OD BIOMEDYCZNEGO DO HOLISTYCZNEGO UJĘCIA ZDROWIA

Model biopsychospołeczny wyzwaniem dla modelu biomedycznego

W modelu biomedycznym zwraca się uwagę jedynie na biologiczne przyczyny chorób, pomijając czynniki psychologiczne, społeczne czy behawioralne.

Zgodnie z leżącą u podłoża tego modelu zasadą prymatu:

0. determinizmu i fizykalizmu

1. części nad całością,

nie ma miejsca na pojecie zaburzeń ogólnoustrojowych zaś zdrowie rozpatrywane jest z perspektywy choroby i wymiarze biologicznym.

0. Medycyna psychosomatyczna (lata 40 XX w), zakładała, że nie każdy, kto zetknie się z czynnikiem chorobotwórczym musi zachorować.

0. Zmiana struktury zachorowalności i śmiertelności (na początku XX w. choroby zakaźne; grypa, zapalenie płuc, pod koniec wieku choroby sercowo-naczyniowe i nowotworowe, zwane „chorobami cywilizacyjnymi”).

Wpływ rozwoju nauki m.in. psychoneuroimmunologii potwierdza powiązania struktur biologicznych z funkcjami psychicznymi.

Interakcje zachodzą pomiędzy trzema poziomami:

0. na poziomie układu nerwowego (neurologia)

1. na poziomie zachowań (psychologia)

2. na poziomie komórkowym (immunologia)

Mózg wpływa na procesy i narządy poprzez obwodowy układ nerwowy oraz poprzez uwalnianie substancji, które sprawiają, że gruczoły dokrewne wydzielają hormony do układu krwionośnego.

Układ immunologiczny i mózg tworzą sieć wzajemnie powiązanych ze sobą struktur.

Model biopsychospołeczny nawiązuje do ogólnej teorii systemów, która ma zastosowanie w naukach biologicznych i społecznych.

Zgodnie z jej założeniem wszystkie systemy są częścią większego systemu i zbiorem systemów podrzędnych. Systemy są ukierunkowane na określone cele i dążą do równowagi funkcjonalnej. Zmiany i zakłócenia na jednym poziomie oddziałują na inne.

Model salutogenetyczny
łac. salus –dobre zdrowie, pomyślność
Aaron Antonowsky, socjolog medycyny

0. zdrowie jest przemieszczaniem się kontinuum

zdrowie – choroba

0. zasobami są właściwości człowieka i warunki środowiskowe

Antonowsky uważa, że są to cechy, które gwarantują odporność ogólną i na stres.

0. poczucie tożsamości

1. sprawstwa i kontroli

2. kompetencje, wiedza

3. inteligencja

Zasoby zdrowia są człowiekowi częściowo dane ale może może też sam je w sobie rozwijać.

Poziom zdrowia warunkują jeszcze:

0. Stresory – fizyczno-biologiczne, psychospołeczne, krótkotrwałe i długotrwałe.

1. Styl życia

Podejście satulogenetyczne podkreśla znaczenie zainteresowania sprawami własnego zdrowia.

Z badań wynika, że optymalne dla własnego zdrowia jest średnie natężenie motywacji związane z zainteresowaniem własnym zdrowiem.

Holistyczno-funkcjonalny model zdrowia

Można przyjąć, że zróżnicowanie u ludzi przejawia się w dwóch elementach:

0. W różnym poziomie wymagań i posiadanych zasobów

1. W różnym stopniu tolerowanej zmienności, bez powodowania stanu nierównowagi.

Model holistyczno-funkcjonalny charakteryzuje się różnymi właściwościami pozytywnymi. Są one związane z rozwojem człowieka we wszystkich sferach; fizycznej, społecznej, psychicznej i duchowej.

Ich funkcjonalność polega na odpowiednim dostosowaniu właściwości człowieka do zadań życiowych odpowiednich dla danego okresu życia jednostki.

Podsumowanie

1. Potoczne rozumienie zdrowia jako braku choroby czy dolegliwości wyraża konstatację faktu, że „zdrowie się ma”, zaś „chorym się jest”. Stąd łatwiej odczuwa się „byciem chorym” niż posiadanie czegoś, o co – bardzo często – w ogóle się nie zabiegało, gdyż jest wrodzone

2. Profesjonalne definicje ujmują zdrowie w sposób bardzo różny i koncentrują się na różnych aspektach.

3. Zdrowie najczęściej łączone jest ze sferą somatyczną. Zdrowie konstytuują wymiary: fizyczny, psychiczny, społeczny, duchowy, które oddziałują na siebie. Najczęściej wymiary zdrowia fizycznego i psychicznego podlegają ocenie obiektywnej, dokonywanej przez zewnętrznego obserwatora (badanie lekarskie) i subiektywnego.

4. Model biomedyczny

ma charakter patogenetyczny, gdyż koncentruje się wyłącznie na na chorobie i na poszukiwaniu przyczyn chorób. Jest to model redukcjonistyczny zajmujący się chorym narządem, a nie chorującym człowiekiem.

5. Model salutogenetyczny

w centrum zainteresowań lokuje zdrowie i pytanie o to, co decyduje o zdrowiu. Są to zasoby wyrażające właściwości biologiczne, psychologiczne, środowiskowe i inne, pozwalające na zmagania się z różnymi wymaganiami.

6. Model holistyczno-funkcjonalny uwzględnia wszystkie wymiary zdrowia człowieka, traktując je jako elementy wzajemnego oddziaływujące na siebie. O funkcjonalności świadczy dostosowanie właściwości człowieka do zadań życiowych odpowiednich dla danego okresu życia jednostki.

7. Poprzez kształtowanie i poszerzanie własnych zasobów oraz radzenie sobie z wymaganiami, można aktywnie i świadomie działać na rzecz własnego zdrowia.