Mieczysław B.B. Biskupski

l 'i i|: ;ka obecność w amerykańskim kinie przed rokiem 1939

opowieść o przyzwoitym, ale niezbyt inteligentnym robotniku fa­brycznym - Franku Taylorze, Amerykaninie bez dającego się do- strzec pochodzenia etnicznego, nie żydzie i nie katoliku, który zostaje pominięty przy awansie na korzyść zdolniejszego kolegi, przypadkiem należącego do mniejszości narodowej. Wściekły i zrozpaczony, Taylor nabiera przekonania, że „cudzoziemcy" pod stępnie odebrali mu to, co mu się należało, i przystaje do rady- kalnej grupy faszystowskich zbirów, podtrzymujących jego para­noiczne urojenia. Bierze udział w wielu przestępstwach, przede wszystkim w pobiciu swojego rywala, a także spaleniu jego domu. Mężczyzna zostaje wypędzony z miasta wraz z ojcem, imigrantem w podeszłym wieku. Kariera Franka przez krótki czas się rozwija, on sam zaś nie posiada się z radości, że prawdziwi Amerykanie mogą obronić swoje interesy przed przebiegłymi cudzoziemcami. Triumf Franka nie trwa jednak długo. Jego życie osobiste załamuje się, a nowi koledzy okazują się odpychający; żałuje, że w ogóle do nich dołączył. Denuncjuje ich w sądzie podczas procesu, w którym on i jego dotychczasowa banda zostają skazani na karę więzienia. Sędzia urządza im i publiczności wykład o niebezpieczeństwach związanych z uprzedzeniami i zagrożeniu rodzimym faszyzmem. W pierwotnej fabule Roberta Lorda, datowanej na czerwiec 1937 roku, punktem zwrotnym, w którym Frank zaczyna sta- czać się w stronę faszyzmu, jest sukces jego żydowskiego kolegi z fabryki, Hirsha. W tej wersji Frank jest pokazany jako anty semita, gdy reaguje na Hirsha, a zaraz potem jako antykatolik, gdy obraża sąsiada, irlandzkiego katolika. Warnerowie postano­wili jednak usunąć z filmu element antysemicki i gdy scenarzysta Abem Finkel dołączył w lipcu do Lorda, zastąpili Hirsha Samem Dombrowskim⁷⁶. Dokonując tej zmiany, Warnerowie stworzyli

⁷⁶ Ojciec bohatera, „staruszek Dombrowski", także pojawia się w tej wcr sji. Carr przekonująco argumentuje, że postać Żyda zmieniono pod n;i ciskiem Breena z biura łCodeksu Produkcyjnego, który twierdził, że jeśli

84

prawdopodobnie najbardziej pozytywną postać Polaka w historii swoich filmów. Wniosek ten może być jednak tylko pozorem.

Frank Taylor, postać zagrana w końcu przez Bogarta, jest operatorem maszyny; pracuje z nim Dombrowski. Ten drugi, jak się dowiadujemy, zawsze „z nosem w podręczniku inżynierii mechanicznej", pracuje z suwakiem logarytmicznym i uczęszcza do szkoły wieczorowej. Zaproponował już usprawnienia, które polepszyły technologię produkcyjną firmy i przyczyniły się do istotnego wzrostu wydajności. Kiedy więc pojawia się wakat, to on, a nie sympatyczny, lecz dużo mniej ambitny i utalentowany Frank, dostaje awans. Dombrowski to imponująca postać. Jest ogromnie zdolny i staranny, a także uprzejmy i szczodry. Uosabia amerykański sen o wybiciu się dzięki ciężkiej pracy. Gdy Frank ponosi klęskę, sarka na „cudzoziemców" w ogóle i uskarża się sarkastycznie, że gdyby jego nazwisko brzmiało „Taylorinsky", odniósłby sukces. W wersji Lorda i Finkla Frank narzeka na Ir­landczyków, ale nigdy nie wspomina o Polakach, nawet w od­niesieniu do Dombrowskiego⁷⁷.

Finkel dopracował scenariusz w lipcu i przygotował opis Dombrowskiego: „Ciemny, śniady, wyraźnie obcego pochodzenia". Ojciec Dombrowskiego opisany jest jako „miły starszy pan o surowej, chłopskiej twarzy", mówiący ze „słowiańskim akcentem". Nigdy nie dowiadujemy się nic więcej o narodowości Dombrowskiego. Przed jesienią 1936 roku do pisania scenariusza włączył się William W. Haines. Archie Mayo, w Hollywood określany

pozostanie on Żydem, fabuła dotykać będzie „kontrowersyjnego" tema-^; tu uprzedzeń rasowych. Przekształcono go zatem w Polaka. Nazwisko bo­hatera się zmieniło, nie zrobiono jednak niczego, by nadać mu polskie ce­chy, co doprowadziło niektórych do spekulacji, że mimo nowego nazwiska pozostał Żydem.

⁷⁷ Birdwell po prostu uznaje go za Polaka, ale nie wyjaśnia dlaczego. Suge­ruje, że postać zostaje określona jako Polak („Pollock") w filmie, nie jest to jednak prawdą

85