1. Modele postępowania w sprawach o wykroczenia
Wykroczenia:
nie mieszczą się w definicji przestępstwa
naruszenie podstawowych reguł stanowi wykroczenie
3 modele (kształtowały się w XIXw)
francuski (sądowy)
administracyjny (austriacki)
mieszany (pruski)
A.
Obowiązuje trójpodział przestępstw (zbrodnie, występki, wykroczenia), o odpowiedzialności karnej orzekają sądy, odpowiada się przed sądem, od decyzji można się odwołać. Występuję też postępowanie mandatowe - od razu można ukarać człowieka, który przyznaje się do popełnienia wykroczenia, można mandatu nie przyjąć i skierować sprawę do sądu. Obecnie w Polsce występuje od 2001 roku model sądowy.
B.
Wywodzi się z XIX w. Dzieli się wykroczenia na; kryminalne (odpowiedzialność przed sądem karnym, mała grupa) oraz administracyjne (właściwe wykroczenia) podlegały odpowiednio organom administracji I instancji i odwoławczy II instancji - skarga do Trybunału. Wykroczenia jako administracyjne naruszenie porządku.
C.
Przyjęty w Prusach. Kolegia orzekały w sprawie o wykroczenia w Polsce. Sądy powinny decydować o odpowiedzialności karnej. Sądy mogą być wyręczone przez organy administracji. Odwołanie do sądu od organu administracji. Od 9 lat w Polsce nie ma kolegiów..
W prawie anglosaskim nie wydziela się wykroczeń tak jak w prawie francuskim.
2. Rozwój polskiego prawa wykroczeń:
3 różne porządki prawne (austriacki, niemiecki, rosyjski)
po odzyskaniu niepodległości próby ujednolicenia prawa karnego wykroczeń.
Rozporządzenie prezydenta RP z 1928 roku o postępowaniu karno-administracyjnym. Uchwalenie kpk.
Prawo o wykroczeniach z 1932 roku materialne prawo wykroczeń. Uchwalenie kk. Przyjęto model niemiecki - referenci rozstrzygali w sprawie o wykroczenia.
Lata 50 - orzekanie w sprawie o wykroczenia - kolegia przy Prezydiach Rad Narodowych. Wprowadzono model administracji - zniesienie kary aresztu za wykroczenia (trwa krótko, przebywanie w zakładzie karnym. Wprowadzono karę pracy przymusowej. Model przetrwał 7 lat.
1958 rok - wraca kara aresztu za wykroczenia o charakterze chuligańskim. Zniesienie pracy poprawczej. Odwołanie od decyzji kolegiów do sądu.
Od 1958 do 2001r. - model mieszany w Polsce.
Ustawa z 1966 roku z 17 VI o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno- administracyjne. Kradzież w kodeksie karnym i w wykroczeniach - przepołowienie przestępstwa. Kradzież drzewa z lasu - granica 70 zł.
20 maja 1971 roku - Kodeks wykroczeń (jeden z najstarszych w Polsce aktów prawnych), kodeks postępowania w sprawie o wykroczenia
24 sierpień 2001 roku Kodeks postępowania w sprawie o wykroczenia. Obowiązuje od 17 października 2001 roku do chwili obecnej. Okres przejściowy 4 lata na uregulowanie prawa wykroczeń.
3. Materialne prawo wykroczeń.
Zespół praw (norm) prawnych, które określają czyny stanowiące wykroczenia, zasady odpowiedzialności za nie, kary przewidziane za wykroczenia i reguły ich orzekania
Kary za wykroczenia:
nagany
grzywna od 20 zł do 5 000 zł kwotowa
ograniczenie wolności (może trwać 1 miesiąc). Od 20 do 40 godzin trzeba wykonywać pracę na cele społeczne
areszt ( wymierzony w dniach od 5 do 30 dni) pozbawienie wolności w zakładzie karnym dla osób odbywających karę po raz pierwszy. Przewidziana za przepołowione przestępstwa
Funkcje prawa wykroczeń
funkcja ochronna (chronić stabilność obowiązującego porządku prawnego)
funkcja profilaktyczna (zmuszanie ludzi do profilaktyki np. przebadanie mięsa które chce się sprzedać)
funkcja kompensacyjna (szkoda pokrzywdzonemu naprawiona poprzez środki karne w prawie wykroczeń)
funkcja wychowawcza ( odstraszanie potencjalnych sprawców wykroczeń)
- Dział prawa powszechnie obowiązującego prawa karnego, ale powiązany także z prawem administracyjnym
- Naruszenie zakazów/ nakazów administracyjnych - konsekwencje prawne
- Wykroczenia mają charakter powszechny - regulacja w kodeksie wykroczeń oraz innych ustawach dotyczących poszczególnych dziedzin np. o rybołówstwie, prawo pracy, ochrona środowiska itd. Część ogólną zawartą w kodeksie wykroczeń stosuje się do wykroczeń szczególnych, jeśli nie ma wyłączenia.
- Wykroczenia skarbowe - kodeks karny skarbowy reguluje, kara grzywny, nie ma nic wspólnego z wykroczeniami z kodeksu wykroczeń.
- odpowiedzialność za wykroczenia ma charakter karny.
Zasady odpowiedzialności karnej za wykroczenia:
odpowiedzialność tylko za czyn (działanie/zaniechanie)
winy (nie ma odpowiedzialności bez winy)
określoności wykroczeń (znamion) w ustawie - nulla contria ventio sine lege (nie ma wykroczenia bez ustawy)
określoności kary w ustawie - nulla poena sine lege
zakaz analogi w prawie wykroczeń
zakaz działania wstecz na szkodę sprawcy
równość
praworządność (na podstawie i w granicach kompetencji ustawowych)
Prawo wykroczeń
autonomiczny dział prawa karnego
nie ma żadnych odwołań do kodeksu karnego w kodeksie wykroczeń
Źródła prawa wykroczeń
prawo zaborów
kodeks z 1971 r.: część ogólna 48 artykułów, część szczególna podzielona na rozdziały względem rodzajowego przedmiotu ochrony
Budowa przepisu:
Kto robi...- dyspozycja
Podlega karze...- sankcja
Rodzaje dyspozycji:
Prawo karne:
nazwowe
syntetyczne
proste (wariant zabronionego czynu)
pełne (pełny opis zabronionego zachowania)
Prawo wykroczeń
opisowe
karnistyczne
złożone ( więcej wariantów, alternatywne wyliczenie
niepełne (niepełny opis), dyspozycja zależna - w innym akcie powiązanym, dyspozycja odsyłająca blankietowa - odesłanie
Sankcje:
względnie oznaczone
sąd wybiera wymiar kary, rodzaj kary (grzywna-areszt)
Zasady obowiązywania ustawy:
w czasie (kolizja ustaw w czasie) - stosujemy ustawę nową, chyba że stara jest korzystniejsza dla sprawcy, nowa ustawa przewiduje maksymalny wymiar kary ale niższy niż zasądza stara ustawa, nowa ustawa kary nie nakłada na czyn, a stara nakładała - ukaranie nie byłe, stara ustawa pozbawia wolności, a nowa nakłada grzywnę (kara na grzywnę)
miejsca i osób (zasada terytorialności) - na terytorium państwa polskiego, statki wodne i powietrzne zarejestrowane w Polsce
co do zasady nie ponosi się odpowiedzialności za wykroczenia popełnione za granicą, w Polsce
Wyjątki dotyczące tylko obywateli Polskich - odpowiada się tylko wtedy gdy przepis szczególny tak stanowi za czyny przepołowione, w krajach UE karanie - w Polsce nie ma podwójnego karania.
Wykroczenie:
czyn zabroniony przez ustawy obowiązujące w czasie jego popełnienia, bezprawny, społecznie szkodliwy, zawiniony, pod groźbą kary
bezprawność - złamanie normy prawnej
zawiniony - przypisanie winy sprawcy
Tylko człowiek może je popełnić, skończone 17 lat.
Ustawowe znamiona wykroczeń .
Cechy charakterystyczne czynu (muszą wystąpić łącznie. Podział na:
opisowe
wartościujące (ocenne)
dotyczące przedmiotu
strony przedmiotu
podmiotu
strony podmiotu
Przy czynach przepołowionych wartość szkody decydująca o zaliczeniu czynu do grupy przestępstw lub wykroczeń np. kradzież do 250zł, kradzież do 75zl - wykroczenie.
Przedmiot - dobro które dane wykroczenie ma chronić:
ogólny przedmiot - całokształt stosunków społecznych
indywidualny - dobro chronione poprzez wykroczenie „kto szczuje psem człowieka”
rodzajowy - przedmiot ochrony wspólny dla grupy wykroczeń
podwójny - wykroczenia chronią dwa dobra
Strona przedmiotu - to co łączy się z pojęciem czynu. Czyn działanie lub zaniechanie.
Skutkowe wykroczenia - występuje skutek w środowisku zewnętrznym, gdy ciążył na nas obowiązek prawny
Bezskutkowe wykroczenia - nie ważne jest występowanie skutków, więcej z zaniechania
Związek przyczynowo-skutkowy
ekwiwalentny
adekwatny
relewantny
Podstawowe wykroczenie - z naruszeniem dobra
Kwalifikowane wykroczenia - z narażenia dobra na niebezpieczeństwo
O zbiorowo oznaczonym czynie - art. 58. - tryb ścigania z urzędu na żądanie pokrzywdzonego
Trwałe - wywołanie stanu niezgodnego z prawem i utrzymywanie go
Podmiot wykroczenia - tylko człowiek, który musi być poczytalny i mieć skończone 17 lat (sztywna granica). Przed skończeniem 17 roku życia:
przejaw demoralizacji
niektóre czyny karalne zamieszczone w u.p.n. np. usuwanie znaków, zakłócanie ciszy nocnej
Wykroczenia powszechne może popełnić każdy „kto” a indywidualne osoba posiadająca szczególne cechy
Strona podmiotowa:
wina - zdolność podmiotu do ponoszenia odpowiedzialności, umyślność, nieumyślność, zamiar
Umyślność - istotą jest zamiar bezpośredni ( sprawca chce popełnić czyn zabroniony) i ewentualny (możliwość popełnienia czynu i się na to godzi)
Nieumyślność - zachodzi gdy sprawca nie zdaje sobie sprawy z popełnienia czynu na skutek lekkomyślności - przewiduje ale myśli że uniknie czynu lub niedbalstwa - sprawca nie przewiduje ale powinien był przewidzieć.
W prawie wykroczeń nie ma winy kombinowanej
W prawie wykroczeń - ekwiwalencja form winy - czyn można popełnić umyślnie lub nieumyślnie nie ma zasady domniemania umyślności - chyba że ustawa przyjmuje że odpowiedzialność ponosi się z powodu umyślności
Okoliczności wyłączające odpowiedzialność za wykroczenia:
kontratypy (uchylająca bezprawność czynu) - formalnie realizuje się cechy wykroczeń ale czyn nie ma szkodliwości społecznej
art.15 - obrona konieczna - zamach bezprawny, rzeczywisty, bezpośredni)
art.16 - stan wyższej konieczności -
zasada subsydiarności - można się powołać na stan wyższej konieczności gdy nie było innego wyjścia
zasada proporcjonalności - dobro poświęcone a dobro ratowane - większa wartość dobra ratowanego, może być równorzędna wartość ale nie może być mniej warte.
ktoś, kto przekracza granice kontratypu, dopuszcza się wykroczenia i ponosi odpowiedzialność
art.. 39 - furtka do uniknięcia odpowiedzialności za przekroczenie kontratypu - samopomoc legalna
Okoliczności wyłączające winę :
nieletniość
niepoczytalność (upośledzenie umysłowe, choroba, inne zaburzenia) art.17 - niezdolność do podejmowania decyzji, racjonalnego myślenia
poczytalność znacznie ograniczona - odstąpienie od wymierzenia kary, jeżeli sami wprowadzamy się w taki stan ponosimy odpowiedzialność
Błąd - nie ma błędu co do kontratypu
co do prawa - (nieświadomość prawa szkodzi), chyba że usprawiedliwione
co do znamienia - nie popełnia umyślnie czynu ten kto błąd tkwi w pojmowaniu znamienia.
Formy popełnienia wykroczenia:
stadialne - nie ma przygotowania karalnego, usiłowanie wykroczeń co do zasady jest bezkarne, karalne jest, gdy ustawa tak stanowi, karalne przy czynach przepołowionych, zamiar dokonania czynu poprzez pewne czynności, ale skutek nie następuje, nie ma nieudolnego karalnego usiłowania, kara za usiłowanie jest taka jak za dokonanie, skuteczny czynny żal nie podlega karze (odstąpić lub starać się nie dopuścić do skutku)
zjawiskowe - sprawstwo i współsprawstwo (wspólnie i w porozumieniu), nie sprawstwa kierowniczego i polegającego, podżeganie (chce aby inna osoba dokonała czynu, nakłania ją, bezpośredni zamiar) i pomocnictwo (zamiar bezpośredni lub ewentualny, pomaga dokonać czynu nawet przez zamiar nawet gdy miał obowiązek nie dopuścić - co do zasady się bezkarne, karalne są gdy ustawa tak stanowi i doszło do dokonania czynu, kara taka jak za sprawstwo karalne przy czynach przepołowionych. Art. 14§ 2 - odpowiedzialność w granicach swojej umyślności lub nieumyślności bez względu na odpowiedzialność innych członków.
Zbiegi przepisów w prawie wykroczeń:
jeden czyn ale odnosi się do tego kilka przepisów
rzeczywisty - stosuje się zbieg eliminacyjny, wśród przepisów wykroczeń art. 9§1 nigdy nie stosujemy kumulatywnego zbiegu, środki karne można orzekać na podstawie zbiegających się przepisów.
Pozorny - subsydiarności (gdyby inny przepis tego nie regulował), konsumpcji( znamiona czynu odwołują się do innego przepisu (pochłaniającego) , Specjalności (przepis szczególny wyłącza ogólny)
zbieg przepisów wykroczeniowych i karnego
trzeba zastosować idealny zbieg przepisów (czynów) art. 10§1
Sprawca popełnił kilka wykroczeń:
nie ma kar łącznych
najsurowsza ze wszystkich kar przewidzianych za popełnione wykroczenia
Art. 9§ 2 (wykroczenia hurtem „warto popełniać”) nie ma obostrzenia kary
Kary/środki karne
4 kary w k.w.
areszt (najsurowsza) od 5 dni do 30 dni - sprawca pozbawiony wolności w zakładzie karnym, nie nazywa się pozbawieniem wolności żeby odróżnić sprawcę od przestępcy
ograniczenie wolności - trwa równo miesiąc, zmiana pobytu stałego - nie może się na stałe przeprowadzić, 20-40 godzin obowiązany wykonywać pracę na cele społeczne (kontrolowana praca). Wyjaśnienie nt. kary - gdy sprawca pracuje od 10 do 25% potrącenie na rzecz Skarbu Państwa, obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, obowiązek naprawienia w całości lub części wyrządzonej szkody, gdy skazany uchyla się od kary można zastąpić ją karą grzywny od 75zł do 2250zł gdy grzywna będzie bezskuteczna to zastępczą karą będzie areszt 15 dni.
Grzywna - nakładana np. w drodze mandatu od 20 do 5000 zł chyba że ustawa stanowi inaczej. Art. 24 § 2 - grzywna kwotowa. Bierze się pod uwagę sytuację majątkową. Sąd nie jest związany taryfikatorami. Orzekana kumulatywnie obok kary pozbawienia wolności. Gdy nie można wyegzekwować grzywny to areszt lub pracę społecznie użyteczną (zamiana za zgodą sprawcy) - gdy nie chce wykonywać pracy społecznie użyteczną areszt (1dzień) - szkoda od 20 do 150zł. Grzywnę powyżej 500zł można umarzać. Art. 26- aresztu nie można wymierzyć gdy warunki osobiste sprawcy to uniemożliwiają.
Nagana - sąd pisze o tym w wyroku (najłagodniejsza), symboliczna, napiętnowanie sprawcy.
Środki karne (art.28)
zakaz prowadzenia pojazdów od 6 miesięcy do 3 lat, obligatoryjny zakaz po użyciu alkoholu. Orzekając zakaz sąd określa rodzaj pojazdu. Zakaz obowiązuje od momentu uprawomocnienia się wyroku. Dla prawa jazdy zabiera się automatycznie.
Przepadek przedmiotów - przedmioty stanowiły narzędzie wykroczenia, pochodzą bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia. Orzeczenie - klauzula musi pozwalać. Stają się one własnością Skarbu Państwa. Nie orzeka się przepadku gdyby byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego czynu.
Nawiązka - orzeka się na rzecz pokrzywdzonego. Uiszczenie pewnej sumy pieniędzy. Art. 148 §3 szkodnictwo leśne do 500zł
Obowiązek naprawienia szkody - naprawić szkodę, przywrócić stan poprzedni
Podanie do publicznej wiadomości w szczególny sposób, cel wychowawczy, ogłoszenie orzeczenia o wykroczeniu na koszt ukaranego
Inne środki karne określone przez ustawy - art.160 - zmiana lasu na uprawę rolną bez zezwolenia - obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego - środek karny
Dyrektywy wymiaru kary
prawo wykroczeń nie zna środków zabezpieczających (np. lecznicze) środki na postawie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego
to są wskazówki, którymi sąd kieruje się przy wymiarze kary.
Art. 33 Dyrektywy ogólne - według uznania, w granicach ustawy, swobodna ocena, ale:
uwzględniająca stopień społecznej szkodliwości
cele kary w zakresie społecznego oddziaływania
cele zapobiegawcze i wychowawcze względem sprawcy
rodzaj, rozmiar szkody..- art. 33 §2
okoliczności, które sąd rozpatruje jako łagodzące lub zwiększające w ustawowym wymiarze kary:
działanie pod wpływem rażących sytuacji osobistych (chłód w domu)
silne wzburzenie
działanie z pobudek uznanych za łagodzące
nienaganne życie
dobry stosunek do pracy
dobra opinia
staranie się sprawcy o usunięcie następstw negatywnych czynu
działanie w celu osiągnięcia korzyści
szczególne potępienie działania
uprzednie ukaranie za podobne wykroczenie lub przestępstwo
chuligański charakter
alkohol lub inny środek
na szkodę osoby bezradnej lub powinien okazać szczególne względy
współdziałanie z małoletnim
zasadą jest indywidualizacja kary co do osoby której wykroczenie dotyczy
areszt można orzec gdy jest wybór (ostateczna)
- Art. 36 nagana - charakter czynu i sprawcy, nie można za wykroczenia chuligańskie. Do 1000zł nawiązka dla poszkodowanego.
- Art. 38 recydywa - dwukrotnie był karany za podobne wykroczenie umyślne, w ciągu 2 lat kolejne - można dać areszt nawet gdy nie ma tej kary w wyborze kar.
- Wypadki - szczególne złagodzenie kary lub odstąpić od kary - poniżej dolnej granicy lub kara łagodniejszego rodzaju
- Art. 41 środki wychowawcze - pouczenie, zwrócenie uwagi
- areszt można dostać w zawieszeniu - pozytywna prognoza kryminologinna - na okres próby od 6 miesięcy do 1 roku. Pomyślna próba - areszt niewykonywany, niepomyślna próba - areszt wykonywany
- Art. 43 - sprawca nie uzyska zawieszenia aresztu gdy w ciągu 2 lat był karany za podobne wykroczenie, gdy wybryk chuligański.
Przedawnienie orzekana, kary i zatarcie kary
Przedawnienie karalności czynu - karalność ustaje z upływem 1 roku ale gdy w ciągu roku wszczęto postępowanie - karalność ustaje maks po 2 latach. Od uchylenia rozstrzygnięcia - przedawnienie
przedawnienie kary (wykonanie) - 3 lata
Zatarcie - po upływie 2 lat od wykonania - darowanie lub przedawnienie wykonania kary
Procedura
oskarżyciel publiczny, obrońca, oskarżony (obwiniony), sąd
art. 1 - postępowanie toczy się na podstawie tego artykułu a kpk stosuje się gdy występują odesłania
postępowanie sądowe - zwyczajne (gdy w innym trybie nie może się toczyć), przyspieszone i nakazowe
postępowanie poza sądowe - tryb mandatu karnego (policja)
obwiniony ma prawo do obrony - dowody, obrońca (tylko 1), nie ma obowiązku obwiniania, obciążania siebie
w sprawach karnych tylko adwokat
w sprawach o wykroczenia radca prawny i adwokat
Właściwość i skład sądu - w sprawach karnych 2 instancje
Układ sądownictwa - rejonowe - sądy okręgowe - apelacyjne - SN
Właściwość rzeczowa - sądy rejonowa rozpoznają a okręgowe przyjmują odwołania, jednoosobowy skład
Sąd okręgowy - apelacje i zażalenia zamykające drogę do odwołania wydaje sąd, gdy nie zamykają drogi to odwołujemy się do sądu rejonowego tego samego ale inny sędzia rozpatruje. W drugiej instancji - środki zaskarżenia rozpoznawane jednoosobowo. Wyjątkowa sprawa - skład trzy osobowy.
Właściwość miejscowa - rozpoznaje sąd na którego obszarze działania doszło do wykroczenia.
art. 16 nie może orzekać sędzia, który ma związek ze sprawą inny niż służbowy, wyłączenie z urzędu. Na wniosek (wątpliwość co do jego bezstronności)
Oskarżyciel publiczny
Podstawa to prokurator (prawo karne), prawo wykroczeń to policja (art.17) chyba że ustawa stanowi inaczej. Przeciwko prawom pracownika oskarżycielem jest inspektor pracy. Ujawniły wykroczenie w toku swojej działalności - organy administracji rządowej i samorządowej, kontroli, straże, RM w drodze rozporządzenie, upaważ. Strażom leśnym (wyłączenie policji). Prokurator nie jest podstawowym oskarżycielem ale może je wszcząć, wstąpić i eliminuje inne osoby.
Art. 20 osoba obwinionego - wniesiono wniosek o ukaranie. Może korzystać z pomocy obrońcy. Obrońca z urzędu - głuchy, niemy, niewidomy, uzasadniona wątpliwość co do poczytalności - musi mieć obrońcę.
Pokrzywdzony - pośrednio naruszone lub bezpośrednio dobro. Zawiadomiony o wszczęciu postępowania - prawo pokrzywdzonego do wystąpienia w roli oskarżyciela posiłkowego nic nie trzeba robić, bo inaczej jest tylko świadkiem, który nie może zaskarżać rozstrzygnięcia. Oskarżyciel posiłkowy może zadawać pytania obwinionemu.
Mandaty (art.98)
gotówkowy- wydanie ukaranemu po bezpośrednim uiszczeniu grzywny - nie wolno przyjmować policji gotówki, odnosi się tylko do osób cudzoziemców przebywających na terytorium RP. Staje się prawomocny z chwilą uiszczenia kwoty
Kredytowy - staje się prawomocny z chwilą potwierdzenia przyjęcia, policja ma obowiązek pouczyć o możliwości nie przyjęcia i do sądu i obowiązku uiszczenia grzywny - 7 dni oraz o skutkach nieuiszczenia
Zaoczne - grzywna w wykroczeniu gdzie sprawcy nie zastano, ale wiadomo kim jest. Prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny w wyznaczonym terminie i miejscu.
zasadniczo postępowanie w sprawie wykroczeń - dwie instancje.
W sprawach karnych - nadzwyczajny środek zaskarżenia -kasacja ( przymus adwokacki - tylko za jego pośrednictwem możliwa kasacja).
W sprawach o wykroczenia kasacja stronom nie służy. DO SN może kasację szczególną wnieść prokurator lub RPO (art.110)
Postępowanie szczególne
nakazowe - nie robi się rozprawy, sąd ma cały materiał dowodowy, uznanie że sprawa z akt jest ewidentnie na formularzu nakazowym, rozstrzygnięcie wysyła do obwinionego i poszkodowanego. Sprzeciw - wyroku nie ma i postępowanie zwyczajne, brak sprzeciwu - wyrok prawomocny.
Przyspieszone (art.90) sytuacja - osoba nie ma miejsca zamieszkania lub pobytu stałego zameldowania, nie chce zapłacić mandatu, czasowo przebywa, cudzoziemiec, wykroczenia chuligańskie