1. Co to jest glina.

2. Wymień i przedstaw urodzajne gleby.

3. Transport rzek.

4. Linia wieloletniego śniegu.

5. Wietrzenie fizyczne.

6. Skały klastyczne.

7. Działalność akumulacyjna rzek.

8. Rynny glacjalne.

9. Wietrzenie chemiczne.

10. Geneza skał organicznych.

11. Przyczyny procesów eolicznych.

12. Występowanie wulkanów.

13. Różnice między skałami wylewnymi a głębinowymi.

14. Korazja eoliczna.

15. Rodzaje transporu eolicznego.

16. Formy dolin rzecznych.

Ad1.Glina to skała osadowa , która powstała w czwartorzędzie.Osady z których powstała pochodzą z moreny.Składa się głównie z iłu,z domieszką mułu, piasku i niekiedy żwiru.

Mamy doczynienia z róznymi typami: rezydualna inaczej zwietrzlinowa jest pozostałym na danym miejscu produktem wietrzenia różnych skał.Glina zwałowa powstaje poprzez działalność akumulacyjną i erozyjną lodowca, wtedy też zawiera żwiry i głazy czyli okruchy o znaczniej wielkości.Używana w przemyśle ceramicznym, w budownictwie i garncarstwie.

Ad 2. Urodzajnymi glebami są: czarnoziemy, czarne ziemie, mady, gleby kasztanowe- po nawodnieniu.Często za gleby żyzne, urodzajne uważa się też gleby: brunatne, rędziny, i gleby bagiene, choć wymagają one odwodnienia.

Charaktetystyka:

Czarnoziemy:skała miecierzysta- less,czasem skały margliste. duża zawartość próchnicza , czasem nawet do jednego metra.Klimat kontynentalny i umiarkowany suchy,Można na nich uprawiać praktycznie wszystkie rośliny.

Czarne ziemie:powstaja na utowach mineralnych , bogatych w utwory organiczne,starych aluwiach,obrzeżach torfowisk, czasem na glinach i iłach.Pod względem bonitacyjnym 2 i 3 klasa.Bardzo urodzajne są powstałe na skałach marglistych.Afryka Śr. Indie , Urugwaj. W polsce np obszar Wrocławia.

Mady:powstają w dolinach rzek z namułów nanoszonych w okresach wylewów. Mady są bardzo żyzne, ponieważ zawierają dużo próchnicy i składników mineralnych. Są prawie w całości wykorzystywane rolniczo i tylko sporadycznie porastają je naturalne lasy łęgowe (lasy nad rzekami składające się z wierzby, topoli, olszy, dębu, jesionu i wiązu.

gleby kasztanowe:Występują pod stepami ostnicowymi i piołunowymi.Klimat ciepły kontynentalny,Argentyna , Sudan Mongolia.czerwonawe zabarwienie

Ad.3 Częśc energi woda zuzywa na tarcie wew. i zew. , pozostałą część energii na transport materiału wyerodowanego.Siła transportu zależy od wielkości przepływu i prędkości płynięcia.Działalność transportowa polega na przenoszeniu rozdrobionego materiału oraz późniejszym odprowadzeniu go poza obszar dorzecza do mórz i oceanów.znajomosc masy transpotowanego materiału jest ważna w momencie budowania urządzeń hydrotechnicznych (przegroda w korycie rzecznym) oraz zbiorników retencyjnych.Zdolność transportowa jest inaczej nazywana nośnością.

Rzeka może transpotować:

- materiał rozpuszczony(dostarczany przez wody podziemne oraz ze spłukiwania) transport odbywa się w całym przekroju rzeki

- materiał organiczny:przy powierzchni wody( rośliny , zwierzęta,)

- materiał nieorganiczny , zawieszony: cząstki mineralne, o śr. mniejszej niż 0,02 mm, które w wodzie o ruchu turbulentym nie podlegają strącaniu

materiał mineralny toczony lub wleczony: nazywany rumowiskiem rzecznym(piaski, żwiry, otoczaki i bloki). Toczenie i wleczenie głownie w obrębie dna rzecznego, czasem też przez saltację czyli ruch skokowy materiału.

Ad4.Linia wiloletniego śniegu: Jest to strefa oddzielająca obszary, gdzie następuje akumulacja mas śnieżnych . Gdzie przyrost masy śnieżnej jest większy od ablacjii czyli topnienia. Poniżej granicy ablacja przeważa nad akumulacją.

Dlaczego powstaje:

1. zależy to od położenia danego obszaru, powyżej strefy gdzie następuje gromadzenie śniegu przez cały rok , np. strefa biegunowa

2.natura astronomiczna, która tłumaczywystępowanie zlodowaceń

3. gwałtowne , czasem diametralne zmiany klimatu

połozenie strefy wieloletniego śniegu : na obszarach o dużych szer. geo są one niżej. Największą wysokość ponad poziom morza osiąga na zwrotnikach

Granica ta zależy też od ekspozycjii zbocza na promienie słóneczne oraz od obecności prądów morskich, np prąd zatokowy na Spitzbergenie.

Ad5.Wietrzenie fizyczne:Mamy z nim do czynienia wtedy gdy lita skała rozpada sięna drobne fragmenty nie zmieniając swojego składu chemicznego.

insolacja: wietrzenie przez nasłoniecznienie

wietrzenie mrozowe inaczej zamróz związane z wahaniami temperaturyi jej przejściami przez pkt. O stopni C.Rozpad ma charakter blokowy lub granularny

wietrzenie przez wietrzenie i krystalizację soli zwane eksudacją

do mechanicznego można też zaliczyć oddziaływanie świata roślin i zwierząt

insolacja: klimat gorący i suchy i górski , gdzie jest duża ekspozycja stoków. Skała musi byc naga , bez pokrywy zwietrzlinowej i roślin. Minerały ciemne pochłaniają wiecej promieni słonecznych.Skały nagrzewają sięnierównomiernie, nagrzane ulegają rozszerzeniu , gdy temperatura się obniża dochodzi do kurczenia się skał a co za tym idzie rozluźnienia materiału i jego kruszenia, odmianą jest eksfoliacja czyli łuszczenie skały warstwowanej.

Ad6.Skały klastyczne:To inaczej skały osadowe , okruchowe.Dominuje tu materiał allogeniczny.Może być skała okruchowa luźna , bądz w procesie diagenezy i lityfikacji ulega scementowaniu i staje się lita.Jeżeli skała jest lita to słada się z ziaren i spoiwa.

Podział ze względu na wielkość okruchów: żwirowa, piaskowa, mułowa, iłowa. Przykładem takiej litej skały może być mułówiec piaskowiec , które powstają w wyniku diagenezy .Skałami okruchowymi (klastycznymi) nazywa się skały powstałe w wyniku nagromadzenia się okruchów skalnych oraz ziarn i cząstek mineralnych w zbiorniku wodnym albo na lądzie. Do powstania skał okruchowych prowadzi szereg procesów: wietrzenie wcześniej istniejących skał, transport, sedymentacja (osadzanie się) i diageneza. Świeżo nagromadzony osad jest luźny, nie spojony ze sobą żadną substancją. Pod wpływem czynników chemicznych i fizycznych, w środowisku jego osadzania zachodzą procesy doprowadzające m.in. do scementowania osadu, które określa się wspólną nazwą diagenezy. Może to być np. konsolidacja (zagęszczenie) przez wyżej leżące warstwy lub lodowiec, silifikacja (cementacja osadów spowodowana krystalizacją minerałów grupy SiO₂) lub rekrystalizacja (zmiany chemiczne w twardniejącym osadzie).

Ad7.Akumulacja polega na gromadzeniu się naniesionego przez wodę materiału skalnego , który nazywany jest aluwiem.Odbywa siętam gdzie siła transpotowa nie jest już w stanie dalej nieść materiału.Postają: łachy: środkowokorytowe, przybrzeżne(na Wiśle) oraz meandrowe łachy wałowe(Jaśkowo koło Śremu). Poprzez działalność akumulacyjną powstają również delty(zbudowane z materiału mułkowego zwanego potocznie madami)Delty są bardzo ważne z pkt. widzienia geologicznego ponieważ to w nich odbywa się sedymentacja kopalin.Sedymentacja przebiega w miejscach gdzie powstająwiry poziome przypowierzchniowe , czyli ponizej progow wodospadów oraz tam , gdzie w obrębie koryta rzecznego występują wiry pionowe zstępujące czyli np. tam gdzie rozszerza się koryto.

Ripplemarki: struktury zbudowane z piasków i większych okruchów, które układają się kaskadowo , pod pewnym kątem do dna. Też są wynikiem akumulacji.

Ad8.Rynny glacjalne:jest to forma erozyjna , powstaje poprzez działalność wód roztopowych , fluwioglacjalnych, które płyną pod lodowcami . Wody płyną pod odpowiednim ciśnieniem hydrostatycznym , które jest stosunkowo wysokie.(ma siłe żłobić podłoże)

W wyniku tego ciśnienia w dnach rynien powstają liczne przegłębienia.

Ad9.Wietrzenie chemiczne: doprowadza do rozkładu skał, przeobrażenia ich składu mineralnego i chemicznego. Głownym czynnikiem w wietrzeniu chemicznym jest woda opadowa , która zawiera gazy pobierane z atmosfery.Woda w połączeniu z gazami staje się "agresywna" dla skał , ponieważ powstają liczne kwasy np.: siarkowy , węglanowej. Z warstwy glebowej dostarczane są też kwasy humusowe, które pochodzą z procesów gnilnych.Oddziaływanie chem. tych związków prowadzi do utleniania skał : np czarny magnetyt zamienia się w czerwony henatyt. Dochodzi do rozpuszczenia skał i w efekcie minerał pod wpływem tej wody opadowej wzbogaca wody podziemne o różne związki chemiczne.

Uwęglanoienie: obecnośćw wodzie CO2

wietrzenie chemiczne przebiega najlepeij w klimatach gorących i wilgotnych(równik)

Typy wietrzeń: rozpuszczanie, hydratacja(czyli uwodnienie, wzbogacenie o wodę)

hydroliza(rozpad czątek związku na aniony i kationy, utlenianie, redukcja i uwęglanowienie czyli karbonatyzacja( obecnosc co2 w wodzie powoduje powstanie kwasu węglowego i niszczenie skał.

Ad10.Skały organiczne:powstają w wyniku gromadzenia się w środowisku wodnym lub lądowym szczątków organizmów zwierzęcych (skały zoogeniczne) lub roślinnych (skały fitogeniczne).Jest to typ skał osadowych.Skały pochodzenia roślinnego są produktem zwęglania roślin bez dostępu tlenu. Tworzą się one na lądach, należą do nich: torf, węgiel brunatny i kamienny. Skałami pochodzenia zwierzęcego są wapienie, które na wskutek rozkładu szkieletów Np. osadzonych na dnie morskim tworzą wapienie koralowe, muszlowe bądź kredę. Przykłady tych skał mają miejsce procesy bitumizacji, które po przemianie chemicznej składników organicznych bez dostępu powietrza, powodują powstanie ropy naftowej, gazu ziemnego czy wosku ziemnego.
- Węgiel kamienny- większość jego składu to pierwiastek węgiel. Węgiel kamienny ma niejednorodną budowę. Jest on ważnym paliwem wykorzystywanym bezpośrednio lub po przeróbce chemicznej do celów energetycznych, a także surowcem do przemysłu chemicznego. Ma czarną barwę, matowy połysk, żółto-brunatną rysę.
- Brekcja to znaczy druzgot jest skałą powstałą na wskutek nagromadzenia się ostro krawędziastych fragmentów skalnych na miejscu wietrzenia skały pierwotnej lub w niewielkiej od niego odległości, składająca się z fragmentów innych skał i minerałów scementowanych ze sobą przy pomocy spoiwa krzemionkowego, wapiennego, żelazistego, iłowego.
- Muł- szlam, drobnoziarnisty, niescementowany osad współczesnych zbiorników wodnych, głównie mórz i oceanów, zbudowany z niewielkich cząstek mineralnych i organicznych.

Ad11.Procesy eoliczne: jest to proces porywania i unoszenia przez skał drobnych cząstek mineralnych i organicznych, które drążą, rysują i ścierają powierzchnie skał(korazja)albo ulegają akumulacji poprzez zmniejszenie siły wiatru.

Przyczyna:- obecność wiatru silniejszy niz 5 m\s

-obszar pozbawiony pokrywy roślinnej

-luźny, drobnoziarnisty materiał

-klimat suchy

Ad12.Występowanie wulkanów:związane jest z obszarami młodej górotwórczości oraz obszarami trzęsień ziemi.Powstająw strefie subdukcji czyli przysuwania sie(po polsku:))Występują na obszarach gdzie dochodzi to kolizji płyt kontynentalnych oraz ruchów magmy.Przykady wulkanow w Europie: Etna , Wezuwiusz, Stromboli.

Ad13.Skały wylewne i głębinowe są typami skał magmowy i powstają z magmy.

Wylewne: powstaja z magmy która zastyka szybko podczas wylewania sięna powierzchnię ziemi i są to skały skrytokrystaliczne.Postają w warunkach niskiego ciśnienia oraz znacznego obniżenia temperatury. Przykłady: bazalt, trachit,latyt, andezyt, porfir.

Głębinowe: Powstają w wyniku krzepnięcia magmy pod powierznią skorupy ziemskiej . W obecności wysokiego ciśnienia i temperatur.Magma krzepnie powoli dlatego też skała ma budowę jawnokrystaliczną.Przykład: granit, gabro, sjenit.

Ad14.Korazja to erozyjna działalnośćwiatru. Polega na obrywaniu, szlifowaniu i polerowaniu okruchów skalnych w skutek uderzeń ziaren piasku unoszonych przez wiatr.

Formy korazyjne:

0. grzyby skalne

1. graniaki (m. in. w Polsce, np. "Skałki Piekło pod Niekłaniem" w Górach Świętokrzyskich) - odłamki litej skały o średnicach dochodzących do kilkudziesięciu centymetrów, oszlifowane przez przewiewany piasek

2. bruzdy eoliczne - wydłużone zagłębienia w miękkich skałach

3. wygłady eoliczne - powierzchnie skalne oszlifowane przez wiatr (w miejscach silniej szlifowanych powstają zagłębienia, w słabiej - tworzą się garby)

4. jardangi : ostre grzbiety oddzielające bruzdy korazyjne

0. Ad15.Rodzaje transportu eolicznego:

1. powolne pełzanie, wleczenie, popychanie, przesuwanie, toczenie, ślizganie po powierzchni gruntu dużych ziaren piaskui żwiru na niewielką odległość;

2. saltację: skokowe przemieszczenie ziaren piasku w strefie przypowierzchniowej (do 2 m wysokości) na znaczną odległość (najpowszechniejszy sposób transportu);

3. suspensję: transport drobnego piasku i pyłu w zawieszeniu na znacznych wysokościach (kilka km) z prędkością równą średniej prędkości wiatru, o zasięgu tysięcy kilometrów.

Ad16. Formy dolin rzecznych:(jej elementy)

1. Zbocze doliny, mogą być strome lub łagodne , symetryczne lub asymetryczne, długie lub krótkie

2. Dno doliny:jego podstawową cechą jest spadek, dno posiada różne szerokości.Zbudowane ze skał litychoraz klastycznych.w jego obrębie znajduje się koryto bądź koryta rzek.Elementem doliny jest koryto.

3. terasa : to stare dno doliny, które w profilu poprzecznym zaznacza sięjakby schodami Terasa nie musi występować wzdłużcałej doliny , może byćw postaci listew o różnej szerokości.

4.Łożysko: miejsce gdzie podczas roztopów lub obfitych opadów woda wypływa poza obszar koryta . W łożyskach odprowadzane są wody powodziowe