Mocarstwa we współczesnych stosunkach międzynarodowych.
Prof. Dr. Józef Szaniawski
Wykład 1 Współczesne konflikty międzynarodowe geneza - przebieg - konsekwencje.
Przez współczesne konflikty międzynarodowe rozumiemy wszystko to, co zdarzyło się w świecie, na arenie międzynarodowej od 1945 r. (od zakończenia II wojny światowej) po dzień dzisiejszy.
Główny konflikt międzynarodowy, jaki się toczy we współczesnym świecie to wojna z terroryzmem. Nie jest to jednak precyzyjne określenie.
Definicja terroryzmu to forma, rodzaj, sposób prowadzenia walki. Terroryzm jest sposobem prowadzenia wojny.
Jak doszło do wydarzeń we wrześniu 2001? Czy mamy do czynienia z wojną z terroryzmem, czy nie jest to wojna dwóch cywilizacji? Cywilizacji islamu, muzułmańskiej i naszej cywilizacji.
Na początku VII w. n. e. kupiec z Mekki - Mahomet stworzył nową religię, która od jego imienia została nazwana religią Mahometańską, a później religią Muzłumańską albo Islamem. Mahomet spisał główne założenia islamu w Świętej Księdze - Koranie. Najważniejsze dla tego przedmiotu w Koranie jest sformułowanie „dżihad”, czyli wojna święta. Mahomet podzielił wszystkich ludzi na ziemi na wiernych i niewiernych, czyli Maurów (wierni) i giaurów (nie wierni). Religia Mahometańska jest jedyną z wielkich religii świata, która jest religią nie tolerancyjną. Z niewiernymi trzeba prowadzić wojnę świętą aż do ich całkowitego wyniszczenia, chyba że wcześniej przejdą oni na Islam.
Obowiązkiem wiernych czyli Maurów jest walka z niewiernymi. Każdy kto zginie w wojnie z niewiernymi dostaje się do Nieba, bez względu na ilość popełnionych grzechów.
Innym elementem Koranu jest wielożeństwo, które było tradycyjne u Muzułmanów, ale miało ono swoje uzasadnienie nie tylko teologiczne, ale także polityczno - praktyczne i demograficzne (przyrost naturalny). Jeśli chodzi o Dżihad to jeszcze trzeba niszczyć wszystko co jest symbolem innych religii.
Po śmierci Mahometa, Arabowie rozpoczęli ogromne podboje. Najpierw po 632 r. (po śmierci Mahometa) podbili Dolinę Eufratu i Tygrysu (czyli dzisiejszy Irak) i założyli tam Kalifat Bagdacki, następnie podbili cały środkowy wschód (czyli dzisiejszy Iran, Afganistan), następnie podbili bliski wschód (dzisiejszą Syrię, Jordanię, Izrael oraz Liban), następnie przeprawili się do Afryki i podbili po kolei cała północną część Afryki (dzisiejszy Egipt, Sudan, Libię, Tunezje, Algierie, Maroko, Mauretanię). Podbój Afryki zakończyli w 712 roku. W podbitych krajach Afryki nie ma w ogóle murzynów - zostali wytępieni przez Arabów.
Kiedy Arabowie podbili Afrykę to Kalif (wódz) o nazwisku Tarik zdecydował się na przeprawę do Europy - rok 712 - przez cieśninę Gibraltarską (ta nazwa jest pochodzenia Arabskiego). Doszło do bitwy pod Kseres Della Frontiera w Hiszpanii. Arabowie wygrali tę bitwę. Potem podbili prawie całą Hiszpanię i całą Portugalię. Podbite kraje utraciły niepodległość do roku 1492.
Arabowie chcieli podbić resztę Europy. Około roku 730 przeprawili się przez Pireneje aby podbić Francję. Walki trwały ponad 100 lat. W 732 r. wojska Francuskie rozbiły wojska Arabskie.
- 732 r. bitwa pod Płatie - wojska Francuskie pod dowództwem Karola Młota pokonują Arabów.
Wykład 2 Współczesne konflikty międzynarodowe.
Europa środkowa i wschodnia także były narażone na najazdy w imię Allaha i Mahometa (świętą wojnę). Od wschodu na Europę nacierali tzw. Turcy Osmańscy. Turcy zdobyli miejsce niesłychanie ważne dla trzech największych religii świata: dla religii Żydowskiej (Mojrzeszowej), dla chrześcijan i dla religii Islamu - zdobyli Jerozolimę. Pod koniec XI w. Ziemia Święta wpadła w ręce Turków. Turcy nie dopuszczali pielgrzymek chrześcijan do Ziemi Świętej. Spowodowało to, że we Francji w miejscowości Klermą zebrał się sobór i została podjęta decyzja o wyzwoleniu Ziemi Świętej z rąk Turków (Muzłumanów). Taka jest geneza wypraw krzyżowych, które trwały ok. 300 lat (w celu wyzwolenia Ziemi Świętej). Wypraw krzyżowych było 6-7. Wojny z Turcją trwały od pierwszej wyprawy krzyżowej, aż do zwycięstwa Jana III Sobieskiego pod Wiedniem (od 1092 r. do 1683 r.).
Polacy po raz pierwszy zetknęli się z wojującym islamem w 1241 r. To wtedy na Polskę napadli wyznający islam Tatarzy czyli Mongołowie. Spustoszyli całą południową Polskę. W bitwie pod Legnicą Polacy zostali pokonani ale Tatarzy doznawszy dużych strat wycofali się.
Turcy po odniesieniu zwycięstwa na d chrześcijanami w II wyprawie krzyżowej przeszli z Azji do Europy i rozpoczęli podbój Europy. W przeciągu 150 lat dokonali podboju terytorium dzisiejszej Grecji, Albanii, Macedonii, Bośni, Hercegowiny, Chorwacji, a w kierunku północno-wschodnim była to Bułgaria, Rumunia, Mołdawia. Kluczowe znaczenie miała bitwa na Kosowym Polu w 1389 roku, gdzie wojska chrześcijańskie poniosły klęskę, a wojska tureckie zajęły całą Europę Środkowo-Wschodnią. W 1444 r. Władysław Warneńczyk usiłował powstrzymać Turków w bitwie pod Warną (Turcy zwyciężyli). W 1453 r. data ta kończy epokę średniowieczną (umownie) i od tej daty rozpoczyna się epoka nowożytna.
Upadek Bizancjum (Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego) jest datą przełomową, kończącą epokę średniowiecza a zaczynającą epokę nowożytną. Po zdobyciu Konstantynopolu, Turcy założyli stolicę swojego nowego państwa i nazwali ją Istanbuł. Przeniesienie stolicy przez Turków oznaczało dążenie do podbicia przez nich Europy. (utworzenie Kalifatu Europejskiego).
- 12.09.1683 r.- bitwa pod Wiedniem (Jan III Sobieski) jedna z najważniejszych bitew w historii świata (wygrana przez chrześcijan).
Sojusznikiem Turków w Europie przez cały XVI, XVII, XVIII w. była Francja. Francuzi popierali islam przeciwko innym państwom Europy.
Taka jest geneza dzisiejszej wojny z terroryzmem.
Bin laden planując atak na Stany Zjednoczone przyjął nie przypadkowo datę 11.09.2001 r. Było to dokładnie w rocznicę bitwy pod Wiedniem. (bitwa ta rozpoczęła się wieczorem 11.09.1683 r.) Chcieli w ten sposób zmyć hańbę po największej klęsce jaką Islamowi zadali Krzyżowcy.
Na początku lat 90-tych XX w. Osana Binladen stworzył organizację terrorystyczną o nazwie Alkaida (ale były także inne nazwy). Alkaida znaczy po arabsku baza, fundament. Była to organizacja o charakterze religijno-terrorystycznym. Binladen atakował głównie Amerykanów. Atakował cele wojskowe, ale głównie ludność cywilną.
Istota terroryzmu polega na tym, że atakuje w sposób absolutnie ślepy. Wybierają do ataku cel, który przynosi efekty, zarówno militarne, propagandowe i strategiczne. Ważnym elementem terroru jest strach. Terroryści na ogół atakują zupełnie bezbronnych ludzi. Atakują w sposób anonimowy podkładając bombę. Na tym polega różnica w działaniach terrorystów i armii stającej w naszej obronie.
Binladen z góry zakładał, że będą mordować ludzi anonimowych (nie uznających Allacha).
W połowie lat 90-tych Binladen umieścił w podziemiach WTC w Nowym Jorku ładune wybuchowy. Doszło do eksplozji w wyniku której zginęło kilkadziesiąt osób. Amerykanie zlekceważyli jednak to niebezpieczeństwo.
11.09.2001 r. porwane przez terrorystów samoloty miały uderzyć w dwie wieże WTC, Pentagon i Kapitol lub Biały Dom. Samolot lecący na Kapitol dzięki determinacji i walce pasażerów nie doleciał do celu i wybuchł w innym miejscu.
Binladen zapowiedział, że zniszczy jeszcze Izrael, świątynie szatana czyli Bazylikę Św. Piotra w Rzymie.
W odpowiedzi na te ataki w październiku 2001 r. lotnictwo amerykańskie zaatakowało Talibów w Afganistanie (państwo typowo terrorystyczne). Następne uderzenie Stanów Zjednoczonych poszło na Irak, rządzony przez Saddama Husajna (2002 r.). Obalenie Saddama Husajna okazało się niezbyt skomplikowane.
Mułłowie, czyli duchowni islamscy głoszą, że wygrają wojnę z niewiernymi przy pomocy ropy naftowej i brzuchów swoich kobiet. 40% zasobów ropy naftowej znajduje się w krajach islamskich. Przyrost naturalny w krajach arabskich jest gigantyczny, ich kobiety rodzą średnio 5-7 dzieci.
Terroryzm ma również inne formy i miejsca geograficzne ale praktycznie zawsze odwołuje się do walki z niewiernymi. Walka pomiędzy Rosją i Czeczenią to też jest walka z terroryzmem.
Wykład 3 Rozpad Związku Radzieckiego i jego konsekwencje
Geneza powstania Związku Radzieckiego
W 1917 roku miały miejsce w Rosji 2 rewolucje. Najpierw tzw. Rewolucja Lutowa, która miała charakter rewolucji nazywanej burżuazyjno - demokratyczną, aczkolwiek nie jest to w pełni adekwatne określenie. Obaliła ona panowanie cara Mikołaja II z dynastii Romanowych i tak się zakończyła era Rosji Carskiej, czyli Monarchii Rosyjskiej, która trwała od Rusi Kijowskiej w X wieku aż do lutego 1917 roku. W 9 miesięcy później nastąpiła kolejna rewolucja w Rosji na ulicach Moskwy i Petersburga - Wielka Rewolucja Październikowa. Była to rewolucja komunistyczna albo bolszewicka, na jej czele stanął przywódca bolszewików Włodzimierz Lenin, dyktator i pierwszy premier Rosji Sowieckiej. Istotą tej Rewolucji było przekształcenie państwa Rosyjskiego w taki sposób aby nie stracić terytorium a jednocześnie dokonać transformacji ustrojowej, zmienić system polityczny z carskiego absolutyzmu na system komunistyczny. Rosja Carska i Sowiecka była największym terytorialnie państwem świata. Związek sowiecki był najbogatszym państwem świata i dzisiejsza Rosja po 1991 roku też jest ekonomicznie i potencjalnie najbogatsza (największe na świecie lub jedne z największych złoża węgla, złota, rudy uranowej, gazu ziemnego, ropy naftowej, kamieni szlachetnych, największe na świecie obszary lasu, dostęp do Oceanu Spokojnego z jednej strony z drugiej strony przez Morze Czarne i Morze Bałtyckie do Atlantyku, od północy Ocean Lodowaty , znakomite obszary rolnicze (obszar Powołża, równina Wołgi). Rosjanie nie potrafią zagospodarować tych bogatych złóż i są państwem najbogatszym na świeci ale tylko potencjalnie.
Rosja prowadzi gospodarkę ekstensywną a nie intensywną. Ale w Rosji od czasów najdawniejszych: Cara Iwana III, Cara Iwana IV Groźnego, nie mówiąc o panowaniu takich władców jak Piotr I, Katarzyna II, Mikołaj I, aż do Mikołaja II Rosja miała zawsze najpotężniejszą i najsilniejszą armię świata. W czasach Związku Sowieckiego była to też armia najbardziej nieludzka.
Związkiem Sowieckim rządzili w latach 1917 - 1924 Włodzimierz Lenin, 1924 - 1953 Józef Stalin, 1953 - 1964 Nikita Chruszczow, 1964 - 1982 Leonid Breżniew i po Breżniewie przez rok najpierw Jurij Andropow, później Konstantin Czernienko i wreszcie od 1985 - 1991 Michaił Gorbaczow, aż do rozpadu Związku Sowieckiego w 1991 roku. Były to różne okresy rządów ale w każdym przypadku była to władza totalitarna, komunistyczna, był to totalitaryzm w najgorszym tego słowa znaczeniu. Cele Rosji Sowieckiej były bardzo podobne do celów Rosji Carskiej, chodziło o podboje. Podbój jakiegoś obszaru był nie tylko polityką ale miał charakter ekonomiczny (Rosja się bogaciła).
Podboje terytorialne były ważnym elementem Rosyjskiej polityki zagranicznej. Po zwycięstwie rewolucji Bolszewickiej w Rosji w 1917 roku Rosjanie nie ukrywali, że ich celem jest podbój całego świata, a głównie Europy. W pewnym momencie wojny Polsko - Sowieckiej w 1920 roku w czasie Bitwy Warszawskiej - zwanej też cudem nad Wisłą Armia Czerwona , która szła na Warszawę docelowo szła na podbój Niemiec, Anglii i całej Europy (przemówienie Lenina na Kremlu 20 września 1920 roku - Przez trupa Polski do serca Europy [ Niemcy, Francja, Anglia, Włochy]).
Państwo, które założyli Bolszewicy na czele z Leninem nazywało się Rosja. Tę nazwę zmieniono dopiero w grudniu 1922 roku na Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich i ta nazwa utrzymała się aż do 1991,do rozpadu tegoż związku.
Rozpad Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich.
Bolszewikom udało się po rozpadzie Rosji Carskiej utrzymać samą Rosję, Ukrainę prawie w całości (z wyjątkiem części, która wchodziła w skład Polski oraz prawie całą Białoruś, prawie całą Azję Środkową: Kazachstan, Turkiestan, Uzbekistan, Tadżykistan i Kirgistan,3 republiki na pograniczu Europy i Azji (między Morzem Kaspijskim a Morzem Czarnym),republiki Kaukaskie: Gruzja, Azerbejdżan i Armenia. Wszędzie tam Rosjanie zakładali republiki: Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, Gruzińska Socjalistyczna Republika Radziecka, Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka.
Teoretycznie były to niepodległe państwa, ale faktycznie były one integralną częścią Związku Radzieckiego. To co było w czasach Carskich Gubernią, tutaj nazywało się republiką. Istota polegała na tym, że dawano tym, że dawano tym państwom pozory niepodległości. W wyniku działań polityczno- wojskowych w II Wojnie Światowej, w 1940 roku Stalin podbił i przyłączył do Związku Sowieckiego 3 Republiki Bałtyckie: Litwę, Łotwę i Estonię a na południu dużą część Rumunii, z której stworzył Republikę Mołdawską. W tej postaci Związek Radziecki przetrwał aż do 1991 roku. Było to najpotężniejsze imperium świata, które prezydent USA Ronald Regan nazwał w latach 80 - tych Imperium Zła.
Istota polegała na tym, że system polityczny, który stworzyli Lenin i Stalin był systemem nie tylko totalitarnym ale zbrodniczym i ludobójczym. Dziś wiemy już na pewno, że rządzący Związkiem Sowieckim komuniści wymordowali nie mniej niż 55 do 70 milionów osób spośród swoich własnych obywateli.
Po II Wojnie Światowej sytuacja w Związku Sowieckim stała się jeszcze lepsza, mianowicie do Imperium Sowieckiego zostały przyłączone jako obszary podbite takie państwa jak dzisiejsza Polska, Czechy, Węgry, Słowacja, Rumunia, Bułgaria, Albania, NRD. Rosjanie jednak dalej dążyli do podbojów. Najlepszym tego dowodem był herb Związku Sowieckiego: kula ziemska otoczona złotymi snopami zboża, na dole czerwona wstęga z napisem: Proletariusze wszystkich krajów łączcie się.
Wszystkie konflikty międzynarodowe na świecie po II Wojnie Światowej były generowane przez politykę zagraniczną Rosji: Wojna w Korei w latach 1950 - 52 i Wojna w Wietnamie trwająca kilkanaście lat (1961-1973), konflikt wokół rakiet atomowych na Kubie, konflikty w Angoli, Erytrei i Mozambiku w Afryce, konflikt wokół muru Berlińskiego to tylko niektóre z przykładów konfliktów, które Związek Radziecki planował w Moskwie a realizował w przestrzeni międzynarodowej, po to żeby osłabić Zachód.
Sytuacja Związku Sowieckiego polegała na tym, że z założenia było to państwo, które musiało prowadzić taką właśnie politykę. Było to zagwarantowane w Konstytucji Związku Sowieckiego, która nakazywała dążenie do podboju świata (doprowadzenie do rewolucji światowej).
Konieczność rozpadu Związku Sowieckiego
Związek Sowiecki osiągnął apogeum swojej potęgi militarnej, politycznej i ekonomicznej w USA i Europą, że kwestią czasu wydawało się rozpoczęcie przez Rosjan III Wojny Światowej. W tym czasie Rosja była także bardzo silna ekonomicznie.
Wszystko rozsypało się przez niewydolność gospodarki sowieckiej i całego systemu politycznego. System ten był zbyt scentralizowany aby mógł przetrwać.
Kiedy do władzy doszedł w 1985 roku Michaił Gorbaczow postanowił zrobić pierestrojkę. Gorbaczow nie chciał rozpadu Związku Sowieckiego ale chciał dokonać reform porównywalnych do reform Rosji Piotra Wielkiego w XVIII w. Jednak Związek Sowiecki mógł być albo zbrodniczym, scentralizowanym, totalitarnym państwem albo musiał przestać istnieć. Pierestrojka oznacza transformację, przebudowanie. Jednym z elementów tej transformacji miała być jawność, w praktyce likwidacja cenzury. Okazało się, że jeżeli w Związku Sowieckim zacznie się pisać prawdę np. na temat Stalina, zbrodniach Lenina, o tym jak powstało to państwo i ile pochłonęło ofiar, co to jest NKWD, KGB, to nagle w mentalności człowieka sowieckiego (homosowietikus) zaczęło rodzić się pytanie: co ja w tym wszystkim znaczę, czy jestem przeciw, czy za. Okazało się, że nie da się tego systemu zreformować. Reformy Gorbaczowa zakończyły się katastrofą całego systemu.
W sierpniu 1991 roku doszło do tzw. zamachu stanu, który przeszedł do historii jako pucz Janajewa. Janajew był wybitnym działaczem komunistycznym, członkiem politbiura. W kierownictwie tego puczu był także minister obrony Związku Sowieckiego - Marszałek Dimitrij Jazow, Generał Władimir Kriuczkow - szef KGB. Ten pucz obalił Gorbaczow, aby przywrócić komunistyczne, pryncypialne formy rządów w Związku Sowieckim. Okazało się, że naród tego nie wytrzyma, przeciwko puczystom wystąpił nie tyle Gorbaczow, co Borys Jelcyn, również funkcjonariusz komunistyczny, ale człowiek, który uważał, że Związek Sowiecki powinien przestać istnieć jako państwo i zbrodnicze i ludobójcze ale przede wszystkim niefunkcjonalne.
W wyniku wydarzeń w sierpniu 1991 roku upadł Związek Sowiecki, do władzy doszedł Jelcyn jako prezydent Rosji.
Do końca 1991 roku Związek Sowiecki się rozpadł, wszystkie republiki sowieckie ogłosiły swoją niepodległość i zostały formalnie niepodległymi państwami. Wtedy ogłoszono (żeby utrzymać pozory, że to ogromne terytorium coś jeszcze łączy) tzw. Wspólnotę Niepodległych Państw, która istnieje po dzień dzisiejszy ale jest tylko nieformalnym ciałem, którego przywódcy czasami się zbierają. Problem polegał na tym, że niektóre z tych obszarów np. Ukraina należały do Rosji a później do Związku Sowieckiego od 1654 roku, Gruzja od połowy XIX wieku.
Borys Jelcyn jako prezydent Rosji rządził przez 10 lat. W tym czasie nastąpiła kompletna reformacja systemu komunistycznego i totalitarnego. Jelcyn wprowadził system demokratyczny. Jelcyn dwukrotnie był wybierany w wolnych wyborach na 2 pięcioletnie kadencje na prezydenta Rosji.
Tradycja polityczna i historyczna Rosji sięgająca wielu wieków wstecz była taka , że ten system pozostał systemem totalitarnym, autokratycznym, w sposób demokratyczny nie dało się rządzić. Kiedy prezydent George Bush przyjechał z pierwszą wizytą do Moskwy i pogratulował Jelcynowi, że jest pierwszym w historii Rosji politykiem wybranym w demokratycznych wyborach to Jelcyn był bardzo zdziwiony, ponieważ nie zdawał sobie z tego sprawy.
Państwa, które nie oderwały się od Rosji formalnie stały się niepodległe, ale Rosjanie w okresie rządów Jelcyna, a zwłaszcza jego następcy Władimira Putina (od 2000 roku) usiłowali te państwa od siebie uzależnić.
W okresie rządów Jelcyna sformułowana została polityka rządów mówiąca o tzw. bliższej zagranicy (państwa, które kiedyś wchodziły w skład Związku Sowieckiego). Ukraina była uznawana za część Rosji (Mała Ruś), tak było od upadku Związku Sowieckiego do tzw. Pomarańczowej Rewolucji w 2004 roku.
Ukrainą rządzili najpierw prezydent Leonid Krawczuk a potem Leonid Kuczma. Na tym przykładzie widać jak to wyglądało w innych państwach (Azja Środkowa, Białoruś). Ukraina była powiązana z Rosją do czasu Pomarańczowej Rewolucji - powstania Ukraińców przeciwko Rosji. Po tej rewolucji do władzy doszedł prezydent Wiktor Juszczenko a główną rolę w tej rewolucji odegrała późniejsza premier Julia Tymoszenko (symbol niepodległej Ukrainy). Realnie w tym momencie Ukraina odłączyła się od Rosji a ukierunkowała się w stronę zachodu i Unii Europejskiej. Rosjanie do tego nie chcieli dopuścić. W wyniku rożnego rodzaju tajnych działań po 2 latach doszło do tego, że Pomarańczowa Rewolucja została obalona, w wyniku zmanipulowanych wyborów doszedł do władzy premier Wiktor Janukowycz, który jest Ukraińcem ale wybitnie prorosyjskim i Ukraina znowu popłynęła w ramiona Rosji.
Podobna sytuacja była w Gruzji, gdzie w wyniku Rewolucji Goździków obalono władzę prezydenta Edwarda Szewardnadze, który był Gruzinem, ale kiedyś członkiem politbiura na Kremlu i ministrem spraw zagranicznych Związku Sowieckiego i Rosjanie robią wszystko aby Gruzję utrzymać.
Znakomicie udaje się to Rosji w 5 republikach azjatyckich: Kazachstan - gdzie rządzi były pierwszy sekretarz partii komunistycznej Kazachstanu i członek politbiura na Kremlu - sułtan Azarbajew. Podobnie w Turkiestanie, Tadżykistanie, Kirgistanie, Uzbekistanie. Wybitnym przykładem spełnienia marzeń Rosji są rządy prezydenta Łukaszenki na Białorusi. Rosja nie rezygnuje nawet z walki o wpływy w Litwie, Łotwie i Estonii. Jedynym obszarem, gdzie toczy się otwarty konflikt militarny jest położona w górach Kaukazu malutka republika Czeczenia, która nie uzyskała niepodległości. Toczą się tam krwawe walki o niepodległość, gdzie niespełna 2 miliony Czeczenów stawia opór Armii Rosyjskiej.
Wyspy Kurylskie na Oceanie Spokojnym, na Rosyjskim Dalekim Wschodzie - obszar który jest dla rosyjskich okrętów wojennych bardzo ważny, a także dla rosyjskich kutrów rybackich. Ten obszar nigdy nie należał do Rosji jednak Rosjanie po II Wojnie Światowej zajęli te obszary i nie chcą oddać Japonii, w związku z tym Japonia nigdy nie podpisała żadnego traktatu pokojowego z Rosją i faktycznie Japonia jest w stanie wojny z Rosją (chociaż żadna wojna się nie toczy) z punktu widzenia prawa międzynarodowego.
Wykład 4 Ropa naftowa i surowce energetyczne jako element gry politycznej na arenie międzynarodowej w XX i XXI wieku.
Dawniej surowcem energetycznym był nawóz zwierzęcy i drewno. Było tak do XVIII w. Od połowy XVIII w. surowcem stał się węgiel, później ropa naftowa, gaz i wreszcie energia nuklearna, która pochodzi z rudy uranowej i rudy plutonu.
Przez tysiące lat ludzie korzystali z drewna jako surowca. Służyło nie tylko jako opał ale również było budulcem. (do budowy domów, dachów, statków)stopniowo tego drewna zaczęło brakować, większość krajów było z drewna ogołocone. A co z krajami które nie były zasobne w drewno? Otóż należałoby się cofnąć do starożytności , do początków cywilizacji. Pierwszym państwem gdzie się rozwinęła cywilizacja był Sumer- są to współcześnie tereny gdzie położony jest Irak. Nie było tam potrzebne drewno jako surowiec do ogrzewania bo tam jest ciepły klimat, a do gotowania potraw wykorzystywano wysuszony nawóz zwierzęcy. Takimi krajami poza Sumerem gdzie był ciepły klimat były Babilonia, Asyria, państwa położone w dolinie Eufratu i Tygrysu, Egipt położony w dolinie Nilu oraz Izrael położony w dolinie Jordanu.
Sytuacja się zmieniła w momencie gdy nasza cywilizacja zaczęła się rozrastać. Np. w Grecji mamy już nieco inny klimat na pewno cieplejszy niż w Europie środkowej ale przez inne ukształtowanie terenu(góry) jest już tam chłodniej dlatego też niezbędny staje się ogień.
Seneka powiedział „potrzeba jest matką wynalazku”. Ta złota myśl w pełni pasuje do sytuacji. Węgiel był znany od wieków co nie znaczy że od wieków używany. Dopiero w XVIII w zaczęto zauważać że węgiel jest lepszym surowcem niż drewno, dłużej się pali. Na przełomie 18-19 wieku zaczęto używać pierwszych maszyn parowych, były to kotły parowe , które wytwarzały energie w różnych fabrykach . w Anglii to były np. wielkie przędzalnie, to były pierwsze pojazdy poruszające się na energie z pary, a kocioł był ogrzewany przy pomocy węgla. To był czas kiedy zapoczątkowała się epoka węgla i stali. Cały wiek 19 zarówno w Europie jak i w północnej Ameryce był tak nazywany.
Polska była krajem jednym z nielicznych gdzie znajdowały się pokłady węgla. Węgiel na górnym Śląsku odkryty został już w 18 wieku, na Dolnym Śląsku w połowie 19 w. inne obszary gdzie występował węgiel to wyspy brytyjskie, zagłębie Sary i rury w Niemczech, na pograniczu Francji i Belgii. Trochę węgla miała Austria i Czechy. Pokłady węgla znajdowały się również w cesarstwie rosyjskim . Takim największym obszarem z węglem był tzw. basen doniecki.
Razem z rozwojem technologii rozwijała się cywilizacja, przemysł, a wraz z nim rozwijała się energetyka. Powstawały huty, elektrownie, które korzystały ze znacznych pokładów węgla. Państwami które osiągnęły największy rozwój ekonomiczny były państwa niezależne energetycznie( Wielka Brytania, Niemcy oraz stany Zjednoczone które posiadały znaczne pokłady węgla) przez ponad 100 lat panowała taka sytuacja, że gdzie był węgiel rozwijał się przemysł ciężki, metalurgiczny, zbrojeniowy. Na ziemiach polskich dzięki śląskim zasobom węgla rozwijali się nasi zaborcy to znaczy Niemcy i Rosjanie.
Pod koniec 19 wieku kilku wynalazców: Dizel, Dajmler, Bęc, wymyślili silniki na ropę naftową i na benzynę. Ropa naftowa była znana już znacznie wcześniej, wykorzystywana już w 18 wieku przez chłopów do smarowania łożysk w powozach konnych. Nie znali jej właściwości energetycznych. Najpierw wynaleziono lampę naftową w Galicji przez Łukaszewicza potem w Stanach Zjednoczonych. I właśnie on odkrył właściwości energetyczne ropy naftowej. W miejscowości Bóbrka, współcześnie w woj. Podkarpackim ponad 130 lat temu były już szyby naftowe. O ropie naftowej jako o surowcu można powiedzieć około I wojny światowej. Ze wszystkimi odkryciami jest tak, że najpierw musi nastąpić wynalazek, potem jego wprowadzenie i na koniec upowszechnienie. Początkowo ropa naftowa była znana Europie tylko w dwóch miejscach : w ówczesnej Galicji- czyli zabór austriacki, drugie zagłębie znajduje się w Rumunii. W okresie po I wojnie światowej (lata 20-30)okazało się że, największe zasoby ropy naftowej znajdują się na bliskim i środkowym wschodzie. Była to Persja czyli dzisiejszy Iran, współczesne tereny dzisiejszego Iraku, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Emiraty arabskie. Najprędzej Anglicy zrozumieli znaczenie ropy naftowej jako surowca, zorientowali się że ropa naftowa będzie tym surowcem który wyprze węgiel. Kolejne rządy Wielkiej Brytanii dużo zajmowały się zabezpieczeniem wpływów brytyjskich w krajach gdzie była ropa. Flota brytyjska miała za zadanie chronić tankowce brytyjskie , które płynęły z ropą. Zatoka perska, morze czerwone, kanał suezki, morze śródziemne, cieśnina gibraltarska to tereny ściśle kontrolowane przez Brytyjczyków.
Ogromne pokłady ropy naftowej jeszcze w 19wieku odkryto w USA i Kanadzie. W rejonie stanu : Teksas, Nowy Meksyk , Arizona, Oklahoma, były i są zasoby ropy naftowej. Po I wojnie polityka USA polegała na tym by, w miarę możliwości tych zasobów nie używać. Ta polityka z lat 30 znalazła potwierdzenie w momencie kryzysu naftowego w latach70 XX w.
Pokłady ropy naftowej zostały odkryte na terenie Związku Sowieckiego. To pokłady znane jeszcze za czasów Rosji carskiej w rejonie morza kaspijskiego, w rejonie Azerbejdżanu(zagłębie dzisiaj zwane czarne kamienie). Na polecenie Stalina zaczęto rozbudowywać wydobycie ropy naftowej. To było niezbędne dla Rosji Sowieckiej biorąc pod uwagę fakt że głównym postulatem ich polityki było przeprowadzenie rewolucji światowej. Do tego z kolei jest potrzebna potężna armia czerwona, wyposażona w czołgi, samochody, samoloty, w technikę bojową. Do tego wszystkiego była potrzebna ropa naftowa i benzyna. Stalin jako pierwszy zrozumiał że ropa naftowa nie tylko jest surowcem , jest przede wszystkim narzędziem politycznym. W latach 1938-39 Rosja Sowiecka posłużyła się szantażem energetycznym, posłużyła się ropą naftową jako elementem gry politycznej.
Przed II wojną były dwa państwa które szykowały się do wojny nie mając do tego podstaw energetycznych. Jednym z tych państw była Japonia pozbawiona w ogóle surowców energetycznych. Celem Japonii było zdobycie takich ziem które by ropę naftową posiadały. Drugim takim państwem były Niemcy, które były w podobnej sytuacji jak Japonia. Niemcy wprawdzie miały węgiel ale nie miały ropy naftowej. Hitler w stosunkowo krótkim czasie zbudował swoją III Rzeszę -marynarkę wojenną, siły powietrzne, ale do tego wszystkiego potrzebna mu była ropa . Brytyjczycy kontrolowali zagłębia na bliskim i dalekim wschodzie, złoża w USA też były poza zasięgiem Hitlera. Jedynie Niemcy korzystali ze złóż rumuńskich ale w ograniczonym zakresie. Ta sytuacja się zmieniła ponieważ Hitlera poparł Stalin, który tak samo jak Hitler dążył do wojny. 23 sierpnia 1939r. został podpisany pakt Ribbentrop - Mołotow . Kilka miesięcy wcześniej zostały podpisane trzy pozornie nieważne umowy handlowe pomiędzy Rosją a Niemcami. One mówiły o rozwoju stosunków gospodarczych. Najistotniejsze było jednak to że sowieci mieli dostarczać znaczne ilości ropy naftowej. Przez 11 miesięcy zw. Sowiecki dostarczył Niemcom 8 milinów ton ropy. Ta ropa była dostarczana tranzytem przez terytorium Polski. Wtedy po raz pierwszy ropa została użyta do celów politycznych i zrobił to Stalin w swoim interesie i interesie Hitlera żeby zniszczyć państwo polskie. Po upadku Polski Niemcy zaczęły graniczyć z Rosją sowiecką bezpośrednio. Te kontakty były zdecydowanie ułatwione. Po upadku Polski t ropa cały czas była transportowana do Niemiec . należy powiedzieć że Hitler baz tej ropy nie napadłby zachodniej Europy. Dla Stalina nie było dobre żeby Hitler został absolutnym zwycięzcą. To że Wielka Brytania nie została rozbita było dla Stalina nawet korzystne. Od listopada 1940 roku Stalin zaczął systematycznie zmniejszać dostawy ropy naftowej do Niemiec. Poza tym Stalin zrozumiał że trzeba Niemcy pokonać i samemu zająć Europę. Stwierdził, że jak pokona Hitlera to zamiast niego będzie okupował zajęte tereny. Wydawało mu się to proste. Że zajmie zagłębie w Rumunii, sam nie będzie dostarczał Niemcom ropy. Zapasy Niemcom wystarczą na 2-3 tygodnie i będzie można wtedy zaatakować. Hitler uderzenie Stalina na Rumunię uprzedził i sam rozpoczął uderzenie na Zw. Radzicki. Koncepcja militarna którą posługiwali się dowódcy niemieccy to była teoria blickrigu - wojny błyskawicznej. Autorem tej teorii był feld marszałek von Rumsztet oraz generał von Uderia. Istotą blickrigu jest żeby mieć nowoczesną armię, piechotę zmotoryzowaną, wojska zmechanizowane, dywizje i całe korpusy pancerne, i rozbić przeciwnika tak szybko dopóki wystarczy zapasów ropy i benzyny.
Po II wojnie światowej znaczenie surowców energetycznych w tym ropy naftowej zaczęło wzrastać. Zaczęto odkrywać nowe pokłady ropy w różnych miejscach. Ale odkrywać nie oznacza eksploatować . W czasach po wojnie powstała Europejska Wspólnota węgla i stali. Do niej należało sześć państw: Niemcy, Francja, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Do rozwoju Europy po II wojnie światowej była potrzebna stal. Ropa naftowa nie stanowiła problemu aż do 1973r. po raz pierwszy po wojnie ropa doprowadziła do kryzysu politycznego w 1973, kiedy to Arabowie napadli na Izrael w trakcie tzw. wojny jon kipur . po początkowej klęsce Izrael się otrząsnął i tę wojnę wygrał. Wtedy po raz pierwszy może nie ogłoszono ale nazwano ten czas pierwszą wojną naftową. Tę wojnę zorganizował tak zwany OPEC - czyli organizacja państw eksporterów ropy naftowej, która składała się głównie z państw islamskich. Ta organizacja zaczęła obniżać wydobycie a jednocześnie podnosić ceny. To spowodowało kryzys. Oni nigdy nie ukrywali że chcą pokonać zachód a przede wszystkim te państwa, które popierają Izrael. Powstała mapa , bliskiego i środkowego wschodu gdzie były zaznaczone największe zasoby ropy naftowej. To były takie kraje jak Arabia Saudyjska, Kuwejt, Iran, Irak, Emiraty Arabskie ( to byli najwięksi producenci ropy naftowej w latach 70 tych. Ta mapa była tak stworzona , że przypominała dwie dłonie dorosłego mężczyzny. Istnieje nawet werset w Koranie gdzie jest mowa o tym, że gdzie Allah położył ręce na pustyni tam jest bogactwo oaz. Na czele organizacji OPEC stał szejk Ahmed Jamani. To drugi po Stalinie polityk który posłużył się ropą naftową jako elementem walki, gry, szantażu politycznego.
Co się stało gdy OPEC wypowiedział wojnę zachodowi? Należy rozpocząć od tego, że do OPEC nie należą takie państwa jak: Rosja sowiecka ani nawet dzisiejsza Rosja, Stany Zjednoczone, Kanada, Norwegia, Wielka Brytania, nie należą również takie kraje jak afrykańska Nigeria, która jest największym eksporterem i producentem ropy w Afryce. OPEC rozpoczął wojnę, która miała zdusić zachód i wygrać tę wojnę pod względem ekonomicznym i oni rzeczywiście zaczęli zarabiać krocie, tzw. petrodolary. Te państwa umówiły się że będą wspólnie ustalały limit wydobycia ropy i będą ustalały cenę tej ropy. Zachód zaczął się też bronić. Obrona zachodu poszła w dwóch kierunkach. Zaczęto konstruować silniki które miały większą moc ale coraz mniejszą pojemność. Wiodącą rolę w tym odegrali Japończycy( Toyota, honda, mitsubishi , suzuki) dlaczego akurat Japończycy? Ponieważ byli najbardziej poszkodowani przez wojnę OPEC-u. wtedy po raz pierwszy zaczęto używać pojęcia silnik małolitrażowy- silnik poniżej 1200 centymetrów, którego efektywność wcale nie była niska. W latach 70 tych było nie do pomyślenia to co dziś stało się rzeczywistością. Na całym świecie produkuje się samochody o coraz mniejszej pojemności ale o coraz większej mocy. To powoduje coraz mniejsze zużycie ropy. To samo dotyczy silników samolotowych, okrętowych. Tendencja jest nadal taka żeby obniżać zużycie ropy i benzyny a powiększać moc. Do tego doszły jeszcze względy ekologiczne. Dzięki szantażu OPEC rozwinęły się technologie. To nie wszystko, ponieważ zaczęto budować nowe elektrownie atomowe, które zaczęły zużywać rudę uranu i rudę plutonu jako surowca. Współcześnie istnieje kilkaset elektrowni między innymi w Stanach, w Kanadzie, Francji, Rosji sowieckiej. Energia atomowa została wprowadzona na morza i oceany . Dziś wszystkie główne siły uderzeniowe floty amerykańskiej , brytyjskiej, rosyjskiej to są atomowe okręty podwodne i atomowe lotniskowce. Mają reaktory które umożliwiają im pływanie nawet przez 3 lata bez zawijania do portu. Jest to energia bardzo kosztowna ale alternatywna w porównaniu do ropy naftowej. Należy powiedzieć ,że po 1973 roku gdy zaczęto korzystać z ropy naftowej powoli zamykano kopalnie węglowe. Zamykanie kopalni rozpoczęła Anglia potem Niemcy w końcu Polska. Węgiel był mniej kaloryczny niż ropa, zaczęto tworzyć kopalnie w oparciu o olej opałowy. W szczytowym okresie w Polsce były 74 kopalnie dziś jest poniżej 30 . była tendencja do ich zamykania ponieważ wydobycie węgla było nie opłacalne. Ale dzisiaj się to zmieniło. Znacznie wzrosły ceny ropy naftowej. Parytet węgla w stosunku do ropy uległ zmianie. Znowu się opłaca wydobywać węgiel.
Ta wojna naftowa która się zapoczątkowała 1973 trwała z różnym natężeniem do 11 września 2001r, kiedy na wojnę naftową nałożyła się wojna z terroryzmem islamskim( po ataku islamistów na Nowy York i Waszyngton) potem na Madryt, London i inne państwa. Do tej wojny naftowej dołączono również religię, a także elementy demograficzne. Do tej wojny w sposób znaczący przyczynił się również Władimir Putin. Po upadku Związku Radzieckiego Rosjanie nie chcieli tracić swoich wpływów w Europie zachodniej, UE, czy w ogóle w skali globalnej. Zw. Sowiecki stracił takie państwa jak: Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Bułgaria, Rumunia, niemiecka republika demokratyczna. Te państwa przez związek sowiecki były okupowane. Wszystko stracili na przełomie lat 1989-1993. Ostatnie jednostki Armii czerwonej wycofały się z Polski we wrześniu 1993r. przez wiele lat Rosjanie uzależniali państwa UE od ropy naftowej i od gazu. Były budowane różne systemy rurociągów, gazociągów, naftociągów. Najważniejszy z nich do tej pory jest naftociąg przyjaźń , który idzie z Syberii, poprzez Białoruś, przez Polskę do Płocka, dalej do Szwed nad Odrą, i dalej w głąb Niemiec. Dzisiaj Niemcy otrzymują ok. 23% wszystkich dostaw ropy. Republika federalna Niemiec jest największym pod względem potencjału ekonomicznego, przemysłowego, ludnościowego państwem UE. I w 1/3 jest uzależniona od dostaw ropy i gazu z Rosji. Putin w 2001-2002 dołączył się do państw OPEC i zaczął podnosić ceny ropy naftowej tak że w 2005 roku padł rekord cenowy 76 dolarów za baryłkę. Przed 11 września cena ropy wynosiła 20 dolarów. Dzisiaj ropa naftowa drastycznie spada.
Rosjanie przy pomocy wielkich spółek np. Gazprom używają ich dla celów energetycznych. Moskwa szantażuje przede wszystkim te kraje które były składową zw. Radzieckiego, tj. Ukraina, Gruzja, Białoruś. Były szantażowane dokręceniem kurka i z gazem i z ropą i podniesieniem cen. Współcześni pomimo że mamy inne czasy ropa nadal pozostaje elementem gry politycznej. prawdopodobnie znaczenie ropy będzie malało , apogeum ropy trwało niezmiennie przez ostatnie 30 lat. Ono będzie nadal ważne, ale cywilizacja rozwija się w sposób dynamiczny , i mamy generację że powstają coraz nowsze silniki- bardziej wydajne mniej pojemne także ropa nie będzie już tak niezbędna, poza tym wraca do łask węgiel , rozwija się coraz bardziej energetyka nuklearna, atomowa. Powstają nowe elektrownie. Powstają nowe możliwości tzw., surowce alternatywne. Jest to woda powietrze i słońce. Pierwsze elektrownie wodne powstawały w Szwajcarii, one powstawały już na przełomie 19 w. dziś są bardziej efektywne. Istnieją elektrownie na przypływ i odpływ oceanu . występują w USA, Australii. Są ciągle drogie. Są elektrownie na wiatr. Turbiny takiej elektrowni są uruchamiane przez 24 godziny na dobę i sterowane przez komputery. Alternatywne źródła energii są nam niezbędne choćby dlatego że zasoby dotychczasowej energii nie są niewyczerpalne. Według szacunkowych danych ropy wystarczy do 2060 roku, gazu na 30-40 lat, węgla przy tym zużyciu jakie mamy teraz na 200 lat.