1. Istota i zakres rachunkowości zarządczej

1.

Efektywne zarządzanie firmą wymaga dostosowania informacji do potrzeb wewnętrznych użytkowników. W związku z tym w strukturze rachunkowości obserwuje się rozgraniczenie procedur informacyjnych zorientowanych na tworzenie zbiorów informacji typowych dla rachunkowości finansowej od procedur związanych z rachunkowością zarządczą.

Pojęcie rachunkowości zarządczej

Rachunkowość zarządcza jest tym działem rachunkowości, który jest bezpośrednio związany z procesami zarządzania przedsiębiorstwem.

W literaturze przedmiotu można spotkać różnorakie definicje rachunkowości zarządczej. Jako najbardziej reprezentatywne można uznać:

0. Rachunkowość zarządcza to system, który gromadzi, klasyfikuje, agreguje, analizuje i dostarcza informacje, które mają pomóc zarządzającym w podejmowaniu decyzji oraz kontroli działalności [R. S. Kaplan 1982].

4. Rachunkowość zarządcza to dział rachunkowości odnoszący się do zaopatrzenia w informacje osób z organizacji gospodarczej w celu ułatwienia im podejmowania lepszych decyzji [C. Drury, 1991].

6. Rachunkowość zarządcza ukierunkowana na użytkowników wewnętrznych jest procesem identyfikacji, pomiaru, gromadzenia, analizy, przygotowania i komunikowania informacji, które pomagaja kierownictwu w pełnym spełnieniu celów organizacji [Ch. T. Horngren oraz G. Foster 1991].

8. Również w polskiej literaturze można znaleźć różne definicje rachunkowości zarządczej:

Rachunkowość zarządcza jest systemem informacyjnym dla sprawowania funkcji zarządzania [K. Zadora 1997].

Definicje rachunkowości zarządczej znajdujemy m. in. u następujących autorów: A. Jarugowa, W. A. Nowak, A. Szychta, W. Gabrusewicz, A. Kamela - Sowińska, E. Nowak, S. Sojak i inni.

Analiza definicji rachunkowości zarządczej pozwala na wyspecjalizowanie najważniejszych cech:

1. Rachunkowość zarządcza jest systemem informacyjnym, w którym następuje przetwarzanie informacji ekonomicznych dotyczących działalności przedsiębiorstwa.

3. Podstawowym zadaniem rachunkowości zarządczej jest dostarczenie informacji ekonomicznych o charakterze finansowym i niefinansowym jednostkom wewnętrznym z przedsiębiorstwa.

4. Informacje generowane przez system rachunkowości zarządczej są wykorzystywane w procesie zarządzania przedsiębiorstwem, przy realizacji funkcji zarządzania.

6. Informacje pochodzące z rachunkowości zarządczej mają przyczynić się do takiego zarządzania przedsiębiorstwem, aby było zapewnione efektywne wykorzystanie zasobów posiadanych przez przedsiębiorstwo.

Rachunkowość zarządcza, jako ważny element systemu informacyjnego, pełni w przedsiębiorstwie szereg ważnych funkcji:

1. Funkcja informacyjna - polega na tworzeniu informacji dotyczących zjawisk i procesów gospodarczych przebiegających w przedsiębiorstwie i ich dostosowaniu do potrzeb informacyjnych użytkowników informacji w celu formułowania opinii i podejmowania decyzji.

2. Funkcja planistyczna - wyraża się dostarczeniem informacji o kosztach, przychodach i wynikach finansowych dla wyznaczania celów i zadań działalności oraz warunków ich realizacji w czasie i w przekroju jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa.

3. Funkcja optymalizacyjna - polega na stworzeniu podstaw do dokonywania wyboru optymalnych wariantów działania.

4. Funkcja motywacyjna - przejawia się w dostarczaniu informacji o kosztach, przychodach i wynikach finansowych, które umożliwiają stworzenie systemu mierników kryteriów ocen oraz systemu bodźców dla jednostek przedsiębiorstwa. Systemy te powinny być

sprzężone z celami i zadaniami jednostek tak, aby jednostki te angażowały się świadomie w realizację wyznaczonych zadań.

5. Funkcja kontrolna - polega na dostarczaniu różnym szczeblom zarządzania informacji o kosztach, przychodach i wynikach dla pomiaru oceny i stopnia osiągnięcia postawionych celów i oraz stopnia wykorzystania postawionych do ich dyspozycji środków. Na tej podstawie są formułowane wnioski dotyczące działań przyszłych.

2.

Rachunkowość zarządcza a informacyjne potrzeby zarządzania

Informacje dostarczane przez rachunkowość zarządczą muszą być dostosowane do potrzeb informacyjnych. Potrzeby informacyjne są pochodną problemów decyzyjnych poszczególnych ogniw zarządzania. Tradycyjnie wyodrębnia się szczeble (poziomy) zarządzania:

- strategicznego,

- taktycznego,

- operatywnego.

Dwa pierwsze szczeble zarządzania obejmują pracowników spełniających funkcje kierownicze i podejmujących decyzje, wyznaczające politykę systemu gospodarczego (kierunki i cele, sposoby ich osiągnięcia).

Poziom operatywnego zarządzania łączy się z wykonawstwem, a podejmowane tu decyzje mają zapewnić realizację bieżących zadań.

Badanie potrzeb informacyjnych powinno przebiegać etapami:

- sformułowanie celu i jego podział na zadania (cele cząstkowe),

- przypisanie zadań określonym ogniwom decyzyjnym,

- wytypowanie sytuacji decyzyjnych i związanych z nimi problemów decyzyjnych,

- sformułowanie dla poszczególnych problemów wariantów decyzyjnych i kryteriów wyboru optymalnego rozwiązania,

- określenie potrzeb informacyjnych (obiektywnych, subiektywnych, diagnostycznych, prognostycznych) dla problemów decyzyjnych.

Typy potrzeb decyzyjnych:

1. Strategiczne - związane z ustalaniem trendów rozwojowych przedsiębiorstwa, tempa jego rozwoju, zakresu przedsięwzięć rozwojowych, kierunków inwestowania oraz innych decyzji istotnych dla efektów gospodarowania i bytu jednostki.

5. Taktyczne - związane z realizacją zadań przedsiębiorstwa i jego ogniw, cechuje je periodyczność, typowość, względnie stały zakres, przeciętny stopień ryzyka.

6. Operatywne standardowe (rutynowe) - występujące przy kierowaniu bieżącą działalnością gospodarczą z określoną częstotliwością, o stałym zakresie i niewielkim ryzyku.

7. "Awaryjne" (interwencyjne) - wynikające z wystąpienia nie przewidzianych zdarzeń, powodujących zakłócenia i wymagających odpowiednich działań; odznaczają się zróżnicowanym zakresem.

Analizując potrzeby informacyjne według kryterium przedmiotowego można wyodrębnić dwie zasadnicze płaszczyzny:

1. Pierwsza dotyczy zagadnień związanych z osiąganiem pozytywnego wyniku finansowego i zapewnieniem efektywności poczynań zarówno w bliższej, jak i dalszej przyszłości. W tym celu rachunkowość zarządcza powinna zapewnić informacje ex post, stwarzające podstawy kształtowania przyszłości i informacje ex ante, obrazujące zamierzony rozwój zdarzeń.

Za najważniejsze problemy, wymagające w tej płaszczyźnie wsparcia przez rachunkowość zarządczą należy uznać zagadnienia:

- osiąganie celu,

- zapewnienie efektywności działania,

- czuwanie nad ciągłością wypłacalności./

2. Druga płaszczyzna łączy się ze sprzężeniem informacji ze szczegółowymi problemami decyzyjnymi, natomiast informacje i procedury rachunkowości zarządczej na tej płaszczyźnie powinny umożliwić weryfikację problemu decyzyjnego. W ramach tej płaszczyzny rachunkowość zarządcza powinna obejmować kwestie:

- bieżącej regulacji procesów ekonomicznych,

- gospodarki środkami produkcji,

- utrzymania kategorii ekonomicznych w pożądanych granicach.

Reasumując, rachunkowość zarządcza powinna występować w roli instrumentu zarządzania wspierając na każdym szczeblu zarządzania proces decyzyjny, co oznacza:

-sformułowanie problemu decyzyjnego,

- analiza problemu decyzyjnego,

- określenie wariantów decyzji,

- wybór optymalnego wariantu,

- realizacja optymalnego wariantu,

- kontrola optymalnego wariantu.

Ćwiczenia

Tabela

Różnice między rachunkowością zarządczą i rachunkowością finansową

Aspekt	Rachunkowość finansowa	Rachunkowość zarządcza
1	2	3
Cel
Główni odbiorcy informacji
Regulacje prawne
Zasady prowadzenia
Postać
Procedury
Przedmiot
Częstotliwość
Horyzont czasowy
Metody wyceny
Dane
Cechy informacji
Stopień pewności

5