Kodeks cywilny. Komentarz
red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski
Rok wydania: 2008
Wydawnictwo: C.H.Beck
Wydanie: 5
Komentowany przepis
Art. 358. [Zasada walutowości] § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim.
§ 2. (skreślony)
1. Zobowiązanie pieniężne jest szczególnym rodzajem zobowiązania, w którym przedmiotem świadczenia jest określona suma pieniężna. Ustawodawca polski przyjął zasadę, według której zobowiązania pieniężne na obszarze Polski mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim (zasada walutowości).
2. System pieniężny obowiązujący w Polsce reguluje ustawa z 7.7.1994 r. o denominacji złotego (Dz.U. Nr 84, poz. 386 ze zm.). Jego ramy prawne tworzą także: ustawa z 27.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz.U. z 2005 r. Nr 1, poz. 2 ze zm.); ustawa z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.); ustawa z 27.7.2002 r. - Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm.).
3. Komentowany przepis przewiduje równocześnie możliwość wprowadzenia wyjątków od wyżej opisanej zasady w przepisach szczególnych. Przepis art. 358 nie wyłącza możliwości skutecznego zobowiązania się do świadczenia pieniężnego w innej walucie niż pieniądz polski, jeżeli jest to wyjątkowo przez ustawę dopuszczone. Zobowiązanie pieniężne w pieniądzu polskim stanowi tylko regułę, od której są możliwe wyjątki (orz. SN z 29.11.1980 r., I PRN 76/8, niepubl.). Postanowienia KC nie zawierają natomiast żadnych ograniczeń w odniesieniu do możliwości wyrażania zobowiązań pieniężnych poza obszarem Polski w walutach obcych.
4. Zaciąganie zobowiązań pieniężnych oraz dokonywanie zapłaty w walutach obcych jest przedmiotem tzw. obrotu dewizowego, regulowanego przepisami Prawa dewizowego (ustawa z 27.7.2002 r. - Prawo dewizowe (Dz.U. Nr 141, poz. 1178 ze zm.). Ustawa określa obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju, a także działalność gospodarczą w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwa w ich kupnie i sprzedaży (art. 1). Przepisy ustawy wyróżniają dwie kategorie podmiotów uczestniczących w obrocie dewizowym - "rezydentów" i "nierezydentów". Rezydentami są: 1) osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju, a także inne podmioty mające siedzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu; rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez nierezydentów; 2) polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych. Nierezydentami w rozumieniu ustawy są: 1) osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą, a także inne podmioty mające siedzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu; nierezydentami są również znajdujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów; 2) obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne i organizacje międzynarodowe, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych. Nierezydenci z krajów trzecich to osoby fizyczne, osoby prawne oraz inne podmioty, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu, mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w krajach trzecich. Nierezydentami z krajów trzecich są również znajdujące się w tych krajach oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów lub nierezydentów z innych krajów.
Za obrót dewizowy w rozumieniu ustawy uważany jest obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju. Natomiast obrotem dewizowym z zagranicą jest: 1) zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować dokonywanie między rezydentem i nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także wykonywanie takich umów lub czynności; 2) zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym z zagranicą, a także wykonywanie takich umów; 3) dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz nadsyłanie z zagranicy do kraju (art. 2 ust. 1 pkt 17).
5. Zobowiązanie, którego świadczeniem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, może być wykonane przez świadczenie w złotych polskich (por. orz. SN z 18.1.2001 r., V CKN 1840/00, OSNC 2001, Nr 7-8, poz. 114; zob. jednak także wcześniejsze orz. SN z 12.12.1997 r., II CKN 512/97, OSNC 1998, Nr 6, poz. 105 wyrażające pogląd przeciwny).
6. Obrót dewizowy, znacznie zliberalizowany w ostatnich latach m.in. w wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, wciąż jeszcze podlega pewnym istotnym ograniczeniom.
7. Świadczenie odszkodowawcze powinno być wyrażone w pieniądzu polskim także wówczas, gdy w zobowiązaniu podstawowym przedmiotem świadczenia była waluta obca (orz. SN z 29.11.1990 r., I CR 371/90, OSN 1991, Nr 10-12, poz. 133).
8. Zasada nominalizmu odnosi się także do zobowiązań pieniężnych wyrażonych w obcej walucie (uchw. SN z 13.3.1992 r., I PZP 14/92, OSN 1993, Nr 9, poz. 160).
9. Jeżeli zobowiązanie pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej wyrażone jest od chwili powstania określoną sumą polskich pieniędzy, której wysokość zostaje zmieniona na podstawie art. 3581 § 3 przez sąd stosujący klauzulę dewizową (kurs waluty obcej), to waloryzacja taka nie narusza zasady walutowości (orz. SN z 5.12.1997 r., I CKN 558/97, OSN 1998, Nr 7-8, poz. 112).
10. Wierzytelność pieniężna zabezpieczona zastawem rejestrowym może być wyrażona w pieniądzu polskim lub w walucie obcej (art. 5 ustawy z 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Dz.U. Nr 149, poz. 703 ze zm.). Ustalenie wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym musi jednak nastąpić zgodnie z komentowanym przepisem.
11. Wprowadzona ustawą z 14.2.2003 r. (Dz.U. Nr 49, poz. 408), która weszła w życie 25.9.2003 r., zmiana do art. 358 ma charakter wyłącznie redakcyjny. Mimo wielu wcześniejszych nowelizacji, prawdopodobnie przez przeoczenie, nie zastąpiono wcześniej zwrotu "Polska Rzeczpospolita Ludowa" wyrazami "Rzeczpospolita Polska".
Brzozowski