126





KONCEPCJA KULTURY









Pojęcie „kultura” kształtowało się stopniowo, wraz ze świadomością człowieka odkrywającego wokół siebie różnice kulturowe. Kultura wyodrębniona została z natury, wraz ze spostrzeżeniem, iż są rzeczy, które ludzie potrafią zmieniać, kształtować, czynić innymi w przeciwieństwie do tych, na które nie mamy wpływu, związanych właśnie z pojęciem „natury”. Na kulturę bowiem składają się działania celowe wymuszające na rzeczywistości przyjęcie pewnej postaci, która inaczej by nie zaistniała i nie pojawiła się bez odpowiedniego działania. Mówiąc więc o kulturze, mamy na myśli zastępowanie porządku naturalnego porządkiem wcześniej zaplanowanym. Kultura zaprowadza ów porządek i uznaje go za wartościowy, gdyż z pojęciem tym wiąże się nierozerwalnie hierarchia wartości1. Najpełniejsza koncepcja kultury, jaka została po raz pierwszy sformułowana, wywodzi się z nurtu myśli ewolucjonistycznej z drugiej połowy XIX w. Autorem tej pierwszej w pełni akceptowanej dla współczesnej socjologii definicji jest Edward Burnet Tylor: „Kultura to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenie, sztukę, prawo moralność, obyczaje i wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczności”2.

Obecnie termin „kultura” należy do grona najważniejszych pojęć funkcjonujących na gruncie wszystkich nauk humanistycznych, także socjologii, w której dla problematyki badań nad kulturą wyodrębniono specjalną poddyscyplinę- socjologię kultury. Swoim obszarem zainteresowań obejmuje ona między innymi religię, moralność, wiedzę wychowanie, oświatę, języki czy sztukę3.

Już tylorowska definicja kultury akcentowała jej bezpośredni związek ze społeczeństwem. I to stanowisko przetrwało do tej pory; socjologia traktuje kulturę jako zjawisko społeczne. Właśnie ze względu na swój społeczny charakter kultura nigdy nie jest jednolita w obrębie danego społeczeństwa, istnieje wiele różnic kulturowych związanych z rolami społecznymi pełnionymi przez mężczyzn, kobiety, ludzi należących do różnych grup wieku i zawodu, do określonych stowarzyszeń czy grup kulturowych, które określa się często mianem podkultury. Wpływ społeczeństwa na kulturę jest do tego stopnia determinujący, że o ile można sobie wyobrazić społeczeństwo bez kultury, o tyle istnienie kultury bez społeczeństwa jest niemożliwe4. Na ten społeczny aspekt zjawiska kultury zwraca między innymi uwagę Stefan Czarnowski, który twierdzi, że „ kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń”5. Socjologiczne rozumienie kultury jest według mnie związane z analizowaniem jej wzajemnych relacji przebiegających między kulturą a społeczeństwem na płaszczyźnie społecznych uwarunkowań powstawania, trwania i rozwoju kultury.

Główna reprezentantka polskiej socjologii kultury, Antonina Kłoskowska, uważa, że wszelkie zjawiska kulturowe mają charakter społeczny, ponieważ są uwarunkowane istnieniem współżyjących społecznie zespołów ludzkich. Zarówno podmiotem jak i przedmiotem kulturalnie określonych działań są sami ludzie, a wpływ kultury odnosi się w tym wypadku nie do żadnych innych wartości lub substancji i wartości, ale do stosunku ról i układów ludzi w ich wzajemnych powiązaniach6. Konsekwencję takiego stanowiska jest wprowadzenie w podziału na kulturę bytu, kulturę społeczną i kulturę symboliczną, przy czym tę ostatnią uczyniła Kłoskowska głównym przedmiotem socjologii kultury. W takim rozumieniu socjologia kultury jest nauką semiotyczną, skupiającą się na relacjach między działaniami ludzkimi a ich odzwierciedleniem w zjawiskach kulturowych. Na kulturę bytu składają się narzędzia, wytwory i działania, które Kłoskowska określa mianem instrumentalnych, czyli związanych z produkcją, dystrybucją i konsumpcją dóbr. Kultura społeczna natomiast obejmuje wszystkie wzory interakcji, a więc wszelkie stosunki społeczne i układy ról pełnionych przez osoby pozostające ze sobą w interakcji. W skład kultury symbolicznej wchodzą znaki i wartości.7 Kultura społeczna dla Kłoskowskiej nie pokrywa się ściśle z kulturą duchową – znaki i wartości przenikają bowiem wszystkie dziedziny ludzkiej aktywności. Wśród tych dziedzin kultury są takie, które cechuje swoisty przerost funkcji symbolicznych nad funkcjami użytecznościowymi np. religia, sztuka, rytuał, literatura, mit – niektórzy socjologowie stoją na stanowisku, że właśnie tą dziedzinę uważać należy za główny przedmiot badań socjologa. Do podstawowych obecnie zagadnień badawczych socjologicznej teorii kultury zaliczyć należy szeroko rozumianą problematykę autoteliczności kultury i jej instrumentalno – użytkowe znaczenie społeczne8.

Socjolog badający kulturę określonej zbiorowości powinien określić czy interesuje go całokształt wzorów grupy, czy jedynie wzory dla niej specyficzne, inaczej mówiąc musi dokonać zakreślenia granic zjawiska „kultury grupy”. Z metodologicznego punktu widzenia niezależnie od tego czy obszar badawczy kultury danej grupy obejmuje jedynie składające się na nią wzory zachowań, czy ponad to też ich materialne korelaty; czy pod uwagę brane są jedynie jej cechy specyficzne, czy wszystkie cechy ją charakteryzujące – tak rozumiana kultura jest własnością pewnej zbiorowości ludzkiej i wyznacza ona sposób myślenia i zachowania jej członków9. Socjologiczne spojrzenie na kulturę niesie ze sobą silny jej związek z „ludzkim podłożem”. W literaturze przedmiotu można spotkać się ze stanowiskiem, iż sposoby pojmowania i badania zjawisk kulturowych dzieli się na dwie zasadniczo odmienne grupy. W pierwszym wypadku wychodzi się z założenia, że kultura jest pewną właściwością ludzkich zbiorowości i obejmuje te cechy, które wyróżniają zbiorowość ludzką od innych zbiorów organizmów społecznie nie ukształtowanych, nie powiązanych w system stosunków społecznych. Czasem do kultury włącza się jedynie wzory zachowania i myślenia – takie stanowisko zajmował S. Ossowski – traktując przedmioty materialne powiązane z owymi wzorami jako materialne jej korelaty. Według S. Ossowskiego istnieją więc dwie warstwy zjawisk kulturowych: jedna z nich stanowi kulturę we właściwym sensie tego słowa, druga zaś jest z niż jedynie skorelowana.

Odmienne podejście reprezentowane jest między innymi w pracach S. Czarnowskiego. Postulował on włączenie do kultury zarówno wzorów myślenia i zachowania, jak i przedmioty materialne związane z tymi wzorami systemem grupowych znaczeń. Tak więc, na przykład motocykl czy egzemplarz „Pana Tadeusza” dla Ossowskiego jest korelatem pewnych ludzkich dyspozycji wchodzących do kultury, zaś dla Czarnowskiego elementem kultury.10

Istotne w rozważaniach nad socjologiczną koncepcją kultury jest wprowadzone przez A. Kłoskowską pojęcie trzech układów kultury. Do pierwszego zalicza kultury pierwotne i chłopskie, które charakteryzuje przewaga styczności bezpośrednich i nieformalnych. Drugi układ kultury oparty jest również na stycznościach bezpośrednich, ale przy równoczesnym występowaniu kontaktów formalnych pomiędzy ludźmi, którzy występują w stosunku do siebie w ściśle określonych rolach. Zachodzące tu pomiędzy osobnikami interakcje przybierają charakter zinstytucjonalizowany, nie są dowolne i przypadkowe. Rola nadawcy jest zazwyczaj trwała /nauczyciel wobec ucznia, aktor wobec widza, lekarz wobec pacjenta/, rola odbiorcy nie jest równie trwała, ale wiąże się ze znacznie ściślejszym zespołem oczekiwań niż w przypadku pierwszego układu kultury. Trzeci układ kultury opiera się głównie na środkach pośredniego przekazu. Ten typ kontaktów stwarza jednak tak swoisty typ komunikowania, że powołał do życia zupełnie odrębną dziedzinę wiedzy, jaką stanowią badania nad kulturą masową. Trzeci układ kultury nigdy nie występuje samodzielnie i nie eliminuje pozostałych z zakresu doświadczenia grup ludzkich i jednostek. Przedmiotem badań niezbędnym do poznania mechanizmu kultury współczesnej jest według Kłoskowskiej właśnie owo zazębianie się i wzajemny stosunek trzech układów11. Właśnie tym badaniom socjologia kultury /często utożsamiana niesłusznie wyłącznie z badaniami nad kulturą masową/ zawdzięcza swój dynamiczny rozwój.

Każde społeczeństwo wytwarza właściwy dla siebie system znaków będący w pełni zrozumiały tylko dla jego członków. Ten system znaków służący międzyosobowe komunikacji to kultura, sieć elementów tworząca kody znaczeniowe zrozumiałe dla tych, którzy nadają im znaczenie i się nimi posługują w codziennym życiu. Dla osób spoza społeczeństwa nawet przedmioty i czynności odgrywające w nim ważną role mogą być częściowo, a nawet całkowicie niezrozumiałe. Ta sieć znaczeń jest dziełem procesu pokoleniowego, a jej powiązania z osobami nią się posługującymi decydują o osobowym charakterze kultury. I dlatego kultura każdego społeczeństwa czy każdej grupy jest taka, jakimi są ich członkowie, a ich cechy osobowościowe natomiast są takie, jaka jest ich kultura. Kultura jako zjawisko dynamiczne cechuje się tym, że w pewnych okresach te same jej elementy mogą być bardzo żywe, w innych zaś mogą nawet odchodzić w zapomnienie. Poza istniejącymi, dziedziczonymi pokoleniowo elementami kultury, społeczeństwo tworzy także nieustannie elementy kultury nowe i nowe powiązania istniejących elementów. Dzięki temu komunikacja między osobowa wciąż wyraża się w nowych formach i utrwala w nowych wytworach /np. internet/. Istnienie kultury jest warunkowane istnieniem życia społecznego, w ramach zbiorowości kultura funkcjonuje w czasie i przestrzeni, czyli ulega dyfuzji lub też jest kumulowana na drodze gromadzenia doświadczenia w procesie przekazu pokoleniowego12.















Bibliografia




  1. Zygmunt Bauman, Socjologia, Poznań 1996, Zysk.

  2. Stefan Czarnowski, Wybór pism socjologicznych, Warszawa 1982.

  3. Marian Filipiak, Socjologia kultury, Lublin 1996, Wyd. UMCS.

  4. Antonina Kłoskowska, Socjologia kultury, Warszawa 1983, PWN.

  5. Antonina Kłoskowska, Współczesne tendencje w dziedzinie socjologii kultury, [w:] Orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii (W. Kwaśniewicz – red.), Kraków 1990

  6. Stanisław Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970.

  7. Ewa Nowicka, Świat człowieka – świat kultury, Warszawa 1991, PWN.

  8. Barbara Olszewska – Dyoniziak, Zarys antropologii kultury, Kraków 1996, Wyd. UJ



1 Z. Bauman, Socjologia, Poznań 1996, Zysk i S-ka, s.148-149

2 E. B. Tylor, Primitive Culture – cyt. za: A. K ł o s k o w s k a. Socjologia kultury, Warszawa 1981, PWN, s. 19-20

3 Tamże, s. 12-13

4 B. Olszewska-Dyoniziak, Człowiek – kultura – osobowość, Kraków 1991, Uniwersytet Jagielloński, s. 29

5 S. Czarnowski, Wybór pism socjologicznych, Warszawa 1982, s. 240

6 A. Kłoskowska, Socjologia kultury, Warszawa 1981, PWN, s.111

7 A. Kłoskowska Socjologia kultury, Warszawa 1981, PWN, rozdz. 5 i 6.

8 A. Kłoskowska, Współczesne tendencje w dziedzinie socjologii kultury, w: Orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii, W. Kwaśniewicz (red, Kraków 1990, s.123

9 S. Nowak, Metodologia badań socjologicznych, Warszawa 1970, s. 54-60

10 M. Filipiak, Socjologia kultury, Wyd. UMCS, Lublin 1996, s. 11-12

11 A. Kłoskowska, Socjologia kultury, s. 328

12 E. Nowicka, Świat człowieka – świat kultury, Warszawa 1991, PWN, s. 60.

2




Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
126
Mazowieckie Studia Humanistyczne r1996 t2 n1 s113 126
126 421302 pracownik lombardu
K Wiech i J Kalmuk 126 136 allelopatia
cyw1 skrypt zobowiazania id 126 Nieznany
98.126.839-GEOTECHNICZNE WARUNKI POSADAWIANIA OBIEKTÓW BUDOWLANYCH, PRAWO BUDOWLANE
126
126 127id 14103 Nieznany (2)
22jfmt 126 131
Programmed repair Auxiliary heater Part C Models 124, 126 020 024 025
125 126
126
0400 Function description B Operating principle with function diagram Auxiliary heater Models 124,
126 Budowa tranzystora bipolarnego
2 frezowanie i struganieid!126
18 (126)
3 (126)
interwencja, Str 126
LAB 126, WFTJ