|
ZABURZENIA SOMATOformiczne
Inna nazwa - zaburzenia występujące pod postacią somatyczną.
Już w drugiej połowie XIX wieku w Paryżu, Jean Martin Charcot wykazał, że napady drgawkowe i paraliż mięśniowy obserwowany u wielu pacjentów nie miał przyczyny natury organicznej, lecz psychogennej. Charcot potrafił wywoływać drgawki podczas seansu hipnotycznego, jak również usuwać je za pomocą sugestii hipnotycznej.
Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną jest to różnorodna grupa zaburzeń psychicznych spełniających następujące kryteria:
1. Istnienie dolegliwości fizycznych i objawów somatycznych wskazujących na obecność choroby somatycznej (czyli dotyczącego któregoś z narządów lub tkanek organizmu) oraz nadmierne zaabsorbowanie stanem zdrowia.
2. Owe dolegliwości fizyczne (objawy somatyczne) nie można wyjaśnić żadnymi uchwytnymi zmianami strukturalnymi (organicznymi), ani zmianami ogólnego stanu zdrowia lub też zgłaszane dolegliwości są niewspółmierne do rzeczywistego uszczerbku na zdrowiu.
3. Istnieje natomiast podejrzenie, że istotną rolę w powstaniu tych dolegliwości odgrywają czynniki psychiczne i/lub nieświadome konflikty wewnętrzne.
Aby dać czytelny przykład - pacjent mówi, że oślepł i nic nie widzi, natomiast bardzo dokładnie przeprowadzone badanie okulistyczne i neurologiczne nie uwidacznia żadnych zmian chorobowych oka i nerwu (szlaku) wzrokowego, które mogłyby tłumaczyć wystąpienie ślepoty. Sama ślepota w takim wypadku na ogół nie jest pełna i ustępuje nagle w pewnych okolicznościach, np. terapii, a ponadto tuż przed jej pojawieniem się występuje zwykle jakiś znaczny problem lub konflikt wewnętrzny będący źródłem lęku.
Oczywiście żeby ustalić rozpoznanie zespołu somatoformicznego, potrzebne jest wykluczenie przez lekarza wszystkich chorób somatycznych czy zaburzeń psychicznych, które mogłyby lepiej tłumaczyć występujące objawy.
KONCEPCJE ETIOLOGICZNE (PRZYCZYNOWE)
A. Najbardziej rozpowszechnioną teorię, uznawaną nawet współcześnie, wysunął Freud w 1984 r. Stwierdził on, że występowanie objawu somatycznego jest rodzajem mechanizmu obronnego osobowości (zwanego konwersją), którego celem jest neutralizowanie lęku wywołanego jakimś nieakceptowanym i zepchniętym do nieświadomości konfliktem wewnętrznym. Zatem to, że występowanie danej dolegliwości fizycznej prowadzi do zmniejszenia lęku, powoduje jej pozytywne wzmocnienie (podtrzymanie objawu).
B. Model komunikacyjny. W ujęciu tym objaw somatyczny traktowany jest jako sygnał skierowany do innych osób względem których przeżywane jest jakieś uczucie np. poczucie winy, którego osoba dotknięta dolegliwością nie potrafi inaczej okazać. Ludzie cierpiący na takie schorzenia charakteryzują się tym, że mają trudności z okazywaniem emocji; fachowo określa się ich jako aleksytymików. W modelu komunikacyjnym zwraca się ponadto uwagę na to, że dolegliwości somatyczne mogą dawać osobom na nie cierpiącym pewne wtórne korzyści - np. zainteresowanie i opiekę ze strony bliskich.
Główne cechy zaburzeń somatoformicznych:
1. Upośledzeniu ulega jakaś funkcja somatyczna (występują dolegliwości somatyczne), np. paraliż
2. nie ma uchwytnych zmian organicznych np. neurologicznych odpowiedzialnych za paraliż
3. dowody na przyczynę w postaci czynników natury psychicznej i nieświadomych konfliktów
4. na ogół pacjent traktuje swoje objawy z dużą obojętnością ("la belle indeference"), np. ma sparaliżowane kończyny, ale nie uznaje tego za specjalny problem
Opisywanych jest sześć głównych zaburzeń somatoformicznych:
I. Zaburzenia somatyzacyjne
II. Zaburzenie autonomiczne pod postacią somatyczną
III. Dysmorfofobia
IV. Zaburzenie konwersyjne (histeryczne)
V. Hipochondria
VI. Psychialgia (bóle psychogenne)
ZABURZENIA SOMATYZACYJNE (Zespół Briqueta)
Większość życia (co najmniej 2-a lata), osoby cierpiącej na to zaburzenie upływa pod znakiem dramatycznej i skomplikowanej historii leczenia rozmaitych chorób z obecnymi licznymi i powtarzającymi się dolegliwościami dotyczącymi różnych narządów i układów. Podobnie jak w innych zaburzeniach z tej grupy, brak jest organicznych przyczyn prezentowanych dolegliwości, takich jak (najczęściej):
a. Objawy ze strony układu pokarmowego: nudności, bóle brzucha, wzdęcia, biegunki
b. Rozmaite bóle: kończyn, kręgosłupa, stawów i inne
c. Objawy ze strony układu krążenia: kołatania serca, zadyszki bez wysiłku fizycznego, zawroty głowy
d. Rzekome objawy neurologiczne (objawy konwersyjne) takie jak: amnezja (niepamięć), trudności w połykaniu, bezgłos, głuchota i inne
e. Problemy seksualne: bóle i pieczenia w trakcie stosunku, impotencja
d. U kobiet - różne zaburzenia miesiączkowania
Wyróżnia się dwa rodzaje zaburzeń somatyzacyjnych:
1. Z wysoką częstotliwością, czyli występujących często, np. chyba "najpopularniejsze" obecnie bóle krzyża.
2. Z wielopostaciowością, tzn. z wieloma różnymi dolegliwościami.
Na omawiane zaburzenia częściej cierpią kobiety niż mężczyźni, wg niektórych autorów od 2 do 10 % kobiet (w badaniach Szwedzkich 11% pań).
ZABURZENIE AUTONOMICZNE POD POSTACIĄ SOMATYCZNĄ
W zaburzeniu tym występują objawy wzbudzenia układu autonomicznego, które pacjent przypisuje chorobie somatycznej. Podział zaburzeń uwzględnia narząd lub układ uważany przez pacjenta za źródło dolegliwości:
q Serce i układ krążenia, kołatania, bóle, zadyszka i inne (kiedyś nazywane nerwicą serca lub zespołem Da Costy),
q Górna część przewodu pokarmowego: bóle, aereofagia (połykanie powietrza), tzw. nerwica żołądka,
q Dolna część przewodu pokarmowego: częste objawy - biegunka, zaparcia; psychogenny zespół jelita drażliwego
q Układ oddechowy: częsty objaw - hiperwentylacja (szybkie i na ogół płytkie oddychanie)
q Układ moczowo-płciowy: przykładowy objaw -częste oddawanie moczu
Cechą charakterystyczną tego zespołu jest przekonanie, że ciało lub jakaś jego część jest niekorzystnie zmieniona, kiedy w rzeczywistości owe defekty wcale nie występują lub są nieznaczne. To nadmierne zaabsorbowanie wyglądem zewnętrznym na ogół dotyczy twarzy. Pacjenci często skarżą się na rozmaite defekty takie jak: zmarszczki, powiększenie lub zmniejszenie nosa lub warg, łysienie i inne. Z powodu nich często chodzą do lekarzy, szczególnie dermatologów i chirurgów plastycznych. Często obserwuje się niepokój i nastrój depresyjny.
ZABURZENIA KONWERSYJNE (histeryczne)
W europejskiej klasyfikacji zaburzeń psychicznych - ICD-10, w przeciwieństwie do amerykańskiej, zaburzenie to znajduje się w grupie zaburzeń dysocjacyjnych.
Inna nazwa - zaburzenia histeryczne. W zaburzeniu tym obecny jest jeden lub więcej objaw albo deficyt dotyczący czynności ruchowych lub funkcji zmysłowych (czucia), bez cech fizycznego uszkodzenia. Inaczej mówiąc obecne są rzekome objawy neurologiczne. Uważa się, że objawy te związane są z czynnikami natury psychicznej, gdyż ich początek albo zaostrzenie jest poprzedzone przez konflikty psychiczne.
Objawy mają na ogół charakter przejściowy, niektóre jednak mogą być bardziej przewlekłe prowadząc do upośledzenia. Najczęściej obecnie rozpoznawane objawy konwersyjne to zawroty i bóle głowy. Przykładowe objawy:
q zaburzenia ruchowe i czuciowe, w tym zaburzenia chodu, paraliże, bezgłos
q zaburzenia narządów zmysłu: np. ślepota, dwojenie, znieczulica
q zaburzenia świadomości, napady drgawek
Geneza:
Sądzi się, że główną rolę w powstaniu tych zaburzeń pełnią czynniki natury psychicznej. Czynniki te (mechanizmy) dają pacjentowi cierpiącymi na nie pewne korzyści, takie jak:
a. Korzyści pierwotne - utrzymanie wewnętrznego konfliktu psychicznego poza świadomością, dzięki czemu nieobecny jest lęk wywoływany przez konflikt.
b. Korzyść wtórna- pacjent może się uwolnić od nieprzyjemnych obowiązków, lub zyskać inną korzyść np. w postaci troski ze strony otoczenia. Warto dodać, że o pewnych korzyściach wtórnych można mówić w różnym stopniu we wszystkich chorobach.
Według koncepcji neurofizjologicznych - objawy są wyrazem aktywacji procesów hamujących w mózgu (blokowania dostępu do świadomości). To tłumaczyłoby takie zjawiska, jak to - u osoby ze ślepotą histeryczną, pomimo zgłaszanego niewidzenia, zachowanie jest sterowane przez bodźce wzrokowe (tzn. taka osoba mimo, że jest ślepa nie rozbija sobie głowy chodząc po pomieszczeniu).
HIPOCHONDRIA (nerwica hipochondryczna)
Jest to chorobliwy lęk przed poważną chorobą lub przekonanie o jej istnieniu mimo dowodów, że jej nie ma. Hipochondria jest dość częstym zaburzeniem w praktyce lekarskiej. Dotyczy około 1% ludzi, w tym występuje u 10% pacjentów zgłaszających u lekarza skargi somatyczne.
Częstym zjawiskiem jest to, że chorzy mylnie interpretują normalna doznania zmysłowe, jak np. pocenie się, czy ruchy robaczkowe jelit; oraz to, że wyolbrzymiają rzeczywiste niewielkie dolegliwości. Innym częstym zjawiskiem jest "wędrówka pacjenta od lekarza do lekarza", spowodowana tym, że hipochondryk odbiera zapewnienia lekarza o braku podstaw do rozpoznania choroby jako wyraz niekompetencji lub bagatelizację jego problemu, wobec czego szuka kolejnej porady medycznej.
PSYCHIALGIA (ból psychogeny)
W zaburzeniu tym, obserwuje się występowanie jakiegoś zespołu bólowego, którego obecność nie można wytłumaczyć żadną przyczyną somatyczną. Typowe i najczęściej występujące zespoły bólowe dotyczą głowy oraz "krzyża" (kręgosłupa).
David L. Rosenhan, Martin E.P. Seligman. Psychopatologia. Polskie Towarzystwo Psychologiczne. 1989 Gelder M., Mayou R.: Psychiatry. Oxford University Press. 1999 Benjamin J. Sadock(Editor), Virginia A. Sadock (Editor) Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry/VII , Lippincott Williams & Wilkins Publishers, 1999
|