2. PODMIOTY GOSPODARCZE I ICH CHARAKTERYSTYKA

Formy prawno-organizacyjne przedsiębiorstw – zagadnienia ogólne

Podmioty gospodarcze prowadzą działalność wytwórczą (produkcyjną), handlową lub usługową. W działalności gospodarczej elementami procesu gospodarczego są: zaopatrzenie, produkcja i sprzedaż, w handlowej – zaopatrzenie i zbyt, a w usługowej – zaopatrzenie i bezpośrednie świadczenie usług.

Produkcja to świadoma działalność człowieka mająca na celu przetwarzanie i przystosowanie przedmiotów przyrody do potrzeb ludzkich, na którą składają się powiązane ze sobą różnorodne czynności. Produkcję określa się również jako zbiór powiązanych ze sobą i wzajemnie uwarunkowanych procesów pracy, które tworzą określoną całość. W ich trakcie ma miejsce wykorzystywanie dóbr i sił przyrody, dzięki czemu wytwarzane są określone produkty, mające cechy dóbr użytkowych, które służą do zaspokajania potrzeb społecznych.

Handel definiowany jest jako działalność gospodarcza, która polega na zawodowym pośredniczeniu w wymianie towarowej, czyli zakupie towarów w celu dalszej odsprzedaży. Funkcje handlu wynikają z obiektywnych rozbieżności między sferą produkcji a sferą konsumpcji w zakresie miejsca, czasu, ilości oraz asortymentu wytwarzanych i nabywanych produktów.

Usługi oznaczają użyteczny produkt niemateriałny, który wytwarza praca ludzka (czynność) poprzez oddziaływanie na strukturę określonego obiektu celem zaspokojenia określonych potrzeb ludzkich.

Z ekonomicznego punktu widzenia, w gospodarce rynkowej wyodrębnia się trzy kategorie organizacji. Pierwszą z nich jest przedsiębiorstwo, którego istotą jest samofinansowanie swojej działalności (pokrywa z uzyskiwanych przychodów koszty ich uzyskania i powinno osiągać zyski). Drugą stanowią jednostki budżetowe, działające w oparciu o centralne i lokalne budżety, natomiast trzecią kategorią są fundacje i stowarzyszenia, czerpiące swoje dochody z dobrowolnych składek i wkładów.

Rozpatrując to zagadnienie z punktu widzenia struktur organizacyjnych, przedsiębiorstwo należy traktować jako organizację stanowiącą układ (kombinację) podstawowych czynników produkcji (pracy ludzkiej oraz środków i przedmiotów pracy). Podstawą funkcjonowania przedsiębiorstwa jest systematyczna wymiana dóbr o charakterze materialnym i niematerialnym z otoczeniem. Pozyskane na rynku (od dostawców) materiały i półprodukty są następnie transformowane (proces przetwarzania) w dobra będące przedmiotem sprzedaży. Stąd w przedsiębiorstwach produkcyjnych wyróżnia się trzy fazy procesu gospodarczego: zaopatrzenie – produkcja – zbyt. Wzajemne proporcje i relacje między tymi fazami są z reguły bardzo zróżnicowane, co w istotny sposób wpływa na usytuowanie przedsiębiorstwa w społecznym procesie gospodarczym.

Na podstawie analizy sytuacji majątkowej, warunków podatkowych oraz kadrowych jakimi dysponuje przedsiębiorca dokonywany jest wybór formy prawnej właściwy dla danej okoliczności. Jednym z często stosowanych kryteriów jest forma własności. Wyboru formy prawno-organizacyjnej przedsiębiorstwa dokonuje się w momencie jego tworzenia.

Przedsiębiorstwa różnią się między sobą formą własności, sposobem funkcjonowania, wielkością i strukturą. W zależności od przyjętego kryterium rozróżnia się:

• kryterium formy organizacyjno-ekonomicznej – przedsiębiorstwa prywatne, spółdzielcze (sektor prywatny), państwowe, innych organizmów publicznych (sektor publiczny);

• kryterium systemu prawnego – przedsiębiorstwa działające w oparciu o ustawę o przedsiębiorstwach państwowych (np. przedsiębiorstwa państwowe), działające w oparciu o kodeks handlowy i cywilny (spółki osób fizycznych, kapitałowe itd.), działające w oparciu o szczegółowe unormowania prawne (spółdzielnie, fundacje itp.);

• kryterium funkcji ekonomicznych – przedsiębiorstwa przemysłu ciężkiego, lekkiego, rolno-spożywczego itd.;

• kryterium wielkości – przedsiębiorstwa małe (do 50 zatrudnionych), średnie (zatrudniające 51-250 osób), duże (zatrudniające powyżej 250 osób);

• kryterium struktury organizacyjnej – przedsiębiorstwa jedno- i wielozakładowe (najczęściej koncerny i holdingi).

W poszczególnych formach prawno-organizacyjnych rozróżnia się następujące podmioty gospodarcze: przedsiębiorstwa sektora publicznego (państwowe i komunalne), przedsiębiorstwa sektora prywatnego (przedsiębiorstwo osoby fizycznej, spółki, spółdzielnie).

Przez wybór formy prawnej określa się następujące kwestie: (1) kto podejmuje ryzyko i ponosi odpowiedzialność materialną, (2) kto sprawuje funkcje kierownicze i jest uprawniony do reprezentowania jednostki na zewnątrz, (3) w jaki sposób określa się zdolność kredytową i źródła finansowania działalności, (4) kto jest podatnikiem, (5) kto decyduje o podziale zysku i kto pokrywa straty.

Wybór formy prawnej podmiotu gospodarczego zależy od następujących czynników: (1) rozmiaru działalności, (2) wielkość posiadanych zasobów kapitałowych, (3) możliwości pozyskania wspólników, (4) czasu niezbędnego na uruchomienie przedsiębiorstwa, (5) kosztów prowadzenia ewidencji finansowo-księgowej, (6) wyboru formy zatrudnienia w swojej firmie, (7) posiadanych przez organizatorów przedsięwzięcia kwalifikacji.

Ważnym czynnikiem wyboru są wymagania założycielskie, do których zalicza się: a) konieczność (bądź jej brak) zawarcia umowy notarialnej, uwidocznienie przedsiębiorstwa w ewidencji działalności gospodarczej bądź w rejestrze, co ma wpływ na wysokość kosztów założycielskich, b) konieczność spełnienia liczby wspólników czy wielkości wkładów kapitałowych, c) konieczność publicznego ujawnienia wyników działalności, d) zakres odpowiedzialności majątkowej i ryzyko kapitałowe, e) obciążenia podatkowe. Należy zaznaczyć, że różnorodność występujących form oznacza możliwość wyboru formy właściwej dla celów firmy, warunków działalności i oczekiwań przedsiębiorcy.

Formy prawne można ująć w dwie kategorie: a) prawa publicznego, b) prawa handlowego.

Do form prawa publicznego zalicza się jednostki użyteczności publicznej, stanowiące własność państwową lub komunalną i w zasadzie nie nastawione na zysk. Jednostki gospodarki publicznej mogą nie posiadać osobowości prawnej i wtedy stanowią część wewnętrzną jednostki administracji terytorialnej. Gdy posiadają osobowość prawną prowadzone są jako przedsiębiorstwa pracujące zarobkowo, na podstawie przepisów prawa handlowego, na warunkach takich samych jak przedsiębiorstwa prywatne.

W ramach form prawa handlowego rozróżnia się: jednoosobowe przedsiębiorstwa osoby fizycznej, działalność gospodarczą pod imieniem wspólników związanych umową spółki cywilnej, spółki osobowe (jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna), spółki kapitałowe (z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna, spółka joint ventures) oraz spółdzielnie.

Działalność gospodarcza osób fizycznych

Jest to najpowszechniejsza forma działalności gospodarczej (ponad 2 mln podmiotów). Podstawą prawną tej formy działalności jest ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej oraz postanowienia Kodeksu Cywilnego (poza częścią dotyczącą spółek). Działalnością gospodarczą w rozumieniu cytowanej ustawy (art. 2.1) jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne - i nie mające osobowości prawnej jednostki organizacyjne - wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej.

Podstawowymi cechami podmiotów prowadzonych przez osoby fizyczne są:

• relatywnie małe nakłady niezbędne do rozpoczęcia działalności,

• łatwość i szybkość dostosowania się do wymogów rynku,

• osiągany zysk w całości należy do właściciela, który ponosi całkowitą odpowiedzialność za działalność firmy,

• zdolność gromadzenia kapitału ograniczona jest wielkością zysków właściciela.

Przedsiębiorstwo jednoosobowe jest to przedsiębiorstwo jednego właściciela będącego osobą fizyczną, która kieruje nim w celu wypracowania zysku, niezależnie od liczby pracowników, których zatrudnia. Są to najczęściej podmioty małe, o ograniczonym programie działania, z reguły opierające się na własnej intuicji, osobistym zaangażowaniu i wiedzy właściciela. Przedsiębiorstwo osoby fizycznej jest najczęściej podstawą egzystencji i głównym źródłem dochodów właściciela łączącą jego losy z firmą, bowiem straty powstałe w firmie, to straty w jego majątku osobistym. Kierowanie tego rodzaju przedsiębiorstwem należy do właściciela, który za zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem i z tego tytułu przedsiębiorca jednoosobowy posiada prawo dysponowania całokształtem swego przedsiębiorstwa jako autonomiczny właściciel. Z prawem właściciela do całego zysku osiągniętego przez firmę łączy się nieograniczona odpowiedzialność do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Przedsiębiorstwo jednoosobowe jest firmą osobową, co oznacza, że musi w nazwie zawierać nazwisko i imię jego właściciela.

Ta forma działalności jest stosunkowo bardzo popularna, gdyż ma wiele zalet, jak:

0. niskie koszty związane z rozpoczęciem działalności i jej funkcjonowaniem;

1. stosunkowo niskie opodatkowanie, gdyż dochód opodatkowany jest jako dochód osobisty przedsiębiorcy, co przy umiarkowanym zysku jest korzystne;

2. silniejsza motywacja na ogół związana z pracą “na swoim”;

3. minimalne wymogi prawne, ze względu na uproszczone procedury, co obniża koszty założenia i funkcjonowania firmy;

4. satysfakcja z tytułu uzyskiwanych efektów.

Należy jednak dodać, że forma ta ma też pewne wady, do których zalicza się:

1. brak osobowości prawnej co oznacza, że właściciel osobiście ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania wobec wierzycieli (długi firmy) i odpowiada za nie swoim majątkiem osobistym i majątkiem firmy;

2. ograniczony kapitał - zasoby pieniężne właściciela mogą ograniczać rozwój firmy oraz zdolność do zaciągania kredytów.

Reasumując dotychczasowe rozważania należy zaznaczyć, że osoba fizyczna uczestniczy w obrocie prowadząc działalność we własnym imieniu i na własny rachunek. Ma to swój wyraz w trzech płaszczyznach:

1. Przedmiotowej wyrażającej się tym, że indywidualny przedsiębiorca występuje w obrocie jawnie z imienia i nazwiska, miejsca zamieszkania, miejsca prowadzenia działalności gospodarczej itp.

2. Majątkowej, której wyrazem jest zwarty charakter sfery praw podmiotowych na płaszczyźnie majątkowej, co oznacza, że składniki majątku przedsiębiorstwa a także zobowiązania i długi wchodzą w ogół spraw majątkowych osoby fizycznej.

3. Odpowiedzialności oznaczającej pełną odpowiedzialność całym majątkiem osobistym także za zobowiązania zaciągane przez przedsiębiorstwo.

Wymienione uwarunkowania prowadzenia działalności gospodarczej przez osobę fizyczną w istotnym stopniu wpływają na wybór formy prawnej przedsiębiorczości.

Funkcje gospodarcze i charakter spółek

Na obecnym etapie rekonstrukcji gospodarki dominującym podmiotem gospodarczym są spółki. Pozwalają one na współdziałanie osób dysponujących kapitałem, prowadzące do realizacji wspólnych, najczęściej gospodarczych, celów. Z prawnego punktu widzenia spółka jest umową. Z ekonomicznego punktu widzenia spółka to umowny związek osób (wspólników) i ich kapitałów w celu prowadzenia zarobkowej działalności gospodarczej lub osiągnięcia w innej formie wspólnego celu gospodarczego. Z wyjątkiem dopuszczalnej przez prawo możliwości utworzenia spółki jednoosobowej z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka winna składać się z co najmniej dwóch osób. Z przytoczonej definicji wynikają następujące cechy spółki:

• jest ona umową między wspólnikami;

• wspólnicy wnoszą wkład kapitałowy;

• przedmiotem działalności spółki jest głównie działalność gospodarcza;

• wspólnicy mają wytyczony cel i uzyskują odpowiedni zysk od wniesionego kapitału.

Stronami umowy spółki są wspólnicy, tj. osoby fizyczne lub osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Przedmiotem wkładu kapitałowego może być wniesienie na własność spółki kwoty pieniężnej, jak i wartości rzeczowych (niepieniężnych, np. nieruchomości, wierzytelności) określanych nazwą aportów.

W zależności od przyjętego kryterium podziału można wyróżnić różne rodzaje spółek (tabela 2.1).

Tabela 2.1. Klasyfikacja spółek według różnych kryteriów

Podporządkowanie Istota prawne Spółki – substrat	Spółki prawa cywilnego	Spółki handlowe
Spółki osobowe	Cywilna	Jawna, partnerska, komandytowa, komandytowo-akcyjna
Spółki kapitałowe	_	Z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna

Źródło: opracowanie własn

e

Przyjmując za podstawę źródła prawa rozróżnia się:

I. Spółki cywilne (działające według przepisów art. 860-875 Kodeksu cywilnego) - są to spółki osobowe, nie posiadające osobowości prawnej. Rejestruje się je w urzędzie skarbowym dla celów podatkowych i sądowym rejestrze przedsiębiorstw. Są one formą zorganizowanego współdziałania na podstawie zawartej na piśmie umowy dwu lub więcej osób dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Spółka cywilna jest umową i w związku z tym stanowi zespół wspólników. Nie tworzy jednak jednostki organizacyjnej na tyle wyodrębnionej, ażeby można było mówić o przedsiębiorcy. Z tego względu od 1 stycznia 2001 r. przedsiębiorcą nie jest spółka cywilna, ale jej wspólnicy. Każdy wspólnik, niezależnie od tego czy będzie to osoba fizyczna, czy osoba prawna, jest indywidualnym przedsiębiorcą. Działalność gospodarcza prowadzona jest pod imieniem wspólników związanych umową spółki cywilnej. W ramach umowy wspólnicy mogą nadal prowadzić działalność gospodarczą, będąc związanymi umową spółki cywilnej, ale każdy z nich z osobna będzie podmiotem gospodarczym i będzie w ramach spółki zawierać umowy z kontrahentami.

Każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w tym samym stopniu uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu, chyba że w umowie zostanie ustalony inaczej ten udział. Za zobowiązania spółki odpowiadają solidarnie wspólnicy całym swym majątkiem (wspólnym i osobistym). Majątek łączny spółki stanowią wkłady pieniężne lub rzeczowe wniesione przez wspólników w momencie zawierania umowy spółki oraz majątek uzyskany w trakcie funkcjonowania spółki. Członkowie spółki są opodatkowani podatkiem dochodowym od osób fizycznych, proporcjonalnie do wielkości uzyskanych dochodów w spółce.

Zgodnie z art. 26 kodeksu spółek handlowych (ksh) jeżeli spółka cywilna osiągnęła w każdym z kolejnych dwóch lat obrotowych przychody netto sięgające równowartości co najmniej 400 tys. euro – co określa się jako przedsiębiorstwo większych rozmiarów – wspólnicy takiej spółki są zobowiązani zgłosić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o przekształcenie spółki cywilnej w spółkę jawną. Z dniem 1 stycznia 2001 r. ustała podmiotowość prawna spółek cywilnych.

W stosunku do przedsiębiorstw osób fizycznych spółka cywilna daje pewne korzyści: dodatkowe środki finansowe wnoszone przez wspólników zwiększają możliwości rozwoju przedsiębiorstwa; nowe pomysły i doświadczenia związane z organizacją firmy jakie mogą wnieść wspólnicy; proste i korzystne rozwiązania podatkowe i prawne - tworzy się je podobnie jak przedsiębiorstwa osób fizycznych (wpis do ewidencji) a dochód z działalności jest opodatkowany tylko jako dochód osobisty wspólników.

Natomiast do wad zalicza się: nieograniczoną odpowiedzialność, gdyż każdy ze wspólników ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki; ograniczone zasoby kapitału - ograniczenie to zależy od dochodów spółki, majątku wspólników oraz ich zdolności do zaciągania kredytu; nietrwałość związana z możliwością powstania konfliktów między wspólnikami, co może powodować rozpad spółki.

II. Spółki handlowe unormowane przepisami kodeksu spółek handlowych (ksh) [Dz. U. nr 94, poz. 1037]; ze względu na zakres odpowiedzialności wspólników wobec wierzycieli wyróżnia się:

1. Spółki osobowe - spółka jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna; podstawową ich cechą jest to, że opierają swoją działalność na osobistej pracy wspólników w przedsiębiorstwie spółki.

1. Spółka jawna - jest to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo zarobkowe pod własną firmą we wspólnym imieniu przez dwóch lub więcej wspólników, odpowiadających bez ograniczenia całym swym majątkiem osobistym solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką za zobowiązania wobec wierzycieli. Wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Wspólnik przystępujący do spółki odpowiada także za jej zobowiązania powstałe przed jego wstąpieniem. Majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte w czasie jej istnienia.

Spółka jawna tworzona jest w drodze umowy zawartej na piśmie (forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności). Umowa spółki jawnej winna zawierać: 1) firmę i siedzibę spółki, 2) określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika, 3) przedmiot działalności spółki, 4) czas jej trwania, jeśli jest oznaczony. Spółka wymaga zgłoszenia do rejestru sądowego, przy czym wpis ma charakter deklaratoryjny. Zgłoszenie spółki do rejestru sądowego winno zawierać: 1) firmę, siedzibę i adres, 2) przedmiot działalności, 3) imiona i nazwiska albo nazwy firm wspólników oraz adresy, 4) imiona i nazwiska osób upoważnionych do reprezentowania spółki oraz poświadczone notarialnie wzory ich podpisów.

Spółka jawna nie jest osobą prawną. Posiada zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych. Może we własnym imieniu nabywać prawa (własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe), zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną. W obrocie występuje jako samodzielny podmiot prawa, organizacyjnie i majątkowo wyodrębniony, prowadząc przedsiębiorstwo pod własną firmą.

Prowadzenie spraw spółki jest prawem i obowiązkiem każdego wspólnika, w związku z czym w spółce tej nie występują władze i jej organy. Na mocy umowy spółki lub uchwały wspólników zarząd może przysługiwać tylko niektórym wspólnikom, z tym że nie jest dozwolone powierzanie prowadzenia spraw spółki osobom trzecim, z wyłączeniem wspólników. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników. Wspólnik może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego zawiadamiając o tym wszystkich wspólników lub wspólnika upoważnionego do reprezentowania praw spółki. Każdy ze wspólników ma też prawo z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd, występując do sądu z odpowiednim wnioskiem.

Z tytułu udziału w spółce wspólnik ma prawo do: (1) udziału w zysku za dany rok obrachunkowy; (2) odsetek od udziału w wysokości od 4 do 100%; (3) zwrotu wydatków poniesionych w sprawach spółki.

Zewnętrznym wyróżnikiem spółki jawnej jest nazwa jej przedsiębiorstwa, w której oprócz nazwisk wszystkich wspólników (a przynajmniej jednego) konieczne jest umieszczenie dodatku, że jest to spółka, np. Warsztat Mechaniczny J.Kowalski i Spółka. W spółce jawnej, szczególnym jest obowiązek lojalności oznaczający konieczność powstrzymania się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki;

Cechy spółki jawnej: (1) tworzona jest w celu prowadzenia przedsiębiorstwa zarobkowego; (2) majątkiem spółki dysponują łącznie wszyscy wspólnicy; (3) jest spółką osobową – odpowiedzialność wspólników jest osobista i solidarna; (4) wspólnicy wnoszą wkłady pieniężne, rzeczowe lub świadczenia; (5) majątek spółki stanowią wkłady oraz dobra nabyte w czasie jej trwania.

2. spółka partnerska – jest to spółka osobowa, utworzona przez wspólników zwanych partnerami, w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Nie posiada ona osobowości prawnej. Firma tej spółki winna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera oraz dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę partnerską („i partner” albo „spółka partnerska”) Partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokat, architekt, biegły rewident, broker ubezpieczeniowy, doradca podatkowy, farmaceuta, księgowy, lekarz, lekarz stomatolog, lekarz weterynarii, notariusz, pielęgniarka i położna, radca prawny, rzecznik patentowy, rzeczoznawca majątkowy i tłumacz przysięgły.

Umowa spółki partnerskiej powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, a sama spółka powstaje z chwilą wpisania jej do rejestru sądowego. Wpis ma charakter konstytutywny. Charakterystyczne dla umowy spółki partnerskiej jest to, że zawiera określenie wolnego zawodu wykonywanego przez partnerów w ramach spółki, przedmiot działalności spółki, wskazanie partnerów, którzy godzą się odpowiadać nieograniczenie za zobowiązania spółki, a także wskazać partnerów, którzy reprezentują spółkę, jeśli czynią to tylko niektórzy, firmę i siedzibę spółki oraz czas jej trwania. Prowadzenie spraw spółki partnerskiej może być rozwiązane tak jak w spółce jawnej, tzn. w zasadzie przez wszystkich partnerów, albo w sposób przybliżony do spółki z o.o., czyli przez ustanowienie zarządu. W tym przypadku wspólnikom przysługują uprawnienia podobne do uprawnień rady nadzorczej.

Zgłoszenie spółki partnerskiej do rejestru sądowego winno zawierać dane zawarte w umowie oraz dokumentacje potwierdzającą uprawnienia każdego partnera do wykonywania wolnego zawodu. W przypadku gdy w spółce pozostaje jeden partner lub tylko jeden partner posiada uprawnienia do wykonywania wolnego zawodu związanego z przedmiotem działalności spółki, ulega ona rozwiązaniu najpóźniej z upływem roku od dnia zaistnienia któregokolwiek z tych zdarzeń.

Spółka partnerska jest ułomną osobą prawną. Stosunki wewnętrzne w spółce odpowiadają relacjom między wspólnikami spółki jawnej, przy czym od spółki jawnej odróżnia ją dwa elementy: 1) umowa spółki partnerskiej może przewidywać prowadzenie spraw spółki i jej reprezentację zarządowi, 2) sposób uregulowania odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Występują tu dwie kwestie. Pierwsza dotyczy zobowiązań zaciąganych na ogólnych zasadach w toku normalnej działalności, za które spółka odpowiada solidarnie całym majątkiem wraz ze wspólnikami, których odpowiedzialność majątkami osobistymi ma charakter subsydiarny (art. 22 i 31 ksh). Natomiast druga dotyczy zobowiązań spółki powstałych w wyniku wykonywania wolnego zawodu przez partnerów i stanowi w art. 95 ksh, że partner nie odpowiada za zobowiązania spółki powstałe w wyniku wykonywania zawodu przez pozostałych partnerów oraz zobowiązania powstałe w wyniku działań osób zatrudnionych podlegających kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki.

3. Spółka komandytowa jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie w większym rozmiarze przedsiębiorstwa zarobkowego albo gospodarstwa rolnego pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki wprost i bezpośrednio, bez ograniczenia całym swym majątkiem odpowiada jeden wspólnik (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do wysokości wkładu kapitałowego (sumy komandytowej) i nie ma on prawa reprezentowania spółki. Przez sumę komandytową rozumie się oznaczoną umownie, w pieniądzu, górną granicę odpowiedzialności komandytariusza jego majątkiem osobistym za zobowiązania spółki (art. 105 ksh). Wymaga ona ujawnienia w rejestrze. Komandytariusz może wnieść poza pieniężnym także wkład w całości lub części niepieniężny (art. 107 ksh). Wkładem komandytariusza nie może być natomiast zobowiązanie do wykonania pracy lub świadczenia usług na rzecz spółki ani usługi świadczone przy jej powstaniu. Wkład może być wyższy, równy lub niższy od sumy komandytowej.

Forma tej działalności została przywrócona do polskiego prawa w 1991 r. Jest to forma korzystna do prowadzenia działalności gospodarczej, gdy jedni ze wspólników chcą ulokować kapitał w jakimś przedsięwzięciu i czerpać z tego korzyści, bez obawy o majątek osobisty, a pełną odpowiedzialność wobec wierzycieli przyjmują pozostali wspólnicy, prowadząc i reprezentując spółkę. Komandytariuszem jest z reguły ten wspólnik, który finansuje przedsięwzięcie i odpowiada do wysokości sumy komandytowej. Może on reprezentować spółkę na zasadzie pełnomocnictwa. Ograniczona odpowiedzialność komandytariusza jest wpisywana do rejestru sądowego. Komplementariusz bierze rzeczywisty udział w prowadzeniu spraw spółki. Spółki tego typu są bardzo rzadkie w polskim życiu gospodarczym.

Umowę spółki sporządza się w formie aktu notarialnego i wpisuje do rejestru handlowego. Umowa spółki komandytowej powinna zawierać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot jej działalności, czas trwania, jeśli jest oznaczony, oznaczenie wkładów i ich wartości wnoszonych przez każdego wspólnika, kwotowe oznaczenie zakresu odpowiedzialności każdego komadytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową). Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru.

W nazwie spółki podaje się nazwiska i przynajmniej inicjał imienia jednego lub wszystkich komplementariuszy, z dodatkiem “spółka komandytowa”. Forma spółki komandytowej pozwala elastycznie regulować stosunki finansowe wewnątrz samej spółki. Na podstawie umowy można ustalać sposób uczestniczenia wspólnika-komandytariusza w stratach. Majątek spółki jest indywidualną własnością wspólników.

3. spółka komandytowo-akcyjna – jest to spółka osobowa, mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia za zobowiązania spółki (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki i jest zobowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie. Ta forma organizacyjno-prawna spółki została po raz pierwszy uregulowana w nowym kodeksie spółek handlowych.

Statut spółki sporządzony w formie aktu notarialnego winien zawierać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności, czas trwania spółki, jeśli jest on oznaczony, oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza oraz ich wysokość, wysokość kapitału zakładowego, sposób jego zebrania, wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela, liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, nazwiska i imiona wszystkich komplementariuszy, organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeżeli statut przewiduje ustanowienie rady nadzorczej. Statut podpisują wszyscy komplementariusze założyciele spółki. Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru, po uprzednim podpisaniu przez wszystkich komplementariuszy założycieli spółki statutu w formie aktu notarialnego. Jednym z kapitałów jest kapitał zakładowy w wysokości 50 tys. zł.

Zgody wszystkich komplementariuszy wymagają, pod rygorem nieważności, uchwały walnego zgromadzenia w sprawach: 1) powierzenia prowadzenia spraw spółki jednemu lub kilku komplementariuszom, 2) podziału zysku za rok obrotowy w części przypadającej akcjonariuszom, 3) zbycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części, 4) zbycia nieruchomości spółki, 5) podwyższenia lub obniżenia kapitału zakładowego, 6) emisji obligacji, 7) połączenia lub przekształcenia spółki, 8) zmiany statutu, 9) rozwiązania spółki.

Istnieją dwa organy spółki: walne zgromadzenie, w którym uczestniczą obie kategorie wspólników oraz rada nadzorcza, która tworzona jest obligatoryjnie, jeżeli w spółce jest więcej niż 25 akcjonariuszy. Komplementariusze lub ich pracownicy nie mogą być członkami rady nadzorczej. Zadaniem rady nadzorczej jest sprawowanie stałego nadzoru na działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. W spółkach, w których nie ustanowiono rady nadzorczej, czynności te wykonuje pełnomocnik powołany uchwałą walnego zgromadzenia.

Uchwały walnego zgromadzenia wymagają: 1) rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania komplementariuszy z działalności spółki, 2) udzielenie komplementariuszom prowadzącym sprawy spółki absolutorium z wykonania ich obowiązków, 3) udzielenie członkom rady nadzorczej absolutorium, 4) wybór biegłego rewidenta, chyba że statut daje te uprawnienia radzie nadzorczej, 5) rozwiązanie spółki.

Firma spółki komandytowo-akcyjnej powinna zawierać nazwiska jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna”. Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „S.K.A.”. W przypadku zamieszczenia w firmie spółki nazwiska albo nazwy (firmy) akcjonariusza odpowiada on wobec osób trzecich tak jak komplementariusz.

Reasumując powyższe można wskazać następujące zagadnienia zbliżające spółkę komandytowo-akcyjną do spółek kapitałowych: 1) posiada prawo emitowania akcji, które są obejmowane przez komandytariuszy (akcjonariuszy), 2) umowa spółki powstaje w formie statutu, którego treść określa ksh, 3) odpowiedzialność komandytariuszy za zobowiązania spółki do wysokości wniesionych wkładów na akcje, 4) nie występuje suma komandytowa, 5) istnieją organy spółki podobne do spółek kapitałowych (rada nadzorca i walne zgromadzenie).

2. Spółki kapitałowe - podstawą ich działania jest kapitał złożony z akcji - spółka akcyjna (S.A.) lub z udziałów - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (z o.o.); odpowiadają one za zobowiązania spółki swym kapitałem, czyli wkładem wspólników. Nie wspólnicy więc, a jedynie spółka wchodzi w bezpośrednie stosunki z wierzycielami.

1. Spółka z o.o. może być tworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym i stąd wszystkie spółki z o.o. są przedsiębiorstwami w rozumieniu prawa działalności gospodarczej. Jest ona formą organizowania małych i średnich przedsiębiorstw przez niewielką, lecz nieograniczoną liczbę wspólników, którzy wnoszą wkłady kapitałowe, do wysokości których ponoszą za spółkę odpowiedzialność wobec wierzycieli, gdyż spółka odpowiada za swoje zobowiązania własnym majątkiem. Zasada ta nie dotyczy wspólników wchodzących w skład zarządu, których odpowiedzialność osobista jest nieograniczona. Wspólnikami mogą być osoby fizyczne lub prawne. Ten rodzaj spółek jest najbardziej rozpowszechnioną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Należy ona do spółek kapitałowych, których istotą jest skupianie kapitału niezbędnego do wspólnej realizacji celu gospodarczego. Przepisy prawa dopuszczają powołanie tej formy spółki przez jedną osobę.

Kapitał zakładowy spółki wynosi minimum 50 tys. zł i dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej, nie niższej jednak niż 500 zł. Kapitał ten jest cały czas w posiadaniu spółki, przez okres jej istnienia i nie może zaspokajać jakichkolwiek potrzeb spółki. Stanowi on bowiem fundusz będący gwarancją wypłacalności i jest podstawą uzyskiwania kredytów. Wspólnicy wnoszą jeden lub więcej udziałów. Umowa spółki winna określać liczbę udziałów, które może obejmować jeden wspólnik. Jeżeli wspólnik może mieć więcej niż jeden udział, wszystkie udziały w kapitale zakładowym winny być równe i niepodzielne. Z tytułu udziału w spółce wspólnicy mają prawo do zysku proporcjonalnie do wniesionych udziałów kapitałowych.

Założenie spółki uwarunkowane jest: zawarciem umowy w formie aktu notarialnego; zebraniem kapitału zakładowego; ustanowieniem władz spółki oraz wpisem do rejestru handlowego. Umowa spółki powinna określać: firmę i siedzibę spółki, przedmiot działalności spółki, wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników, czas trwania spółki. Umowa winna być jednocześnie podpisana przez wszystkich wspólników w obecności notariusza. Z chwilą wpisania do rejestru sądowego uzyskuje osobowość prawną.

Zawiązanie spółki wymaga by kapitał zakładowy został zebrany w całości w wysokości oznaczonej w umowie przed zarejestrowaniem spółki. Organy spółki mogą być powołane w samej umowie spółki bądź w drodze odrębnej uchwały wspólników. Organami spółki z o.o. są:

• zgromadzenie wspólników, na którym zapadają uchwały dotyczące wszystkich ważnych spraw spółki, np. zatwierdzenie sprawozdania z działalności, bilansu oraz rachunku zysków i strat, zmiana umowy spółki, zbycie i nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, zbycie lub nabycie nieruchomości. Uchwały są podejmowane w zasadzie zwykłą większością głosów, z tym że wspólnicy dysponują liczbą głosów zależną od liczby wniesionych udziałów;

• rada nadzorcza i/lub komisja rewizyjna powoływana w spółkach, w których kapitał zakładowy przewyższa 500 tys. zł, a wspólników jest więcej niż 25. Do obowiązków rady (komisji) należy nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Do szczególnych obowiązków tych organów należy ocena sprawozdań finansowych w zakresie zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty, a także składanie walnemu zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników z tej oceny;

• zarząd jest organem kierującym spółką i reprezentującym ją na zewnątrz. Składa się z jednego lub większej liczby członków wybranych przez zgromadzenie wspólników. Członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność majątkową za szkody wyrządzone w sposób zawiniony. Każdy członek zarządu może prowadzić bez uprzedniej uchwały zarządu sprawy nie przekraczające zwykłych czynności spółki. Członek zarządu nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może przyjąć dowolną nazwę z dodatkiem “Spółka z o.o.”. Ten rodzaj spółki charakteryzuje się następującymi cechami:

• jest to spółka kapitałowa tworzona w celach gospodarczych przez jedną lub więcej osób;

• kapitał zakładowy dzielony na udziały powstaje z wkładów wspólników;

• odpowiedzialność wspólników ograniczona jest do wysokości wniesionych wkładów;

• spółka posiada osobowość prawną a jej organami są walne zgromadzenie wspólników, rada nadzorcza i/lub komisja rewizyjna oraz zarząd.

b) Spółka akcyjna może być tworzona przez jedną lub więcej osób nie tylko w celu gospodarczym; posiada z reguły większy kapitał, więcej wspólników, których nawet niewielkie wkłady pozwalają na prowadzenie działalności na większą skalę niż spółka z o.o.; podstawą działania spółki akcyjnej jest kapitał akcyjny dzielony na akcje, które przez swą zbywalność i możliwą obecność na giełdzie dają poczucie posiadania rzeczywistych wartości majątkowych.

Kapitał akcyjny spółki jest odpowiednikiem kapitału zakładowego w innych typach spółek i wynosi minimum 500 tys. zł, a dolna granica wartości nominalnej akcji 1 zł. Podstawowymi cechami akcji są: niepodzielność, równość, zbywalność, nieoprocentowanie, inkorporowanie praw wspólnika do udziału w spółce i głosowaniu na walnym zgromadzeniu. Wyróżnia się następujące rodzaje akcji: a) imienne i na okaziciela, b) zwykłe i uprzywilejowane, w szczególności co do prawa głosu, dywidendy i podziału czystej nadwyżki, c) gotówkowe i aportowe. Akcjonariuszem może być osoba fizyczna lub prawna, która nabywa akcje (akcjonariusz). Akcja jest dokumentem wystawionym przez spółkę, stwierdzającym uczestnictwo w spółce. Ma ona znaczenie papieru wartościowego. Z tytułu posiadania akcji akcjonariusze mają prawo do dywidendy, która uzależniona jest od wysokości osiągniętego przez spółkę zysku. Za zobowiązania spółka akcyjna odpowiada tylko swoim majątkiem, wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy. Członkowie zarządu odpowiadają bez ograniczeń za zobowiązania publiczno-prawne i podatkowe.

Statut spółki winien być sporządzony (pod rygorem nieważności) w formie aktu notarialnego. Statut winien zawierać: 1) firmę i siedzibę spółki, 2) przedmiot działalności; 3) wysokość kapitału akcyjnego, sposób jego zebrania, 4) wartość nominalną akcji oraz ich liczbę ze wskazaniem czy są to akcje imienne czy na okaziciela, 5) liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia; 6) imiona i nazwiska lub nazwy podmiotów zakładających spółkę; 4) organizację władz spółki.

Organami spółki akcyjnej są:

• walne zgromadzenie, które podejmuje decyzje dotyczące najważniejszych spraw spółki oraz wybiera pozostałe organy spółki; w szczególności uchwały walnego zgromadzenia wymaga: rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy oraz udzielenie absolutorium członkom organów z wykonania przez nich obowiązków, zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa, jego części lub nieruchomości, emisja obligacji zamiennych; prawo uczestniczenia w walnym zgromadzeniu mają wszyscy akcjonariusze; liczba posiadanych akcji decyduje o liczbie głosów;

• rada nadzorcza, która sprawuje ogólny nadzór na działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należy ocena sprawozdań finansowych w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym oraz wniosków zarządu dotyczących podziału czystej nadwyżki albo pokrycia straty a także składanie walnemu zgromadzeniu corocznych sprawozdań z wyników tej oceny. Rada nadzorcza składa się z co najmniej trzech członków powoływanych i odwoływanych przez walne zgromadzenie, a kadencja jej trwa 5 lat

• zarząd, który jest organem kierującym spółką i reprezentującym ją na zewnątrz. Zarząd składa się z jednego lub większej liczby członków. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza na kadencję 5. lat.

Spółki z o.o. oraz spółki akcyjne w gospodarce rynkowej naszego kraju zyskują na znaczeniu ze względu na następujące korzyści:

• ograniczona odpowiedzialność - w spółkach z o.o. odpowiedzialność udziałowców jest ograniczona do wysokości kapitału zakładowego, za wyjątkiem zobowiązań podatkowych, za które właściciele odpowiadają całym swoim majątkiem; w spółce akcyjnej odpowiedzialność akcjonariuszy ograniczona jest do wysokości posiadanych akcji, co oznacza, że jeśli spółka zbankrutuje, to jej akcje stają się bezwartościowe, ale akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania upadłej firmy;

• możliwość zgromadzenia dużego kapitału;

• łatwość przeniesienia własności - udziałowcy mogą wystąpić ze spółki w drodze pisemnego zbycia udziałów, lub w przypadku spółki akcyjnej przez sprzedaż akcji;

• nieograniczone trwanie własności - w przypadku śmierci właściciela jego udziały przechodzą na spadkobierców.

Oprócz wymienionych korzyści występują również pewne minusy, a mianowicie:

• wysokie koszty związane z organizacją - organizacja spółki z o.o. i późniejsze jej funkcjonowanie wymaga sporządzenia umowy w formie aktu notarialnego, zgłoszenia do rejestru handlowego; w przypadku spółki akcyjnej procedura jest bardziej skomplikowana i wymaga pomocy prawnika;

• podwójne opodatkowanie - spółki płacą podatki od uzyskanego dochodu, a ich właściciele (akcjonariusze, udziałowcy) podatek od uzyskanej dywidendy;

• jawność - spółki akcyjne, których akcje są w obrocie publicznym mają obowiązek udzielania informacji o swojej działalności i sytuacji finansowej każdemu zainteresowanemu, co w określonych sytuacjach może być dla akcjonariuszy pewną niedogodnością;

• oddzielenie własności i zarządzania - w spółkach (głównie akcyjnych) firmą kieruje zatrudniany zarząd zawodowy, którego cele nie zawsze pokrywają się z celami właścicieli.

3. Spółki kapitałowe tworzone z udziałem kapitału zagranicznego (joint venture - wspólne przedsięwzięcie) - tworzą je wspólnie osoby krajowe i zagraniczne w celu uzyskania dochodów z prowadzonej działalności gospodarczej na terytorium Polski. Tworzący je partnerzy są niezależni pod względem ekonomicznym, prawnym i administracyjnym. Osoby zagraniczne mogą tworzyć wyłącznie spółki z o.o. lub akcyjne z siedzibą w Polsce. W przypadku, gdy udział kapitału zagranicznego przekracza 50% wymagana jest zgoda ze strony odpowiednich ministerstw (Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji) na zakup nieruchomości. Utworzenie tego rodzaju spółki w niektórych dziedzinach (obrót nieruchomościami, handel hurtowy importowanymi towarami konsumpcyjnymi, świadczenie pomocy prawnej) wymaga zgody odpowiedniego ministra.

Przedsiębiorstwa spółdzielcze

Spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą. Spółdzielnia może prowadzić działalność społeczną i oświatowo-kulturalną na rzecz swoich członków i ich środowiska. Definicja ta wskazuje na kilka cech konstytuujących spółdzielnię. Podstawowe znaczenie ma zrzeszeniowy charakter spółdzielni, co oznacza że spółdzielnia jest zrzeszeniem osób, a nie kapitału jak spółka akcyjna. Wynikają z tego określone konsekwencje, polegające na tym, że na plan pierwszy wysuwają się członkowie, a fundusz (kapitał) pełni funkcje wspomagające. Kolejną cechą jest dobrowolność zrzeszania się i dobrowolność wystąpienia, co powoduje zmienność składu osobowego i funduszu udziałowego. Do niezbywalnych cech spółdzielni należy też reguła demokracji w zarządzaniu oznaczająca, że każdy członek ma jednakowe prawo głosu, niezależnie od liczby posiadanych udziałów. Z definicji spółdzielni wynika, że jej celem jest maksymalizacja korzyści członków. Wynika z tego, że w centrum uwagi są członkowie i ich przedsiębiorstwa bądź gospodarstwa domowe, a nie spółdzielnia jako odrębny byt.

Spółdzielnie różnią się od innych zrzeszeń dwoma zespołami cech:

1. podwójnym (bimodalnym) charakterem: jest stowarzyszeniem, ale jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą;

2. zespołem specyficznych reguł działania, zwanych zasadami spółdzielczymi., które sprecyzowano następująco: a) zasada dobrowolnego i otwartego członkostwa; b) zasada demokratycznego zarządu; c) zasada ograniczonego oprocentowania udziałów; d) zasada podziału czystej nadwyżki; e) zasada prowadzenia działalności edukacyjnej; f) zasada współpracy międzyspółdzielczej.

Rozróżnia się trzy grupy spółdzielni:

• spółdzielnie użytkowników, tj. spółdzielnie zaspokajające potrzeby gospodarcze członków (świadczące usługi na rzecz członków), ich celem jest maksymalizacja korzyści gospodarstwa domowego, np. spółdzielnie spożywców, spółdzielnie mieszkaniowe, kredytowo-bankowe;

• spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu, z którymi związane są przedsiębiorstwa rodzinne, gospodarstwa rolne, rzemiosło, drobny handel itp. Ich zadaniem jest tańsze zaopatrzenie i lepszy zbyt produkcji ich członków, np. GS „SCh”, rzemieślnicze spółdzielnie zaopatrzenia i zbytu;

• spółdzielnie wytwórcze (pracy) – ich zadaniem jest wytwarzanie dóbr i usług; w spółdzielniach tych członkowie występują w podwójnej roli: są producentami (współwłaścicielami) i jednocześnie pracobiorcami, co oznacza że sami spełniają określone zadania i funkcje. Aktualnie ten rodzaj spółdzielni ma zastosowanie głównie w funkcjonujących rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i spółdzielniach pracy.

Spółdzielnia powstaje w drodze założenia jej przez członków-założycieli i wpisania do rejestru prowadzonego przez sądy rejonowe. Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne i trzech, jeżeli założycielami są osoby prawne. Osoby zamierzające założyć spółdzielnię (założyciele) uchwalają statut spółdzielni oraz dokonują wyboru organów spółdzielni.

Członkiem spółdzielni może być każda osoba fizyczna, mająca zdolność do czynności prawnych. Niektóre statuty w zależności od typu spółdzielni ustalają warunki, jakim powinni odpowiadać członkowie, np. wykonywanie określonego zawodu w spółdzielniach pracy.

Statut powinien określać: oznaczenie nazwy z dodatkiem “spółdzielnia” lub “spółdzielczy” i podaniem jej siedziby; cel i przedmiot działalności oraz czas jej trwania; wysokość wpisowego oraz wysokość i liczbę udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować i wnieść; prawa i obowiązki członków; zasady i tryb przyjmowania członków, wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków; zasady zwoływania walnych zgromadzeń i podejmowania na nich uchwał; zasady i tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni; zasady podziału nadwyżki bilansowej (dochodu ogólnego) oraz pokrywania strat spółdzielni.

W świetle obowiązującego prawa spółdzielczego członkom przysługują następujące prawa: 1/ organizacyjne - udział w ogólnej działalności spółdzielni oraz zebraniach członków, ocenianie na nich działalności spółdzielni i jej organów; bierne i czynne prawo wyborcze; decydowanie o sprawach spółdzielni w sposób zgodny z przepisami ustawy; 2/ majątkowe - korzystanie ze świadczeń spółdzielni w zakresie określonym w statucie; uczestniczenie w podziale nadwyżek spółdzielni; otrzymywanie lub korzystanie z lokalu (w spółdzielniach mieszkaniowych).

Członek spółdzielni winien wypełniać różne obowiązki: 1/ organizacyjne - interesowanie się działalnością spółdzielni, aktywne uczestnictwo w zebraniach i pracach organów samorządu; przestrzeganie statutu i uchwał spółdzielni; 2/ majątkowe - wniesienie wpisowego i zadeklarowanych udziałów; pokrywanie strat do wysokości wniesionych udziałów; troska o dobro spółdzielni, ochrona mienia spółdzielni. Udziały stanowią granicę, do której członek zobowiązuje się pokrywać ewentualne straty spółdzielni. Oprócz udziału pieniężnego w niektórych typach spółdzielni zobowiązuje się członków do wniesienia wkładów rzeczowych lub pieniężnych, np. wkłady ziemi i inwentarza w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych.

Działalność gospodarcza spółdzielni prowadzona jest na zasadach rachunku ekonomicznego przy zapewnieniu korzyści członkom spółdzielni. Zysk spółdzielni po pomniejszeniu o obowiązkowe odpisy (podatek dochodowy i inne obciążenia) stanowi nadwyżkę bilansową, która podlega podziałowi na podstawie uchwały walnego zgromadzenia. Straty bilansowe spółdzielni pokrywa się z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej jego wysokość z funduszu udziałowego i innych funduszy własnych.

Organizacja wewnętrzna spółdzielni oparta jest na zasadzie samorządności. W strukturze organizacyjnej wyróżnia się: 1) organy samorządu spółdzielni; 2) aparat administracyjny spółdzielni; 3) aparat wykonawczy (komórki operatywne). Organami samorządu spółdzielni są: walne zgromadzenie członków, rada nadzorcza i zarząd spółdzielni.

Walne zgromadzenie jest najważniejszym organem spółdzielni, w którym ma prawo uczestniczyć osobiście każdy członek spółdzielni z prawem jednego głosu. Do kompetencji walnego zgromadzenia należą najważniejsze sprawy spółdzielni, a mianowicie:

• wybór członków rady nadzorczej,

• uchwalanie kierunków rozwoju działalności gospodarczej i społeczno-wychowawczej,

• zatwierdzanie sprawozdań i rocznych bilansów,

• decyzje w sprawie podziału nadwyżki bilansowej i pokrycia strat,

• uchwalanie zmian statutu.

W przypadku dużej liczby członków walne zgromadzenie może być zastąpione zebraniem przedstawicieli (zgromadzeniem delegatów) wybranych na zebraniach grup członkowskich.

Rada nadzorcza nadzoruje i kontroluje działalność zarządu spółdzielni oraz czuwa nad właściwym wykonywaniem przez spółdzielnię zadań statutowych. W skład rady wchodzi co najmniej trzech członków spółdzielni.

Zarząd spółdzielni kieruje działalnością spółdzielni oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Zarząd może być wielo- lub jednoosobowy. Wybierany jest najczęściej przez radę nadzorczą lub przez walne zgromadzenie. Zmiany prawa spółdzielczego dopuszczają możliwość powoływania zarządów fachowych – menedżerskich. Istnieje też możliwość powołania zarządu społecznego lub mieszanego społeczno-fachowego. Zakres spraw, które są przedmiotem uchwał zarządu określa statut.

Przedsiębiorstwa państwowe i komunalne

Przedsiębiorstwa sektora publicznego to przedsiębiorstwa, które w całości lub w przeważającym stopniu znajdują się w posiadaniu organów publicznych (państwa, województwa, powiatu i gminy).

Przedsiębiorstwo państwowe to wyodrębniony formalnie z gospodarki narodowej pod względem organizacyjnym, ekonomicznym i prawnym podmiot gospodarczy, posiadający osobowość prawną, utworzony przez upoważniony organ administracji państwowej. Przedsiębiorstwa państwowe tworzone są przez odpowiednie organy administracji państwowej (np. ministrowie, wojewodowie) nazywane organami założycielskimi, które sprawują nadzór nad ich działalnością. Z przedstawionej definicji przedsiębiorstwa państwowego wynika, że jest ono jednostką zdolną do samodzielnego wykonywania zadań na podstawie wyodrębnienia organizacyjnego, terytorialnego, ekonomicznego i prawnego oraz na zasadzie samofinansowania i samorządności.

Wyodrębnienie organizacyjne oznacza, że jest ono wydzieloną z gospodarki narodowej jednostką organizacyjną posiadającą określoną nazwę i siedzibę, określony rodzaj działalności oraz ustalony system zarządzania i strukturę organizacyjną. Przedsiębiorstwem zarządza dyrektor, który reprezentuje je na zewnątrz wobec innych jednostek i instytucji.

Wyodrębnienie terytorialne polegające na rozmieszczeniu budynków i budowli oraz maszyn i urządzeń przedsiębiorstwa na określonym i wydzielonym terenie położonym w jednej lub kilku miejscowościach.

Wyodrębnienie ekonomiczne oznacza samodzielne dysponowanie wydzieloną częścią mienia ogólnonarodowego w postaci środków produkcji, w celu wykonania swych zadań gospodarczych i społecznych oraz pokrywanie swych wydatków z uzyskanych ze sprzedaży wyrobów lub usług przychodów. Samowystarczalność finansowa stanowi istotę wyodrębnienia ekonomicznego a jego konsekwencją jest posiadanie przez przedsiębiorstwo własnego konta w banku, na które przekazywane są należne przedsiębiorstwu środki i pobierane środki na dokonywanie rozliczeń z kontrahentami. Wyposażenie przedsiębiorstwa państwowego w prawo dysponowania majątkiem przydzielonym w momencie założenia i nabytym w trakcie działalności pozwala na zabezpieczenie zobowiązań, ubieganie się o kredyt i zwrot majątku Skarbowi Państwa w momencie likwidacji lub komercjalizacji

Wyodrębnienie prawne jest prawnym wyrazem odrębności organizacyjnej i ekonomicznej. Odrębność prawną przedsiębiorstwo państwowe uzyskuje z chwilą wpisania go do rejestru przedsiębiorstw państwowych w odpowiednim sądzie i wówczas nabywa ono osobowość prawną, czyli staje się osobą prawną będącą podmiotem praw i obowiązków wynikających z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Może więc być pozywane i samo może pozywać.

Wymienione wyżej cechy pozwalają na wyodrębnienie przedsiębiorstw państwowych spośród innych form prawno-organizacyjnych.

Działalność przedsiębiorstw państwowych regulowana jest ustawą z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r., nr 18, poz. 80 – tekst jednolity) która stanowi, że przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się podmiotem gospodarczym, posiadającym osobowość prawną. Są to tzw. zasady funkcjonowania przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwo państwowe jest osobą prawną typu fundacyjnego. Na podstawie wymienionej ustawy oraz ustawy o samorządzie załogi przedsiębiorstwa (Dz. U. 1992, nr 24, poz. 123) przedsiębiorstwo państwowe zostało więc wyposażone w takie atrybuty, jak samodzielność, samorządność i samofinansowanie (tzw. „3 S”).

Samodzielność oznacza, że organy przedsiębiorstwa państwowego są uprawnione do podejmowania decyzji o wszystkich sprawach przedsiębiorstwa i organizują jego działalność, przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum kompetencji organów państwowych sprawujących nadzór jako organ założycielski. Samodzielność przedsiębiorstwa w pewnym zakresie ograniczona jest obowiązującymi przepisami prawnymi, np. dotyczącymi finansowania działalności, opodatkowania oraz tworzenia i wykorzystania niektórych funduszy. Pełną samodzielność ma natomiast przedsiębiorstwo w zakresie dysponowania swoim majątkiem, organizowania wspólnych przedsięwzięć z innymi przedsiębiorstwami, opracowania i zatwierdzania planu swej działalności, a niektóre z nich mogą samodzielnie opracowywać i zatwierdzać swój statut.

Samorządność wyraża się w tworzeniu w przedsiębiorstwie organów samorządu załogi i oddaniem im decyzji w najważniejszych sprawach przedsiębiorstwa. Organy samorządu przedsiębiorstwa wykonują swoje zadania niezależnie od administracji, organizacji społecznych oraz organizacji zawodowych i politycznych.

Samofinansowanie oznacza, że przedsiębiorstwo wyodrębnione ekonomicznie pokrywa bieżące wydatki związane z zużyciem środków produkcji i wynagrodzeniem pracowników z uzyskanych przychodów ze sprzedaży wyrobów i usług. Ponadto z przychodów tych przedsiębiorstwo pokrywa również swoje zobowiązania w stosunku do budżetu państwa (np. podatki) oraz swoich kontrahentów. Z istoty samofinansowania wynika, że po spłaceniu zobowiązań przedsiębiorstwo winno uzyskać nadwyżkę środków finansowych, którą może przeznaczyć na swój rozwój (zakup nowych środków pracy, surowców i materiałów) lub na dodatkowe wynagrodzenia załogi oraz cele socjalno-bytowe.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są ogólne zebranie pracowników (delegatów), rada pracownicza i dyrektor.

Ogólne zebranie podejmuje decyzje dotyczące uchwalania statutu przedsiębiorstwa i zmian w nim, podziału zysku netto w części przeznaczonej dla załogi, zatwierdzania wieloletnich planów itp. Natomiast do kompetencji rady pracowniczej należy m.in. zatwierdzanie rocznych planów działalności, podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji, wyrażanie zgody na łączenie, podział oraz dysponowanie (sprzedaż, dzierżawa, i wniesienie części majątku do spółki), powoływanie i odwoływanie dyrektora.

Z punktu widzenia kompetencji samorządu załogi specyficzną cechą polskiego przedsiębiorstwa państwowego, odróżniającą je od innych form prawno-organizacyjnych, jest oparcie i bezpośrednie wynikanie kompetencji zarządczych nie ze stosunku własności, a stosunku pracy. Stąd też wynikają ogólnie znane trudności z przystosowaniem tych przedsiębiorstw do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej.

Biorąc pod uwagę strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa państwowe mogą być:

• jednozakładowe – stanowi ono najczęściej zwartą terytorialnie całość, samodzielnie gospodarującą i składającą się z jednego zakładu produkcyjnego lub usługowego;

• wielozakładowe – składające się z dwóch lub większej liczby zakładów położonych w różnych miejscach i realizujących odrębne zadania. Zakład to wyodrębniona pod względem techniczno-produkcyjnym i usługowym jednostka organizacyjna nie posiadająca odrębności ekonomicznej i osobowości prawnej.

Ze względu na charakter działalności przedsiębiorstwa państwowe można podzielić na:

• przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych,

• przedsiębiorstwa działające na zasadach szczegółowych, np. PKP, PLL „LOT”,

• przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, które mają za zadanie zaspokajać nieprzerwanie bieżące potrzeby ludności; nie działają one na zasadzie samofinansowania, gdyż celem ich jest zaspokajanie potrzeb społecznych w granicach przyznanych dotacji.

Wyodrębnione z mienia Skarbu Państwa jednostki użyteczności publicznej, niezbędne gminom w ich działalności, stanowią przedsiębiorstwa komunalne, będące szczególną formą przedsiębiorstw. Ich organem założycielskim jest gmina. Są to na przykład przedsiębiorstwa komunikacji lokalnej, zieleni komunalnej, zaopatrzenia w energię cieplną, jednostki kultury fizycznej i rekreacji, gospodarki mieszkaniowej, świadczące usługi kulturalne itp.

Przekształcenia przedsiębiorstw

Współczesne przedsiębiorstwa działają w warunkach dynamicznie zmieniającego się otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego. Stwarza to szereg zagrożeń i szans bytu przedsiębiorstwa. Stąd zachodzi potrzeba ciągłej restrukturyzacji w celu osiągnięcia i utrzymania konkurencyjności w stosunku do otoczenia.

Restrukturyzacja przedsiębiorstw oznacza wszelkiego rodzaju zmiany strukturalne w przedsiębiorstwie dotyczące struktury majątkowej (własności), kapitałowej, organizacyjnej, zarządzania, zatrudnienia, produkcyjno-asortymentowej, rynków zaopatrzenia i zbytu, techniczno-technologicznej itd.

Restrukturyzację przedsiębiorstwa można podzielić na:

1. przedmiotową polegającą na realizacji strategii cząstkowych w zakresie techniki i technologii, do których zalicza się: strategię aktywizacji produkcji, strategię rozwoju wyrobu i konkurencji, strategię produktu, jakości wyrobów itd.

2. podmiotową, która polega na realizacji strategii w zakresie organizacji i zarządzania, ekonomiki oraz rynku; obejmuje ona także przekształcenia prawno-organizacyjne przedsiębiorstwa (własnościowe).

Elementem restrukturyzacji własnościowej przedsiębiorstw jest prywatyzacja, która oznacza zmianę proporcji własnościowych w gospodarce na korzyść sektora prywatnego. W tym znaczeniu prywatyzacja łączy w sobie wynik dwóch procesów:

• przekształcenia dotychczasowego mienia publicznego (państwowego i komunalnego) we własność prywatną (prywatyzacja w wąskim rozumieniu) prowadzone odgórnie przez Agendy Skarbu Państwa oraz administrację gminną;

• powstawanie i rozwój firm prywatnych krajowych i z udziałem kapitału zagranicznego.

Oprócz wyżej wymienionych prywatyzacją określa się również proces komercjalizacji, polegający na upodobnieniu warunków i zasad działania podmiotów publicznych do warunków funkcjonowania sektora prywatnego.

W warunkach polskich w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stosuje się szereg metod, które pozwalają na dobór procedury prywatyzacyjnej do warunków konkretnego przedsiębiorstwa. O wyborze metody decyduje: wielkość przedsiębiorstwa, jego sytuacja finansowa i rynkowa oraz znaczenie gospodarcze. Ponadto poszczególne metody różnią się stopniem zaangażowania w ten proces kapitału prywatnego.

Podstawowym aktem prawnym określającym mechanizm prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych jest ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. 1990 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. 1996, nr 118, poz. 61). Kierunki i mechanizmy przekształceń prawno-własnościowych wyznaczone przywołaną ustawą pozwalają na wyróżnienie dwóch zasadniczych metod prywatyzacji różnych kategorii przedsiębiorstw, tj. prywatyzacji pośredniej (kapitałowej) i prywatyzacji bezpośredniej (likwidacyjnej).

Prywatyzacja pośrednia polega na komercjalizacji, czyli przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, co zmienia formę organizacyjno-prawną głównie w sferze zarządzania. W miejsce dotychczasowych organów pojawiają się organy właściwe dla spółek kapitałowych przewidziane w Kodeksie Handlowym. Tą metodą objęte są przedsiębiorstwa duże, o dobrej kondycji finansowej, które trudno sprywatyzować metodą bezpośrednią. Pełny przebieg tej metody prywatyzacji obejmuje następujące etapy:

• przekształcenie w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa - komercjalizacja

• analiza prawna i ekonomiczno-finansowa spółki,

• restrukturyzacja spółki celem podniesienia jej wartości,

• udostępnienie akcji (udziałów) prywatnym osobom fizycznym i/lub prawnym.

Udostępnienie akcji może nastąpić drogą przetargu na podstawie publicznie ogłoszonej oferty lub w wyniku rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Akcje zbywane są w zasadzie odpłatnie, za wyjątkiem szczególnych przypadków. Specyficznym rozwiązaniem jest preferencyjna sprzedaż (po obniżonej cenie) pracownikom przekształcanego przedsiębiorstwa, do 20% ogólnej liczby akcji.

Prywatyzacja pośrednia jest korzystną metodą ponieważ zapewnia budżetowi państwa znaczne dochody z tytułu sprzedaży akcji (udziałów). Poza tym inwestor strategiczny przyjmuje szereg zobowiązań dotyczących wielkości i struktury produkcji, inwestycji modernizacyjnych, utrzymania określonego stanu zatrudnienia, podniesienia kapitału akcyjnego.

Prywatyzacja bezpośrednia przewidziana jest dla przedsiębiorstw małych i średnich oraz będących w słabej kondycji finansowej. Może być dokonana trzema sposobami (art. 37 ustawy o prywatyzacji): poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa lub jego części, wniesienie mienia do spółki, oddanie na czas oznaczony przedsiębiorstwa lub jego części do odpłatnego użytkowania (leasing prywatyzacyjny). Ten sposób prowadzi najczęściej do powstania spółki pracowniczej, przy czym warunkiem jest zgromadzenie przez pracowników likwidowanego przedsiębiorstwa kapitału zakładowego (akcyjnego) w wysokości co najmniej 20% ogólnej sumy funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa. Przekazanie przedsiębiorstwa lub jego części spółce może nastąpić na podstawie trzech umów: (1) umowy o charakterze leasingowym, (2) umowy najmu lub dzierżawy z opcją sprzedaży zobowiązującą użytkownika do kupna użytkowanego mienia, (3) umowy dzierżawy lub najmu bez opcji sprzedaży.

Każde przedsiębiorstwo w swoim cyklu życia przechodzi przez etapy koniunktury (postępu) i dekoniunktury (regresu). Dekoniunktura może być splotem wielu czynników wewnętrznych (np. nadmierna ekspansja, niedostatek przedsiębiorczości, bieżąca niegospodarność) oraz czynników zewnętrznych (np. zmiany na rynku produktów i rynkach kapitałowych, zmiany prawa gospodarczego). Łączne występowanie tych zjawisk powoduje ogólny kryzys firmy przejawiający się w pogorszeniu wyników ekonomicznych, spadu wartości rynkowej itd.

W zależności od stopnia zagrożenia bytu przedsiębiorstwa można wyróżnić różne sposoby przeciwdziałania tym stanom. Restrukturyzację naprawczą realizuje się poprzez: (1) postępowanie naprawcze, (2) postępowanie układowe i ugodowe, (3) postępowanie upadłościowe, (4) likwidację.

Postępowanie naprawcze jest formą restrukturyzacji jako techniki wykorzystywaną w zarządzaniu strategicznym do poprawy kondycji firmy. Ma ono charakter zespołu przedsięwzięć, które mają na celu jest zlikwidowanie przyczyn zagrożenia. Należy je rozpocząć gdy pojawią się pierwsze poważne objawy pogarszającej się sytuacji firmy, np. pogorszenie się wypłacalności, odmowa kredytowania przez bank, utrata rynku, pogorszenie się wyników ekonomicznych. Postępowanie naprawcze może być prowadzone według dwóch typów; odnowy operacyjnej i strategicznej. Odnowa operacyjna koncentruje się na poprawie docelowych wyników przedsiębiorstwa i działaniach, które do nich prowadzą. Winna ona zapewnić wzrost przychodów, obniżkę kosztów i stanu aktywów. Odnowa strategiczna sprowadza się do zmiany strategii w stosunku do rynku i konkurencji w ramach istniejącego zakresu działania. Prawidłowe postępowanie naprawcze winno mieć charakter gruntownej restrukturyzacji i modernizacji lub innych przedsięwzięć zmierzających do rewizji asortymentu produkcji, poprawy jej jakości, podjęcia działań marketingowych, przyspieszenia wdrożenia nowej techniki i technologii. Zakres i treść zależy od charakteru zagrożenia i jego przyczyn oraz możliwości finansowych i technicznych przedsiębiorstwa. Treść i szansa powodzenia programu naprawczego w istotnym stopniu zależą od momentu podjęcia działań

Postępowanie układowe i ugodowe jest wyrazem restrukturyzacji podmiotowej przedsiębiorstw w zakresie finansów. Ideą przewodnią postępowania układowego i ugodowego jest stworzenie warunków do przetrwania przedsiębiorstwa, które utraciło równowagę finansową. Ma ono na celu: 1) przeprowadzenie procesu oddłużenia firmy, 2) zbudowanie nowego systemu ekonomiczno-finansowego pozwalającego na jednoznaczne wiązanie miejsca powstawania kosztów i tworzenia zysku. Warunkiem rozpoczęcia postępowania układowego lub ugodowego jest zagrożenie przedsiębiorstwa upadłością lub likwidacją. Instytucją prowadzącą postępowanie układowe jest sąd, który rejestruje wierzytelności po uprzednim wezwaniu wierzycieli do ich zgłaszania a podmiotem upoważnionym do zainicjowania postępowania układowego jest dłużnik. Celem postępowania układowego jest redukcja części zadłużenia i złagodzenie warunków spłaty reszty długów wobec wierzycieli. Część wierzytelności, która nie może być objęta postępowaniem układowym nosi nazwę wierzytelności uprzywilejowanych i są to: podatki i świadczenia pieniężne z odsetkami za zwłokę, należności z tytułu umowy o pracę i ubezpieczeń społecznych, ubezpieczeń społecznych, rent i alimentów oraz należności zabezpieczone zastawem lub hipoteką. Bankowe postępowanie ugodowe realizuje te same cele co postępowanie układowe lecz bez udziału sądu. Zakłada ono udostępnienie dłużnikowi nowych kredytów lub gwarancji, zamianę części lub całości długu na akcje w spółce powstałej po przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego oraz dokapitalizowanie banków. Wprowadzone zostało na trzy lata i w 1996 r. możliwość zawarcia ugody bankowej wygasła.

Postępowanie upadłościowe jest postępowaniem sądowym toczącym się przed rejonowym sądem gospodarczym. Trwałe zaprzestanie płacenia długów jest warunkiem wystarczającym do ogłoszenia upadłości osoby fizycznej. W przypadku osoby prawnej upadłość ogłasza się gdy majątek ma mniejszą wartość niż wartość zadłużenia. Celem tego postępowania jest równomierne zaspokojenie wierzycieli z majątku niewypłacalnego dłużnika, przy czym z reguły jest to zaspokojenie częściowe poza wierzytelnościami uprzywilejowanymi. Cechą charakterystyczna prawa upadłościowego jest spieniężenie całego majątku upadłego dłużnika wraz z należącym do niego przedsiębiorstwem, co kładzie kres w sensie ekonomicznym i prawnym dalszej jego działalności gospodarczej. Czynności związane z upłynnianiem masy upadłościowej i zaspokojeniem z niej wierzytelności wykonuje syndyk pod nadzorem sędziego komisarza.

Likwidacja nie musi wiązać się z zagrożeniem upadłością. Może ona wynikać z braku szans rozwoju czy osiągania bieżących zysków, większych korzyści w innych lokatach kapitału itp. Likwidację inicjuje i przeprowadza przedsiębiorca. Likwidację przedsiębiorstwa państwowego wszczyna organ założycielski z własnej inicjatywy lub na wniosek rady pracowniczej. Warunki likwidacji przedsiębiorstwa państwowego są następujące a) działanie ze stratą w ciągu kolejnych sześciu miesięcy, b) sądowy lub administracyjny zakaz działania w dotychczasowych dziedzinach, gdy przedsiębiorstwo nie podejmie innej, c) wniosek zarządu komisarycznego, d) przekroczenie 50% wartości majątku przedsiębiorstwa w obligacjach lub udziałach lub oddanego do dyspozycji innym osobom (np. wydzierżawionego).

W procesie likwidacji przedsiębiorca zachowuje pełnię swoich kompetencji i sam, bądź powołany przez niego likwidator upłynnia majątek przedsiębiorstwa zaspokajając wierzytelności w całości. W przypadku układu czy ugody nie ma już zwykle możliwości pełnego zaspokojenia wierzytelności lecz przedsiębiorca nadal pełni swoje funkcje, zachowuje prawa, a przedsiębiorstwo nie jest likwidowane. Upadłość wywołuje utratę praw przedsiębiorcy, wierzytelności nie są zaspokajane w pełni ale pod przymusem sądowym.

4