Pojęcie prawa.
Prawo składa się z norm prawnych, wydanych przez państwo. Ich przestrzegania gwarantują kary, czyli przymus państwowy. Prawo zwyczajowe to prawo niepisane, jakieś reguły zachowania utrwalone w społeczeństwie albo w jakimś środowisku. Prawo stanowione to prawo pisane, zawarte np. w kodeksach, w konstytucji.
3. Praworządność.
Stan w państwie, kiedy wszystkie stosunki społeczne (np. stosunki gospodarcze, cywilne) są regulowane przez prawo. Nawet organy państwowe działać muszą przestrzegać prawa (nie mogą robić tego, czego im prawo nie nakazuje).
Norma prawna i jej budowa.
Norma prawna jest to zasada postępowania uregulowana przez prawo. Jej przestrzeganie zagrożone jest sankcją. Składa się z trzech części:
- hipoteza – adresat i okoliczności, w których stosuje się daną normę,
- dyspozycja – sposób zachowania się, czyli nakaz lub zakaz,
- sankcja – skutki niezastosowania się do dyspozycji (np. popełnienie kradzieży, mimo że istnieje zakaz kradzieży).
5. Wykładnia prawa i jej rodzaje.
Wykładnia to wyjaśnianie przepisów prawnych.
Podziała ze względu na podmiot:
- autentyczna – dokonywana przez organ, który wydała przepis,
- legalna – przez organ państwowy (np. Trybunał Konstytucyjny)
- praktyczna – przez organ państwowy w toku stosowania prawa (np. przez sąd w czasie rozstrzygania jakiejś sprawy),
- doktrynalna – przez przedstawicieli nauki (jako jedyna jest nieobowiązująca).
Podział ze względu na metodę:
- gramatyczna – na podstawie słów i reguł gramatycznych,
- celowościowa – bierze się pod uwagę cel, któremu ma służyć przepis,
- systematyczna – wyjaśnianie przepisu na tle wszystkich przepisów prawa albo przepisów danej gałęzi prawa.
6. Źródła prawa.
Źródło prawa to akt, który zawiera przepisy prawa.
7. Źródła prawa obowiązującego.
Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego.
8. Konstytucja.
Akt o najwyższej mocy prawnej, wydany w szczególnym trybie, regulujący podstawy ustroju państwowego.
9. Ustawa.
Ustawa to akt o najwyższej mocy prawnej (poniżej konstytucji) wydany przez parlament. Inicjatywę ustawodawczą (czyli możliwość zgłoszenia projektu ustawy) ma Rada Ministrów, Komisje sejmowe, Senat, Prezydent i grupa 100 tys. obywateli. Ustawa jest najpierw rozpatrywana w Sejmie w trybie 3 czytań i uchwalana. Potem senat ma 30 dni na jej rozpatrzenie. Jeżeli wniesie poprawki lub odrzuci ustawę wraca ona do Sejmu, który może jej odrzucić lub przyjąć. Prezydent ma 21 dni na podpisanie ustawy. Może ją skierować do Trybunału Konstytucyjnego w celu sprawdzenia jej zgodności z konstytucją (jeśli okaże się zgodna, prezydent musi ją podpisać). Jeśli prezydent nie podpisze ustawy (veto), to wraca ona do Sejmu, który może ją uchwalić większością 3/5 wszystkich posłów.
Terminy w trybie pilnym – 14 dni dla senatu, 7 dla Prezydenta.
10. Rozporządzenie.
Rozporządzenie to akt prawny, wydawany na podstawie upoważnienia (zezwolenia), zawartego w ustawie. Wydawane jest przez prezydenta, Radę Ministrów, premiera, poszczególnych ministrów.
11. System prawny.
System prawny to wszystkie przepisy prawa w państwie (dzielą się na gałęzie).
12. Prawo karne, jego źródło i budowa kodeksu karnego.
Prawo karne zawiera przepisy dotyczące przestępstw i kar za nie.
Kodeks karny z kwietnia 1997 roku ma 3 części:
- ogólna – wszystkie ogólne zagadnienia,
- szczegółowa – poszczególne rodzaje przestępstw i kary za nie (np. przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu człowieka),
- wojskowa – przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej.
13. Zasady prawa karnego:
- zasada sprawiedliwości
- zasada subsydiarności
- zasada społecznej szkodliwości
- zasada in dubio pro reo
- zasada nullu sanction sine iudicio
- zasada stałości i pewności prawnej
14. Zas. odpowiedzialności karnej za czyn i winy.
Zas. odpowiedzialności karnej: ukarany może być ten, kto popełnił czyn zabroniony.
Zas. winy: ukarany może być ten, kto ponosi winę za czyn (miał zamiar go popełnić lub godził się na to); wina to psychiczny stosunek sprawcy do czynu.
15. Zas. odpowiedzialności indywidualnej i osobistej oraz zas. humanitaryzmu.
Zas. odpowiedzialności indywidualnej polega na tym, że ukarany może być tylko ten, kto popełnił czyn zabroniony. Zas. odpowiedzialności osobistej polega na tym, że może ją ponieść tylko sprawca.
Zas. humanitaryzmu – kary i środki karne muszą być stosowane z uwzględnieniem zasad humanitarnych, a w szczególności godności człowieka.
16. Zas. “nullum crimen sine lege”.
Odpowiedzialności karnej podlega ten, kto popełnił czyn zabroniony przez ustawę obowiązującą w momencie jego popełnienia.
17. Obowiązywanie ustawy karnej względem czasu.
Czas popełnienia czynu zabronionego: moment dokonania lub zaniechania działania. Ustalenie tego czasu jest potrzebne do stwierdzenia, jaka ustawa obowiązywała w momencie popełnienia czynu.
18. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem miejsca.
Miejsce popełnienia czynu zabronionego – miejsce, w którym sprawca działał lub zaniechał działania albo gdzie nastąpił lub miał nastąpić skutek.
19. Moc prawna orzeczeń zagranicznych.
Karę orzeczoną za granicą wykonuje się w Polsce lub za granicą. Karę odbytą za granicą wlicza się w poczet kary. Obywatel, który popełnił przestępstwo za granicą i wrócił do kraju nie można wydać władzom obcego państwa.
20. Immunitet – podział.
Immunitet wyłącza odpowiedzialność karną.
Im. materialny – stała niekaralność (np. adwokat)
Im. formalny – czasowa niemożność wszczęcia i prowadzenia postępowania (sędzia, prezydent).
21. Przestępstwo.
Przestępstwo to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary w ustawie, zawiniony, bezprawny i społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy.
22. Przymus.
Przymus powoduje wyłączenie odpowiedzialności karnej. W przypadku przymusu bezwzględnego wola człowieka jest wyłączona (jest to przymus fizyczny), a w przypadku przymusu względnego – wola jest ograniczona (przymus psychiczny).
23. Bezprawność czynu.
Czyn jest kryminalnie bezprawny wtedy, gdy jest zabroniony przez ustawę i nie zachodzą okoliczności wyłączające bezprawność (kontratyp).
24. Wina i jej formy.
Wina jest to osobowa zarzucalność czynu.
Formy winy:
- umyślna – sprawca chce popełnić czyn lub przewiduje jego popełnienie i godzi się na to,
-nieumyślna – sprawca nie chce popełnić czynu, ale popełnia go wskutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach (np. nie ma kwalifikacji, odpowiednich narzędzi).
- zamiar bezpośredni – sprawca chce popełnić czyn
- zamiar ewentualny – godzi się na popełnienie czynu
25. Klasyfikacja przestępstw wg kryterium wagi.
Zbrodnia – wysokość kary za popełnienie tego czyny zabronionego wynosi co najmniej 3 lata pozbawienia wolności.
Występek – wys. kary: kara grzywny powyżej 30 stawek dziennych, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności powyżej 1 m-ca.
26. Tryb ścigania przestępstw.
publiczno-kary (przestępstwa ścigane z urzędu),
prywatny (na wniosek pokrzywdzonego, np. zgwałcenie).
27. Podział przestępstwa.
Przestępstwo ma zawsze postać podstawową, ale niektóre przestępstwa mają typ kwalifikowany (cechy czynu sprawiają, że jest on zagrożony karą surowszą niż typ podstawowy, np. zgwałcenie zbiorowe) lub uprzywilejowany (cechy czynu sprawiają, że jest on zagrożony karą łagodniejszą (np. zabójstwo noworodka przez matkę w czasie porodu pod wpływem jego przebiegu).
28. Młodociany.
Sprawca, który w chwili dokonania czynu nie ukończył 21 lata, a w czasie orzekania w I instancji 24 lat.
29. Kontratypy.
Kontratypy to okoliczności wyłączające bezprawność czynu: obrona konieczna, wyższa konieczność, zgoda pokrzywdzonego, karcenie małoletnich, sport, ryzyko nowatorstwa, działalność lekarska.
30 Okoliczności wyłączające winę:
- niepoczytalność lub poczytalność ograniczona,
- wprowadzenie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia,
- błąd co do znamion (cech) czynu zabronionego,
- błąd co do prawa
- błąd co do kontratypu,
- znikoma szkodliwość społeczna czynu.
31. Cechy obrony koniecznej.
- zamach na dobro chronione prawem,
- bezpośredni (grozi w danej chwili określonemu dobru) i bezprawny,
- obrona musi być współmierna do zamachu (np. nie wolno zabić złodzieja).
32. Eksces i jego rodzaje.
Eksces to przekroczenie granic obrony koniecznej.
Ekstensywny – obrona przedwczesna (dobro nie jest jeszcze zagrożone naprawdę) lub spóźniona (zagrożenie bezpośrednie minęło).
Intensywny – obrona jest niewspółmierna do zamachy, narusza dobro napastnika w większym stopniu niż to konieczne.
33. Błąd.
Błąd to mylne wyobrażenie o rzeczywistości (np. komuś się wydaje, że jakiś przedmiot należy do niego, a tak nie jest).
Błąd co do faktu – sprawca ma mylne wyobrażenie o rzeczywistości.
Błąd co do prawa – polega na nieświadomości co do zakazu lub nakazu prawa.
34. Kara.
Kara jest środkiem przymusu państwowego, wymierza sprawcy dolegliwość i jest potępieniem dla przestępstwa. . Ma przede wszystkim zapobiegać popełnieniu czynu zabronionego w przyszłości.
35. 3 teorie kary:
bezwzględna – kara to sprawiedliwy odwet za przestępstwo,
względna – kara ma zapobiegać popełnianiu przestępstwa,
mieszana – ma służyć poczuciu sprawiedliwości w społeczeństwie, służyć celom prewencji i zapobiegać popełnieniu przestępstwa w przyszłości.
36. Kary w kodeksie karnym:
Grzywna, ograniczenia wolności, pozbawienie wolności, 25 pozb. wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności
37. Grzywna i etapy jej ustalania.
Grzywna to kara pieniężna. Może być karą samoistną lub orzekaną wraz z karą pozbawienia wolności. Jest też orzekana, gdy przestępca chciał lub uzyskał korzyść majątkową z przestępstwa. W etapie I są ustala liczbę stawek dziennych (10-360), a w drugim wysokość stawki (10-2000zł) w zależności od stanu majątkowego i dochodów sprawcy.
38. Abolicja i amnestia.
Abolicja – zaniechanie wszczęcia postępowania karnego lub umorzenie wszczętego procesu.
Amnestia – ułaskawienie, kary za określone przestępstwa ulegają darowaniu lub zamianie na łagodniejsze kary. Dot. to przestępców w stosunku do których wydano już wyroki prawomocne.
39. Odstąpienie od wymierzenia kary.
Odstąpienie od wymierzenia kary to łaska sędziowska. Sąd uznaje karę za niecelową. Można tego dokonać w przypadku, gdy:
- przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie dłuższą niż 3 lata,
- społeczna szkodliwość czynu jest nieznaczna,
- sąd orzeka równocześnie środek karny, który spełni cele kary
40. Nadzwyczajne złagodzenie kary:
Nadzwyczajne złagodzenie kary oznacza wymierzenie kary poniżej ustawowego zagrożenia (np. k.k. przewiduje karę od 3 do 5 lat pozbawienia wolności, a sąd orzeka rok pozbawienia wolności). Sąd może złagodzić karę w następujących sytuacjach:
- w przypadkach przewidzianych w ustawie: przekroczenie granic obrony koniecznej, stan wyższej konieczności,
- młody wiek sprawcy,
- w przypadku pozytywnego wyniku mediacji między sprawcą a pokrzywdzonym,
- gdy sprawca naprawił szkodę lub dążył do jej naprawienia,
- sprawca popełnił przestępstwo nieumyślnielub to jego najbliżsi ponieśli uszczerbek.
Sąd może też złagodzić karę, jeśli jeden ze współsprawców ujawnia szczegóły przestępstwa, w którym brał udział lub innego przestępstwa. Jeśli czyn stanowi zbrodnię, to kara nie może być niższa niż 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia (jeśli wynosi 3 lata, to nie może być niższa niż 1 rok). Jeżeli czyn jest występkiem, za który grozi kara co najmniej 1 roku pozbawienia wolności, to sąd orzeka karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.
41. Warunkowe umorzenie postępowania.
- kara za przestępstwo jest niższa od 3 lat,
- wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne,
- okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
- sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne,
- istnieje pozytywna prognoza że sprawca nie popełni więcej przestępstwa,
- jeżeli kara jest niższa od 5 lat, a sprawca pojednał się z ofiarą, naprawił szkodę,
42. Przesłanki podjęcia postępowania karnego.
Wszystkie muszą być spełnione i to w następującej kolejności:
- musi zostać popełniony czyn,
- czyn ten musi być kryminalnie bezprawny więc zabroniony przez prawo i nie objęty kontratypem, czyli okolicznością wyłączającą bezprawność,
- czyn musi być zawiniony, czyli popełniony przez osobę dorosłą, poczytalną, umyślnie lub nieumyślnie,
- czyn musi być społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
43. Sądowy wymiar kary.
To orzeczenie kary polega na wymierzeniu kary, środków karnych w konkretnej sprawie karnej, mieści się w granicach ustawowego wymiaru kary (od ... do...). Przy wymierzaniu kary bierze się pod uwagę okoliczności łagodzące i zaostrzające odpowiedzialność, preferuje się kary, które nie polegają na pozbawieniu wolności, bierze się pod uwagę stopień winy, społeczną szkodliwość czynu, zasady humanitaryzmu.
44. Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary.
Kara może przekraczać granice ustawowe. Ma to miejsce najczęściej w przypadku recydywy.
Recydywa ogólna – popełnienie przestępstwa przez sprawcę, który wcześniej popełnił występek i odsiedział karę co najmniej 6 m-cy bez zawieszenia. Nie wolno orzec wobec niego kary łagodniejszej jak pozbawienie wolności. Po drugie – popełnienie przestępstwa przez sprawcę, który wcześniej był karany przestępstwo umyślne, nawet jeśli nie odsiedział kary – nie można umorzyć postępowania.
Recydywa specjalna:
r. sp. zwykła – sprawca odbywa karę co najmniej 6 m-cy więzienia, nie mija 5 lat, a on dokonuje tego samego przestępstwa – kara może być wyższa o połowę od przewidzianej w ustawie (jeśli przewiduje się 10, to wynieść może 15 lat),
r. wielokrotna – ponowne skazanie z recydywy zwykłej, odbycie łącznie najmniej 1 więzienia i przed upływem 5 lat przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, zgwałcenia, rozboju, kradzieży w złamaniem, itp. – granica ustawowa może być zwiększona o połowę.
45. Przesłanki zmiany orzeczonej kary:
Zmiana kary to skrócenie kary. Skazany może zostać zwolniony z reszty kary po odbyciu połowy kary (co najmniej jednak niż 6 m-cy). Są od tego wyjątki – w przypadku recydywy zwykłej zmiana kary może nastąpić po odbyciu 2/3 kary (nie mniej niż 1 rok), recydywy wielokrotnej – po ¾ kary (nie wcześniej niż po 1 roku), przy karze 25 lat pozbawienia wolności po 15 lat, a przy dożywociu po 25 latach.
46. Próba.
Okres próby w wypadku pozbawienia wolności wynosi od 2 do 5 lat, w stos. do młodocianych i recydywistów wielokrotnych od 3 do 5 lat. Okres próby jest stosowany przy warunkowym umorzeniu postępowania, zawieszeniu kary i przedterminowym zwolnieniu. Pomyślne przejście próby (czyli przestrzeganie porządku prawnego, wykonywanie narzuconych obowiązków, poddanie się leczeniu odwykowemu, itp.) prowadzi do uznania kary za wykonaną. Niepomyślne prowadzi do wykonania kary, ponownego wszczęcia postępowania, itp.