Europejskie prawo sądowe

I wykład

Prof. dr hab. W. Klyta

16.02.2013

1. Proces cywilny jest ciągle traktowany jako dodatek do prawa cywilnego materialnego. Opracowania jemu poświęcone mają raczej za zadanie wyjaśnienie problemów praktycznych aniżeli całościowe opracowanie tej problematyki. Jednak w staraniach zmierzających do harmonizacji prawa to kodeksy postępowania cywilnego wyprzedziły kodeksy cywilne. I tak niemiecki kodkes postępowania cywilnego z 1877r. wyprzedził o prawie ćwierć wieków niemiecki kodeks cywilny, kótry wszedł w życie 1 sytcznia 1900r. Także ustawodawca włoski u początków państwowości uchwałił już 1865r. wraz z pierrwszym włoskim kodkesem cywilnym kodeks postępowania cywilnego. Także w Polsce 1932r. przyjęto jednolity kodeks postępowania cywilnego natomiast prawo cywilne, za wyjątkiem prawa zobowiazań i prawa handlowego rozumianego jako odrębna gałęź prawa nie było do końca ujednolicone.

2. Przez długie lata komisja europejska nie podejmowała starań zmierzających do unormowania aspektów transgraniczego postępowania cywilnego koncentrując się na harmonizacji prawa ochrony konsumenta. Dopiero pod koniec lat 90 ubiegłego wieku poświęcono więcej uwagi europejskiemu postępowaniu sądowemu wydając 10 rozdporządzeń normujących z reguły niektóre jego aspekty takie jak: właściwość, sądów juryzdykcja, czy właściwość w sprawach międzynarodowych uproszczenie postępowań toczących się przed jednym z sądów przyjmjujące formę doręczania pism czy przeprowadzania dowodów unormowanie aministracyjnych aspektów skuteczności tytułu egzekucyjnego czy też usprawnienie postępowań upadłościowych obejmujących większe obszary niż obszar jednego państwa. W tym natłoku regulacji odnaleźć można coś co stanowi swoisty próbny balon, papierek laki... badający możliwość stworzenia ram dla prawdziwie europejskiego, spornego, kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a wiec regulacji wykraczających po za wyżej opisane 9 aktów prawnych.W postaci rozporządznia 861/2007 z 11 lipca 2007r. weszło ono w życie 1 stycznia 2009r. Zakres zastosowania tego aktu jest różnie oceniany w kompetentnych opracowaniach podaje się, iż obejmuje on 1/4 % wszystkich unijnych transgranicznych postępowań sądowych. W tym kontekście cieszy się niewielkim zainteresowaniem w nauce u nas na jego temat nie wiele napisano podobnie jak w Niemczech.

Efektywność, dostępność, łatwość, brak generowania kosztów to cele określone w punkcie 7 preambuły czy motywów do rozporządzenia, którym mają przyświecać jego regulacje. Inaczej mówiąc wierzyciel za rezygnacje z tradycyjnych gwarancji procesowych uzyska w sposób szybki i stosunkowo tani wyrok zasądzający należne mu roszczenie. Jak dotychczas ta zasada proporcjonalności nie została urzeczywistniona. Drugim fundamentem tego aktu jest pisemność. Wedle punktu 14 motywów postępowanie ma charakter pisemny, wyjątki od niego mogą nastąpić na wniosek strony który może zostać oddalony przez sąd lub wtedy gdy sąd tak uzna. Wreszcie postępowanie w sprawie dochodzenia drobnych roszczeń cechuje konieczność użycia przynajmniej przez powodu formularza. Idea jest następująca: przejrzysty i znormalizowany formularz opisany w załączniku 1a do rozporządzenia ma zminimalizować ryzyko związane z nieznajomością języka sądu do którego pozew się ten kieruje. Nazwiązano do wzorców angielskich przy czym formularz A z załącznika I, który ma ucieleśniać pozew liczy sobie aż 6 stron Skomplikowane formularze nie będą mogły być wypełnione bez udziału prawnika, a dla znacznej liczby potencjanych powodów sama konieczność ich wypałniania będzie odstraszać.

Prawodawca unijny zdecydował się na znany teorii procesu podział na zwykłe postepwoanie cywilne z reguły skomplikowane i postępowanie uproszczone z reguły szybsze, odformalizowane, wysępował on już w prawie rzymskim, znany jest prawu francuskiemu, niemieckiemu, a współcześnie angielskiemu. Wedle art. 2 rozporządzenia ma ono zastosowanie do spraw cywilnych wnoszonych do dowlnego sądu w przypadku gdy wartość przedmiotu sporu z wyłączeniem wszystkich odsektek, poniesionyh przez podwoda wydatków i nakładów nie przekracza 2 tysięcy euro. W poszczególnych państwach ta granica postawiona jest z reguły niżej wynosi 600 lub 900 euro, ale w Angli wynosi 5 albo 7 tysięy funtów. Można się zastanawiać nad zasadnością takiego podziału

- po pierwsze - w krajach takich jak Polska równowartość 2 tys. euro to znaczna kwota, a takich jak Niemcy to tylko 1/4 społeczeństwa zarabia więcej netto niż 2 tys. euro.

- z drugiej strony, sama granica kwotowa bez bliższego sformułowania podstawy roszczenia wydaje się mało atrakcyjna. Rozporządzenie ma charakter opcjonalny czyli nie musi być stosowane wówczas gdy sprawa cywilna wykazuje związek za granicą ustalany w chwili wpływu formularza zawierającego pozew do sądu i ten związek polega na tym, że jedna ze stron czyli pozew lub pozwany ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w innym państwie niż sąd rozpatrujący sprawę. Postepowanie podlega prawu państwa w którym mieści się sąd właściwy do rozpoznania sprawy zainicjowanej wniesieniem pozwu.

Postępowanie jest postępowaniem pisemnym, jest możliwość prowadzenia postępowania ustnego jednakże skorzystanie z nich jest usankcjonowane kryterium czasu i kosztów. Twórcą omawianego aktu ulegli czarowi, magii przepisów wyznaczajacych sztywne terminy na dokonanie określonych czynności procesowych.

Efektywność tego typu konstrukcji jest niewielka. Należy brać pod uwagę określoną kulturę prawną, wykształcenie, możlwiosci organizacyjne, personalne sądowictwa w danym kraju. Sama wiara, ze sztywne terminy przyspieszą postępowanie jest dość naiwa i trąci średniowiecznym precesem.