Elektromiografia i elektroneurografia
Pobudliwość elektryczna mięśni i włókien nerwowych umożliwia badanie elektromiograficzne (EMG) i elektroneurograficzne (ENG). Są to metody nieinwazyjne lub małoinwazyjne, służące do diagnostyki chorób nerwowo-mięśniowych. Można wymienić następujące wskazania do tych badań:
różnicowanie obwodowego uszkodzenia neurogennego z uszkodzeniem miogennym, niedowładem ośrodkowym i psychogennym,
wykazanie zaburzeń przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego w zespołach miastenicznych,
potwierdzenie miotonii i innych schorzeń z nieprawidłową samoistną aktywnością mięśni,
różnicowanie między uszkodzeniem komórek rogów przednich a uszkodzeniem korzeni nerwowych, splotów lub pojedynczych czy mnogich nerwów obwodowych,
potwierdzenie polineuropatii z określeniem jej postaci: aksonalnej lub demielinizacyjnej, rozlanej lub wieloogniskowej,
określenie stopnia zaburzenia czynnościowego z rozpoznaniem odnerwienia częściowego i całkowitego, odwracalnego bloku przewodzenia (neurapraksji) i reinerwacji,
obiektywizacja nieprawidłowego przebiegu regeneracji po obwodowym uszkodzeniu nerwów.
Elektromiografia - EMG
Badanie wykonuje się za pomocą elektrod igłowych, w spoczynku i podczas skurczu mięśnia. Mierzone wahania potencjałów widoczne są na monitorze, mogą być również przekształcone na sygnał akustyczny, słyszalny przez głośnik. W stanie spoczynku w mięśniu nie stwierdza się czynności bioelektrycznej (cisza elektryczna). Pojawienie się wówczas spontanicznej aktywności jest patologią. Przy wkłuwaniu elektrody igłowej w rozluźniony mięsień rejestruje się nieliczne dodatnie fale ostre lub fibrylacje. Dłużej utrzymująca się taka aktywność spontaniczna jest także zjawiskiem nieprawidłowym. Wyróżnia się następujące formy aktywności spontanicznej:
potencjały fibrylacyjne, dodatnie fale ostre,
fascykulacje,
powtarzające się wyładowania kompleksów fal.
Aktywność spontaniczna pojawia się 2-3 tygodnie po neurogennym uszkodzeniu obwodowym. Potencjały fibrylacji i dodatnie fale ostre odpowiadają wyładowaniom pojedynczych włókien mięśniowych, fascykulacje odpowiadają spontanicznym wyładowaniom jednostek ruchowych, a powtarzające się wyładowania kompleksów fal są wyrazem wyładowań grup włókien mięśniowych. Potencjały fibrylacji i dodatnie fale ostre nie znajdują odpowiedników w żadnych widocznych ruchach mięśni, przy fascykulacjach i powtarzających się wyładowaniach kompleksów fal widoczne są drgania mięśni i reakcja miotoniczna. Do powtarzających się wyładowań kompleksów fal lub wyładowań miotonicznych i pseudomiotonicznych dochodzi w dystrofii miotonicznej, dosiebnej miopatii miotonicznej, miotonii i paramiotonii wrodzonej, w porażeniu okresowym dyskaliemicznym, czasem w glikogenozie typu II, niedoczynności przytarczyc, zapaleniu wielomięśniowym i przy przewlekłym odnerwieniu. Inne formy spontanicznej aktywności to wyładowania towarzyszące miokimiom, ciągłej aktywności włókien mięśniowych i kurczom. Podczas skurczu mięśnia, zależnie od jego siły, zaangażowana jest mniejsza lub większa liczba jednostek ruchowych. Jednostka ruchowa obejmuje wszystkie włókna mięśniowe unerwiane przez pojedynczą komórkę rogu przedniego. Przy lekkim skurczu mięśnia udaje się rozpoznać pojedyncze potencjały, przy skurczu silniejszym lub maksymalnym pojedyncze potencjały nakładają się na siebie, tworząc wzorzec interferencji. Amplituda i kształt potencjałów pojedynczej jednostki ruchowej zależą przede wszystkim od położenia elektrody igłowej. Prawidłowe wartości amplitudy wynoszą od kilkuset ľV do kilku mV, a liczba faz w warunkach fizjologicznych jest mniejsza od 4. Przedłużenie średniego czasu trwania potencjałów wzrost amplitudy i liczby potencjałów wielofazowych wskazują na proces neurogenny, natomiast do skrócenia średniego czasu trwania potencjałów, niskiej amplitudy i zwiększenia wielofazowości dochodzi w chorobach mięśni. W przebiegu reinerwacji po uszkodzeniu nerwu obwodowego pojawiają się potencjały wielofazowe o niskiej amplitudzie i krótkim czasie trwania, a następnie dochodzi do normalizacji potencjałów. W procesach neurogennych zajęte są przede wszystkim jednostki ruchowe, zapis interferencyjny staje się rzadszy wraz z zwiększaniem się liczby uszkodzonych aksonów; w procesach mięśniowych amplituda spada, ale zapis interferencyjny pozostaje gęsty.
Elektroneurografia
Badanie to służy do pomiaru szybkości przewodzenia w nerwach ruchowych i czuciowych. Wynik tego pomiaru odzwierciedla czynność najszybciej przewodzących włókien nerwu. Amplituda i czas trwania potencjału sumacyjnego, względnie potencjału czynnościowego nerwu są wskaźnikami liczby przewodzących aksonów i zakresu ich szybkości przewodzenia. Ten ostatni mieści się w granicach 50-70 m/s dla kończyn górnych i 40-60 m/s dla kończyn dolnych. Pomiaru dokonuje się zwykle za pomocą elektrod powierzchniowych: stymulacyjnej i odbiorczej. Do neurografii czuciowej używa się też elektrod igłowych. Szybkość przewodzenia w nerwie oblicza się dzieląc odległość między elektrodami przez latencję, czyli czas utajenia pomiędzy stymulacją, a początkiem potencjału czynnościowego. Pomiar szybkości przewodzenia ruchowego jest dokonywany ortodromowo, zgodnie z kierunkiem fizjologicznego przewodzenia nerwowego. Pomiar szybkości przewodzenia czuciowego może być przeprowadzony zarówno ortodromowo, jak i antydromowo. Ponieważ potencjał czynnościowy nerwu czuciowego jest o wiele niższy niż ruchowy potencjał sumacyjny - kilka ľV w stosunku do kilku mV - potencjały czuciowe muszą być uśredniane. Fala F. Podczas stymulacji włókien ruchowych nerwu fala pobudzenia przemieszcza się nie tylko ortodromowo do mięśnia, lecz także antydromowo, do komórek ruchowych rogów przednich. Odbija się tam ona jak echo i dociera do mięśnia jako tzw. fala F. Przy pobudzeniu obwodowym fala pobudzenia prze-biega niemal dwukrotnie przez całą długość nerwu. Fala F pojawia się więc później niż prosta odpowiedź sumacyjna i jest od niej niższa. Nie u wszystkich badanych udaje się ją zarejestrować. W przypadku, gdy fala F się pojawia, można ją wykorzystać do określenia szybkości przewodzenia w splotach i korzeniach rdzeniowych, którą trudno ocenić przy zastosowaniu bezpośredniego pobudzania. Analogicznie jak fala F do oceny przewodzenia ruchowego i czuciowego w proksymalnych odcinkach nerwu może być przydatny odruch H, uznawany za wywołany elektrycznie odruch własny z mięśnia.
1