Miejsce dorobku antyku w dziedzictwie kulturowym kultury Europy średniowiecznej.

Powstanie społeczeństwa obywatelskiego, w początkach cywilizacji antycznej, sytuujących się w IX - VII wieku p.n.e., zadecydowało w głównej mierze o jej charakterze, co z kolei stanowi decydujący aspekt dorobku kulturowego tego okresu.

Grecy zwali je polis, a ludy posługujące się łaciną - civitas, czyli tzw. państwa-miasta. Model ustrojowy opierający się obywatelskim sprawowaniu władzy, poprzez polityków wybieranych z pośród urodzonych jako obywatele, najczęściej na okres jednego roku, bez prawa do reelekcji, obywatelami nie byli osiadli w państwie cudzoziemcy. Tworzy to wspólnotę obywateli rządzących się zgodnie z regułami przez nich samych ustanowionymi. Krąg obywateli zbierających się na zgromadzeniu a krąg czynnie uprawiających politykę, nie pokrywał się ze sobą, trzeba było mieć dość środków materialnych oraz posiadać wykształcenie, aby brać czynny udział w procesie rządzenia. Nie dążono do równości ekonomicznej ani społecznej, a urzędy były z reguły kolegialne tak aby jedni kontrolowali innych, a także nikt nie posiadał zbyt wielkich wpływów, tak aby państwo było wewnętrznie stabilne i bezpieczne. Między polis a miastem istnieje ścisły związek, w miarę upływu lat, procent obywateli mieszkających w mieście stale rósł, gdyż właśnie tam miejsce miała pełnia bogatego, życia politycznego, oraz kult związany z religią, który obywatele byli winni bogom. Z racji dużego zagęszczenia ludności pociągną za sobą niezmierny rozwój sztuki posługiwania się słowem. Umiejętność przemawiania była bowiem podstawowym narzędziem nie tylko gry politycznej ale i życia codziennego w mieście. Rozwój retoryki wycisną piętno na całej kulturze greckiej, ta antyczna sztuka wymowy służyła swym dorobkiem nowożytnej Europie. Polis czyniła obywateli inteligentnymi, nie tylko tych, którzy przemawiali na zgromadzeniach, czyt sprawowali urzędy, w śród, których panowała obawa przed ośmieszeniem, ale także tych którzy, biernie politykując, jedynie słuchali, rozszerzało to ich horyzonty myślowe i powiększało wiedzę o świecie, gdy przyszło do głosowania, obywatele musieli ocenić wartość argumentów przytoczonych przez przemawiających. Obie grupy przekonywały się na co dzień, że ich postawa i ich głos miał dalekosiężne skutki. Grecy byli wierni tradycji ale obawa przed innowacją nigdy nie stała im na drodze do ulepszanie świata, do szukania lepszych praw i lepiej działających urzędów. Ogromnie ważną rolę w kulturze stworzonej przez polis odgrywała refleksja nad tym jaka powinna ona być, gdzie kryją się niebezpieczeństwa, choćby płynące z nadmiernego ustawodawstwa, i jak im przeciwdziałać, jak kontrolować urzędników. Zdumiewająca była atrakcyjność modelu polis. Od samego początku swego istnienia szerzył się z wielką szybkością. Obywatele, którzy w poszukiwaniu w poszukiwaniu lepszego bytu przenosili się i zakładali nowe polis, szerząc model ustrojowy na wybrzeżach całego Morza Śródziemnego a stamtąd do Morza Czarnego, północnej Afryki i Galii. Po zwycięskiej wyprawie Aleksandra Wielkiego, całe byłe imperium perskie znalazło się w rękach myślących po grecku władców hellenistycznych.

Grecy ofiarowali kulturze europy średniowiecznej nie tylko interesujące rozwiązania ustrojowe, które legły u podstaw nowoczesnej demokracji i nowoczesnego samorządu. Najważniejszą częścią dorobku polis jest oryginalny w sakli dziejów zupełnie unikatowy sposób myślenia. grecy stworzyli filozofię i naukę. Ludzie od dawna zadawali sobie fundamentalne pytania. W grackich polis dokonała się jedna z najważniejszych rewolucji kulturowych: powstał odrębny od mitycznego rozumienia świata sposób myślenia, abstrahował on od religii, ale nigdy nie był przeciwko niej skierowany, był osobną "ścieżką". Najważniejszą cechą mentalności ludzi polis było zaufanie do rozumu, przekonanie, że świat można poznać, za jego pomocą. Racjonalizm, który nie polega na odrzuceniu wiary w bogów, ale posługiwaniu się narzędziami poznawczymi w postaci krytycznego myślenia, co pozwalało poznać nie tylko siebie, społeczność ale i świat zjawisk fizycznych. Filozofia pokazywała jaka powinna być polis, interweniowała w sferę moralności, stała się przewodniczką, w życiu, co kolejno umożliwiło powstanie nauki, jakiej nie znał świat innych cywilizacji, polegającej nie tylko na gromadzeniu wiedzy, ale jej uporządkowaniu, odkryciu praw rządzącymi zjawiskami, stworzeniu modeli wyjaśniających. Bez narzędzia jakim jest krytyczne myślenie, przejście od zbierania danych do ich wyjaśniania jest niemożliwe.

Chrześcijaństwo, które było podstawą następującej po antyku cywilizacji, wchłonęło znaczną część tego, co stworzyły społeczności pogańskie epoki hellenistycznej. Sposób myślenia o Bogu i miejscu człowieka w świecie ukształtował się w toku dyskusji z antyczną filozofią. Interpretacja przesłania biblijnego była silnie uzależniona od myśli pogańskich szkół filozoficznych, przede wszystkim od neoplatonizmu, rozwijającego w sposób twórczy pomysły Platona i Arystotelesa. Adepci średniowiecznych szkół czytali w nich bynajmniej nie Biblię, a arcydzieła literatury antycznej, będące nieustająco lekturą obowiązkową. Lekarze studiowali teksty antycznej medycyny, jeszcze na progu ery nowożytnej traktowano je jako część żywej nauki a nie pomnik sławnej przeszłości. Korpus Prawa Cywilnego sporządzony na polecenie cesarza Justyniana, służył prawnikom średniowiecznym zarówno do celów politycznych jak i ściśle prawnych, gdy budowano nowy, dopasowany do zaistniałych potrzeb system prawa cywilnego. Na podręcznikach antycznych uczono się sztuki wymowy, tak ważnej dla Kościoła, kultury dworskiej i miejskiej Europy. Gdy tworzyła się nowa kultura średniowieczna, dziedzictwo antyczne miało decydujące znaczenie.