Matka. J. Słowacki, Do matki / J. Słowacki, Córka Cerery
Niewątpliwie najważniejszą rolą, jaką może spełniać kobieta jest rola matki, która wychowuje swe dzieci na szlachetnych i uczciwych ludzi, prawych obywateli, szczerych patriotów. To matka w głównej mierze kształtuje osobowość dziecka, wpływając na to, jakim będzie człowiekiem w dorosłym życiu. Każda prawdziwa matka kocha też swe dzieci, cierpi ich cierpieniem, gotowa jest za nie się poświęcać.
Motyw matki mamy w twórczości Juliusza Słowackiego. Na podstawie jego wierszy spróbuję przybliżyć ten obraz.
Omawiane wiersze należą do liryki lat ostatnich, którą Słowacki zaczął tworzyć po spotkaniu z Towiańskim (1842). Danuta Zamącińska nazywa to wydarzenie istotnym i wielkim. Artysta odkrywa wtedy własne „ja” - osoby prawdziwie niezwykłej. Według niej twórczość Słowackiego staje się przełomowa i rewolucyjna. Natomiast Czesław Zgorzelski pisze tak o tym zdarzeniu: „Już w parę miesięcy po rozmowie z Towiańskim poeta zdawał sobie sprawę, że nie powracać mu do dawnego typu swych utworów. Liryka z wielokierunkowej stawała się znów - jak w młodzieńczym okresie - jednolita w swym głównym dążeniu.” i „Przekształceń, jakim liryka Słowackiego po 1842 r. uległa, nie można by nazwać ani przemiana naglą, ani rewolucyjną, jeśli spojrzeć na nie także ze strony okresu poprzedniego.” Te zmiany bądź powrót do dawnej twórczości możemy zauważyć w poniższych wierszach.
[Do matki]
Zadrży ci nieraz serce, miła matko moja,
Widząc powracających i ułaskawionych,
Kląć będziesz, że tak twarda była na mnie zbroja
I tak wielkie wytrwanie w zamiarach szalonych.
Wiem, żebym ci wróceniem moim lat przysporzył;
Wszakże gdy cię spytają - czy twój syn powraca,
Mów, że się na swem szczęściu syn jak pies położył
I choć wołasz, nie idzie - oczy tylko zwraca....
Oczy zwraca ku tobie... więcej nic nie może,
Tylko spojrzeniem... tobie smutek swój tłomaczy;
Lecz woli konający - nie iść na obrożę,
Lecz woli zamiast hańby - choć czarę rozpaczy...
Przebaczże mu, o moja ty piastunko droga,
Że się tak zaprzepaścił i tak zaczeluścił;
Przebacz... bo gdyby nie to, ze opuścić Boga
Trzeba by... toby ciebie pewno nie opuścił.
Wiersz powstał w 1847 lub 1848 roku. Został ogłoszony w Tygodniku Naukowym w 1865 roku w numerze 42/43. Było wiele jego przekładów na obce języki, na przykład: białoruski, bułgarski, czeski, francuski, łotewski, niemiecki, rosyjski, serbsko-chorwacki, słoweński, ukraiński, węgierski i włoski.
Juliusz Kleiner nazywa ten wiersz bolesnym.
Wiersz autobiograficzny.
Los przynosił często matkom - Polkom rozłączenie ze swym ukochanym synem, dla którego nie było miejsca w zniewolonej ojczyźnie, wybierał więc emigrację. Taką sytuację przedstawił Juliusz Słowacki w liryku Do matki. W utworze tym zwraca się bezpośrednio do swej matki, która widząc powracających i ułaskawionych innych synów, cierpi i przeklina, że jej syn trwając w swej decyzji nie powróci. Sytuacja rozłąki przysparza cierpień obojgu, lecz syn nie cofnie swego postanowienia: życie w ojczyźnie uniemożliwiłoby mu tworzenie, wyrażanie swoich myśli. Syn tęskni i cierpi, wie, że matka czuje to samo, może mieć nawet żal do niego, dlatego prosi ją o przebaczenie, próbuje wytłumaczyć swoją decyzję.
Córka Cerery
[I]
Przez miedzę, która podobna do szlaków
Różnych kolorów, miedzy złotym kłosem
Tyś szła, owieczka, białością i losem
Podobna owcy śród kłosów i maków.
Wtem Pluton, ogniem wylatując z krzaków,
Porywa cię w ręce i uniósł do piekła,
Córko Cerery - a tyś nic nie rzekła;
Weselił się gwałt i wrzask nocnych ptaków.
Jakaż ci teraz cudotwórcza siła
Porwie i znowu cudownie przemieni
W córkę święcącą kłosów i promieni,
Kiedyś ty piekłu jak miesiąc świeciła
I tam, gdzie ludzie jedem są żywieni,
Tyś nie umarła - lecz jadła - i żyła!
[II]
Patrząc w twe oczy i w księgę twych losów,
Pojąłem, czemu Pluton niegdyś chwycił
I żądze swoje ogniste nasycił
Córką Cerery - onej bożki kłosów.
Wienczoną makiem, ludy cię połosów
Królową swoją piekielną uczuły,
Płacz cię nie zbawił - jady nie otruły,
Ogień się nie jął twych zimnych włosów.
Pluton cię kochał, boś mu w dom książęcy
Zarażającej miłości nie wniosła,
A nad ogień go nie kochałaś więcej...
Więc ci zaufał i użył na posła.
A matce oddał cię na sześć miesięcy,
Abyś piekielne w domu jajo zniosła.
Córka Cerery ma charakter utworu okolicznościowego. Graniczna data powstania jego to koniec listopada 1847 roku, tak podaje Kleiner.
Tak więc kreacje matek to najpiękniejsze literackie postacie. Cierpią, płaczą po stracie swych synów, a jednak wychowują ich na bohaterów i patriotów. To one kształtują osobowość młodego człowieka, jego postawę wobec świata i innych ludzi. Toteż właśnie od nich zależy wizja współczesnego świata.
D. Zamącińska, Słynne - nieznane. Wiersze późne Mickiewicza, Słowackiego, Norwida., Lublin 1985,
Cz. Zgorzelski, Liryka w pełni romantyczna. Studia i szkice o wierszach Słowackiego., Warszawa 1981,
Rożne stanowiska przedstawiają również Małecki i Pawlikowski.
Dawni pisarze polscy od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny., red. J. Maciejewski, tom 4, Warszawa 2003,
J.Kleiner, Juliusz Slowacki. Dzieje Twórczości. Poeta mistyk., tom 4, cz. 2, Warszawa 1927,
J.Kleiner, Juliusz Slowacki. Dzieje Twórczości. Poeta mistyk., tom 4, cz. 2, Warszawa 1927,