Przyczyny powstawania deficytu budżetowego

Zjawisko deficytu budżetowego jest jednym z najżywiej dyskutowanych problemów gospodarczych.

Sytuacja, w której państwo doprowadza do głębokiego deficytu jest dla gospodarki dotkliwie niekorzystna.

Deficyt budżetowy powstaje wtedy gdy państwo decyduje się finansować część swoich wydatków nie przez nakładanie podatków, lecz raczej przez emisję oprocentowanych obligacji. Zasób wyemitowanych obligacji państwowych jest oprocentowany częścią długu publicznego.

Deficyt budżetowy oznacza stopniowe narastanie długu publicznego.

Wysoki deficyt budżetowy utrzymujący się w wielu krajach niezależnie od koniunktury gospodarczej utwierdza się w przekonaniu o strukturalnym charakterze nierównowagi budżetowej.

Poglądy dotyczące deficytu zmieniają się. Okazuje się, że klasyczna koncepcja finansów publicznych, opierająca się na zbilansowaniu rocznym budżetu, staje się coraz mniej aktualna.

We współczesnej literaturze ekonomicznej trudno znaleźć jednoznaczne opinie o tym, czy deficyt budżetowy i tzw. dług publiczny są pożądane, czy też nie, oraz jak wpływają na gospodarkę.

Widoczna jest rozbieżność stanowisk w kwestii finansowania wydatków publicznych.

Wzrastające wydatki rządowe mogą być finansowane z takich źródeł jak:

• podatki

• pożyczki zaciągnięte u społeczeństwa

• sprzedaż części majątku państwa

• dodatkowa emisja pieniędzy

• kredyty zagraniczne.

Możliwości wykorzystania tych źródeł, a także konsekwencje wynikające z ich stosowania mogą być różne.

Podniesienie podatków od dochodów osobistych jest decyzją niepopularną politycznie, spotykającą się z oporem wyborców, a ponadto wywołuje negatywne skutki ekonomiczne tj. osłabia motywację do pracy, oraz prowadzi do zmniejszenia dochodów ludności, co ogranicza rozmiary potencjalnego popytu.

Również podniesienie podatków od dochodów przedsiębiorstw prowadzi do negatywnych skutków ekonomicznych, poprzez zmniejszenie skłonności do inwestycji.

W praktyce możliwość manewrowania tym narzędziem jest ograniczona, a jego skuteczność niewielka, gdyż podatki nie kreują dodatkowego popytu, a jedynie prowadzą do przesunięcia siły nabywczej z płatników podatku na rząd.

Podobny efekt występuje wtedy, gdy wydatki rządowe finansowane są z pożyczek zaciąganych u ludności lub przedsiębiorstw poprzez sprzedaż obligacji państwowych lub bonów skarbowych, co mobilizuje niewykorzystane oszczędności i przeznacza je na finansowanie wydatków publicznych.

Także sprzedaż części majątku publicznego ( np. przez prywatyzację znacjonalizowanych przedsiębiorstw ) prowadzi do przejmowania przez państwo części oszczędności ludności lub przedsiębiorstw.

Problem finansowania wydatków publicznych zaczyna się komplikować wówczas gdy oszczędności ludności są niewystarczające lub też trudno je przekształcić w obligacje państwowe z powodu małego zainteresowania ludności ich zakupem. Aby tę barierę przełamać, państwo może uciekać się do emisji dodatkowych pieniędzy. Dzieje się tak za pośrednictwem banku emisyjnego, któremu rząd zaleca zakup obligacji pod zastaw rządowych papierów wartościowych. W zamian za obligacje bank emisyjny otwiera państwu długoterminowy kredyt umożliwiający finansowanie jego wydatków.

Taki sposób kreowania dodatkowego popytu przez rząd w wielu krajach jest zjawiskiem powszechnym.

Podstawowym źródłem pokrywania poważnej części deficytu budżetowego staje się również dług publiczny zaciągany w bankach, a często na podobnych zasadach w innych instytucjach finansowych, np. w firmach ubezpieczeniowych, które traktują korzystnie oprocentowane obligacje jako źródło stałego dochodu.

Ta forma finansowania wydatków rządowych różni się od poprzednich głównie tym, że umożliwia kreowanie dodatkowego popytu, co stwarza większe możliwości oddziaływania na koniunkturę, ale równocześnie może prowadzić do powstania inflacji.

Niebezpieczeństwo to jest mniejsze, jeśli w gospodarce występują niewykorzystane rezerwy mocy wytwórczych.

Dodatkowemu popytowi kreowanemu przez rząd towarzyszy wówczas wzrost podaży, a zadłużenie sprzyja ożywieniu gospodarki.

Jednak w momencie zbliżania się do pełnego wykorzystania mocy wytwórczych może dochodzić do wzrostu ogólnego poziomu cen z powodu ograniczonych możliwości dostosowania rozmiarów podaży do wzrastających rozmiarów popytu.

W finansowaniu deficytu budżetowego w drodze dodatkowej emisji pieniędzy można więc doszukiwać się jednej z przyczyn inflacji.

Z dużymi wydatkami rządowymi prowadzącymi do powstania deficytu budżetowego wiąże się kolejny kontrowersyjny problem mianowicie czy deficyt budżetowy wypycha inwestycje prywatne, czy też do nich zachęca.

Często padają argumenty, że wydatki rządowe osłabiają naturalną żywotność gospodarki, gdyż rząd finansując duże programy robót publicznych, np. w dziedzinie tzw. infrastruktury gospodarczej i budownictwa mieszkaniowego, a także rozwijając działalność produkcyjną eliminuje z tych dziedzin prywatnych inwestorów i hamuje rozwój sektora prywatnego.

Pogląd ten opiera się na założeniu, że duże zapotrzebowanie na kredyty udzielane przez banki na finansowanie wydatków rządowych prowadzi do wzrostu stopy procentowej, co z kolei negatywnie oddziałuje na inwestycje prywatne.

Obserwacja zachowania różnych podmiotów gospodarczych wskazuje jednak na dyskusyjność tego założenia.

Można bowiem argumentować, że podniesienie stopy procentowej bardziej wpływa na wydatki inwestycyjne małych przedsiębiorstw, oraz na zakupy ratalne dóbr konsumpcyjnych, niż na wydatki inwestycyjne dużych przedsiębiorstw. Duże przedsiębiorstwa podejmują decyzje inwestycyjne biorąc pod uwagę przewidywany popyt, stopę zysku, stopień wykorzystania istniejących mocy produkcyjnych, a ponadto podejmując inwestycje w znacznie większym stopniu niż małe przedsiębiorstwa bazują na własnych środkach.

Negatywne skutki wysokiej stopy procentowej mogą być też neutralizowane przez rozwiązania przyjęte w systemie podatkowym, umożliwiając wyłączenie z podstawy opodatkowania kosztów związanych ze spłatą oprocentowania.

Deficyt budżetowy nie musi więc prowadzić do wypychania inwestycji prywatnych, które są uwarunkowane wieloma czynnikami.

Wynika z tego, że prowadzona w większości rozwiniętych gospodarczo krajów polityka fiskalna wiąże się z wysokimi wydatkami publicznymi, często przewyższającymi bieżące dochody budżetowe. Tylko w nielicznych krajach udaje się uniknąć deficytu budżetowego. Utrzymujący się przez lata deficyt budżetowy prowadzi do szybkiego wzrostu zadłużenia publicznego.

Część dochodów budżetowych państwa przeznaczona jest na obsługę długu publicznego, tzn. spłatę rat, zaciągniętych pożyczek, oraz wypłatę oprocentowania.

Systematyczny wzrost rozmiarów długu publicznego prowadzi do wzrostu kosztów jego obsługi, głównie z powodu wysokiego oprocentowania pożyczek państwowych. W wielu krajach wydatki związane z obsługą długu publicznego stanowią około 10% ogólnych wydatków budżetu.

Następstwem wewnętrznego zadłużenia jest redystrybucja dochodu narodowego w obrębie danego społeczeństwa.

Dług publiczny reprezentuje żądania jednych członków społeczeństwa wobec innych.

O realnym ciężarze i korzyściach tej redystrybucji decyduje rozłożenie obligacji i pożyczek państwowych między różne grupy społeczeństwa, oraz struktura podatków.

Wzrastające koszty obsługi długu publicznego obciążają płatników, natomiast korzyści w postaci odsetek od udzielonych pożyczek uzyskują głównie instytucje finansowe, w których obecnie skoncentrowana jest poważna część długu publicznego. Prowadzi to do przesunięcia bogactwa społecznego z grup gospodarczo i politycznie słabszych do silniejszych.

Działania zmierzające do równowagi budżetowej

Deficyt budżetowy i nadwyżka budżetowa to kategorie właściwe dla strumieniowej analizy problemów równowagi budżetowej - ujmowania i prezentacji dochodów w ciągu jednego roku budżetowego.

Badanie kształtowania się relacji między dochodami, a wydatkami budżetowymi w okresach wieloletnich wymaga uwzględnienia deficytów budżetowych z okresów poprzednich. Wpływają one bowiem na stan nierównowagi budżetu bieżącego.

Suma deficytów budżetowych okresów poprzednich stanowi dług publiczny państwa. Z kolei suma nadwyżek budżetowych tzw. akumulacja budżetowa, powstała w okresach poprzednich, stanowi majątek publiczny.

Badając nierównowagę budżetową nie można ograniczać się tylko do bieżących rocznych dochodów i wydatków państwa, ale należy badać skumulowany deficyt w okresach poprzednich, jak też ewentualną skumulowaną nadwyżkę budżetową. Wielkości te wpływają w każdym przypadku na sytuację budżetową państwa.

Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych.

Pożyczki nie są więc dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy środków na pokrycie deficytów.

Rozróżnia się krajowy i zagraniczny dług publiczny.

Krajowy dług publiczny wpływa na redystrybucję wytworzonego dochodu narodowego, obciąża bowiem wydatkami wytworzony dochód narodowy w okresach przyszłych.

Zagraniczny dług publiczny wywołuje redystrybucję dochodu narodowego między krajami i może być użyty jako jeden ze sposobów uzależnienia gospodarczego i politycznego kraju pożyczającego od kraju wierzyciela.

Koszty obsługi długu publicznego, tzn. spłaty odsetek oraz spłaty rat, pomniejszają przyszłe dochody budżetu i najczęściej są powodem zaciągania następnych pożyczek. Efektem tego jest szybki wzrost długu publicznego w większości rozwiniętych krajów gospodarki rynkowej.

Deficyt budżetowy pokrywają środki uzyskane przez budżet w formie zaciąganych kredytów krótkoterminowych, średnioterminowych, oraz długoterminowych w systemie bankowym, tj. w banku centralnym państwa, bądź środki pieniężne uzyskane z emisji i sprzedaży papierów wartościowych, w tym krótkoterminowych weksli skarbowych, średnioterminowych biletów skarbowych i długoterminowych obligacji.

W przypadku kredytu, kontrahentem rządu realizującego budżet jest bank centralny, natomiast w przypadku papierów wartościowych - wielu ich nabywców na rynku finansowym.

Może się zdarzyć, że jeżeli emitowane przez rząd papiery wartościowe nie znajdują nabywców, wówczas jedynym źródłem równoważenia budżetu staje się zaciąganie kredytu w systemie bankowym krajowym bądź zagranicznym.

Deficyt budżetowy może wynikać z żywiołowości procesów gospodarczych, których w momencie konstruowania budżetu rząd nie był w stanie przewidzieć ani uwzględnić, może też być rezultatem światowej polityki fiskalnej i gospodarczej państwa.

Korygowanie niewłaściwych relacji między dochodami, a wydatkami budżetu państwa może się odbywać przez zwiększenie dochodów, oraz zmianę struktury, co wymaga wprowadzenia nowych podatków, podwyższania istniejących stawek podatkowych i celnych, opłat skarbowych i kar pieniężnych, oraz sprzedaży majątku państwowego.

Wiadomo jednak, że nadmierny fiskalizm może przynieść skutki przeciwne od pożądanych. Stale rosnące i zbyt wysokie podatki mogą prowadzić do zaniku etyki podatkowej, która przejawia się w unikaniu podatków bądź uchylaniu się od opodatkowania.

Równowagę można też przywracać zmniejszając wydatki budżetowe. Jednakże trzeba pamiętać, że cięcia budżetowe oznaczać muszą zaniechanie finansowania określonych zadań budżetowych, np. w dziedzinie oświaty, obronności, ubezpieczeń społecznych. Pewna grupa wydatków ma charakter niezbędny, obligatoryjny ( np. obsługa długu zagranicznego państwa ), których nie sfinansowanie grozi sankcjami prawnymi i materialnymi tj. karami, co prowadzi do pogorszenia warunków wykonania budżetu.

Przeprowadzenie zabiegów mających na celu równowagę budżetową może odbywać się też jednocześnie zarówno po stronie dochodów, jak i wydatków.

Wśród czynników kształtujących równowagę budżetową najważniejszą rolę odgrywają czynniki ekonomiczne takie jak:

• poziom, dynamika, struktura PKB i dochodu narodowego

• stopa redystrybucji dochodu narodowego przez budżet

• sprawność oraz struktura systemu podatkowego

• bieżąca polityka gospodarcza

• strategia rozwoju gospodarczego, która determinuje strukturę wydatków budżetu.

Na równowagę budżetową mają również wpływ czynniki o charakterze społeczno - politycznym, tj. naciski grup społecznych, politycznych i instytucji na zakres i strukturę redystrybucji budżetowej państwa, która jest niezbędnym elementem systemu sterowania rozwojem społeczno - gospodarczym każdego kraju.

Zgubny wpływ niekontrolowanego deficytu budżetowego - Argentyna

Jak zgubne skutki może mieć deficyt budżetowy nie kontrolowany przekonaliśmy się na przykładzie problemów gospodarczych jakie ma obecnie Argentyna.

Stała się ona bankrutem.

Kraj jest nie wypłacalny, a dług publiczny urósł do ponad 132 mld dolarów.

Od czterech lat argentyńską gospodarkę pożera kryzys. Szeregi biedoty powiększyły się dodatkowo o ludzi wykształconych. Bezrobocie osiągnęło stopień 20%.

Argentyński krach to z pewnością nie pech, ani zły los. Raczej już grzech rządzących za życie na kredyt.

Meksyk i Brazylia, które wpadły w poślizg na jeszcze ostrzejszym zakręcie, zdewaluowały walutę, zacieśniły politykę fiskalną, agresywnie zaczęły promować eksport.

Im udało się, natomiast Argentynie...?

Dewaluacja peso oznaczałaby obcięcie zasobności portfeli obywateli, ale Argentyńczycy nie chcą o tym słyszeć.

Lista argentyńskich błędów gospodarczych jest naprawdę długa:

• na dziesięć towarów eksportowanych dziewięć to takie, które są produktami nisko przetworzonymi lub surowcami

• rynek pracy jest mało elastyczny, gdy liberalizuje się gospodarkę siła robocza musi mieć zdolność i gotowość zmiany sektora pracy

• niezwykle wysokie koszty pracy, na dwa peso pensji pracodawca oddaje jednego peso na podatki i inne opłaty, gdy w nowoczesnych gospodarkach proporcja ta wynosi trzy do jednego

• usztywniony kurs peso, który wynosił w stosunku do dolara jeden do jednego zdusił hiperinflację, natomiast negatywnie wpłynął na rynek pracy

• brak wzrostu gospodarczego, trzeci rok z rzędu Argentyna wytwarza mniej dóbr i usług, co powoduje ujemny wzrost PKB

• finansowanie obligacjami rządowymi deficytu budżetowego, co doprowadziło do narastania długu publicznego, niemożliwego obecnie do spłacenia

W telewizji widzimy tłumy Argentyńczyków tłukących łyżkami w puste garnki, domagających się od banków swoich pieniędzy, których wypłatę rząd ograniczył do niewielkich kwot.

Rząd nie jest w stanie spłacić zaciągniętych w kraju i za granicą długów.

Tak mści się korupcja, beztroska, brak działań polityków i życie na kredyt.

Do kryzysu gospodarczego Argentyny przyczyniło się również spowolnienie gospodarcze na świecie. Monstrualny dług publiczny spowodowały nadmierne wydatki kolejnych rządów.

Wszystkie te czynniki doprowadziły do kryzysu ekonomicznego państwa, oraz do ogólnego niezadowolenia społecznego , którego jesteśmy świadkami.

Argentyna musi opracować skuteczny plan ratowania swojej gospodarki poprzez cięcia wydatków, zaostrzenie polityki fiskalnej, wzrost PKB i układ z wierzycielami.

5

14

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---