ęęłęó“Smutno mi Boże” - hymn Juliusza Słowackiego

HYMN- jest gatunkiem znanym już w antyku. Jest to utwór liryczny o podniosłym charakterze , sławiący Boga, bohaterskie czyny, wielkie idee. W tradycji europejskiej utrwaliło się tworzenie hymnów o treści religijnej lub patriotycznej, będących wyrazem uczuć zbiorowych.

I tu już widać różnicę w potraktowaniu gatunku przez J.S.. Jego wiersz bowiem jest wypowiedzią prywatną, osobostą. Cechą właściwą dla hymnu jest pojawiajaca się na początku wiersza a także na końcu każdej zwrotki apostrofa, zwrot do Boga - “Smutno mi Boże!”. Od tradycji hymnicznej wyraźnie różni wiersz S. potraktowanie relacji Bó - człowiek. W tradycyjnych hymnach pokorny, wielbiący człowiek sławił potężnego i wspaniałego Boga. W “Hymnie” S. bohaterem monologu jest człowiek, a Bóg występuje tu tylko po to, by podmiot liryczny mógł Mu powiedzieć, że nie zgadza się z porządkiem świata i własnym losem. Tłem wiersza jest realna podróż morska - napisany został przed Aleksandrią o zachodzie słońca. Piękno zjawiska nieziemskiego:
“...Dla mnie na zachodzie
Rozlałeś tęczę blasków promienistą
Przede mną gasisz w lazurowej wodzie
Gwiazdę ognistą...”
na zasadzie kontrastu wywołało smutek, bo nie jest to krajobraz, który wędrowiec chciałby podziwiać, bo tęskni za innym, a ma przeczucie, że go już nigdy nie ujrzy.
Kolejne zwrotki to jakby muzyczne wariacje na temat różnych odcieni smutku. Podmiot liryczny pragnie otworzyć przed Bogiem “głąb serca”, bo czuje się samotny. Porównuje się do “pustego kłosa”, wyzbytego radości i pragnień. Przed obcymi ludźmi musi ukrywać swe uczucia, ozdabiając twarz maską, “ciszą błękitu”, ale w głębi serca buntuje się. Wie, że jest to bunt bezsilny, dziecinny, dlatego porównuje swój lament do płaczu dziecka żalącego się na oejście matki.
W czwartej zwrotce pojawia się wyraźnie zprecyzowane uczucie tęsknoty za “polskimi ugorami”, które wywołał widok przelatujących bocianów. Piąta zwrotka jest najbardziej dramatyczna, a zawarte w niej uczucia jeszcze bardziej się konkretyzuja w emocje tułacza-pielgrzyma, który pozbawiaony rodziennego domu nie wie nawet, gdzie będzie jego mogiła. Niepewny los tułacza wzbudza w nim uczucie zazdrości wobec tych popiołów, które spoczywają w rodzinnych grobowcach na ojczystej ziemi. Z takim losem trudno się pogodzić, z podobnymi myślami i uczuciami trudno żyć, dlatego podmiot liryczny jest smutny i przepełniony gorzkim buntem. Bo jak nie buntować się, jeśli wiadomo, “że mój okręt nie do kraju płynie” i że nigdy tam nie dopłynie, mimo iż “niewinna dziecina” modli się o to codziennie. Nie jest dobrze urządzony świat, w którym “modlitwa dziecka nic nie może”.
Dlatego w ostatniej zwrotce podmiot liryczny wyznaje, że mimo świadomości o przemijalności ludzkiego bytowania i znikomości człowieczych problemów w porównaniu z niezwykłością i wielkością boskiego dzieła, wciąż nie może się ukorzyć, pogodzić, stale tli się w nim bunt:
“Nim się przed moją nicością ukorzę,
Smutno mi, Boże!”
Wiersz ma charakter polemiczny, jest jeszcze jednym przykładem romantycznej niezgody na porządek świata. Jest też bardzo osobistym wyznaniem Polaka-emigranta tęskniącego za ojczyzną. Różnym odcieniom smutku towarzyszą niezwykle oryginalne środki artystyczne, nawiązujące do zjawisk przyrody, jak cytowany wyżej opis zachodu słońca czy ciekawa metafora samotnego serca:”pusty kłos”. Towarzyszy temu zmienny , niespokojny rytm sylabotonicznej zwrotki sześciowersowej o dwóch wersach pięciosylabowych i czterech jedenastosylabowych oraz skomplikowanej strukturze rytmicznej.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ęęłęó"Testament mój" Juliusza Słowackiego - interpretacja i analiza wiersza

Juliusz Słowacki, zaliczany do polskich wieszczów narodowych, urodził się
w 1809 roku w Krzemieńcu. Po śmierci ojca wychowywała go jego ukochana matka, która miała na niego ogromny wpływ. Przez wiele lat kształcił się i podróżował, lecz wojna zmusiła go do emigracji. W 1838 roku wyjechał, więc do Paryża. Dwa lata później Słowacki, chorując na gruźlicę (chorobę wówczas nieuleczalną),w przeczuciu zbliżającej się śmierci (choć zmarł dopiero 3 kwietnia 1849 roku) napisał jedno ze swych najsłynniejszych dzieł pt.: „Testament mój”.

Utwór ten ma formę testamentu poetyckiego, czyli utworu stylizowanego na testament. Tematem tego liryku są przemyślenia i wskazania, które poeta pragnie pozostawić Polakom w niewoli, aby kierowali się nimi po jego śmierci. Tytuł sugeruje, iż utwór ten jest zapisem ostatniej woli poety, w którym podsumowuje swoje życie, twórczość i swą służbę ojczyźnie. Podmiot liryczny można utożsamić
z samym Juliuszem Słowackim, ponieważ mówi on w pierwszej osobie liczby pojedynczej,
np.: „żyłem, cierpiałem, płakałem”. Jest to liryka bezpośrednia. Autor w formie metafor i aluzji, przedstawia wiele istotnych faktów ze swej biografii, takich jak wyjazd do Paryża w czasie powstania listopadowego czy też tęsknota za pozostawioną
w Polsce matką.

„Testament mój” jest wierszem rytmicznym o regularnej budowie. Liczy dziesięć czterowersowych zwrotek – jest to więc wiersz stroficzny. Pojawiają się tu rymy dokładne, żeńskie, krzyżowe np.: wami – duchami, zdobi – przerobi, kaganiec – szaniec. W utworze tym występują zdania wykrzyknikowe i pytające, wiele w nim pauz i wielokropków, co zwiększa wieloznaczność wypowiedzi.
Ważną rolę w tym utworze odgrywają epitety, które Słowacki użył, aby jak najbardziej wiarygodnie opisać niezwykle podniosły sens tego utworu np.: „biedne serce”, „szlachetny”, „obojętny”. Występują tu również pytania retoryczne, które tworzą wokół poety klimat zadumy nad samym sobą: „Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi / Iść... taką obojętność, jak ja, mieć dla świata?”. Znajdują się tu również liczne, rozbudowane przenośnie o znaczeniu symbolicznym np.: „kaganiec oświaty” – (kaganek oświaty) podniośle: krzewić oświatę, uczyć; czy tez „zjadacze chleba” – przeciętni, zwykli ludzie. Jednak dominującą rolę pełnią w tym liryku sugestywne i bogate metafory, które idealnie odzwierciedlają znaczenie poety („sternika duchami napełnionej łodzi”), poezji („siła fatalna”) czy też ogromnego poświęcenia dla tej poezji („twardą bożą służbę”).

Dwuwiersz: „A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie, A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę...” jest alegorią, nawiązują do wydarzeń z powstania listopadowego (1830 – 1831 rok) i wojny polsko – rosyjskiej (również zakończonej klęską Polaków). Prawdopodobnie Juliusz Słowacki zaczerpną porównanie Polski do tonącego okrętu z kazań Piotra Skargi.
Adresatami tego liryku są najbliżsi przyjaciele („Niech przyjaciele moi”), matka („I tej, która mi dała to serce”), a także cały naród, do którego mówi: „Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei / I przed narodem niosą oświaty kaganiec; A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, / Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...” Strofa ta jest również przykładem poezji tyrtejskiej, niepodległościowej, nawołującej do walki o ojczyznę i sprawiedliwość. Zarówno ta zwrotka, jak i ostatnia – dziesiąta, jest przykładem motywu przesłania do przyszłych pokoleń (w „Testamencie moim” można wyróżnić cztery takie motywy). Słowacki mówi w nich o roli swej poezji, którą nazywa „siłą fatalną”. Zna wartość swego rzemiosła – wówczas niedocenianego. Uważa, że będzie ona kształtowała w przyszłości ludzkie wartości... „Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.” (czyli osoby światłe, idealne, wykształcone, świadome swej narodowości).
Wers: „Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...” prawdopodobnie zainspirował Aleksandra Kamińskiego, który napisał książkę pt.: „Kamienie na szaniec”, opisującą wydarzenia z lat 1939 – 1943.

Spośród wspomnianych wcześniej motywów, można wyróżnić również motyw żałobny, czyli nawiązujący do pogrzebu, śmierci, a także życia po niej. Pojawia się on w piątej i szóstej strofie. Autor zwraca się w nich do swych przyjaciół z prośbą
o oddanie jego serca Salomie – matce Słowackiego, a także wspomnienie go czasem.
We fragmencie: „I zapiją mój pogrzeb – oraz własną biedę: Jeżeli będę duchem - to się im pokażę, Jeśli Bóg uwolni od męki – nie przyjdę...” podmiot liryczny obiecuje przyjaciołom, iż postara się ich odwiedzić po śmierci, jeśli jego męczeńska dusza będzie błąkać się po ziemi; jednak jeżeli Bóg uwolni go od męki, to nie zjawi się u nich. Autor nawiązuje w tych wersach do drugiej części dzieła Adama Mickiewicza pt.: „Dziady”, gdzie autor wskazuje na współistnienie i bezustanne przenikanie się świata żywych i świata zmarłych, w co od wieków wierzyli i wierzą prości ludzie.

Kolejnym motywem wyróżniającym się w „Testamencie moim” jest motyw oceny twórczości Słowackiego, który pojawia się m.in. w czwartej strofie, gdzie autor porównuje swą twórczość do twórczości ojców literatury polskiej, takich jak Kochanowski czy Rej w słowach: „Że płaszcz na moim duchu nie był wyżebrany, Lecz świetnościami dawnych moich przodków świetny.” Zwrotka ósma
i dziewiąta, również nawiązują do tego motywu. Mówiąc: „(...) srogą spełniłem, twardą bożą służbę...
I zgodziłem się tu mieć – niepłakaną trumnę.” Słowacki wyraża swój żal, spowodowany samotnością. Nie ma nawet nikogo, kto mógłby zapłakać nad jego trumną, gdyż całkowicie poświęcił się poezji.

Zapewne najbardziej widocznym motywem tego utworu jest samoocena życia podmiotu lirycznego i jego podsumowanie, które można zauważyć w pierwszej, drugiej, ósmej i dziewiątej strofie. Autor zaznacza w nich, że całe jego życie, nawet najmłodsze lata związane były z ojczyzną i jej historią: „Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode.”
„Nie zostawiłem tutaj żadnego dziedzica / Ani dla mojej lutni – ani dla imienia;”
W powyższych słowach Słowacki opisuje swój żal, z powodu braku potomka, który kontynuowałby jego ród i któremu mógłby przekazać swą ogromną wiedzę związaną z „rzemiosłem poetyckim”, które metaforycznie nazywa lutnią. Uważa też, ze jego imię „przeszło niby błyskawica” i nikt nie zwrócił na niego uwagi. Słowacki nie dba jednak o poklask i uznanie ludzi, bo zna wartość swej twórczości i to mu wystarcza. Ma jedynie nadzieje, że kiedyś ludzie docenią jego potęgę i talent.

Uważam, że „Testament mój” to nie tylko podsumowanie życia poety, ale także wezwanie do porzucenia rozpaczy i podjęcia walki o odzyskanie przez Polskę niepodległości. Myślę, że stara się on rozbudzić w ludziach nadzieje i patriotyzm, uświadamiając, że siła narodu tkwi w grupie, a nie
w jednostce