Krajoznawstwo

Wykłady 05.04.2009

To co było ostatnio: „”

Walory krajoznawcze ich podział:

Za walor turystyczny o treści krajoznawczej, zwanej dalej walorem krajoznawczym, uważa się obiekt materialny lub przejaw kultury duchowej stanowiącej przedmiot zainteresowania turystów.

Może to być forma przyrodnicza pochodzenia naturalnego, bądź antropogenicznego, będącą wynikiem działalności człowieka.

Podstawowym warunkiem uznania obiektu (zjawiska) za walor turystyczny - krajoznawczy, oprócz cech budzących zainteresowanie turystów, jest jego czytelność w krajobrazie, pozwalająca na percepcję zmysłową.

Uniwersalne pojęcie walorów krajoznawczych zaprezentowała R. Przybyszewska Gudellis i zespół:

Za walory krajoznawcze uważa zespół dóbr naturalnych i antropogenicznych, które dzięki swemu znaczeniu poznawczemu estetycznemu, dydaktycznemu, i patriotycznemu stanowią lub mogą stanowić w przyszłości przedmiot zainteresowania turystycznego.

Krajoznawcze - osobliwości przyrody, kultura

Środowisko to „ogół elementów przyrodniczych, szczególnie powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze atmosferyczne, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, które znajdują się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconym w wyniku działalności człowieka” (ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska 31.01.1980r.)

W tak rozumianym pojęciu wyróżnia się:

- środowisko naturalne, geograficzne, człowieka, i przyrodnicze.

Środowisko naturalne to część biosfery stworzonej przez przyrodę pozostająca bez ingerencji sił i środków innych niż przyrodnicze. Na zamieszkałych przez człowieka obszarach kuli ziemskiej, środowisko naturalne w rozumieniu tej definicji praktycznie nie występuje.

Środowisko geograficzne to część biosfery przekształcona głównie przez człowieka. W skład tego pojęcia wchodzą obszary rolnicze, rekreacyjne, tereny osiedlowe i tym podobne. W środowisku geograficznym obserwuje się znaczne zmiany, wynikające z różnorodnych zanieczyszczeń, jego degradacje, hałas i tym podobne.

Środowisko człowieka to środowisko, w którym - oprócz praw fizycznych i biologicznych - funkcjonują także prawa społeczne, którym podporządkowane jest istnienie i funkcjonowanie człowieka.

„”

Podział walorów krajoznawczych w oparciu o ich genezę.

Najczęściej spotykane w literaturze podziałem walorów krajoznawczych jest podział przyjmujących za podstawę ich genezę:

- walory krajoznawcze ….

Walory krajoznawcze:

- dobra kultury

- pamiątki historyczne

- osiągnięcia współczesne

- przyrodnicze i krajobrazowe

Walory Krajoznawcze - dobra kultury:

- zabytki architektury budownictwa i urbanistyki

- zabytki techniki

- zabytki archeologii

- tradycyjna kultura ludowa

- dzieła sztuk plastycznych

- inne materialne dokumenty przeszłości

zabytki archeologiczne - są to wszelkie pozostałości życia minionych pokoleń przechowywane w ziemi (naczynia topory kamienne, ślady osiedli, cmentarzysk itp.)

Dzielimy je na ruchome - które po znalezieniu i wydobyciu można przenieść i umieścić w muzeum

Oraz nieruchome - którymi są całe grody, osady, cmentarze itp.

Obiekty - zabytki archeologiczne dzielimy na:

1) Osiedla (osady) otwarte i zamknięte

Osiedla otwarte - nie wyróżniają się najczęściej w terenie, a odkryć je można ze względu na leżące na powierzchni ziemi ornej duże ilości ułamków naczyń i innych przedmiotów

Osiedla zamknięte - (obronne) są to tzw. grodziska zakładane były najczęściej na miejscach obronnych z natury, tj. wyspach, półwyspach, wzgórzach, wśród bagien - w ważnych strategicznie punktach

Łatwo je odkryć gdyż tworzą układające się w pierścień wzgórza; posiadają charakterystyczne nazwy ludowe jak np. Góra Zamkowa.

2) miejsca produkcji - są nimi:

- byłe kopalnie krzemienia (Krzemionki Opatowskie)

- ślady hutnictwa żelaza ( dymarki w Górach świętokrzyskich)

- Warzelnie soli (Kołobrzeg, Otłoczyn na Kujawach)

- piece garncarskie (Igołomia k/Krakowa)

3) zabytki kultowe i sakralne - najczęściej związane z kultem pogańskim:

- Ślęża koło Wrocławia

- Wzgórze Chromowe na Wolinie w miejscowości Wolin

- Krąg kamienny na Łysej Górze w Górach Świętokrzyskich

- Kamienne rzeźby tzw. „kamienne baby” np. na zamku w Olsztynie, w Nieborowie i przy Muzeum Archeologicznym w Gdańsku.

4) cmentarzyska najczęściej spotykane zabytki archeologiczne to groby (pochówki były ciałopalne, lub szkieletowe).

Dzieli się je na:

- płaskie - gdy nie zaznaczają się w terenie

- kurhanowe - gdy na cmentarzysko składa się kilka nasypów z kamieni i ziemi, pod którymi znajdują się groby (Wzgórze Wisielców na Wolinie, Słonowice k/Działoszyc)

Do najbardziej znanych zabytków archeologicznych w Polsce poza już wymienionymi należą:

- grodziska w Biskupinie (kultura łużycka) i Gieczu

- cmentarzysko w Częstochowie - Rakowie

- cmentarzysko w Odrach pod Chojnicami

- „Wawel zaginiony” - Kraków

Zabytki architektury:

Należą do nich obiekty sakralne, militarne, wiejskie i miejskie - użyteczności publicznej, mieszkaniowe, rezydencjonalne i zabudowania gospodarcze

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY ROMAŃSKIEJ w Polsce:

• pozostałości romański katedr w Gnieźnie, Poznaniu i Krakowie

• Kościół św. Andrzeja w Krakowie

• Kolegiaty Opatów, Kruszwica, Tum pod Łęczycą

• Klasztory w Tyńcu i Wąchocku

• Rotundy: św. Feliksa i Adaukuta na Wawelu, św. Prokopa w Strzelnie

• Portale w Czerwińsku, kościele św. Magdaleny we Wrocławiu

• Opactwo Benedyktynów w Tyńcu

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY GOTYCKIEJ w Polsce:

• Katedry: wawelska (wszyscy wiedzą, że w Krakowie:D), wrocławska, poznańska

• Kościoły: Mariacki w Gdańsku, NMP we Wrocławiu i Malborku

• Ratusze: we Wrocławiu, Toruniu

• Zamki: Malbork, Lidzbark Warmiński, Ciechanów Chojnik (Sudety), Chęciny i Gerda ;DD

• Collegium Maius w Krakowie.

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY RENESANSOWEJ w Polsce

• Kamienice mieszczańskie: w Kazimierzu Dolnym, w Tarnowskich Górach w rynku

• Ratusz i zespół arabistyczny w Zamościu, sukiennice w Krakowie, ratusz w Tarnowie
  i Sandomierzu

• Zamki w Krakowie (Wawel), Piaskowej Skale, Baranowie, Krasiczynie

• Arsenał w Gdańsku.

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY BAROKOWEJ w Polsce:

• Zespoły pałacowe w Wilanowie, Białymstoku, Nieborowie

• Kościoły w Świętej Lipce, w Krzeszowie

• Zespoły klasztorne w Lubiążu, Henrykowie

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY KLASYCYSTYCZNEJ w Polsce:

• Pałace: pałac na wodzie w Łazienkach, w Miliczu na dolnym Śląsku, w Natolinie - mazowieckie

• Teatry: Wielki w Warszawie, w Nysie

• Ratusze: w Białymstoku, Siedlcach

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY SECESYJNEJ w Polsce:

• Kamienice w Warszawie, Katowicach (plac Miarki - dojazd T6 i T19:D), Bytomiu i Łodzi

Przykłady zabytków ARCHITEKTURY XX WIEKU w Polsce:

• Pałac Kultury i Nauki, MDM w Warszawie (plac Konstytucji), KDM we Wrocławiu

Walory krajoznawcze tradycyjnej kultury ludowej.

Badaniem, analizą i opisem wszelkich przejawów kultury ludowej, dzielącej się na materialną i duchową zajmuje się ETNOGRAFIA.

Kultura materialna - to zbieractwo (torby, kosze, itp. Służące do przenoszenia rzeczy lub zbierania np. jagód i grzybów) łowiectwo, rybołówstwo, hodowla, pszczelarstwo, uprawa roślin, przechowywanie żywności i przygotowanie pokarmu, obróbka surowców, transport i komunikacja.

Kultura duchowa - to elementy mające znaczenie obyczajowe i przyjemnościowe: legendy, przesądy, gusła, obrzędy np. połączenie z niektórymi roślinami, właściwości magicznych

Folklor - ludowa twórczość artystyczna: teatr, taniec, muzyka, literatura

Sztuka ludowa - ceramika, wycinanki, kolorowanki;)))), koronkarstwo, tkactwo, budownictwo, strój, snycerstwo - wyrób zdobionych przedmiotów z drewna, meblarstwo, rzeźba

Dzieła sztuki plastycznej i piśmiennictwa:

Są to zabytki ruchome (na kółkach :D), malarstwo, rzeźba, grafika, rzemieślnicze wyroby artystyczne, piśmiennictwo - gromadzone i eksponowane gównie w muzeach.

Ze względu na specyfikację zbiorów, muzea dzieli się na:

MUZEA NARODOWE - największe, posiadające najcenniejsze zbiory sztuki Polskiej i światowej np. Muzeum Narodowe w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Kielcach.

MUZEA ARCHEOLOGICZNE - np. w Warszawie, Krakowie, Gdańsku.

MUZEA ETNOGRAFICZNE - gromadzące eksponaty kultury ludowej, np. w Warszawie, Toruniu, Krakowie.

Zalicza się tu również skanseny (parki etnograficzne) np. w Zubrzycy Górnej, Tokarni, Wygiełzowie, Klukach;

MUZEA HISTORYCZNE

- które dzielą się jeszcze w zależności od rodzajów zbiorów na:

Muzeum wojskowości - np. Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni.

Muzeum historii miast - np. w Warszawie, Katowicach

Muzea Teatralne - np. w Warszawie, w Krakowie

Muzea Biograficzne - np. Kopernika w Toruniu, Prusa i Żeromskiego w Nałęczowie, Sienkiewicza
w Oblęgorku, Matejki w Krakowie, Jana Pawła II w Wadowicach

Muzea Wnętrz - są urządzone min. na Wawelu, w Wilanowie, w Łańcucie, w Pszczynie

Muzea Diecezjalne i Sztuki Sakralnej - w Poznaniu, Katowicach, Wrocławiu, Płocku

Muzea Technika - np. Muzeum Techniki NOT w Warszawie

Muzea Martyrologii - np. w Oświęcimiu, na Majdanku

Muzea Przyrodnicze - np. w Warszawie, Międzyzdrojach, Białowieży itd.

WALORY KRAJOZNAWCZE - pamiątki historyczne:

- upamiętnione i godne uwagi wydarzenia i miejsca historyczne, które zapisały się w dziejach narodu, związane z działalnością wybitnych i zasłużonych osób.

- miejsca pamięci narodowej

- miejsca i obiekty związane z podaniami historycznymi i legendami.

WALORY KRAJOZNAWCZE PAMIĄTEK HISTORYCZNYCH

Zalicza się do nich wszystkie upamiętnione i godne uwagi relikty przeszłości (miejsca, izby pamięci, budowle obronne, pomniki, tablice pamiątkowe, cmentarze)

Przykłady:

• Pomnik Bohaterów Westerplatte

• Pomnik Stoczniowców - Gdańsk

• Pomnik Czynu Powstańczego - Góra Świętej Anny

• Grób Nieznanego Żołnierza

• Pomnik Bohaterów Getta - Warszawa

WALORY KRAJOZNAWCZE - OSIĄGNIĘCIA WSPÓŁCZESNE:

• Wybitne osiągnięcia techniczne, naukowe i gospodarcze

• Ośrodki wielkomiejskie jako centra współczesnej cywilizacji

• Interesujące przejawy życia kulturalnego

WALORY KRAJOZNAWCZE WSPÓŁCZESNYCH OSIĄGNIĘĆ:

Za obiekty te (w ślad za PTTK) przyjmuje się obiekty, które powstały po 1945 roku:

• Budownictwo nowoczesne, rozwiązania i zespoły urbanistyczne

• Owoczesne obiekty przemysłowe

• Obiekty naukowo - techniczne

• Wystawy i targi

• Obiekty i przejawy życia kulturalnego

WALORY KRAJOZNAWCZE - PRZYRODNICZE I KRAJOBRAZOWE:

• Charakterystyczne zespoły krajobrazowe - wybrzeże klifowe - brzeg morza Gdynia - Orłowo, cofanie się klifu - zjawisko abrazji; ruchome wydmy - okolice Łeby (15 km od Łeby na zachód :D), jezioro rynnowe - Pojezierze Lubuskie; wąwóz lessowy - okolice Sandomierza;
  formy krasowe, skały węglowe w Ojcowie (Maczuga Herrrrkulesa); Gołoboże w Łysogórach; jezioro Solińskie w Bieszczadach, Tatry, zabudowa wiejska

• Parki i ogrody

• Osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej

KRAJOBRAZ

Według:

J. Smoleńskiego (1912)

Krajobraz naturalny jest zespołem zjawisk reprezentujących środowisko przyrodnicze, pozostających ze sobą we wzajemnej zależności i uwarunkowaniu, wytworzonym w długim rozwoju, jako wynik swobodnego działania sił przyrody

A. Wodziczko (1946)

Pod pojęciem krajobrazu pojmuje całość przyrody na nadnaturalnie ograniczonym odcinku Ziemi, której dzięki procesom samoregulacji panuje równowaga.

T. Szczęsny (1982)

Krajobrazem nazywa całość przyrody wraz z elementami wprowadzonymi przez człowieka
na naturalnie ograniczonym odcinku Ziemi. Jest to też układ warunków przyrodniczych, reprezentujących określone, zewnętrzne cechy estetyczno - widokowe.

KRAJOBRAZ POSIADA:

Składniki i cechy przyrodnicze: (podłoże geologiczne, gleby, wody oraz świat roślin i zwierzęcy), które kształtują np. powierzchnię Ziemi czy klimat.

Składniki antropologiczne (nieożywione) - elementy przestrzenne (budowle, osiedle czy miasta), urządzenia komunikacyjne (drogi, mosty, linie kolejowe), czy elementy gospodarki wodnej (zapory, wały, groble itp.) wpływające na układ naturalnych składników krajobrazu oraz na cechy estetyczno - widokowe.

---