BUDOWA NARZĄDU MOWY
aparat mowy – naturalny instrument mowy
mówienie – przetwarzanie powietrza; jest ściśle związane z oddychaniem
aparat oddechowy: płuca, oskrzela, tchawica
aparat fonacyjny: krtań
aparat artykulacyjny: jama ustna, jama nosowa, jama gardłowa
• na jednym wydechu mówimy pewną całostkę znaczeniową
• są języki, w których mówi się na wdechu
fonacja – wytwarzanie dźwięku (dokładniej głosek dźwięcznych → wibracja krtani (przyłożyć rękę))
1. KRTAŃ
w krtani (aparat fonacyjny) znajdują się więzadła głosowe (inaczej: struny głosowe)
→ rozsunięte więzadła głosowe – głoski bezdźwięczne
→ zsunięte więzadła głosowe – głoski dźwięczne
2. JAMA USTNA
najbardziej zmienny regulator
→ język – może mieć różne położenie, różne kształty zwarcia i szczeliny oraz kombinacje zwarć i szczelin
→ wędzidełko – przymocowuje język (jeżeli jest za krótkie, język ma kształt serduszka)
→ języczek – oddziela jamę ustną od nosowej (podział na głoski ustne i nosowe)
→ głoski miękkie – wyróżnia się ze względu na wrażenie słuchowe (tzw. głoski środkowojęzykowe – twardopodniebienne, prepalatalne) – są wytwarzane przy podniebieniu twardym
→ głoski twarde – tzw. tylnojęzykowo – miękkopodniebienne (postpalatalne) [k, g, x, nga]
3. JAMA NOSOWA
rezonator niezmienny; występują międzyosobnicze różnice w wymowie
→ dwie, oddzielone przegrody – krzywa przegroda, polipy oddziałują na wymowę
→ wielkość nosa ma wpływ na rezonator
→ nieprawidłowości w budowie nasady oddziałują na artykulację: wady podniebienne, wady zgryzu, rozszczepy („zajęcza warga”)
METODY BADAŃ W FONETYCE
1. metody somatyczne – rejestrowanie ruchów poszczególnych narządów mowy ludzkiej:
a) metoda kimograficzna – już nie jest stosowana – badanie udziału wiązadeł głosowych w procesie wytwarzania dświęków mowy ludzkiej; odróżnianie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych; określanie czasu trwania rezonansu ustnego i nosowego poszczególnych głosek
b) metoda laryngoskopowa – obserwacja krtani w czasie wytwarzania dźwięków mowy za pomocą laryngoskopu, czyli małego lusterka umieszczonego w krtani lub stroboskopu – lusterka połączonego z błyskającym punktem świetlnym
c) metoda palatograficzna – palatum z łac. oznacza podniebienie twarde – fotografie podniebienia (palatogram) i języka (lingwogram)
d) metoda labiograficzna – labia z łac. oznacza wargę – przedstawienie kształtu warg
e) metoda rentgenograficzna – fotografowanie położenia poszczególnych części mowy – statyczne obrazy głosek, tzw. przekroje rentgenowskie
2. metody badań w fonetyce akustycznej
a) oscylografy, sonografy
→ głoski oddziałują na siebie bardzo mocno
→ tak naprawdę głosek jest nieskończenie wiele, ale słyszymy je tak samo, bo w rzeczywistości słyszymy fonemy, a nie głoski