Wolne Miasto Gdańsk
1. Istniało w okresie międzywojennym pod ochroną Ligi Narodów.
2. Utworzone zostało 15 listopada 1920 roku w wykonaniu jednego z postanowień traktatu wersalskiego. Artykuły te ustanawiały:
- granice miasta
- obywatelstwo miasta Gdańska dla osób tam zamieszkałych
Terytorium
1. Po 1920 roku Wolne Miasto dzieliło się na następujące jednostki administracyjne:
Powiaty miejskie (Stadtkreise)
Powiaty ziemskie (Landkreise)
Gdańsk-Niziny
Gdańsk-Wyżyny
Wielkie Żuławy (z siedzibą w Nowym Dworze Gdańskim)
2. W skład Wolnego Miasta wszedł powiat grodzki Gdańsk oraz większe części ówczesnych powiatów: Gdańsk-Wyżyny i Gdańsk-Niziny, jak również niewielkie fragmenty powiatów wejherowskiego, tczewskiego, elbląskiego, malborskiego, kościerskiego i kartuskiego.
3. 24 grudnia 1920 roku nastąpiła niewielka korekta granic Wolnego Miasta polegająca na ponownym włączeniu do Niemiec (do powiatu elbląskiego) z obszaru ówczesnej gminy Przebrno miejscowości Kępiny Wielkie i majątku Wężowiec.
4. Wolne Miasto w tych granicach miało powierzchnię 1893 km² (wyłączając wody portowe).
Ludność
1. Wolne miasto Gdańsk w 1934 liczyło 408 tys. mieszkańców. Ilościowo przeważała ludność niemiecka, Polacy stanowili według różnych danych od 3 do 11% obywateli.
System prawny, stosunki zewnętrzne
1. Wolne Miasto Gdańsk miało własną konstytucję (zatwierdzaną przez Ligę Narodów), hymn, parlament (Volkstag), będący organem ustawodawczym, oraz Senat, stanowiący władzę wykonawczą. Kompetencje władz gdańskich były jednakże w wielu dziedzinach ograniczone na rzecz Ligi Narodów (której reprezentantem na terenie WMG był Wysoki Komisarz) i Polski, którą reprezentował Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej. Językiem urzędowym był język niemiecki, lecz dokumenty wysyłane do Polaków i Kaszubów zamieszkujących WMG miały dołączane tłumaczenie na język polski.
2. 17 listopada 1920 roku uchwalono konstytucję Wolnego Miasta Gdanska.
Konwencja polsko-gdańska ( konwencja paryska)- 9 listopada 1920
1. Polska odpowiadała za prowadzenie spraw zagranicznych i ochronę interesów obywateli Wolnego Miasta Gdańska za granicą, zawieranie umów międzynarodowych w imieniu Wolnego Miasta, zgodę na zaciąganie zagranicznych zobowiązań kredytowych przez Wolne Miasto, oraz rejestr statków pływających pod gdańską banderą.
2. Terytorium Wolnego Miasta należało do obszaru celnego Rzeczypospolitej Polskiej, a kontrola celna była prowadzona przez polskich funkcjonariuszy celnych zarówno na granicy Wolnego Miasta z Niemcami, jak i na granicy morskiej.
3. Polska miała zapewnione prawo do bezpośredniego eksportu i importu towarów przez port gdański, posiadania własnej służby pocztowej, telefonicznej i telegraficznej, była właścicielem kolei na obszarze Wolnego Miasta (z wyjątkiem linii tramwajowych).
4. Ustanowiono wspólną polsko-gdańską Radę Portu i Dróg Wodnych Gdańska.
Gospodarka
1. Wolne Miasto Gdańsk znajdując się w obrębie granicy celnej II Rzeczypospolitej pozostawało jednocześnie - zgodnie z konwencją polsko-gdańską - poza zasięgiem terytorialnym polskich służb podatkowych.
Położenie lidności polskiej
1. Dla Polaków utworzono specjalne szkoły "mniejszościowe", utrzymywane przez Senat Wolnego Miasta Gdańska, które stały na bardzo niskim poziomie, m.in. na skutek niskiego poziomu finansowania z budżetu miasta. W odpowiedzi na to Polacy utworzyli własne szkolnictwo, powołując 26 listopada 1921 Macierz Szkolną w Gdańsku. W 1933 powstał Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku.
Wolne Miasto pretekstem wybuchu II wojny światowej
1. Po dojściu narodowych socjalistów do władzy w 1933, NSDAP zyskała istotny wpływ na Senat, który zaczął coraz bardziej ograniczać gwarantowane Polsce przez Ligę Narodów uprawnienia. Skutkiem tego było nasilenie antypolskich prowokacji, likwidacja opozycyjnych wobec NSDAP partii politycznych i represje wymierzone w gdańskich Żydów. W 1938 władzę w Wolnym Mieście Gdańsku faktycznie przejęła NSDAP, co nasiliło hitleryzację tego miasta, forsowaną przez czołowych działaczy narodowosocjalistycznych.
2. Dla Polaków już 2 września 1939 utworzono obóz koncentracyjny w Stutthof. Obóz w Stutthof od 1941 stał się także miejscem kaźni Żydów i przedstawicieli innych narodowości.
Sytuacja polityczna i prawna Gdańska po 1945 roku
1. Teren Wolnego Miasta Gdańska został dekretem z 30 marca 1945 przyłączony do województwa gdańskiego, a ustawą z dnia 11 stycznia 1949 razem z poniemieckimi ziemiami scalony z nową polską administracją państwową.