Wybór tekstów z ,,Wzory i obrazki - program rozwijający percepcję wzrokową” M. Frostig, D Horne poziom podstawowy, średni i wyższy.
Marianna Frostig ukończyła studia pedagogiczne i psychologiczne w USA, tam też stworzyła program rozwoju percepcji wzrokowej, który wykorzystała w korektywnym leczeniu w Szkole Leczenia Wychowawczego w Los Angeles. Na podstawie badań i obserwacji w 1964r opracowała Test Rozwoju Percepcji Wzrokowej, który służy do oceny działania rozwoju percepcji wzrokowej w każdym z 5 aspektów. Program, który opracowała, podzieliła na trzy poziomy. W skład którego wchodzą trzy podręczniki dla nauczyciela i trzy zeszyty ćwiczeń dla dziecka są to :
- Wzory i obrazki - Poziom podstawowy - zeszyt zielony
- Wzory i obrazki - Poziom średni - zeszyt niebieski
- Wzory i obrazki - Poziom wyższy - zeszyt czerwony
Poziom podstawowy
Koncentruje się na 4 aspektach:
- koordynacja wzrokowo -ruchowa
- spostrzeganie figur i tła
- stałość spostrzegania
-spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni
Piaty aspekt percepcji rozwija się później, czyli postrzeganie stosunków przestrzennych i ćwiczenie tego aspektu zaczyna się od poziomu średniego.
Poziom podstawowy przeznaczony jest dla dzieci 4-5 letnich, a także dla dzieci wczesnoszkolnych, jeśli nie miały przeprowadzonych ćwiczeń w tym zakresie program można wprowadzić dopiero wtedy, gdy dziecko przyzwyczai się do nowych warunków, pozna i obdarzy zaufanie osobę prowadzącą zajęcia.
Aby rozpocząć prace z zeszytem Ćwiczeń należy przeprowadzić ćwiczenia i zabawy opisane w podręczniku, ćwiczenia te należy kontynuować przez cały czas pracy z dzieckiem.
Dziecko może rozpocząć prace z zeszytem, gdy:
- dziecko umie posługiwać się ołówkiem i papierem
- poddane zostało ćwiczeniom na kształtowanie świadomości swojego ciała, umie wskazywać części własnego ciała
- jest w stanie skupić się na wykonywanym zadaniu
- umie na rysunku rozpoznać i nazwać znane rzeczy
- rozumie słowa zawarte w poleceniu, które czyta nauczyciel jak nad, pod, obok, za, w,
- umie określić funkcje przedmiotów, które zna np. krzesło służy do siedzenia
Poziom Średni
Przeznaczony jest dla dzieci 5-6 letnich, które poprawnie wykonały ćwiczenia z zeszytu zielonego poziom podstawowy. Ćwiczenia obejmują już wszystkie pięć aspektów percepcji wzrokowej, równolegle z zeszytem ćwiczeń są wykonywane odpowiednio dobrane gry i zabawy, ćwiczenia fizyczne ,tak samo jak przy poziomie pierwszym. Nauczyciel powinien kłaść nacisk na te aspekty, z którymi dziecko ma problem.
Poziom wyższy
Poziom wyższy jest zalecany, jako integralna cześć zajęć szkolnych. Jest przeznaczony dla dzieci z klas zerowych i pierwszej klasy szkoły podstawowej, które wykonały ćwiczenia z zeszytu poziom podstawowy i średni. Podręcznik zawiera ćwiczenia, i zabawy ruchowe odpowiednie do wieku.
Zaleca się stosować program 90 minut tygodniowo trzy razy po 30 minut. Ćwiczenia powinny być wykonane w ciągu jednego semestru. Osoba, która prowadzi program powinna trzymać się ściśle wskazówek zawartych w podręczniku. Zawsze powinniśmy się upewnić czy dziecko dobrze zrozumiało instrukcję. Dziecko nie powinno przystąpić do kolejnych ćwiczeń, jeśli poprawnie nie wykonało ćwiczeń zadanych. Należy od razu korygować błędy dziecka pokazując mu błędy i prosić, aby wykonało, ćwiczenie poprawnie. Osoba prowadząca zapisuje wyniki w indywidualnej karcie zapisu, która jest zamieszczona na trzeciej stronie okładki, co pozwala szybko zorientować się, które rodzaje zajęć sprawiają największe trudności. Dzięki temu osoba prowadząca może położyć nacisk na rozwój tych aspektów percepcji wzrokowej, w których dziecko nie przejawia dostatecznego poziomu rozwoju. Uważna obserwacja tego jak dziecko wykonuje ćwiczenia i prześledzenie zapisu wyników może być podstawą do wstępnej diagnozy zaburzeń.
Program skierowany jest też do dzieci pochodzących z środowisk zaniedbanych, niezależnie od wieku. U dzieci tych zazwyczaj opóźnienia przejawiają się we wszystkich sferach rozwoju z wyjątkiem ruchowej. Trening ten jest ważny ze względu na korelacje z zaburzeniami w rozwoju funkcji językowej. Trening w zakresie percepcji wzrokowej pomaga dzieciom poznać otaczający świat, dostarcza bodźców do dalszego rozwoju, poszerza zakres słów potrzebny do rozwoju mowy. Rozwój percepcji wzrokowej i języka jest silnie z sobą powiązany. Dlatego bardzo ważne są ćwiczenia i zabawy wstępne przedstawione w podręcznikach. Zabawy te pokazują, w jaki sposób codzienne czynności mogą być wykorzystane do rozwoju takich zdolność jak postrzeganie stosunków wielkości, położenia. Należy pamiętać ze jest to program dla małych dzieci i należy uwzględnić ich możliwości i potrzeby.
Percepcja wzrokowa inaczej spostrzeganie wzrokowe jest to umiejętność do rozpoznania i rozróżnienia bodźców wzrokowych, a także do ich interpretacji poprzez skojarzenia z uprzednim doświadczeniem. Gdy na coś patrzymy to spostrzegamy dany przedmiot obserwacji, lecz nasz wzrok nie rozpoznaje tego przedmiotu, bowiem interpretacja bodźca wzrokowego nie dokonuje się na siatkówce oka, ale w naszym mózgu. Najintensywniejszy rozwój percepcji wzrokowej przypada na okres 3,6-7,6 roku życia. Percepcja wzrokowa uczestniczy w niemal wszystkich działaniach człowieka. Umożliwia naukę czytania, pisania, stosowanie reguł ortografii, wykonywanie zadań arytmetycznych. Wiele jednak dzieci rozpoczyna szkołę nie mając dostatecznie rozwiniętych zdolności percepcyjnych. Zazwyczaj jest to spowodowane różnym tempem rozwoju dzieci, czasem są to zaburzenia rozwoju (emocjonalne, zaniedbanie środowiskowe, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, kalectwo). Należy pamiętać, że dzieci opóźnione w rozwoju percepcji wzrokowej mają trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i ich wzajemnego położenia w przestrzeni, dlatego postrzegają świat w sposób zniekształcony. Co z kolei wywołuje poczucie nieprzewidywalności i niestabilności zdarzeń stąd zachowują się niezgrabnie i nie radzą sobie w grach sportowych i zabawach ruchowych.
Koordynacja ruchowo wzrokowa
Pierwszym aspektem, na którym koncentruje się percepcja wzrokowa jest koordynacja wzrokowo - ruchowa, jest to zdolność do zharmonizowania ruchów gałek ocznych z ruchami całego ciała lub którejś z jego części. U osób z prawidłowo funkcjonującym aparatem wzrokowym podczas wykonywanych jakiegoś ruchu, czynności czy sięgania po przedmiot kieruje równocześnie zmysł wzroku. Sprawne wykonywanie prawie wszystkich czynności zależne jest właśnie od tego aspektu. Dziecko z słabo rozwiniętą koordynacją ruchową może mieć problemy z czynnościami codziennymi np. samodzielne ubranie się rysowanie, wycinanie, a także w prostych zabawach i grach zręcznościowych, co może mu utrudnić kontakt z rówieśnikami. W okresie szkolnym dziecko będzie miało problem z opanowanie poprawnego pisania i czytania. Ćwiczenia związane z tym aspektem maja na celu usprawnienie i koordynacje gałek ocznych z ruchami ciała, są to ćwiczenia, które wymagają dokładnych ruchów rąk.
Spostrzeganie figury i tła - umiejętność wydobywania jednego lub kilku bodźców spośród innych. Wiadomo, że najlepiej postrzegamy te rzeczy, na których koncentrujemy uwagę - z pośród wielu bodźców wybieramy te, które nas interesują i tworzą figurę w naszym polu percepcyjnym. Reszta bodźców tworzy mgliście spostrzegane tło. Przedmiot nie może być poprawnie spostrzeżony, jeśli nie zostanie ujęty w relacji do tła. Jeśli figura nie będzie wyodrębniona z tła dziecko będzie miało rozproszoną uwagę i charakteryzować się będzie dezorganizacją czynności. Dziecko zwracać będzie uwagę na to, co się porusza, błyszczy, będzie przenosiło uwagę z przedmiotu na przedmiot, trudno mu się skoncentrować lub skoncentruje się na jednej czynności czy przedmiocie i nie będzie zwracało uwagi na nic innego. Zaburzenia w zakresie przerzutności uwagi wyrażają się też w trudnościach odnajdywania właściwego bodźca: nie potrafi odnaleźć strony w książce, opuszcza fragmenty tekstu, wydaje się niestaranne w swojej pracy. Ćwiczenia zwracające uwagę na ten aspekt rozwijają zdolności dziecka do czytania wyrazów we właściwej kolejności i do spostrzegania liter i wyrazów jako samoistnych jednostek, bez mylenia ich z sąsiadującymi literami i wyrazami.
Stałość spostrzegania
Stałość spostrzegania wyraża się w zdolności do spostrzegania przedmiotu, jako posiadającego stałe właściwości -określony kształt, położenie,wielkość, nie zależnie od zmiennych wrażeń wywołanych przez ten przedmiot na siatkówce oka. Przedmioty możemy spostrzegać w pewnych kategoriach kształtów niezależnie od barwy, wielkości, struktury czy koloru powierzchni czy nawet kąta obserwacji. Osoby, które nie mają zaburzeń stałości spostrzegania nie będą miały problemów z rozpoznaniem sześcianu nie zależnie, pod jakim katem będą na niego patrzyć. Stałość spostrzegania wielkości przedmiotu i rozpoznawania rzeczywistej wielkości to rozpoznawanie wielkości niezależnie od czynników, jakie mogą pozornie zmieniać jego wielkość. Stałość postrzegania jasności wyraża się zdolnością spostrzegania jasności niezależnie ile światła odbijane jest przez przedmiot. Stałość postrzegania barw to rozpoznawanie barw niezależnie od oświetlenia.
Spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni - jest to spostrzeganie relacji przestrzennej zachodzącej pomiędzy przedmiotem i obserwatorem. Biorąc pod uwagę przestrzeń jednostka jest zawsze w centrum własnego świata i spostrzega przedmioty jako będące z tyłu, z przodu, przed, za, ponad, poniżej lub po którejś jej stronie. Dziecko mające trudności w określeniu położenia przedmiotów w stosunku do własnego ciała będzie miało tendencję do mylenia takich liter jak: b-d, p-g czy liczb 32-23 itp.
Spostrzeganie stosunków przestrzennych - to zdolność do spostrzegania położenia dwóch lub więcej przedmiotów w stosunku do samego siebie, a także relacji przestrzennych zachodzących między tymi przedmiotami. Spostrzeganie stosunków przestrzennych, podobnie jak spostrzegania figury i tła, oparte jest na spostrzeganiu relacji z tą róznicą, że spostrzeganie stosunków przestrzennych daje możliwość spostrzegania dowolnej liczby przedmiotów we wzajemnych stosunkach przestrzennych i uwaga jest skoncentrowana na każdym z nich w jednakowym stopniu.
Ćwiczenia wstępne
Ćwiczenia wstępne koordynacja wzrokowo - ruchowa
Ćwiczenia z związane z koordynacją ruchów manipulacyjnych, lokomocyjnych należy przeprowadzić przed przystąpieniem do ćwiczeń. Są to ćwiczenia jak: wycinanie, które uczy posługiwania się nożyczkami oraz wzmacnia palce, naklejanie gdzie dziecko dopasowuje przedmioty i nakleja je w odpowiednie miejsce, wodzenie palcem po powierzchni brył geometrycznych i innych przedmiotów, dzięki czemu dziecko rozróżnia kształty. Zabawy palcami, mogą być wykorzystywane przy liczeniu mówieniu czy zapamiętywaniu zdarzeń. Zabawy manipulacyjne i konstruowanie są to np. nawlekanie koralików, klocki do sortowania, zabawki, które zawierają się w sobie, tzn. wkładamy jedno w drugie. Zabawy lokomocyjne zabawy w chowanego, zabawy w kółku, śpiewanie piosenek, i recytowanie wierszyków, zabawy lalkami, rzucanie piłką itp. Słowa wypowiadane w trakcie wykonywania tych zabaw umożliwia rozwój aparatu mowy i słuchu. W rozwoju sprawności ruchowej można wykorzystać drabinki, równoważnie. Co dziennie dzieci należy zachęcać do samodzielnego ubierania się, sznurowania butów czy zapinania samodzielnie guzików zamków, oraz wykonywania prostych czynności jak porządkowanie, podawanie różnych rzeczy. Czynności codzienne pomagają rozwinąć samodzielność u dziecka
Ćwiczenia wstępne spostrzeganie figury i tła
Trening w zakresie spostrzegania figury i tła powinien doprowadzić do rozwinięcia u dziecka zdolności przenoszenia uwagi z przedmiotu na przedmiot, koncentracji uwagi na istotnych w danym momencie bodźcach, pomijaniu bodźców nieistotnych, adekwatnego spostrzegania. Służą do tego zabawy kształtujące umiejętność rozróżniania bodźców:
- wskazywanie przedmiotów należących do tej samej kategorii (np.:kwadratowych, zielonych, małych)
- wskazywanie konkretnych przedmiotów (z czasem nakłania się do pokazywania przedmiotów coraz mniejszych mało rzucających się w oczy)
- zabawa ,,Detektyw” - dzieci odgadują jaki przedmiot jest opisywany przez nauczyciela czy inne dziecko
- odnajdywanie małego przedmiotu pośród dużych
- sortowanie - ( jeden z najskuteczniejszych sposobów stymulacji rozwoju spostrzegania figury i tła oraz stałości spostrzegania)
- czynności codzienne - zwracanie uwagi podczas spaceru ma poszczególne przedmioty
Ćwiczenia Stałość Spostrzegania
Ćwiczenia dotyczące tego aspektu rozwijają umiejętność różnicowania, wielkości, kształtu, i koloru, przedmiotów, a także pomagają rozpoznawać przedmioty przedstawione na płaszczyźnie. Dzieciom należy zlecać, np. sortowanie klocków wg rozmiaru lub koloru, pokazywać stosunki wielkości, który przedmiot jest duży, który mały a który ma wielkość pośrednią. Należy poprosić dziecko, aby pokazało taki sam przedmiot jak wskazany przez nauczyciela, można tez polecić dziecku, aby wskazało wszystkie przedmioty, które są podobne do prostokąta, dziecko wskazuje np. okno, drzwi itp. Powinniśmy prosić dzieci o pokazanie znanych im przedmiotów na obrazkach, gdyż nawet, gdy dobrze je znają maja trudność z rozpoznaniem ich.
Ćwiczenia wstępne na spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni:
- bieg z przeszkodami - dziecko powinno wspinać się na krzesła, przeskakiwać ponad przeszkody, biegać dookoła stołu, przejść pod stołem. Ważne jest by dziecko jednocześnie mówiło, co robi.
- zabawa z klockami - zadanie by ułożyć klocki tak samo jak ułożył je nauczyciel.
- zabawy utrwalające znajomość stron ciała
Ćwiczenia wstępne na spostrzeganie stosunków przestrzennych
- zabawa z klockami (patyczkami, kuleczkami) - określanie położenia klocków względem siebie nawzajem (koniecznie kolorowe klocki)
- układanie klocków (kuleczek, patyczków itp.) według podanego wzoru
Od percepcji do procesów myślowych
Myślenie opiera się na treściach uprzednio i aktualnie spostrzeganych. Percepcja ułatwia proces myślenia dostarczając informacji i symboli. Dokładne spostrzeganie jest niezbędne dla poprawnej klasyfikacji spostrzeganych bodźców. Dużą rolę odgrywa zapamiętywanie tego, co się spostrzega. Można to osiągnąć przez kilkakrotne wykonywanie tej samej czynności, oraz przez ćwiczenia, które ułatwiają dzieciom zapamiętywanie pojedynczych figur, wzorów i sekwencji zdarzeń. Do tych ćwiczeń zaliczają się:
- ćwiczenia na zapamiętywanie bodźców wzrokowych -zapamiętywanie pojedynczych figur przez dłuższą pracę z nimi, zapamiętywanie wzorów, pamięć sekwencji bodźców wzrokowych (na początku powinny dotyczyć sekwencji logicznych i czasowych później wyeliminować zasadę czasowego i logicznego następstwa)
- ćwiczenia na zapamiętywanie sekwencji bodźców słuchowych - wykonuje się je przy okazji, gdy dziecko zapamiętuje instrukcje dotyczące pisanie i rysowania podawanie ustnie przez nauczyciela
- ćwiczenie zdolności wyobrażeniowych - narysowanie określonych przedmiotów po wcześniejszym wyobrażeniu sobie ich
- ćwiczenia na manipulowanie wyobrażeniami - istotne w procesie rozwiązywania problemów
- klasyfikacja i kształtowanie pojęć zależy od kontaktu dziecka z konkretnymi przedmiotami i ich cechami: kształtem, barwą, fakturą, wielkością. Umiejętność w odróżnianiu tych cech ćwiczą wszelkie zadania polegające na sortowaniu przedmiotów gdyż pomagają dziecku w klasyfikowaniu pojęć abstrakcyjnych.
Integracja ćwiczeń z programem szkolnym:
Zajęcia należy zaplanować tak, aby zdolności percepcyjne dzieci rozwijać w trakcie nauczania. Dzieci w szkole często popełniają błędy. W arytmetyce mają problem z postrzeganiem położenia w przestrzeni, i stosunkach przestrzennych, z spostrzeganiem odległości i kierunku. Dzieci w szkole mają również problem z określeniem wielkości liczb, a także relacji przestrzennych miedzy liczbami, trudności z przyswojeniem pojęć dotyczących liczb i relacji miedzy nimi. Należy wykonywać ćwiczenia kształtujące postrzeganie symetrii obrazów lustrzanych i wzorów, dlatego że pomagają dziecku w wyobrażeniu relacji przestrzennych miedzy liczbami. Podczas uczenia możemy wykorzystywać też zabawy np. grę w klasy czy poszukaj swojego numeru, liczenie w wspak, zabawy z figurami np. dwa kwadraty dodać dwa kwadraty dziecko oblicza i dodaje następne wielkość liczb, operacje należy wprowadzać na liczbach nie większych niż 5 i stopniowo zwiększać trudność. Następną trudnością jest czytanie dzieci mają trudność z spostrzeganiem kierunku i kolejności liter, ze znajdowaniem liter i wyrazów w książce, z postrzeganiem stałości, myleniem liter b-d, m-n, r-n, te natomiast, które mają trudność z postrzeganiem figury i tła mogą mieć trudności ze znajdowaniem liter i wyrazów wydrukowanych w książkach. Dzieciom można pomóc po przez stosowanie różnych dodatkowych ćwiczeń np.: wykreślanie w zdaniu wszystkich liter a, następnie prosimy dziecko o wykreślenie innej litery. Można polecić porządkowanie liter, które są nałożone na siebie, czy składanie liter elementów. Kolejne zadanie i idące trudności, z jakim zmagają się dzieci z zaburzeniami percepcji wzroku jest pisanie i odwzorowanie liter dzieci pisząc odwracają litery, zamieniają litery przy pisaniu, niewłaściwie rozmieszczają słowa, sylaby, litery mylą litery np. b-d, oraz zamieniają litery przy pisaniu. Dzieci, które maja trudności z pisaniem powinny wykonywać dużo ćwiczeń na koordynację wzrokowo - ruchową, papier- ołówek pozwalają przygotować się do zajęć w szkole. Jedną z technik przytoczonych w podręczniku opracowaną przez Sterna i Goulda jest polecenie dziecku pisania litery b z zaciemnionym brzuszkiem i dodatkową krótką linią u góry litery, aby odróżnić ją od d. Dzieci będą poprawnie pisać litery tylko wtedy, gdy będą prawidłowo postrzegać ich kształt, gdy dziecko ma trudności należy wykonywać więcej ćwiczeń na odwzorowanie podstawowych elementów, z jakich zbudowane są litery i układanie tych elementów w poszczególne litery.
3