Budowa wnetrza Ziemi: Wyrozniamy 3 warstwy: -jadro Ziemskie: a)jadro wewnetrzne jest stale b) jadro zewnetrzne jest plynne -plaszcz ziemi zbudowany jest z tlenkow zelaza, magnezu i krzemu, w gornej czesci plaszcza znajduje sie astenosfera, dzieli sie na plaszcz wewnetrzny i zewnetrzny -skorupa ziemska: temperatura wzrasta wraz z glebokoscia o 1*C na 33m, rozrozniamy skorupe oceaniczna i skorupe kontynetalna, jest cialem stalym zbudowanym z mineralow(tlen, krzem, glin, zelazo, magnez, wapn, sud i potas

Teoria plyt litosfery: Jest to teoria tektoniki globalnej ktora powstala w latach 60-ych XXw. ktora nawiazuje do wczesniejszej teorii Wegenera

Litosfera: -warstwa obejmujaca cala skorupe ziemska i gorna czesc plaszcza -grubsza pod kontynetami, ciensza pod oceanami -dzieli sie na bloki-plyty litosfery, ktore sie poruszaja. Litosfera dzieli sie na bloki; wyroznia sie 6 wielkich plyt litosfery oraz w ich obrebie mniejsze plyty tzw. mikroplyty i male bloki litosfery.

Astenosfera: -polplastyczna warstwa, ktora znajduje sie w plaszczu gornym -dzieki astenosferze moga zachodzic ruchy plyt litosfery

Ruchy plyt litosfery sa mozliwe dzieki plastycznosci astenosfery oraz wystepujacych w plaszczu prada konwekcji cieplnej: -strefy uskokow przesuwczych-plyty litosfery moga przemieszczac sie rownolegle wzgledem siebie wzdluz uskokow przesuwczych -strefy kolizji plyt litosfery inaczej strefy subdukcji w wyniku zastepujacych pradow konwekcyjnych nastepuje zbiezny ruch plyt litosfery na dnie tworza sie rowy -strefy kolizji plyt litosfery-kolizja 2 plyt kontynetalnych -strefy ryftowe-powstaja w miejscach gdzie strumien ciepla docierajacy do litosfery rozchodzi sie i powstaja glebokie rozpadliny w litosferze

Mineraly- najmniejsze skladniki skorupy ziemskiej sa to pierwiastki lub zwiazki chemiczne powstale w naturalny sposob i stanowiace skladnik litosfery

Procesy geologiczne: -Procesy wewnetrzne: ruchy plyt litosfery, plutonizm, wulkanizm, ruchy tektoniczne: ruchy gorotworcze, trzesienia ziemi, ruchy izostatyczne -Procesy zewnetrzne: wietrzanie, erozja, transport, akumulacja

Procesy górotwórczne zachodzą w skorupie ziemskiej i prowadzą do powstania lancuchow gorskich o skomplikowanej budowie faldowej.Trwaja one miliony lat i przebiegaja ze zmiennym natezeniem. Obejmuja tworzenie sie osadow, ich faldowanie,przeobrazenie, intruzje magmowe, wypietrzenie. Ruchom gorotworczym towarzyszy wulkanizm i trzesienie ziemi. W mlodszych dziejach Ziemi wyroznia sie 3 orogenezy: - haledonska. - hercynska, - alpejska.

Tektonika plyt a powstanie gor: W swietle tektoniki plyt litosfery powstawanie gor faldowych tlumaczone jest procesami zachodzacymi na zgniatanych krzewedziach plyt litosfery. Zbiezny ruch plyt litosfery powoduje faldowanie, a nawet nasunieciu w postaci plaszczowin warstw skal osadowych, gromadzacych sie przez miliony lat w oceanie miedzy plytami. Sfaldowane warstwy skalne, stanowiac wieksze obciazenie litosfery, sa wygniatane w polplastyczna atmosfere. Wgniatanie to jest wyrownywanie pionowymi ruchami skorupy ziemskiej.

Pionowe ruchy litosfery: a) procesy ladotworcze - pionowe ruchy skorupy ziemskiej, b) izostazja - dążność mas skalnych do zachowania rownowagi grawitacyjnej.

Metody badania dziejow ziemi. - geologia historyczna zajmuje sie badaniem dziejow ziemi, odtwarzaniem warunkow panujacych w przeszlosci, zdarzen historycznych:a) zasada aktualizmu geologicznego-zaklada ze procesy geologiczne zachodzace w przeszlosci sa zgodne z procesami ktore zachodza wspolczesnie. b) okreslanie wieku bezwzglednego i wzglednego skal: Wiek bezwzgledny-jest okreslony w latach: *metody badajace wiek skal: - radiometryczna (wykorzystuje izotopy promieniotworcze ktore w naturalny sposob rozpadaja sie na atomy pierwiastkow potomnych) *metoda badania zmian magnetyzmu ziemskiego Wiek wzgledny-wyznacza sie na podstawie kolejnosci zdarzen i pozwala na porownanie wieku skal Metody badan:-metody stratygraficzne, - badanie wzajemnego ulozenia warstw skalnych zawartych w nich skamienialosci, - metody paleontologiczne - polegaja na okreslaniu wieku skal na podstawie badania szczatkow sladow organizmow.

Typy wulkanów: - wulkan tarczowy: spokojne wylewy bardzo ciezkich law, - wulkan kalderowy: rzadkie katastrofalne wybuchy poprzedzone dlugim okresem spokoju, lawy bardzo lepkie, - strato wulkan: krotkie,czeste eksplozje gazow i bomb wulkanicznych oraz wylewy ciezkiej lawy.

plyta- rownomiernie wydzwigniety obszar dawnego dna morskiego zachowujacy pierwotny poziomy uklad warstw skalnych

monoklina- powstaje podczas nierownomiernego dzwigania lub obnizania fragmentu plyty; warstwy tej struktury pochylone sa w jedna strone

intruzje magmowe- powstaja wskutek krystalizacji magmy, ktora wdarla sie w istniejace skaly, powodujac zaburzenia ukladu warstw skalnych; intruzje magmowe moga miec rozne rozmiary i ksztalty np. zyly, lakolity, batolity

Wulkanizmem nazywamy wydobywanie sie bedacej pod cisnieniem lawy oraz innych produktow wulkanicznych z otworow i szczelin w skorupie ziemskiej

Plutonizmem nazywamy powstawanie skal magmowych głebinowych

Typy wulkanów: - wulkan tarczowy: spokojne wylewy bardzo ciezkich law, - wulkan kalderowy: rzadkie katastrofalne wybuchy poprzedzone dlugim okresem spokoju, lawy bardzo lepkie, - strato wulkan: krotkie,czeste eksplozje gazow i bomb wulkanicznych oraz wylewy ciezkiej lawy.

Produkty wybuchu wulkanu: -ciekle -stale -gazowe

Erupcji wulkanu zwykle towarzysza trzesienia ziemi, wyladowania elektryczne, chmury piaskowe, potoki blotne

Trzesienie ziemi- zjawisko drgania skorupy ziemskiej; spadowe rozchodzenie sie fal sprezystych zwanych falami sejsmicznymi

Najważniejsze wydarzenia w dziejach ziemi: Era kenozoiczna: Litosfera, klimat:-w neogenie, plejstocenie-kilkakrotne ochlodzenie, powstaly lodowce typu kontynentalnego oraz lodowce gorskie, -w paleogenie-glowne fazy orogenezy alpejskiej Świat organiczny: -w czasie zlodowacen- rozwoj roslin i zwierzat, jak w tunderze,- zaczely dominowac ssaki, wsrod nich pojawily sie malpy czlekoksztaltne oraz czlowiek, - rozwoj roslin okrytonasiennych Era mezozoiczna: Litosfera,klimat: -poludnie Europy i Azji oblewal ocean Tetydy; z osadow morskich po sfaldowaniu utworzyly sie lancuchy gorskie od Alp po Himalaje; -W triasie, prawie wszystkie kontynenty znalazly sie w strefie klimatu cieplego tworzac wielki kontynent Pangea, ktory okolo 180mln lat temu rozdzielil sie, powstal ocean atlantycki -liczne zalewy plytkich morz obejmowaly lady uformowane w Prekamrze i Paleozoiku; powstala grupa pokrywa skaly osadowej Świat organiczny: -koniec ery-wymarcie wielkich gadow-dinozaurow oraz amonitow - pod koniec ery - ptaki i pierwsze drobne ssaki, -wielki rozwoj gadow w srodowisku ladowym i morskim, w morzach panuja-amonity oraz belemnity,malze,koralowce i ramienionogi,-panowanie roslin nagonasiennych; w kredzie pierwsze odkryto nasienne Era paleozoiczna: Litosfera i klimat: -częste zmiany polozenia ladow i morz, w konsekwencji-zmiany klimatu np. dzisiejsza Europa stala sie gorocym, suchym w karbonie miala klimat cieply i wilgotny a w dewonie i permie-suchy -w permie prawie cala Europa stala sie gorocym, suchym ladem, pod koniec okresu jej srodkowa czesc zalalo morze; wskutek silnego parowania powstaly lupki miedzionosne, poklady soli kamiennej i potasowej, gipsow i dolomitow; rozwijal sie wulkanizm -w karbonie na przedpolach lancuchow gorskich powstawaly zapadliska z bagnami, w ktorych gromadzila sie materia organiczna-z niej w klimaci cieplym i wilgotnym powstaly poklady wegla kamiennego Europy i Ameryki N -pod koniec syluru-orogeneza kaledonska, a wkarbonie i permie- orogeneza hercynska; intruzje granitowe, np. Tatr, Karkonoszy oraz zloza cyny, cynku, olowiu i miedzi Swiat organiczny: -z koncem ery wymarlo ponad 50% wszystkich owczesnych gatunkow zwierzat -pod koniec paleozoiku pojawily sie pierwsze gady -bujnie rozwinelo sie zycie; lady zostaly skolonizowane przez rosliny, m.in. drzewiaste skrzypy, paprocie i widlaki -wsrod zwierzat morskich pospolite byly trylobity, ramienionogi, skalotworcze koralowce, grabtolity, ryby, na ladach m.in. uskrzydlone owady Prekambr: Litosfera, klimat: -potezne ruchy gorotworcze, intensywne procesy wulkaniczne -uformowanie cokolow kontynetalnych, sztywnych elementow skorupy ziemskiej Swiat organiczny: -zycie pojawilo sie 3-4 mld lat temu; byly to wylacznie prymitywne, bezszkieletowe organizmy morskie

Wietrzenie- w zaleznosci od czynnikow oddzialujacych na skaly wyroznia sie wietrzenie fizyczne, chemiczne i biologiczne. Gdy nastapi rozpad skaly na mniejsze fragmenty bez zmiany jej skladu mineralnego, mamy doczynienia z wietrzeniem fizycznym. Wietrzenie chemiczne zmienia sklad mineralny skaly, czyli prowadzi do rozpadu skaly.

Ruchy masowe: Zwietrzlina, znajdujaca sie na stoku, przemieszcza sie w dol stoku pod wplywem dzialania sily ciekosci, czyli podlega tzw. grawitacyjnym ruchom masowym. a)odpadanie- Gdy bloki i mniejsze fragmenty skalne przemieszczaja sie w dol stoku pokonuja czesc drogi w powietrzu, mowimy o odpadaniu. b)osuwiska- Na stokach, wzdluz plaszczyzny poslizgu, nastepuje osuniecie duzej partii materialu skalnego.

Rzezbotworcza dzialalnosc wiatru: Wiatr jest czynnikiem modelujacym rzezbe powierzchni ziemi na obszarach pozbawionych roslinnosci np. pustynnych, nadmorskich, przedpolach lodowcow i lodowcow.

Dzialalnosc na obszarach pustynnych: a)dzialalnosc erozyjna wiatru np. korazja(polega na niszczeniu powierzchni skalnejniesionym przez wiatr materialem) -deflacja(proces wywiewania luznych suchych osadow z terenow pustynnych b)dzialalnosc akumulacyjna wiatru na pustyniach: efektem sa wydmy: a)paraboliczna(zgodne z kierunkiem wiatru) b)barhamy(zgodne z kw)

Dzialalnosc na wybrzerzach: Dzialalnosc akumulacyjna: -wydmy nadmorskie -waly burzowe Dzialalnosc wiatru na przedpolach ladolodu: -wydmy parabliczne -pokrywy lessowe Dzialalnosc wod opadowych: zlobki deszczowe, piramidy ziemne, stozki naplywowe, wawozy

Rzezbotworcza dzialalnosc rzek: a)elementy doliny rzecznej: -koryto rzeczne -trasy zalewowe -trasy nadzalewowe -zbocza dolny b)procesy rzezbotworcze w profilu podloznym: -rzeki -bieg gorny rzeki -bieg srodkowy -bieg dolny

Ujscie lejkowate- nazywamy poszerzone, lejkowate ujscia rzeki, powstale w wyniku dzialania plywow morskich

Ujscie deltowate- ujscie rzeki w postaci kilku odnog, tworzacych obszar nizinny o charakterze begiennym przypominajacym ksztaltem litere (delta)

Procesy kwasowe- procesy rozpuszczania skal oraz caly zespol precesow im towarzyszacych to procesy krasowe lub krasowienie. Skaly ulegajace krasowieniu to: -wapienie -dlomity -gipsy -skaly zbudowane z soli kamiennej

Zespol form krasowych: Formami krasu sa np: zlobki, lejki, kotly zapadliskowe, skalki ostancowe. Do form krasu podziemnego zalicza sie jaskinie, studnie, kominy, komory. W Polsce formy krasowe wystepuja w Tatrach, Sudetach, Pieninach i na wyzynie Krakowsko-Czestochowskiej> Kras wystepuje rowniez m.in. na obszarze Irlandi, Slowacji, Chinach, na polwyspie Indochinskim, Borneo, Nowej Zelandii