prawo liberum veto praktycznie wyszło z użycia, zniesione ostatecznie przez Konstytucję 3 Maja.

36. Prawo małżeńskie, spadkowe RP szlacheckiej?

37. Kto był instygator, delator, oprawca?

38. Co to było przestępstwo apostazji?

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11