Fonetyka - egzamin!

1.Fonetyka jako nauka.

Fonetyka to nauka o dźwiękach mowy.

Fonetyka to dział nauki o języku, który zajmuje się dźwiękami mowy: głoskami, akcentem, intonacją

2.Rozróżnienie : głoska ,fonem , litera

głoska - to najmniejsza cząstka wymawianego wyrazu

fonem - to jednostka abstrakcyjna obejmująca klasę głosek , których wzjaemna wymiana nie powoduje zmian w takich jednostkach języka jak morfem , wyraz.

litera - najmniejsza cząstka zapisanego wyrazu

3.Budowa aparatu artykulacyjengo.

Aparat artykulacyjny składa się z narządów, które modyfikują strumień powietrza i obejmuje wszystkie narządy jam przewodu oddechowego znajdujące się ponad nagłośnią (wejściem do krtani).

Trzy jamy ponadkrtaniowe

- jamę nosową,

-jamę gardłową

-jamę ustną –

określa się mianem tzw. nasady.

Narządy znajdujące się w nasadzie, zwane artykulatorami, można podzielić na ruchome i nieruchome.

Ruchome narządy mowy to: * wargi (labia) , * szczęka dolna z zębami ,*język (lingwa) ,*podniebienie miękkie(tylne)(velum)

Nieruchome narządy mowy: *szczęka górna , *dziąsła(alvolae) * podniebienie twarde(palutum),zęby(dentes)

Podniebienie miękkie jest zakończone języczkiem i może wznosić sie ku górze oraz przylegać do ścianki jamy gardłowej ,zamykając wlot do jamy nosowej.Strumień powietrza przechodzi wtedy tylko przez jamę ustną i powstają głoski ustne.Jeżeli zaś podniebienie miękkie jest opuszczone , to powietrze przedostaje się do jamy nosowej i ustnej i powstają głoski nosowe (ę,ą , m,n)

4.Klasyfikacja głosek.

a) spółgloski

b) samogłoski

a) spółgłoski to dzwięki o nieregularnej częstotliwości drgań. Spółgłoski dzielimy ze względu na: 1. stopień zbliżenia narządów mowy :

- zwarto-wybuchowa : b

-zwarto - ześlizgowa

-szczelinowa

2. miejsce artykulacji :

- spółgłoski dzwieczne

- spółgłoski bezdzwięczne

3. ułożenie środka języka

- jeżeli język jest w spoczynku mamy doczynienia ze spółgłoską twardą

- jeżeli język jest ku górze mamy doczynienia ze spółgłoską miękką

- ze względu na położenie języka : ustne , nosowe

b) samogłoski są zawsze twarde , otwarte , dzwięczne. Przy wymowie samogłosek nie powstaje żaden szmer.

Połączenie 2 samogłosek w 1 sylabie to dyftong np. muzeum , kakao

a) ustne - rezonator dzwięku przepływa przez rezonator a , o , e , i , u , y.Różnią sie tylko barwą dzwięku.

1.Stopień otwarcia jamy ustnej.

2. Położenie języka w jamie ustnej :

-samogłoski niskie : a

- samogłoski średnie : e , o

- samogłoski przednie : i , e

- samogłoski tylne : u , o

3. Ruchy warg :

-samogłoski zaokrąglone : a , o , u

-samogłoski płaskie : e , y , i

a- obojętna , niska , środkowa

o - okrągła , ,srednia , tylna

u - okrągła , wysoka , tylna

e - płaska , średnia , przednia

y- płaska , wysoka , przedniośrodowa

i - płaska , wysoka , przednia

b) nosowe-przy ich wymawianiu powietrze przechodzi nie tylko przez usta, ale też przez nos.

o (znak nosowości) -nosowe o , okrągła ,średnia , tylna.

Wymowa głosek nosowych może być synchroniczna i niesynchroniczna np. książka , wąż ,węże

5. Synchronizacja i asynchronizacja nosowości

W wygłosie wymowa samogłosek nosowych jest dwojaka:

*asynchronicznie:

ę[eų] np. [teų] tę

ą [oų] np. [toų] tą

*synchronicznie:

ę [ę] np. [tę] tę

ą [ą] np. [tą] tą

Artykulacja ustna i nosowa może przebiegać równocześnie (wymowa synchroniczna) lub rezonans nosowy może być opóźniony w stosunku do artykulacji ustnej (wymowa asynchroniczna, czyli rozłożona). W języku ogólnopolskim wymowa samogłosek nosowych (synchroniczna lub asynchroniczna) jest zależna od ich sąsiedztwa. W pozycji przed spółgłoskami zwartymi (zwarto-wybuchowymi, zwarto-szczelinowymi) ich wymowa jest zawsze rozłożona: świenty, świeńcić, tempy (a nie przesadnie poprawnie: święty, święcić, tępy). Wymowa synchroniczna nosówek występuje jedynie przed spółgłoskami szczelinowymi, tj. przed s, ś, sz, z, ź, ż, ch, f, f’, w, w’, por. mąż, wąski, węch, i w wygłosie, ale dotyczy to tylko -ą: idą drogą (-ę w wygłosie może ulegać odnosowieniu, np. ide drogą = idę drogą). Odnosowieniu ulegają też nosówki przed l, l’, ł, np. zaczeli, zaczoł (nie przesadnie poprawnie: zaczęli, zaczął). Skomplikowana artykulacja nosówek jest m.in. przyczyną dużych różnic w zakresie ich wymowy w gwarach.

6. Rodzaje upodobień

Upodobnienie - to zmiana sposobu wymówienia głoski pod wpływem głoski sąsiedniej.

Rodzaje:

* upodobnienia wewnątrzwyrazowe postępowe - głoska poprzedzająca wpływa na wymowę głoski następnej - np. trzask [tszask] - dźwięczne rz upodabnia się po względem dźwięczności do bezdźwięcznego t, czyli dźwięczne rz pod wpływem bezdźwięcznego t w wymowie stało się bezdźwięcznym sz

* upodobnienia wewnątrzwyrazowe wsteczne - głoska następna wpływa na wymowę głoski poprzedniej - prośba [proźba] - bezdźwięczne ś upodabnia się pod względem dźwięczności do dźwięcznego b i w wymowie staje się dźwięcznym ź, czyli zamiast bezdźwięcznego ś wymawiamy dźwięczne ź pod wpływem dźwięcznego b

* upodobnienia międzywyrazowe - ostatnia głoska wyrazu poprzedzającego może upodobnić się pod wpływem dźwięczności do pierwszej głoski wyrazu następnego - grot żelazny [grod żelazny] - bezdźwięczne t pod wpływem dźwięcznego ż może stać się w wymowie dźwięcznym d - takie zjawisko nazywamy udźwięcznieniem

*Narządy mowy:

a) płuca

b) przepona

c) tchawica z krtanią i wiązadłami głosowymi

a) Płuca to zbiornik powietrza (służy ono do powstawania głosu)

b)Tchawica to przewód łączący płuca z krtanią.W krtani znajdują się 2 pasma mięśni

c)Wiązadła głosowe , przymocowane są z jednej strony do ruchomych chrząstek.Wiązadła mogą się zbliżać lub oddalać i wtedy zmienia się kształt i wielkość otworu między nimi - głośni.Jeśli wiązadła są zsuniete (zamknieta głośnia)to strumień powietrza z płuc ,,toruje"sobie drogę i wprawia wiązadła w ruch.W ten sposób powstaja spółgłoski dzwięczne i samogłoski.Jeśli głośnia jest otwarta , powietrze swobodnie przepływa między wiązadłami ,nie powodując ich grgań -powstają spółgłoski bezdzwięczne

* Wyrazy bliskoznaczne

Wyrazy bliskoznaczne - inaczej synonimy. Są to wyrazy o takim samym lub podobnym znaczeniu. np. ciekawy, interesujący.