Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 27 września 2002 r.

IV CKN 1302/00

1. Bez względu na rodzaj i ilość jednostek organizacyjnych faktycznie realizujących prawa i obowiązki Skarbu Państwa jako osoby prawnej stroną stosunków cywilnoprawnych jest zawsze Skarb Państwa, a nie te jednostki organizacyjne. Bezpośrednią konsekwencją tego jest, że zmiana, czy likwidacja jednostek organizacyjnych wykonujących zadania nie władcze Skarbu Państwa pozostaje bez wpływu na istnienie materialnoprawnej podmiotowości Skarbu Państwa w zakresie skutków tych działań.

2. W przypadku gdy jednostka organizacyjna, przez którą Skarb Państwa zaciągnął zobowiązanie przestaje istnieć, to nie powstaje kwestia - kto w tej sytuacji odpowiada za powyższe zobowiązanie (w myśl tego co przedstawiono wyżej odpowiada nadal Skarb Państwa), powstaje natomiast kwestia, kto reprezentuje Skarb Państwa w postępowaniu sądowym z udziałem tej strony. Wywołuje to potrzebę poszukiwania przepisów pozwalających ustalić organ właściwy w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c.

3. Celem unormowania zawartego w art. 67 § 2 k.p.c. w odniesieniu do zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu roszczeń osób poszkodowanych w związku z działalnością zlikwidowanych zakładów opieki zdrowotnej będących jednostkami budżetowymi Skarbu Państwa najlepiej odpowiada w strukturze organów administracji publicznej pozycja wojewody.

LEX nr 577494

577494

Dz.U.2000.12.136: art. 65 ust. 1

Dz.U.1964.43.296: art. 67 § 2

Dz.U.1964.16.93: art. 33; art. 34; art. 471

Skład orzekający

Przewodniczący: Sędzia SN Antoni Górski.

Sędziowie SN: Maria Grzelka (sprawozdawca), Barbara Myszka.

Sentencja

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Farmaceutycznego C. w B. przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie K.-P. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 27 września 2002 r. na rozprawie kasacji pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października 1999 r.,

1. oddala kasację,

Uzasadnienie faktyczne

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w T., mocą którego uwzględnione zostało powództwo Przedsiębiorstwa Farmaceutycznego "C." S.A. w B. o zapłatę kwoty 111.694,77 złotych wraz z określonymi odsetkami ustawowymi. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że za zobowiązania Szpitala w G., będącego do dnia 31 grudnia 1998 r. jednostką budżetową Skarbu Państwa, odpowiada Wojewoda K.-P. oraz że prawną podstawą odpowiedzialności pozwanego jest art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisów wprowadzających ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872), a funkcja reprezentowania Skarbu Państwa przez Wojewodę wynika z art. 7 ust. 5 i art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 91, poz. 577). Odnośnie do zarzutu apelacji tyczącego porozumienia z dnia 29 grudnia 1995 r. pomiędzy Wojewodą T. a Zarządem Miasta G., Sąd Apelacyjny stwierdził, że wbrew stanowisku pozwanego z załączonego do apelacji aneksu, do wyżej wymienionego porozumienia, nie wynika, żeby za zobowiązania finansowe byłych jednostek budżetowych służby zdrowia miała odpowiadać wskazywana jednostka samorządu terytorialnego.

W kasacji pozwany zarzucił powyższemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 80 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) jako materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności Wojewody K.-P. za zobowiązania Skarbu Państwa w charakterze reprezentanta (statio fisci) Skarbu Państwa. Skarżący podniósł, że wymieniony przepis nie mógł stanowić podstawy do wezwania Wojewody do udziału w sprawie w charakterze pozwanego, ponieważ przepis ten nie wskazuje, jaki organ lub jednostka organizacyjna jest reprezentantem Skarbu Państwa w odniesieniu do określonych w nim zobowiązań. Co do art. 7 pkt 5 i art. 26 pkt 1 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. to - zdaniem skarżącego - przepisy te nie tylko nie przewidują dla wojewody funkcji reprezentanta Skarbu Państwa w konkretnej sprawie lecz, wręcz odwrotnie, warunkują możność reprezentowania przez wojewodę Skarbu Państwa tylko w zakresie i na zasadach wymienionych w ustawach odrębnych, a żadna ustawa odrębna nie przewiduje, że za zobowiązania wymienione w art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. odpowiada w imieniu Skarbu Państwa Wojewoda. Według oceny skarżącego, w rozważanej sytuacji reprezentantem Skarbu Państwa powinien być Minister Skarbu Państwa zgodnie z ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. Nr 141, poz. 943 ze zm.). Ponadto, pozwany w kasacji podniósł, że zarzut apelacji dotyczący przejęcia przez Gminę Miasto G. odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa został skwitowany w zaskarżonym wyroku bez uzasadnienia faktycznego i prawnego oraz w nawiązaniu jedynie do treści aneksu do porozumienia z dnia 29 grudnia 1998 r. pomiędzy Wojewodą T. a Zarządem Miasta G., mimo że Sąd Apelacyjny dysponował tekstem całego porozumienia. Skarżący twierdził, że zgodnie z § 9 ust. 4 wyżej wymienionego porozumienia za wszelkie zobowiązania Szpitala w G. powstałe w okresie obowiązywania tego aktu ponosiła odpowiedzialność Gmina G. Z powołaniem się na powyższe pozwany w kasacji wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku.

Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wynikająca z art. 33 i art. 34 k.c. definicja Skarbu Państwa jako osoby prawnej będącej w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego, nie należącego do innych państwowych osób prawnych przesądza o podmiotowości Skarbu Państwa jako tworu jednolitego i scalonego, i nie stwarza podstaw do rozważań w kwestii czy i kto, z punktu widzenia prawa materialnego, ucieleśnia Skarb Państwa, tj. czy i kto w ramach konkretnych struktur organizacyjnych jest nosicielem cywilnych praw i obowiązków dotyczących Skarbu Państwa. Również inne przepisy kodeksu cywilnego nie regulują tej kwestii. Ma to taki skutek, że bez względu na rodzaj i ilość jednostek organizacyjnych faktycznie realizujących prawa i obowiązki Skarbu Państwa jako osoby prawnej stroną stosunków cywilnoprawnych jest zawsze Skarb Państwa, a nie te jednostki organizacyjne. Bezpośrednią konsekwencją tego jest, że zmiana, czy likwidacja jednostek organizacyjnych wykonujących zadania nie władcze Skarbu Państwa pozostaje bez wpływu na istnienie materialnoprawnej podmiotowości Skarbu Państwa w zakresie skutków tych działań. W szczególności, ilekroć w wyniku czynności cywilnoprawnej podjętej przez jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa zostaje zaciągnięte zobowiązanie to obarcza ono Skarb Państwa jako jednolitą osobę prawną i skutkuje odpowiedzialnością Skarbu Państwa bez względu na wewnętrzne zmiany w ramach istniejących struktur organizacyjnych; prawną podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa jest art. 471 k.c. Powyższą materialnoprawną problematykę odpowiedzialności Skarbu Państwa jako osoby prawnej za własne zobowiązania należy odróżniać od zagadnienia natury procesowej dotyczącego reprezentacji Skarbu Państwa w postępowaniu cywilnym z udziałem Skarbu Państwa jako strony (uczestnika postępowania). To zagadnienie uregulowane jest w art. 67 § 2 k.p.c., zgodnie z którym za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. Powyższy przepis nie reguluje generalnie kwestii reprezentacji lecz zawiera swego rodzaju odesłanie do norm kompetencyjnych dotyczących określonej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, mogącej występować w roli statio fisci. W przypadku gdy jednostka organizacyjna, przez którą Skarb Państwa zaciągnął zobowiązanie przestaje istnieć, to nie powstaje kwestia - kto w tej sytuacji odpowiada za powyższe zobowiązanie (w myśl tego co przedstawiono wyżej odpowiada nadal Skarb Państwa), powstaje natomiast kwestia, kto reprezentuje Skarb Państwa w postępowaniu sądowym z udziałem tej strony. Wywołuje to potrzebę poszukiwania przepisów pozwalających ustalić organ właściwy w rozumieniu art. 67 § 2 k.p.c.

W rozpoznawanej sprawie zarówno skarżący, jak i obydwa orzekające Sądy zdają się nie odróżniać problematyki odpowiedzialności Skarbu Państwa od zagadnienia reprezentacji Skarbu Państwa, co zaważyło na rozstrzygnięciu Sądu Apelacyjnego w części obejmującej wskazanie na art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) jako prawną podstawę uwzględnienia powództwa i na treści skargi kasacyjnej, w której, na tle wyżej wymienionego art. 80 ust. 1, kwestionuje się, wyrażone w zaskarżonym wyroku, stanowisko odnośnie do reprezentacji pozwanego Skarbu Państwa.

Przepis art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy... w niniejszej sprawie nie znajdował zastosowania ani jako podstawa odpowiedzialności pozwanego, ani jako źródło umocowania Wojewody do reprezentowania Skarbu Państwa. Pomijając już, że - poza gołosłownym stwierdzeniem pełnomocników stron - brak było podstaw do przyjęcia, że Szpital w G. został przejęty przez Gminę Miasto G., jako jednostka budżetowa Skarbu Państwa, co wyłączało ewentualność uznania, że stan faktyczny sprawy odpowiadał hipotezie wyżej wymienionego przepisu, należy stwierdzić, że prawną podstawą odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa był art. 471 k.c. Bezspornie, w związku z nieterminowym regulowaniem przez Szpital, jako jednostkę budżetową Skarbu Państwa, należności za kupowane od powoda lekarstwa i inne materiały, Skarb Państwa miał wobec powoda dług w kwocie 111.694,77 złotych. Zlikwidowanie Szpitala jako jednostki budżetowej Skarbu Państwa nie zmieniło niczego w zakresie odpowiedzialności za powyższy dług skoro Skarb Państwa jako osoba prawna nie przestał istnieć. Powstała jedynie kwestia reprezentacji procesowej Skarbu Państwa w sytuacji, gdy organ jednostki organizacyjnej, z działalnością której wiązało się roszczenie powoda został wraz z nią zlikwidowany.

W tym zakresie zaskarżony wyrok wyraża prawidłowy pogląd, że reprezentacja pozwanego należała do Wojewody K.-P.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 września 1998 r., II CKN 511/98 (nie publ.) wyraził pogląd, że celem unormowania zawartego w art. 67 § 2 k.p.c. w odniesieniu do zobowiązań Skarbu Państwa z tytułu roszczeń osób poszkodowanych w związku z działalnością zlikwidowanych zakładów opieki zdrowotnej będących jednostkami budżetowymi Skarbu Państwa najlepiej odpowiada w strukturze organów administracji publicznej pozycja wojewody. Według stanowiska Sądu Najwyższego, w świetle ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 91, poz. 577 ze zm.) wojewoda jest reprezentantem Skarbu Państwa nie tylko w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach i nie tylko w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań, ale realizuje też inne uprawnienia wynikające z reprezentowania Skarbu Państwa. W związku z powyższym, w zakresie reprezentacji Skarbu Państwa w sprawach dotyczących roszczeń wynikających z tego rodzaju zobowiązań kompetencja wojewody wyprzedza kompetencję Ministra Skarbu Państwa wynikającą z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. Nr 141, poz. 943 ze zm.). Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w orzeczeniach z dnia 13 kwietnia 1999 r., II CKN 124/98 (nie publ.) i z dnia 16 czerwca 1999 r., II CKN 965/98 (nie publ.).

Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela powyższy pogląd. Wymaga podkreślenia, że pogląd ten doznaje wsparcia w stanie prawnym obowiązującym aktualnie; zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz. U. Nr 12, poz. 136), w postępowaniach administracyjnych i sądowych, w których stroną jest Skarb Państwa, wynikających z działalności państwowych jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które przed dniem 1 stycznia 1999 r. uzyskały osobowość prawną lub zostały przejęte przez jednostkę samorządu terytorialnego Skarb Państwa reprezentuje wojewoda właściwy ze względu na siedzibę jednostki (...).

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że zaskarżony wyrok, aczkolwiek wadliwie powołuje art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. jako podstawę rozstrzygnięcia, w istocie prawidłowo przyjmuje odpowiedzialność pozwanego Skarbu Państwa oraz trafnie uznaje, że organem reprezentującym pozwanego w niniejszej sprawie jest Wojewoda K.-P. Zarzut kasacji dotyczący art. 80 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy nie podlegał więc uwzględnieniu i to tym bardziej, że nie został umotywowany argumentami przystającymi do problematyki odpowiedzialności Skarbu Państwa lecz zarzutami natury formalnoprawnej. Te ostatnie zarzuty odnoszące się do problematyki reprezentacji strony pozwanej nie zostały ujęte w formę podstawy kasacyjnej (art. 393 § 1 pkt 2 k.p.c.) w związku z czym nie podlegały rozważeniu w wyniku inicjatywy skarżącego. Wobec tego jednak, że wadliwość w zakresie reprezentacji Skarbu Państwa może być uznana za przyczynę nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.), a stosownie do art. 393¹¹ k.p.c. nieważność postępowania podlega rozważeniu z urzędu, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko także odnośnie do reprezentacji pozwanego.

Wywody skarżącego na temat porozumienia z dnia 29 grudnia 1998 r. również nie przybrały formy podstaw kasacyjnych (art. 393¹ k.p.c.). Zważywszy na wymóg profesjonalizmu ustanowiony w art. 393² § 1 k.p.c. wywody te nie poddawały się pod osąd Sądu Najwyższego. Na marginesie więc, jedynie można zauważyć, że w aneksie i w samym porozumieniu jest mowa o "obciążeniu budżetu Gminy", a nie o "odpowiedzialności Gminy", co wskazywałoby na wzajemne rozliczenia pomiędzy partnerami porozumienia bez skutków dla osób trzecich, a w każdym razie wykluczałoby możliwość wnioskowania o przejęciu przez Gminę długu Skarbu Państwa; sprzeciwiałyby się temu reguły przewidziane w art. 519 § 2 pkt 2 k.c.

2