Król w korzuchu, czyli moda wieku X-XIII.

Źródło: Król w kożuchu, czyli najdawniejsze stroje polskie.

- Opr. Sebastian Buczyński, Mini Encyklopedia Średniowiecza -

Źródeł, z których możemy czerpać wiadomości o ubiorach w tamtych czasach,

dochowało się stosunkowo mało. Zmuszeni jesteśmy więc korzystać z

współczesnych zabytków piśmienniczych, a także z danych uzyskanych drogą

wykopalisk i przez analizę zabytków ikonograficznych; tzn. takich zabytków z

dziedziny sztuki, które przedstawiają postacie ludzkie. Zabytkami

ikonograficznymi, które najwięcej dostarczyły materiału, są rzeźby i malowidła

na ocalałych fragmentach kościołów romańskich, np. w Strzelnie, Wrocławiu,

zabytki będące przedmiotami użytku kościelnego, jak stare patenty i kielichy

ozdobione wyobrażeniami postaci ludzkich, i przede wszystkim szczególnie

cenne dla poznania wczesnośredniowiecznego stroju spiżowe odrzwia

gnieźnieńskie i płockie.

Społeczeństwo wczesnofeudalne nie było jeszcze tak silnie rozwarstwione, jak

to miało miejsce wiekach późniejszych. Pod względem poziomu kulturalnego

przeciętny rzemieślnik mało się różnił od wolnego kmiecia czy woja.

Szczególnie uwidaczniało się to w stroju. Powszechnie noszony strój męski,

który utrzymywał się bez większych zmian przez omawiany okres, składał się z

koszuli, spodni i zwierzchniego kitla, rozcięciem z przodu wciąganego przez

głowę. Suknie-kitle szyte były rozmaicie. Jedne zabytki przedstawiają mężczyzn

w sukniach prostych, inne w suto marszczonych, a jeszcze inne wskazują, że

krawcy wczesnośredniowieczni umieli już szyć szatę w kliny i wtedy górna

część sukni była dopasowana, a dolna rozszerzała się ku dołowi. Spodnie, zwane

gaciami od wyrazu staropolskiego gacić - ubierać się, sięgały zwykle do kostek i

były obcisłe, jednak znano już bufiaste krótsze, których moda przyszła

prawdopodobnie ze Wschodu. Spodnie noszono na pasku zwanym gacnym lub

gacnikiem, pierwotnie najczęściej wełnianym lub plecionym z łyka. Pasy często

ozdabiano misterną klamrą i okuciami. Mężczyźni nosili na głowie wysokie

czapy, a w gorące dni - kapelusze ze słomy. Jako odzieży wierzchniej w zimie

używano kożuchów, początkowo ze skóry koziej, a później z innych. Chroniono

się przed zimnem również w poły płaszcza, a raczej peleryny, gdyż nie posiadał

rękawów. Strój to wygodny, odpowiedni do długich pieszych wędrówek.

Obuwie noszono skórzane, a także z łyka i kory. Mężczyźni nosili zwykle buty z

dłuższymi cholewkami, do których przytraczano dodatkowo skórzane

rzemienie, aby lepiej umocować obuwie na nodze.

Strój kobiecy w przypadku niektórych szczegółów podobny był do męskiego.

Niewiasta nosiła koszulę rubaszkę, okrywającą cały korpus i suknię wierzchnią

z długimi rozszerzającymi się u dołu rękawami. Koszula wychodziła czasami

spod krótszej sukni. Najczęściej rękawy były krojone z całą suknią, tworząc

dobrze nam znane rękawy kimonowe. W okresie wcześniejszym kobiety

osłaniały głowy białymi chustkami, zwanymi rąbkami, w XII w. pod wpływem

Zachodu noszą już podwiki, tj. zawoje z lekkiej materii, ściśle przylegające do

podbródka i szyi. Takie nakrycie głowy nadawało niewieście wygląd dostojny i

obowiązywało tylko kobiety zamężne; dziewczęta chodziły z gołą głową, z

włosami zaplecionymi w warkocze lub rozpuszczonymi, bądź nakładały

wianuszek, a na dnie uroczyste wkładały czółko - czyli przepaskę z tkaniny lub

ze skóry, ozdobione kabłączkami skroniowymi, czyli małymi wisiorkami

metalowymi w kształcie nie zamkniętego koła. Kobiety nosiły buty podobne do

męskich, tylko z delikatniejszych skór i ozdobniejsze.

Modnymi kolorami w tamtym okresie jak pokazują wykopaliska były kolory

brunatny, zielony, buraczkowy, niebieski, fiołkowy, czerwony, czarny. Lubiono

nosić kraty, a przede wszystkim bardzo kolorowe pasiaki. Nie tylko suknia

niewiasty wczesnośredniowiecznej była barwna, ale również strój męski nie

ustępował jej pod tym względem. Nie tylko warstwa najbogatszych feudałów

ubierała się w drogie importowane tkaniny; rzemieślnicy i kupcy Opola znali

gazę i atłas w kilku kolorach, które prawdopodobnie przywędrowały aż z Chin,

a mieszkańcy Gdańska używali wyrobów z lnu włoskiego i świetnego sukna

flandryjskiego.

Naturalnie, jakiś ubogi kmieć odcięty od świata, przebywający w lasach, czy

wyrostek zaczynający parać się rzemiosłem chodził w zgrzebnej parciance, w

zimie chronił się przed chłodem w nasyconym tłuszczem kożuchu, a na nogach

nosił łapcie, jednak ludność osiadła, średniozamożna ubierała się lepiej, lubując

się w ozdabianiu szat, szczególnie świątecznych. Mężczyźni i kobiety nosili

suknie obszyte barwną krajką dookoła szyi. W ten sam sposób ożywiano rękawy

i dół szaty. Odzież była również haftowana. W ściegach stosowano przeważnie

motywy geometryczne, nadziej roślinne, które zwykle są trudniejsze do

wykonania. Tak. kobiety, jak i mężczyźni oprócz zwykłych codziennych butów

posiadali buty odświętne, o różnych barwach skóry. Ozdabianie butów również

było bardzo różnorodne. Haftowano je lnianymi nićmi, robiono aplikacje z

kolorowej skóry, odciskano wzory, wykonywano nacięcia.

Wszystkie źródła zgodnie potwierdzają zamiłowanie ludności polskiej do ozdób.

Posiadały je nawet kobiety niezamożne. W tym okresie miarą bogactwa była

ilość posiadanych ozdób krusz- cowych, z kamieni szlachetnych i

półszlachetnych. Najpowszechniejszą ozdobą były kabłączki skroniowe, które

wraz z czółkiem stanowiły nierozerwalną całość. Kobiety lubiły nosić metalowe

kolczyki, korale ze srebra, szkła, kryształu górskiego i bursztynu o różnych

kształtach, natomiast rzadko nosiły bransolety. Pierścionki, najczęściej z

barwnymi oczkami, nosiły kobiety, jak również i mężczyźni. Noszono także

ciężkie łańcuchy zawieszane na szyi, jednak ozdoba ta rzadko występowała u

ludności biedniejszej. I kto dalej uważa, że ówcześni mieszkańcy nie mieli gustu

????