MUZEA LITERACKIE

Muzea literackie - instytucje gromadzące pamiątki literackie(rękopisy, druki, dokumenty, przedmioty osobistego użytku pisarzy) w celach popularyzacyjnych, archiwalnych. Do głównych form pracy muzeów należą: działalność wystawiennicza, wydawnicza, naukowa. Ze względu na zakres zbieractwa można wyodrębnić muzea ogólne i biograficzne, te ostatnie są lokalizowane często w miejscu zamieszkania pisarza lub ze względu na liczebność i historyczną wartość zbiorów- muzea właściwe i punkty muzealne.

1) MUZEUM LITERATURY IM. ADAMA MICKIEWICZA W WARSZAWIE

Muzeum mieści się w sześciu staromiejskich kamienicach zrekonstruowanych po II wojnie światowej: Kamienicy Balcerowskiej z XV w. odbudowanej w postaci barokowej z elementami gotyckimi, Kamienicy Orlemusowskiej z XV w. odbudowanej jako barokowa w charakterze XVII w. oraz czterech kamieniczkach od ul. Brzozowej, które zostały zbudowane na użytek muzeum w roku 1962.
Muzeum zostało powołane do życia z inicjatywy Aleksandra Semkowicza w 1950 r. jako Muzeum Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Pierwszą ekspozycję udostępniono w 1953 roku. Od 1960 r. muzeum rozszerzało swój programowy zakres w kierunku tworzenia gabinetów pamiątek Juliana Tuwima Marii Dąbrowskiej i Leopolda Staffa a także powiększając zakres gromadzenia zbiorów o literaturę współczesną, w związku z czym w 1971 r. przemianowane zostało na Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza. Dział Rękopisów - Grażyna, karty Pana Tadeusza, utwory drobne i listy, Archiwum Filomatów, korespondencja Malewskich, Szymanowskich, Goreckich, Władysława i Józefa Mickiewiczów, Archiwum A. Towiańskiego i ruchu towianistycznego; rękopisy pisarzy polskich XIX-XX w., w tym większe zespoły rękopisów: Słowackiego, Norwida, Lenartowicza, Sienkiewicza Konopnickiej, Nałkowskiej, Dąbrowskiej, Staffa, Tuwima, Brzękowskiego, Kruczkowskiego, Zawieyskiego, Gombrowicza, i innych oraz okupacyjnej akcji wydawniczej "Wisła". Biblioteka - druki od XV do XX w. - księgozbiór historyczno-literacki ze szczególnym uwzględnieniem epoki romantyzmu, m.in. księgozbiór Mickiewicza oraz wyodrębniony zbiór Biblioteki Polskiej i Muzeum A. Mickiewicza w Paryżu (starodruki, Wielka Emigracja, mickiewicziana). Dział Sztuki i Dokumentacji - pamiątki związane z twórczością i działalnością pisarzy polskich oraz kulturą i życiem literackim XIX i XX w. (dzieła sztuki, meble, rzemiosło artystyczne, księgozbiory, pamiątki osobiste), m.in. duży zbiór pamiątek po A. Mickiewiczu, kolekcja "towianików", w tym dzieła Walentego Wańkowicza, portrety pisarzy polskich XVIII-XX w. (malarstwo, rzeźba, medalierstwo, grafika), a także kolekcja dzieł artystów uprawiających literaturę i sztuki piękne, takich jak Norwid, Witkacy. Archiwum Fotograficzne - zbiór dagerotypów i fotografii XIX w. oraz bogata dokumentacja dwudziestolecia międzywojennego i czasów współczesnych. Dział Foniczny - nagrania głosów pisarzy polskich oraz dokumentacja fonograficzna i filmowa.

2) MUZEUM ROMANTYZMU W OPINIOGÓRZE

Muzeum gromadzi pamiątki związane z historią rodziny Krasińskich, głównie Zygmunta Krasińskiego (1812-1859), dramatopisarza, poety, najwybitniejszego przedstawiciela romantycznej tragedii polskiej, autora m.in. "Nie-boskiej komedii" (1835), demaskującej romantyczne mity miłości, sławy i idyllicznego szczęścia. W muzeum znajdują się także pamiątki napoleońskie z racji udziału ojca Zygmunta, gen. Wincentego Krasińskiego w kampanii napoleońskiej (m.in. malarstwo batalistyczne, posąg Napoleona, kopia listu Napoleona do Wincentego Krasińskiego), drobiazgi i przedmioty codziennego użytku z epoki romantyzmu (osobiste przedmioty poety), a także stylowe wnętrza romantyczne (w jednym z salonów odtworzono XIX-wieczne wnętrze domu Krasińskich, znajduje się w nim komplet mebli w stylu Księstwa Warszawskiego, rozmaite bibeloty z epoki, gobelin z herbem ślepowron, a także portret Franciszki Krasińskiej). Najciekawsze eksponaty to: teczka Napoleona zabrana przez Kozaków podczas przeprawy przez Berezynę, portret Zygmunta Krasińskiego malowany przez jego żonę Elizę z Branickich Krasińską, drzewo genealogiczne rodu Krasińskich - miedzioryt odbity na jedwabiu z 1772 r., siedem portretów Krasińskich, marmurowe popiersie gen. Wincentego Krasińskiego - dzieło F. Bosio z 1808 r. oraz dwie empirowe biblioteczki z księgozbiorem francuskim z XVII i XVIII wieku złożonym z dzieł literackich, historycznych i filozoficznych. W księgozbiorze muzeum znajdują się także wczesne wydania utworów Krasińskiego, a także korespondencja, zbiory grafik i map.

Muzeum prowadzi szeroko zakrojoną działalność edukacyjną i popularyzatorską, organizuje sesje naukowe, lekcje muzealne, konkursy literackie i muzyczne, wydaje ulotki i przewodniki.

3) MUZEUM MŁODEJ POLSKI

Jedno z najbardziej malowniczych i niezwykłych muzeów literackich w Polsce, prezentujące twórczość Lucjana Rydla, historię powstania WESELA Stanisława Wyspiańskiego oraz związanych z Rydlówką artystów Młodej Polski. Muzeum, którym do dziś opiekuje się rodzina Lucjana Rydla, mieści się w ponad 100-letnim drewnianym dworku, zbudowanym w 1894 r. przez Włodzimierza Tetmajera. Lucjan Rydel zamieszkał w nim w 1908 roku, osiem lat po swoim ślubie z Jadwigą Mikołajczykówną, córką bronowickiego chłopa i słynnym weselu, które stało się osnową jednego z najważniejszych dramatów w historii literatury polskiej.
Muzeum zajmuje parter dworku: izbę weselną, izbę taneczną, świetlicę i alkowę. Na ekspozycję składają się autentyczne meble z okresu WESELA, bronowickie stroje weselne, różnorodne pamiątki rodziny Rydlów (osobiste przedmioty, fotografie uczestników wesela, korespondencja, fragment księgozbioru Lucjana Rydla, wczesne wydania dzieł Rydla i Wyspiańskiego). Muzeum posiada również kolekcję dzieł artystów związanych z Rydlówką, portrety osób, które stały się pierwowzorami bohaterów WESELA, obrazy Tetmajera, Sichulskiego, Uziembły, Wyspiańskiego.

4) MUZEUM LIT. IM. J. CZECHOWICZA

Muzeum, otwarte w 1968 roku. Gromadzi materiały związane z Józefem Czechowiczem i środowiskiem literackim Lubelszczyzny. Posiada (stan z 1985) 191 opracowanych zespołów rękopiśmienniczych oraz 612 muzealiów (pamiątki po pisarzach, działa sztuki, fotografie, dokumenty). Oprócz zbiorów dotyczących Czechowicza (autografy, maszynopisy, zdjęcia, dokumenty) ma w swych zasobach: spuścizny literackie Konrada Bielskiego, Wacława Gralewskiego, Kazimierza Andrzeja Jaworskiego, Józefa Nikodema Kłosowskiego, Bronisława Ludiwka Michalskiego, Wiktora Ziółkowskiego. Ponadto: archiwalia Związku Literatów w Lublinie (1932-1939), archiwum Lubelskiego Klubu Literackiego; materiały dotyczące czasopism: „Express Lubelski”, „Kwadryga”. W księgozbiorze liczne książki z dedykacjami pisarzy polskich i obcych. Nadto zbió dokumentalnych fotografii, exlibrisy, afisze, druki okolicznościowe, wycinki.

5) MUZEUM STANISŁAWA WYSPIAŃSKIEGO

Muzeum otwarto 29.11. 1983 r., w 76 rocznicę śmierci Wyspiańskiego. Muzeum ma charakter ekspozycyjny. Pokazane w 10 salach oryginalne prace sztuki,ilustrują rozwój warsztatu artystycznego wszystkich dziedzin sztuki, którymi zajmował się artysta: malarstwa dekoracyjnego, sztalugowego, rysunki i rzeźby, dokonań w zakresie druku, kostiumu teatrelnego. Muzeum jest Oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie.
Muzeum prowadzi szeroką działalność kulturalno-oświatową, odbywają się w nim lekcje muzealne, odczyty, a także spotkania ze scenografami, aktorami i reżyserami wystawiającymi dzieła Wyspiańskiego. Organizuje także obchody rocznicy śmierci artysty.

6) MUZEUM HENRYKA SIENKIEWICZA W OBLĘGORKU

Siedzibą muzeum jest eklektyczny pałacyk z lat 1900-1902 wzniesiony wg projektu Hugo Kudera, który Sienkiewicz otrzymał w darze od narodu. W 1958 r. z inicjatywy syna H. Sienkiewicza, Henryka Józefa i córki, Jadwigi Korniłowiczowej, otwarto muzeum, którego pierwszym kustoszem była synowa pisarza, Zuzanna. W zbiorach rękopisy „Na polu chwały” i „Zagłoba swatem”, listy Sienkiewicza, wydania dzieł (również w j.obcych), dyplomy honorowe, dary jubileszowe, fotografie, pamiątki.

Muzea literackie poświęcone pisarzom znajdują się też poza granicami państwa, np. Adama Mickiewicza w Nowogórdku, Stambule, Zaosiu. J. Słowackiego w Krzemieńcu.