Słownik Palijsko-Polski

(na podstawie własnych notatek opracował Andrzej Ścięgosz)

Namo Tassa Bhagavato Arahato

Sammsambuddhassa

A

s. 1

C

s. 93

P

s. 139

s. 40

Ch s. 98

Ph s. 171

I

s. 50

J

s. 99

B

s. 173

s. 52

Jh

s. 103

Bh s. 177

U

s. 52

Ń

s. 103

M

s. 182

s. 62

h s. 104

Y

s. 195

E

s. 63

s. 105

R

s. 200

O

s. 67

T

s. 105

L

s. 205

K

s. 68

Th s. 112

V

s. 208

Kh s. 84

D

s. 113

S

s. 228

G

s. 87

Dh s. 123

H

s. 262

Gh s. 92

N

s. 126

A

A , (privativum w złoeniach przed spółgłoską) nie , bez .

A sa, (skr. a śa) (m.) część, udział.

Aka su, aor. 3. pl. < karoti.

Akanta, [a+kanta] (adi.) niemiły.

Akammaa, [a+kammaa] = akammaniya.

Akammaniya, [a+kammaniya] niegiętki, niefunkcjonalny,

niezdatny do uycia.

Akara a, [a+kara a] I. (adi.) nie czyniący, nie wytwarzający, nie

wywołujący. -- II. (n.) nieczynienie.

u sabbappassa akara a , odstąpienie od wszelkiego zła.

Aklika, [a+klika] (adi.) poza czasem, nie związany czasem,

natychmiastowy, bezzwłoczny (tzn. nie wymagający czasu, aby

przynieść owoce lecz przynoszący owoce natychmiast po swoim

pojawieniu się -- taką jest Nauka Buddy Dhamma).

Aksi, aor. < karoti.

Akicana, [a+kicana] (adi.) nie posiadający czegokolwiek, nie

obciąony posiadaniem. -- opp. sakicana.

Aku ila, [a+ku ila] (adi.) 1. prosty; 2. prostoduszny.

Akuppa, [a+kuppa] (adi.) niezachwiany, pewny, stały.

u akupp me vimutti, moje wyzwolenie jest niezachwiane.

Akubbant, [a+kubbant] nie czyniący, nie praktykujący.

Akusala, [a+kusala] I. (adi.) 1. niezręczny, niezdolny; 2.

niezbawienny, niedobry karmicznie. -- II. (n.) niepomyślność,

nieszczęście. kusala.

- 2 -

Pojęcie akusala oznacza w nauce Buddy wszelkie wolicjonalne

działania myślą, mową i czynem, które są związane z

korzeniami zła karmicznego (akusalamla), którymi są ądza,

nienawiść i zaślepienie w najszerszym, buddyjskim znaczeniu

tych pojęć i które przywiązują istoty do koła ponownych

narodzin i cierpienia (sa sra). Zakres pojęcia akusala jest

zatem szerszy ni pojęcia ,,nieetyczny", poniewa obejmuje

równie działania, które wprawdzie nie są złe z punktu

widzenia etyki, jednake stoją na przeszkodzie w drodze do

wyzwolenia z sansary.

Akusalakammapatha, [akusala+kammapatha] (m.) zły

karmicznie sposób postępowania.

Akusalamla, [akusala+mla] (n.) korzeń zła (karmicznego).

Trzy korzenie zła to ądza (lobha), nienawiść (dosa) i

zaślepienie (moha).

Akusta, [a+kusta] (adi.) wawy, pilny.

Akkanta, pp. < akkamati.

Akkamati, [+kamati] 1. wejść, wspiąć się; 2. ciąyć na czymś.

Akkodhana, [a+kodhana] (adi.) wolny od gniewu.

Akkhti, (skr. + khy) ogłosić, opowiedzieć.

Akkhtar, (skr. khyt ) opowiadający. akkhti.

Akkhi, (skr. ak i) (n.) oko.

Akhalita, [a+khalita˛] (adi.) niezakłócony.

Agandhaka, [a+gandha+ka] (adi.) bez zapachu. -- opp.

sagandhaka.

- 3 -

Agama su, aor. 3 pl. gacchati.

Agamsi, aor. 3 sing. gacchati.

Agra, (skr. agra) (n.) dom.

u agra

ajjhvasati, wiedzie ycie gospodarza domu (dosł.

zamieszkuje dom).

Agrika, I. (adi.) yjący w domu. -- II. (m.) 1. gospodarz; 2.

człowiek świecki.

Agriya, = agrika.

Agriyabhta, [agriya+bhta] będący gospodarzem,

gospodarz.

Agutta, [a+gutta] niestrzeony, niechroniony.

Agga, (skr. agra) I. (adi.) najwyszy, najlepszy. -- II. (n.) 1.

szczyt, wierzchołek, koniec, końcówka; 2. początek.

Aggi, (skr. agni) (m.) ogień, ogień ofiarny.

Aggika, (adi.) czczący ogień.

Aggikabhradvja, [Aggika+Bhradvja] (m.) imię bramina

z Svatthi. Pochodził z rodu Bhradvja a przydomek Aggika

został mu nadany, poniewa opiekował się składaniem ofiary

ognia.

Budda, zbierając jałmunę w Svatthi, zaszedł pewnego razu

przed dom bramina Aggikabhradvja. Bramin właśnie składał

ofiarę z ognia. Widząc Buddę i nie chcąc, aby się zbliył

zwyzywał go słowami: tatr'eva, mu aka, tatr'eva, sama aka,

tatr'eva, vasalaka, ti hh'ti, ,,tam pozostań łysielcu, tam

pozostań nędzny asceto, tam pozostań nędzny pariasie!" W

- 4 -

następstwie tego Budda wyłoył mu duchowe znaczenie pojęcia

,,bramin" (brhma a) i ,,parias" (vasala), a mianowicie, e

braminem czy te pariasem nie jest się z urodzenia lecz z

charakteru i wynikających stąd czynów. Bramin przyjął naukę

Buddy. (Sn. Vasala Sutta).

Agha, (skr. agha) I. (adi.) zły, bolesny. -- II. (n.) zło, ból,

nieszczęście.

u aghato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jak zło.

A ga,š nazwa ludu i krainy (dzisiejszy Bengal Zachodni).

A ga,˛ (skr. a ga) (n.) 1. członek, część; 2. przymiot.

u a gama gni, członek po członku.

A gasambhra, [a ga˛+sambhra] (m.) nagromadzenie

części.

A gika, (adi.) (­°) składający się z (iluś) części. a ga˛.

A guttarpa, [A gaš+uttara+pa] Anguttarapowie czyli ta

część ludu A ga, która zamieszkiwała na północ (uttara) od rzeki

(pa, chodzi o odnogę Gangesu).

Acapala, [a+capala] (adi.) nie chwiejny, stały.

Acira, [a+cira] (adi.) nie trwający długo.

u acira , (adv.) niedługo, wkrótce.

Accaya, (skr. atyaya) (m.) odejście, przejście, przeminięcie.

acceti.

Accayati, = acceti.

Accyata, [ati+yata] zbyt długi, zbyt naciągnięty, zbyt napięty.

- 5 -

Accraddhaviriya, [ati+raddhaviriya] (n.) zbyt duy

wysiłek, zbyt duy zapał. -- opp. atisithilaviriya.

Acci, (& acc) (skr. arcis) (f. & m.) promień światła, płomień.

Acc, = acci.

Acceti, [ati+eti] mijać, przechodzić, upływać.

Acchanna, (pp. < acchdeti) okryty, przykryty, ubrany.

Acchar, (f.) pstryknięcie palców.

Accharsa ghta, [acchar+sa ghta] (m.) pstryknięcie

palców, moment.

Accharsa ghtamatta, [accharsa ghta+ matta] tylko

przez moment.

Acchariya, (skr. ścarya) I. (adi.) dziwny, niezwykły, cudowny.

-- II. (n.) cud, dziw.

u acchariya , (excl.) co za cud! co za dziw!

Acchariyamanussa, [acchariya+manussa] (m.) niezwykły

człowiek.

Acchdeti, [+chdeti] okryć, przykryć, nałoyć, ubrać.

Aja, (skr. aja) (m.) kozioł.

Ajara, [a+jara] (n.) wolność od starości.

Ajarmara apada, [a+jar+mara a+pada] (n.) stan wolny

od starości i śmierci.

Ajala

ik, [ aja & la a] (f., pl.) ,,kozie bobki".

- 6 -

u n imatt ajala

ik, ,,kubek kozich bobków" (wrzucany

do gardła złego ministra jako kara).

Ajitara ha, [Ajita+ra ha] (n.) królestwo Ajita (nazwa krainy).

Ajja, (skr. adya) (adv.) dziś, teraz.

Ajjatagge, [aj a+agge, loc. < agga] (adv.) od dzisiaj, od teraz.

Ajjpi, [= aj a api] nawet teraz.

Ajjhagam, aor. < adhigacchati.

Ajjhag, aor. < adhigacchati.

Ajjhatta, [adhi+atta˛] (skr. adhytma) (adi.) to, co jest w

podmiocie, subiektywne, powstaje z wnętrza osoby.

u ajjhatta , (adv.) wewnątrz osoby, we mnie, w tobie itd. --

opp. bahiddh.

Ajjhattabahiddh, [aj hatta+bahiddh] (adv.) wewnątrz i na

zewnątrz osoby.

Ajjhabhsi, aor. < adhibhsati.

Ajjhvasati, [adhi+vasati] zamieszkiwać.

u agra

ajjhvasati, wiedzie ycie gospodarza domu (dosł.

zamieszkuje dom).

Ajati, (skr. aj) maścić, namaszczać.

Ajali, (skr. ajali) (m.) 1. przestrzeń pomiędzy dwiema

złoonymi wklęsłymi dłońmi; 2. złoenie razem dłoni; 3. dwie

garście (jako miara objętości).

u ajali

pagga hti, podnosi ręce w akcie czci.

- 7 -

Gest ajali polega na tym, e złoone w ten sposób dłonie unosi

się do czoła. Jest to w buddyjskich społecznościach przyjęta

forma wyraenia szacunku wobec mnichów, rodziców,

nauczycieli itp.

Ajalikara ya, [ajali+kara ya] (adi.) godny aktu czci.

Ajeti, = ajati.

Aa, (skr. anya) (pron.) inny, drugi.

Aatara, (adi.) jeden z dwojga, jeden z wielu, jakiś, pewien.

Aatra, (skr. anyatra) (adv.) 1. poza czymś, gdzie indziej,

wyłączywszy, w odrónieniu od (cum instr.); 2. wśród (cum loc.).

Aatr'eva, = aatra eva.

Aamaa, [aa+m+aa] (adi.) jeden drugiego,

wzajemnie.

Aamaa , (adv.) wzajemnie.

A, (skr. j) (f.) pełne poznanie, pełna wiedza, wiedza par

excellence. jnti.

Acitta, [a+citta] (n.) umysł gotowy {skłonny,

usposobiony} do przyjęcia pełnej wiedzy.

Ata, (pp. < jnti) znany, rozpoznany.

Ati, (= jnti) rozrónić, rozpoznać, pojąć, zrozumieć.

A a, (skr. artha) (n.) rzecz, sprawa, kwestia. atthaš.

A ha,š (skr. a a) (num. card.) osiem.

A ha,˛ = atthaš.

- 8 -

A haka, (adi.) ośmiokrotny.

A hakath, = atthakath.

A ha gika, [a haš+a gika] (adi.) ośmioraki, łoony z ośmiu

części.

u ariyo a ha giko maggo, ośmioraka szlachetna droga.

A hna, [a+ hna] (n.) brak miejsca, brak sposobności,

niemoliwość. -- opp. hna.

u a hna , (acc.) (adv.) niemoliwe.

A hsi, aor. < ti hati.

A hi, (skr. asthi) (n.) kość.

A hika, = a hi.

A

ha, (skr. ardha) (adi.) pół, połowa.

A

a, (skr. a a) (n.) jajko.

A

aka, = a a.

A ha, (skr. ahna) (m.) (­°) dzień.

Atakkvacara, [a+takka+avacara] leący poza sferą

rozumowania, przekraczający wszelką myśl.

Ati, (adv.) (°­) zbyt, nadmiernie, bardzo, ponad.

Atikkanta, pp. < atikkamati.

Atikkantamnusaka, [atikkanta+mnusaka] (adi.)

przekraczający to, co ludzkie, nadludzki.

Atikkamati, [ati+kamati] przekraczać, przechodzić.

- 9 -

Atiga, [ati+ga] (adi.) (­°) wychodzący ponad coś, przekraczający

coś, przezwycięający coś.

Atipa

ita, [ati+pa ita] I. (adi.) nadzwyczaj mądry. -- II. (m.)

imię własne.

W jednym z poprzednich ywotów Bodhisatta urodził się w

rodzinie kupieckiej w Benaresie i otrzymał imię Pa ita. Po

osiągnięciu dojrzałości wszedł w spółkę z innym kupcem o

imieniu Atipa ita, który próbował go oszukać, licząc na jego

naiwność. Lecz Bodhisatta nie dał się zwieść.

Atipta, (skr. atipta) (m.) uszkodzenie, niszczenie.

u p tipta, powodowanie ginięcia tego, co yje.

Atipteti, [ati+pteti] niszczyć, powodować ginięcie.

u p amatipteti, powodować ginięcie tego, co yje.

Atimukhara, [ati+mukhara] bardzo gadatliwy.

Atimukharat, [ati+mukharat] (f.) nadmierna gadatliwość.

Atiriccati, [ati+riccati] być pozostawionym, pozostać.

Atireka, (adi.) bardzo duo, nadmierny. atiriccati.

Atirekatara , (adv.) duo bardziej. atireka.

Atirocati, [ati+rocati] przewyszać promieniowaniem,

przewyszać świeceniem, wyróniać się.

Ativijjhati, [ati+vij hati] przenikać.

Ativela , [ati+vel] (adv.) nadmiernie, przesadnie,

niestosownie.

Atisithila, [ati+sithila] zbyt luźny.

- 10 -

Atisithilaviriya, [atisithila+viriya] (n.) zbyt słaby wysiłek,

zbyt mały zapał. -- opp. accraddhaviriya.

Atta, (pp. < acceti) I. (adi.) miniony, przeszły. -- II. (n.)

przeszłość, historia.

u atte, (loc.) dawniej, ongiś, pewnego razu, swego czasu.

Atta,š (pp. < dadti) wzięty, podniesiony.

Atta,˛ w złoeniach < attan.

Attakilamathnuyoga, [atta˛+kilamatha+anuyoga] (m.)

oddanie się samoudręce, praktykowanie samowycieńczenia.

Attan, (skr. tman) (m.) 1. jaźń, dusza; 2. ,,ja", ,,się".

Attan, (instr. < attan) sam, własną osobą.

u attan mara adhammo samno, będąc sam podległy

śmierci.

u attan sankilesadhammo samno, będąc sam podległy

nieczystości.

Attano, (gen. < attan) swój własny.

Attamana, [attaš+mana] (adi.) podniesiony na duchu, radosny.

Attha,š (skr. artha) (m.) 1. dobro, szczęście; 2. zysk; 3. potrzeba

(czegoś, cum instr.); 4. sens, znaczenie, wartość, cel; 5. rzecz,

sprawa, kwestia.

u attha , (­°) dla, w celu.

u atthya, (­°) dla, w celu.

u atthe sati, (loc. abs.) gdy była potrzeba.

u etamattha

vadati, ten stan rzeczy nazywa, określa.

- 11 -

Attha,˛ (skr. asta) (n.) 1. zachód (słońca itp.); 2. miejsce

spoczynku; 3. dom.

u attha gacchati, udaje się na miejsce spoczynku, wychodzi z

egzystencji, ustaje, osiąga nirwanę.

u attha

paleti, = attha gacchati.

Atthakath, [atthaš+kath] (f.) komentarz.

Atthagama, [attha˛+gama] (m.) 1. pójście na spoczynek; 2.

pójście do domu; 3. przeminięcie, ustanie, koniec. -- opp.

samudaya.

Attha gacchati, = attha gacchati. attha˛.

Attha, [atthaš+] (adi.) znający znaczenie, znający

wartość, znający to, co dobre.

Atthavdin, [atthaš+vdin] (adi.) mówiący sensownie.

Atthasa hita, [atthaš+sa hita] (adi.) sensowny, znaczący.

Atthnanda, = atthi nanda.

Atthya, (dat. < atthaš) dla czegoś, w jakimś celu, w imię czegoś

(cum gen.).

Atthi, (skr. as) być.

Atthika, (adi.) 1. poyteczny; 2. potrzebujący. atthaš.

Atha, (adv.) a, zaś, wtedy (nawiązuje nowe zdanie, nową myśl).

u atha ca pana, a jednak.

Athha , = atha aha .

Atho, = atha.

- 12 -

Adanta, [a+dantaš] nieoswojony, nieokiełzany.

Adassana, [a+dassana] (n.) 1. niewidzenie, niewidzialność; 2.

błędny pogląd.

u adassana

gacchati, uchodzi przed czyimś wzrokiem,

schodzi z pola widzenia, udaje się tam, gdzie nie jest

widzianym.

Adsi, aor. < dadti.

Adinna, [a+dinna] (adi.) nie dany.

Adinnapubbaka, [adinna+pubba+ka] (m.) bramin z Svatthi,

nazwany tak, poniewa nigdy nikomu nic nie dał; miał jednego

syna o imieniu Ma aku ali.

Adinndna, [adinna+dna] (n.) branie tego, co nie dane;

przywłaszczenie, kradzie.

Adukkha, [a+dukkha] (adi.) nie bolesny, nie przykry.

Adukkhamasukha, [adukkha+asukha] ani nieprzyjemny

ani przyjemny, neutralny.

Adukkhamasukhasukhumasaccasa,

[adukkhamasukha+sukhuma+sacca+sa] (f.) subtelne i

prawdziwe postrzeganie stanu neutralnego (czwarty stopień

skupienia medytacyjnego jhna).

Adu ha, [a+du ha] (adi.) dobry, prostoduszny, niewinny.

Adosa, [a+dosa˛] I. (adi.) bez nienawiści (czyli dobry, yczliwy).

-- II. (m.) brak nienawiści (czyli yczliwość).

Adosaja, [adosa+ja] narodzony przy braku nienawiści.

- 13 -

Adosanidna, [adosa+nidna] mający źródło w braku

nienawiści.

Adosapakata, [adosa+pakata] popełniony przy braku

nienawiści.

Adosasamudaya, [adosa+samudaya] powstały przy braku

nienawiści.

Addas, aor. < dassati.

Addha, (= a ha) pół, połowa.

Addhajjhma, [addha+jhma] (adi.) wpół przypieczony, w

połowie w ogniu.

Addh, (skr. addh) (adv.) zaiste.

Addhnamagga, [addhna+magga] (m.) droga pomiędzy

dwoma miastami, droga główna.

Addhnamaggappa ipanna, [addhnamagga+pa ipanna]

idący główną drogą.

Adhama, (skr. adhama) (adi.) niski, pospolity, nikczenny, zły.

adho.

Adhammakamma, [a+dhammakamma] (n.) czyn niezgodny

z prawem, działanie niezgodne z Nauką (Dhammą).

Adhigacchati, [adhi+gacchati] 1. dojść; 2. osiągnąć, uzyskać.

Adhiga hati, [adhi+ga hati] przewyszać.

Adhigata, (pp. < adhigacchati) osiągnięty, uzyskany.

Adhigantu , inf. < adhigacchati.

- 14 -

Adhi haha, imper. < adhi hti.

Adhi hti, [adhi+ti hati] 1. stać mocno; 2. kierować swoje

myśli, koncetrować się , skupić uwagę (cum acc.); 3. podjąć,

praktykować, wykonywać, przestrzegać.

u citta

adhi hti, skupia umysł.

Adhipa, (abbr. < adhipati) (m.) władca, zwierzchnik.

Adhipajjati, [adhi+paj ati] dojść, osiągnąć, uzyskać.

Adhipati, [adhi+pati] (m.) władca, zwierzchnik.

Adhibhsati, [adhi+bhsati] mówić do kogoś, zwracać się do

kogoś.

Adhivha, [adhi+vha] (adi.) niosący, przynoszący.

u dukkhdhivha, przynoszący cierpienie.

Adho, (skr. adhas) (adv.) pod, w dół.

An , (privativum w złoeniach przed samogłoską) nie , bez

Anagriy, [an+agriya] (f.) stan bycia bez domu (czyli ycie

wędrownego ascety).

Anatta, [an+atta] 1. nie przeszły, nie ominięty, nie wolny od

czegoś.

u jar , vydhi , mara a

anatta, nie wolny od starości,

choroby, śmierci.

Anatta, (adi.) bezjaźniowy, bez ,,ja".

u anattato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jako

bezjaźniowe.

Anattan, [an+attan] (m.) bezjaźniowość, brak ,,ja".

- 15 -

Anatta jest jednym z trzech znamion egzystencji (tilakkha a)

obok cierpienia (dukkha) i nietrwałości (anicca).

Anattamana, [an+attamana] (adi.) niezadowolony, w złym

nastroju.

Anattamanat, (f.) niezadowolenie.

Anattha, [an+atthaš] (m.) nieszczęście, bezsens,

bezwartościowość, szkoda.

Anatthasa hita, [anattha+sa hita] bezwartościowy,

bezsensowny.

Anadhigata, [an+adhigata] nie osiągnięty, nie uzyskany.

Ananuyoga, [an+anuyoga] (m.) nie oddanie się czemuś, nie

praktykowanie czegoś.

Ananta, [an+anta] (adi.) nieograniczony, nieskończony.

Anantajina, [ananta+jina] (m.) nieskończony zwycięzca.

Anantaradhna, [an+antaradhna] (n.) nie przeminięcie, nie

zaniknięcie.

Anabhijjh, [an+abhij h] (f.) wolność od ądzy, brak

poądliwości, brak chciwości.

Anabhijjhlu, [an+abhij hlu] bez poądliwości.

Anariya, [an+ariya] (adi.) nieszlachetny.

Analasa, [an+alasa] (adi.) energiczny, pełen wigoru.

Anavaksa, [an+avaksa] (m.) brak miejsca, brak sposobności,

niemoliwość.

u eta

a hna , anavakso, to niemoliwe, nie moe być.

- 16 -

Anavajja, [an+avaj a] (adi.) nienaganny. -- opp. svaj a.

Anava hita, [an+ava hita] nie stojący pewnie, niestały.

Anava hitacitta, [anava hita+citta] (adi.) niestałego umysłu.

Antha, [a+ntha] (adi.) bezbronny, biedny.

Anthapi

ika, [antha+pi ika=pi aka] (m.) przydomek

bogatego kupca z Svatthi imieniem Sudatta, który kupił od

księcia Jeta park, gdzie wybudował klasztor i ofiarował go

Buddzie i mnichom. Park zwał się Jetavana, a klasztor

Anthapi ikrma.

Andna, [an+dna] wolny od chwytania, wolny od lgnięcia

(do świata).

Andya, [an+dya] nie biorąc, nie przyjmując, nie zwracając

uwagi.

u andya ppni, nie wytykając grzechów.

Anysa, [an+ysa] (adi.) wolny od zmartwień, spokojny.

Anlaya, [an+laya] (m.) 1. pozbycie się, brak przywiązania; 2.

niechęć, awersja.

Anvila, [an+vila] (adi.) niezmącony, czysty.

Ansava, [an+sava] (adi.) wolny od zatruwających wpływów.

Anicca, [a+nicca] (skr. anitya) I. (adi.) nietrwały, przemijający. --

II. (n.) nietrwałość, przemijalność.

u aniccato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jako

nietrwałe.

Anicca jest jednym z trzech znamion egzystencji (tilakkha a)

obok cierpienia (dukkha) i bezjaźniowości (anattan).

- 17 -

Ani ha, [an+i ha] (adi.) niechciany, niemiły, niepoądany.

Animitta, [a+nimitta] I. (adi.) bezobrazowy, nie tknięty przez

obrazy {wyobraenia}. -- II. (n.) stan umysłu wolny od

(złudnych, wywołujących ądzę) obrazów.

Anivattati, [a+nivattati] nie zawracać, nie powstrzymać się.

Anivattana, [a+nivattana] nie zawrócenie, nie powstrzymanie

się.

Anissita, [a+nissita] (adi.) nie opierający się na czymś,

niezaleny.

Anu, (­°) wzdłu, według, zgodnie z czymś.

Anuga, [anu+ga] (adi.) 1. idący za, kierujący się; 2. będący pod

wpływem. anugacchati.

Anugacchati, [anu+gacchati] iść za.

Anutappa, (grd. < anutappati) będący powodem do alu.

Anutappati, [anu+tappati] ałować, trapić się, gryźć się.

Anuttara, [an+uttara] (adi.) nie przewyszony, niedościgniony.

Anuddhata, [an+uddhata] nie wytrącony z równowagi,

spokojny.

Anudhamma, [anu+dhamma] (m.) zgodność z Nauką

(Dhammą).

Anudhammacrin, [anudhamma+crin] yjący zgodnie z

Nauką (Dhammą), yjący w prawdzie.

Anunnala, [an+unnala] nie nadęty, nie arogancki.

- 18 -

Anupagamma, [an+upagamma] nie zbliając się, omijając,

unikając.

Anupadeti, [anu+pa+deti] dawać, darować, dodawać,

wspierać.

Anupanhin, [an+upanhin] (adi.) bez złości.

Anupalitta, [an+upalitta] (adi.) nie splamiony, wolny od skazy.

Anupassati, [anu+passati] oglądać, przypatrywać się,

obserwować, kontemplować.

Anupassin, (adi.) obserwujący, kontemplujący. anupassati.

Anupdna, [an+updna] wolny od lgnięcia, wolny od

przywiązania.

Anupdya, [an+updya] nie lgnąc, bez lgnięcia.

Anupdiyati, [an+updiyati] nie lgnąć, nie chwytać

Anuppu ti, [anu+ppu ti] osiągnąć, dotrzeć, dojść,

znaleźć.

Anupubba, [anu+pubba] (adi.) kolejny.

Anupubbavihrasampatti, [anupubba+vihra+

sampatti] (f.) osiągnięcie kolejnego stanu.

Anupubbena, (instr. < anupubba) (adv.) po kolei, stopniowo.

u anupubbena crika

caramno, wędrując z miejsca na

miejsce.

Anuppatta, pp. < anuppu ti.

- 19 -

Anuppadtar, (skr. anupradt ) dający, darowujący,

pomnaający, sprawiający, wywołujący. anupadeti.

u sahitna

anuppadt, sprawiający, e inni są w jedności,

pomnoyciel będących w jedności, umacniający będących w

jedności.

Anuppanna, [an+uppanna] nie powstały; ten, który się nie

pojawił.

Anuppda, [an+uppda] (m.) nie powstanie, nie pojawienie

się.

Anubhjjhati, [anu+buj hati] pojąć, rozumieć. anubodhati.

Anubodha, (m.) 1. przebudzenie; 2. postrzeenie, pojęcie,

zrozumienie. anubodhati.

Anubodhati, (skr. budh+anu) 1. obudzić się; 2. postrzegać,

pojąć, rozumieć. anubuj hati.

Anubhavati, [anu+bhavati] doznać, zaznać.

Anubhoti, = anubhavati.

Anuyujati, [anu+yujati] praktykować, oddawać się, dąyć

do czegoś (cum acc.).

Anuyoga, [anu+yoga] (m.) oddanie się czemuś, praktykowanie

czegoś.

Anurakkhati, [anu+rakkhati] strzec, osłaniać, ochraniać.

Anuloma, [anu+loma] (adi.) z włosem, z prądem, do przodu.

-- opp. pa iloma.

- 20 -

Anulomapa iloma, [anuloma+pa iloma] (adi.) w tę i we w

tę.

Anuvattin, (adi.) idący za, postępujący według. anuvattati.

Anuvta, [anu+vta] (m.) wiatr wiejący z tyłu {do przodu},

korzystny wiatr.

u anuvta , (adv.) z wiatrem. -- opp. pa ivta .

Anuvtaeva, = anuvta eva.

Anuvtapa ivta , [anuvta+pa ivta ] z wiatrem i pod

wiatr.

Anusaya, (skr. anuśaya) (m.) (zawsze w złym znaczeniu)

predyspozycja, skłonność, tendencja. anuseti.

Anussati, [anu+ssati] 1. pouczyć, poradzić; 2. panować,

rządzić, rozkazywać.

Anusi ha, pp. <anussati.

u yathnusi ha

tath pa ipajjamno, postępując

zgodnie z pouczeniem.

Anuseti, [anu+seti] 1. obstawać, trzymać się (jakiejś myśli); 2. (o

myśli) przylgnąć, opętać, tkwić.

Anussava, [anu+sava, (skr. śravas)] (n.) to, co znane ze

słyszenia. su ti.

Anpalitta, = anupalitta.

u sabbesu dhammesu anpalitto, we wszystkich rzeczach

wolny od skazy.

Aneka, [an+eka] (adi.) niejeden, liczny.

- 21 -

Aneka sika, [an+eka sika] (adi.) 1. nieokreślony; 2.

niepełny, niekompletny.

Aneka sikat, (f.) 1. nieokreśloność, niepewność; 2.

niekomletność. aneka sika.

Anekapariyyena, [aneka+pariyya, instr.] (adv.) na róne

sposoby.

Anela, = ane a.

Ane a, [an+e a] (= ne a) (skr. anenas, b.skr. ane a) (adi.) bez

grzechu, bez winy.

Ane amga, [an+e amga] (adi.) nie będący głuchym i

niemym (czyli nie tępy, a więc zdolny do przyjęcia nauki

Buddy).

Anoksadivasa, [an+oksa+divasa] (m.) dzień, w którym nie

ma wolnego czasu do dyspozycji.

Anottappin, [an+ottappin] bez skrupułów.

Anta, (skr. anta) I. (adi.) (­°) kończący się. -- II. (m.) koniec,

kraniec, skrajność.

Antakara, [anta+kara] kładący kres.

u dukkhass'antakara, kładący kres cierpieniu.

Antamaso, (skr. antamaśas) (adv.) nawet.

Antara, (skr. antara) I. (adi.) wewnętrzny, pomiędzy. -- (n.)

wnętrze.

Antaradhna, (n.) przeminięcie, zaniknięcie. antaradhyati.

- 22 -

Antaradhyati, [antara+dhyati, = dhyati] zanikać, ukryć się,

stać się niewidzialnym.

Antaravsaka, [antara+vsaka] (m.) spodnia szata mnicha.

uttarsa ga, cvara, sa gh i.

Antarahita, pp. < antaradhyati.

Antar, (abl. < antara) (adv.) pomiędzy dwoma punktami.

u antar ca Gaya

antar ca bodhi , między Gaja a

drzewem przebudzenia.

Antare, (loc. < antara) (adv.) w środku, wśród, pomiędzy.

Antalikkha, (skr. antarik a) (n.) przestrzeń pomiędzy niebem a

ziemią, powietrze. antara.

Anti, (skr. anti) (adv. & praep.) naprzeciw, blisko.

Antika, (n.) poblie, sąsiedztwo.

Antima, (superl. < anta) ostatni.

Anto, (skr. antar) (praep.) (°­) wewnątrz, do środka.

Antogehe, [anto+gehe, loc. < geha] wewnątrz domu.

Andha, (skr. andha) (adi.) ślepy.

Andhakra, [andha+kra] (m.) 1. ciemność; 2. ślepota.

Andhatama, [andha+tama] (n.) głęboka ciemność.

Andhabhta, [andha+bhta] oślepły.

Andhbhta, = andhabhta.

Anvgacchati, [anu+gacchati] iść za, iść wzdłu.

- 23 -

Anvgata, pp. < anvgacchati.

Anveti, [anu+eti] 1. iść za (cum acc.); 2. trafić (o strzale).

u visa

anveti, trucizna dostaje się, trucizna ma dostęp.

Apagacchati, [apa+gacchati] odejść, ujść.

Apagata, pp. < apagacchati.

Apacyati, (skr. apa + cy) respektować, szanować.

Apacita, (pp. < apacyati) respektowany, szanowany.

Apadesa, [apa+desa] (m.) 1. wskazówka, racja, przesłanka; 2.

świadectwo, źródło (informacji).

Apaneti, [apa+neti] 1. unieść ze sobą, uprowadzić, zabrać; 2.

odsunąć, usunąć.

Apara, (skr. apara) (adi.) inny, drugi, następny, późniejszy,

dalszy.

u apara , (adv.) dalej, później, nadto, przytem.

u aparena samayena, (instr.) później, następnie, wtedy.

Aparajjhati, (skr. apa + rdh) wykroczyć, zawinić.

Aparabhga, [apara+bhga] (m.) przyszłość, późniejszy czas.

u aparabhge, (loc.) w późniejszym czasie.

Apardha, (skr. apardha) (m.) wykroczenie, występek.

aparaj hati.

Aptubhta, [a+ptubhta] nie przejawiony, nie otwarty.

Apya, (m.) 1. odejście; 2. bezdroe, manowce; 3. niski świat; 4.

upadek; 5. utrata. apeti.

- 24 -

Apyamukha, [apya+mukha] (n.) droga (sposób

postępowania) prowadząca do upadku.

u bhogna

apyamukha, postępowanie prowadzące do

utraty majętności.

Api, I. (adv.) 1. te, zaś, nawet, chocia; 2. cum opt., sygnalizuje

pytanie ,,czy moe", ,,być moe". -- II. partykuła podkreślająca

(często nie tłumaczy się).

u api ... api, i ... i, zarówno ... jak i.

u api ca, (api ca kho & api ca kho pana) jednake, niemniej

jednak, lecz, w kadym razie.

u api nu, (api nu kho) czy tedy.

u appekacce ... appekacce, jedni ... drudzy.

Apissu, [api+su˛] wszake.

Apua, [a+pua] (n.) zły uczynek, wina, przewina.

Apeti, [apa+eti] odejść, zniknąć.

Appa, (skr. alpa) (adi.) 1. drobny, mały; 2. nieliczny.

Appaka, (skr. alpaka) (adi.) 1. drobny, mały; 2. nieliczny.

Appa ivattiya, [a+pa ivattiya] nie do zawrócenia, nie do

powstrzymania.

Appa ivirata, [a+pa ivirata] nie powstrzymujący się od

czegoś, nie wzdragający się przed czymś (cum abl.).

Appanigghosa, [appa+nigghosa˛] (adi.) mało hałaśliwy, bez

zgiełku, cichy, spokojny.

Appama, (f.) stan (umysłu, serca) bez granic (=

brahmavihra). appam a.

- 25 -

Cztery stany bez granic to: mett (dobroć), karu (współczucie

w cierpieniu innych), mudit (radość w szczęściu innych),

upekkh (spokój ducha).

Appamatta, [a+pamatta] pilny, gorliwy, powany.

Appamattaka, [appa+mattaka] (n.) mało, tylko trochę.

Appam a, [a+pam a] (adi.) nieograniczony, bez miary.

Appamda, [a+pamda] (m.) pilność, gorliwość, powaga

(przejęcie w sprawach dotyczących wyzwolenia).

Appamdarata, [appamda+rata] znajdujący radość w

gorliwości, radośnie oddany powadze.

Apparajakkhajtika, [appa+rajakkha+jtika] (adi.)

cechujący się brakiem nieczystości.

Appta ka, [appa+ta ka] (m.) mało dolegliwości, dobre

zdrowie.

Appta kat, (f.) = appta ka.

Appbdha, [appa+bdha] (m.) mało chorowania, dobre

zdrowie.

Appbdhat, (f.) = appbdha.

Appyuka, [appa+yu+ka] (adi.) krótko yjący. -- opp.

dghyuka.

Appiya, [a+piya] (adi.) niemiły, nieprzyjemny.

Appekacce, = api ekacce.

- 26 -

Appossukka, [appa+ussuka] (skr. alpotsuka) (adi.)

poprzestający na małym, mający niewiele potrzeb, obojętny, bez

trosk.

Aphala, [a+phala] (adi.) 1. bezowocny; 2. próny, daremny.

Aphsuka, [a+phsuka] I. (adi.) niemiły, niewygodny,

niedobry. -- II. (n.) dolegliwość, choroba.

Abahulkata, [a+bahulkata] nie ćwiczony, nie rozwijany,

zaniedbany.

Abba a, [a+va a] (adi.) bez rany.

Abbhuggacchati, [abhi+uggacchati] wychodzić, rozchodzić

się.

Abbhuta, [a+bhuta, < bhavati] (skr. adbhuta) I. (adi.)

niebywały, dziwny, zdumiewający. -- II. (n.) dziw, cud.

Abbhoksa, [abhi+oksa] (m.) wolna przestrzeń.

Abypannacitta, [a+bypannacitta] (= avypannacitta)

mający dobre serce.

Abypda, [a+bypda] (= avypda) (m.) brak złej woli, brak

woli krzywdzenia, yczliwość, benevolentia.

Abrahmacariya, [a+brahmacariya] (n.) nieczyste ycie,

nieczystość.

Abhabba, [a+bhabba] niezdolny, nie będący w stanie.

Abhaya, [a+bhaya] (adi.) wolny od strachu {zagroenia}.

Abhavissa, cond. < bhavati.

Abhvita, [a+bhvita] nie rozwijany, nie pielęgnowany.

- 27 -

Abhsi, aor. < bhsatiš.

Abhikkanta, (pp. < abhikkamati) wyśmienity, doskonały.

Abhikkamati, [abhi+kamati] kroczyć naprzód, wykraczać.

Abhikkha a , (skr. abhk am) (adv.) ciągle, wcią.

Abhijnti, [abhi+jnti] wiedzieć, poznać w pełni, być

świadomym, przypominać sobie.

Abhijjh, (skr. abhidhy) (f.) poądanie, ądza, chciwość.

abhij hti.

Abhijjhti, = abhij hyati.

Abhijjhyati, [abhi+jhyati˛] poądać, pragnąć.

Abhijjhlu, (adi.) poądliwy.

Abhi,š (f.) wysza wiedza, wysze poznanie. abhijnti.

Abhi,˛ = abhiya.

u saya

abhi sacchikatv, poznawszy samemu i

ujrzawszy na własne oczy.

Abhiya, (abs. < abhijnti) poznawszy.

Abhi ha , contr. < abhikkha a .

Abhi hasa vsa, [abhi ha+sa vsa] (m.) ciągłe wspólne

mieszkanie, stałe współycie.

Abhidosa, [abhi+dos] (°­) zeszłego wieczoru, zeszłej nocy.

Abhidosaklakata, [abhidosa+klakata] umarł zeszłej nocy.

Abhidosakla kata, = abhidosaklakata.

- 28 -

Abhinandati, [abhi+nandati] (cum acc.) uradować się, zgodzić

się z radością, przyjąć ochoczo.

Abhinandin, (adi.) (­°) (cum loc.) radujący się czymś,

znajdujący w czymś przyjemność. abhinandati.

Abhinibbattati, [abhi+nibbattati] stać się, narodzić się na

nowo.

Abhinibbatti, (f.) rozwinięcie się, okazanie się, stanie się,

nowe narodziny.

Abhibhavati, [abhi+bhavati] opanować, owładnąć,

przezwycięyć.

Abhibhuyya, abs. < abhibhavati.

Abhibh, (adi.) pokonujący. abhibhavati.

Abhibhta, (pp. < abhibhavati) owładnięty.

Abhiranta, ppr. < abhiramati.

Abhiramati, [abhi+ramati] znajdować upodobanie.

Abhiva

hati, [abhi+va hati] przybierać, wzrastać.

Abhivadati, [abhi+vadati] zwracać się uprzejmie do kogoś,

pozdrawiać.

Abhivassati, [abhi+vassati] spuszczać deszcz.

Abhivdeti, (caus. < abhivadati) pozdrowić z czcią.

u so neva abhivdetabbo, nie naley go pozdrawiać z czcią.

Abhivu ha, (pp. < abhivassati) mokry od deszczu, zroszony

deszczem.

- 29 -

Abhisa kharoti, [abhi+sa kharoti] działać, czynić;

wytwarzać, pomnaać (karmicznie).

Abhisa khra, [abhi+sa khra] (m.) 1. działanie; 2.

gromadzenie, pomnaanie, wytwarzanie (karmiczne zasług i

win).

Abhisamaya, [abhi+samaya] (m.) uchwycenie, zrozumienie.

abhisameti.

Abhisamecca, abs. < abhisameti.

Abhisameti, [abhi+sameti] osiągnąć, uchwycić, zrozumieć.

Abhisambujjhati, [abhi+sambuj hati] 1. zostać w pełni

oświeconym; 2. zostać w pełni rozpoznanym.

Abhisambuddha, (pp. < abhisambuj hati) 1. w pełni

oświecony; 2. w pełni rozpoznany.

Abhisambudhna, (ppr. med. < abhisambuj hati) (adi.)

poznający, rozumiejący.

Ama kubhta, [a+ma kubhta] nie zmieszany, nie

zakłopotany, nie zalękniony.

Amata, [a+mata] (skr. am ta) I. (adi.) ambrozjański, bez

śmiertelności. -- II. (n.) 1. ambrozja (nektar bogów); 2. stan bez

śmiertelności (czyli nibbna).

Amatadundubhi, [amata+dundubhi] (m. & f.) bęben

,,nieśmiertelności".

Amatapada, [amata+pada] (n.) ścieka do stanu bez

śmiertelności.

Amanasikra, [a+manasikra] (m.) nie zwracanie uwagi.

- 30 -

Amanpa, [a+manpa] (adi.) nieprzyjemny.

Amama, [a+mama] (adi.) nie egoistyczny (ten który nie mówi

mama, moje).

Amara, [a+mara] I. (adi.) wolny od śmierci. -- II. (n.) wolność od

śmierci.

Amya, (adi.) nie oszukujący, uczciwy. my.

Amu, temat < asu.

Amukhara, [a+mukhara] nie hałaśliwy.

Amutra, [amu+tra] (skr. amutra) (adv.) tam, w innym miejscu.

Am ha, [a+m ha] nie będący głupim, nie zbłąkany.

Amoha, [a+moha] (m.) brak zaślepienia.

Amohaja, [amoha+ja] narodzony przy braku zaślepienia.

Amohanidna, [amoha+nidna] mający źródło w braku

zaślepienia.

Amohapakata, [amoha+pakata] popełniony przy braku

zaślepienia.

Amohasamudaya, [amoha+samudaya] powstały z braku

zaślepienia.

Ambho, [ha +bho] (interi. cum voc.) hej ty! hej wy!

Amhi, = asmi (1. sing. < atthi).

Aya,š (skr. ayas) (m. & n.) elazo.

Aya,˛ (m.) pójście. eti.

- 31 -

Aya , m. & f. nom. sing. < ida š.

Ayameva, = aya eva.

Ayasa, [a+yasa] (n.) niesława.

Ayuttabhva, [a+yuttabhva] (m.) niesłuszny {niewłaściwy}

stan rzeczy.

Ayo , w złoeniach < ayaš.

Ayogu a, [ayo+gu a] (m.) elazna kula.

Ayoniso, [a+yoniso] (adv.) powierzchownie, niemądrze.

u ayoniso manasikra, niemądrze skierowana uwaga,

powierzchowne rozwaenie, niegruntowne przemyślenie.

Ayya, (skr. rya) I. (adi.) szlachetny. -- II. (m.) pan; (f. ) pani.

ariya.

Arakkhita, [a+rakkhita] niepilnowany, nienadzorowany.

Araa, (skr. ara ya) (n.) las.

Araha, (adi.) godny czegoś. arahati.

Arahat, tem. sł. < arahant.

Arahati, (skr. arh) mieć prawo do czegoś, być wartym,

zasługiwać, musieć (cum inf.).

Arahant, (pp. < arahati) (skr. arhant) 1. zasługujący, godny; 2.

doskonały, święty.

Ariya, (skr. rya) (adi.) szlachetny.

Ariyasacca, [ariya+sacca] (n.) Szlachetna Prawda.

- 32 -

Ariyasvaka, [ariya+svaka] (m.) 1. szlachetny uczeń (który

wstąpił na szlachetną ściekę, ariyamagga); 2. uczeń

szlachetnych (take świecki).

Aru a, (skr. aru a) I. (adi.) koloru ognia, czerwonoółty. -- II.

(m.) 1. jutrzenka, zorza poranna; 2. słońce.

Aru uggamana, [aru a+uggamana] (n.) wschód słońca.

Arpa, [a+rpa] (adi.) pozbawiony formy.

Arpadhtu, [arpa+dhtu] (f.) sfera pozbawiona widzialnych

form (czysto duchowa).

Arpaloka, [arpa+loka] (m.) świat pozbawiony wszelkich

form (duchowy, niebiański).

Aroga, [a+roga] I. (adi.) bez choroby, zdrowy. -- II. (m.) brak

choroby, zdrowie.

Ala ,š (skr. aram) (adv.) 1. odpowiednio, wystarczająco; 2.

słusznie (cum inf.) ; 3. z pewnością, zaiste; 4. (°­) prawdziwie, w

pełni

u ala

hi vo ka khitu , słusznie, e wątpicie.

Ala ,˛ (skr. alam) (adv.) dosyć!

Alabhi , aor. 1. sing. < labhati.

Alabhitv, [a+labhitv] nie otrzymawszy.

Alamariya adassanavisesa,

[ala š+ariya+ a+dassana+visesa] (m.) doskonałość w pełni

szlachetnego wglądu poznawczego.

Alasa, (skr. alasa) (adi.) ocięały, leniwy.

- 33 -

Aluddha, [a+luddha] bez poądliwości, bez chciwości.

Alobha, [a+lobha] (m.) brak ądzy.

Alobhaja, [alobha+ja] narodzony przy braku ądzy.

Alobhanidna, [alobha+nidna] mający źródło w braku

ądzy.

Alobhapakata, [alobha+pakata] popełniony przy braku

ądzy.

Alobhasamudaya, [alobha+samudaya] powstały przy braku

ądzy.

Alla, (skr. rdra) (adi.) (°­) 1. mokry; 2. czysty; 3. świey.

Allakesa, [alla+kesa] ze zmoczonymi włosami na głowie

(rytualnie oczyszczonymi).

Allavattha, [alla+vattha] ze zmoczoną szatą (rytualnie

oczyszczoną).

Allyati, [+lyati] przycupnąć, przylgnąć, trzymać się czegoś.

Avaksa, (skr. avakśa) (m.) 1. miejsce, przestrzeń; 2. wygląd; 3.

sposobność; 4. zjawienie się.

Avaca, = avoca.

Avacara, [ava+cara] (­°) I. (adi.) yjący w czymś, oddający się

czemuś. -- II. (n.) dziedzina, sfera działalności.

Avajnti, [ava+jnti] lekcewayć.

Avajja, (skr. avadya) (adi.) naganny.

Ava hita, [ava+ hita] stojący pewnie, stały.

- 34 -

Avadi, aor. < vadati.

Avabujjhati, [ava+buj hati] rozumieć, pojmować, dostrzegać.

Avaharati, [ava+harati] (= oharati) zabrać.

Avahra, (m.) wzięcie, uzyskanie. avaharati.

Aviki

a, [a+viki a] nie rozproszony, zwarty.

Avicra, [a+vicra] (adi.) wolny od refleksji.

Avijnant, [a+vijnant] nie znający, nie rozumiejący.

Avijjandhakra, [avij +andhakra] (m.) mroki niewiedzy.

Avijj, [a+vij ] (skr. avidy) (f.) niewiedza, ignorancja.

Avijjgata, [avij +gata] (adi.) ignorant.

Avijjnusaya, [avij +anusaya] (m.) skłonność do niewiedzy.

Avijjnvara a, [avij +nvara a] (n.) zahamowany przez

niewiedzę.

Avitar, [a+vitar] nie poznający, nie rozumiejący.

Avitakka, [a+vitakka] (adi.) wolny od myśli.

Avidra, [a+vidra] (adi.) niedaleki.

u avidre, (loc.) niedaleko.

Aviddasu, [a+viddasu] (adi.) ignorant, dureń.

Avinayakamma, [a+vinayakamma] (n.) czyn {działanie}

niezgodny z dyscypliną zakonną.

Avippa isra, [a+vippa isra] (m.) wolność od wyrzutów

sumienia (poniewa przy dobrym prowadzeniu się nie popełnia

- 35 -

się adnego zła, z powodu którego pojawiałyby się wyrzuty

sumienia).

Avippa isrin, (adi.) wolny od wyrzutów sumienia.

Avivadamna, [a+vivadamna] nie dysputujący.

Avisa vdaka, [a+visa vdaka] nie wprowadzający w błąd,

nie oszukujący, nie zwodzący.

Avihi s, [a+vihi s] (f.) nie zadawanie gwałtu,

niekrzywdzenie.

Avihi ssa kappa, [avihi s+sa kappa] (m.) intencja

{wola} nie zadawania gwałtu {niekrzywdzenia}.

Avecca, (adv.) pewnie, doskonale, absolutnie.

Aveccappasda, [avecca+pasda] (m.) doskonała ,,wiara".

u Buddhe, Dhamme, Sa ghe aveccappasdo, doskonała

,,wiara" w Buddę, Doktrynę i Gminę.

Avera, [a+vera] I. (adi.) wolny od wrogości {złości}. -- II. (n.)

brak wrogości {złości} (czyli postawa przyjazna, yczliwość).

Avoca, (aor. < vatti) rzekł.

Avypajjha, [a+vypaj ha, vypaj ati] I. (adi.) bez złej woli,

nie krzywdzący, yczliwy. -- II. (n.) yczłiwość. -- opp.

savypaj ha.

Avypannacitta, [a+vypannacitta] mający dobre serce.

Avypda, [a+vypda] (m.) brak złej woli, brak woli

krzywdzenia, yczliwość, benevolentia.

- 36 -

Avypdasa kappa, [avypda+sa kappa] (m.) intencja

{wola} bycia yczliwym.

Asa vuta, [a+sa vuta] nietrzymany w ryzach,

nieopanowany.

Asakkhi, aor. < sakkoti.

Asa kili ha, [a+sa kili ha] nie splamiony, nieskalany.

Asa, [a+sa] (f.) niepostrzeganie.

Asa hahant, [a+sa hahant] nie pozostający, niewytrwały (w

postanowieniu).

Asat, [a+sat] 1. nie będący, nie istniejący; 2. niedobry,

nieprawdziwy, fałszywy.

Asapatta, [a+sapatta] (adi.) bez rywala {wroga}, wolny od

wrogów.

Asappurisa, [a+sappurisa] (m.) niedobry człowiek,

bezwartościowy człowiek.

Asamhita, [a+samhita] nie skupiony.

Asampajna, [a+sampajna] bez opamiętania, bez rozwagi.

Asambdha, [a+sambdha] (adi.) wolny od ucisku

{utrapienia}.

Asammu ha, [a+sammu ha] (adi.) niezmącony, nie

roztargniony.

Asammosa, [a+sammosa] (b. skr. asa mo a) (m.) 1. brak

zamętu (w umyśle); 2. nie zaginięcie, nie przepadnięcie.

- 37 -

u kusalna

dhamman asammoso, nie zaginięcie

dobrych karmicznie procesów psychicznych.

Asallna, [a+sallna] (adi.) energiczny, nieugięty, niewruszony,

męny.

Asta, [a+sta] (adi.) nieprzyjemny.

Asraddha, [a+sraddha] (adi.) nie podniecony, nieporuszony,

uspokojony.

Asti, (skr. aśti) (num. card.) osiemdziesiąt.

Asu, (skr. asau) (pron.) tamten.

Asuka, [asu+ka] taki, taki a taki, pewien.

Asukaroga, [asuka+roga] (m.) taka a taka choroba.

Asukha, [a+sukha] (adi.) bez odczucia przyjemności {radości}.

Asubha, [a+subha] brzydki, brudny, odraający.

Asekha, [a+sekha] nie potrzebujący ju nauki (czyli doskonały

arahant).

Asevan, [a+sevan] (f.) 1. nie słuenie; 2. nie utrzymywanie

kontaktu.

Asesa, [a+sesa] I. (adi.) bez reszty, zupełny. -- II. (adv.) (°­)

całkowicie, zupełnie.

Asesavirganirodha, [asesa+virga+nirodha] (m.) całkowita

obojętność i zniesienie.

u ta hya asesavirganirodho, całkowite zobojętnienie

wobec pragnienia i zniesienie go.

Asoka, [a+soka] (adi.) wolny od troski.

- 38 -

Assa,š (skr. aśva) (m.) koń.

Assa,˛ opt. < atthi.

Assa,ł gen. sing. < so.

Assattha, (skr. aśvattha) (m.) święte drzewo figowe (ficus

religiosa).

Pod tym drzewem Budda osiągnął przebudzenie, stąd nazywa

się je drzewem przebudzenia (bodhi). Inna nazwa tego drzewa

to drzewo Pippala.

Assaddha, [a+saddha] bez ufności, bez wiary.

Assama, (skr. śrama) (m.) pustelnia, aśrama.

Assamiya, (adi.) naleący do pustelni, z pustelni.

Assasati, [+sasati] wdychać powietrze. -- opp. passasati.

Asssa, (skr. śvsa) (m.) wdech (w niektórych komentarzach

odwrotnie: wydech). assasati. -- opp. passsa.

Asssapasssa, [asssa+passsa] (m.) wdech i wydech.

Assu, (skr. aśru) (n.) łza.

Assumukha, [assu+mukha] (adi.) z twarzą zalaną łzami.

Aha, (skr. ahan) (n.) (­°) dzień. aho˛.

Aha , (pron.) ja.

Ahaceva, [aha ce eva] jeśli zatem ja...

Ahahi, = aha hi.

- 39 -

Ahita, [a+hita] I. (adi.) niedobry, niepomyślny, nieszczęsny. --

II. (n.) niepomyślność, szkoda, nieszczęście.

Ahirika, [a+hirika] (adi.) bezwstydny.

Ahesu , aor. 3 pl. < hoti.

Aho,š (skr. aho) (interi.) ach, hej.

u aho vata (+ opt.), ach oby..., ach eby tak...

Aho,˛ (skr. ahas) (n.) (°­) dzień. aha.

Ahoratta, [aho+ratta˛] (m. & n.) dzień i noc.

Ahoratti, [aho+ratti] (f.) dzień i noc.

Ahosi, aor. < hoti.

ka khati, [+ka khati] pragnąć, yczyć sobie.

ka

hati, [+ka hati] pociągnąć, ciągnąć w jakimś

kierunku, przyciągnąć, szarpnąć.

kra, [+kra] (m.) przejaw, forma, właściwość, wygląd,

postać. karoti.

kraparivitakka, [kra+parivitakka] (m.) powierzchowne

rozwaanie.

ksa, (skr. kśa) (m.) niebo, przestrzeń, eter (jako jeden z

ywiołów).

ksadhtu, [ksa+dhtu] (f.) ywioł przestrzeni, sfera nieba.

- 40 -

ksnacyatana, [ksa+naca+yatana] (n.) obszar

nieskończonej przestrzeni.

ksnacyatanasukhumasaccasa,

[ksnacyatana+sukhuma+sacca+sa] (f.) subtelne i

prawdziwe postrzeganie obszaru nieskończonej przestrzeni

(piąty stopień skupienia medytacyjnego jhna).

kicaa, (n.) stan nie posiadania czegokolwiek. akicana.

kicayatana, [kicaa+yatana] (n.) sfera nicości

{bezprzedmiotowości} (sfera uwolnienia od wszelkich relacji

implikujących ,,ja").

kicayatanasukhumasaccasa,

[kicayatana+sukhuma+sacca+sa] (f.) subtelne i

prawdziwe postrzeganie obszaru nicości (siódmy stopień

skupienia medytacyjnego jhna).

gacchati, [+gacchati] przychodzić, powracać.

gata, pp. < gacchati.

gatabhva, [gata+bhva] (m.) przybycie.

gatgat, (podwojone gata) róni odwiedzający.

gami, aor. < gacchati.

gami su, aor. 3. pl. < gacchati.

gamma, (abs. < gacchati) (adv.) (cum acc.) 1. docierając,

dotarwszy; 2. w odniesieniu do, poprzez coś, dzięki czemuś.

gilyati, [+gilyati, < skr. gl, glai] być wycieńczonym

{osłabłym}. gilna.

- 41 -

carati, [+carati] czynić, podjąć, postępować, traktować.

cariya, (skr. crya) (m.) nauczyciel.

cikkhati, [+cikkhati, < skr. cak & khy: b. skr. cik ati]

opowiedzieć, przekazać, ukazać, poinformować, wyjaśnić.

u m hassa magga

cikkhati, ukazuje zbłąkanemu drogę.

jnti, [+jnti] rozrónić, rozpoznać, pojąć, zrozumieć.

jva, [+jva] (m.) 1. sposób ycia, ywot; 2. utrzymanie.

jvaka, wyznawca poglądów szkoły adziwaków, którą załoył

współczesny Buddzie Makkhali Gosla.

jvika, = jvaka.

ta ka, (skr. ta ka) (m.) dolegliwość, choroba.

tura, (skr. tura) (adi.) chory, dotknięty, udręczony.

dadti, [+dadti] 1. brać, przyjąć; 2. zwrócić uwagę na coś; 3.

przedsięwziąć.

dapeti, caus. < dadti.

dahati,š [+dahatiš] kłaść, dokładać.

dahati,˛ [+dahati˛] spalić.

dti, = dadti.

dtukma, [dtu+kma] (dtu = dtu , inf. < dti)

pragnący coś przedsięwziąć, zamierzający coś.

u aggi

dtukma, zamierzający podłoyć ogień ofiarny.

- 42 -

dna,š (skr. dna) (n.) branie, chwytanie, lgnięcie, bycie

związanym.

dna,˛ = dhna.

dya, (abs. < dti) I. biorąc, przyjmując, zwracając uwagę. --

II. (postp.) z, ze.

di, (skr. di) I. (m.) początek. -- II. Złoenie z di, pl. dayo,

(najczęściej n. pl. dni) odpowiada polskiemu ,,itd.", ,,itp."

(dosł. czego początkiem jest...).

ditta, (pp. < dippati) w płomieniach.

dippati, [+dippati] zapłonąć.

diyati, [+diyati] brać, zabierać.

dnava, [+dna+va] (m.) niedola, zagroenie.

dhna, [+dhna] (n.) połoenie, postawienie.

u aggissa dhna, podłoenie ognia ofiarnego.

naca, (skr. nantya) (m.) nieskończoność. ananta.

nanda,š (m.) imię umiłowanego ucznia Buddy.

nanda,˛ (m.) imię jakszy.

nandacetiya, [nanda˛+cetiya] (n.) czajtia Anandy

(poświęcona jakszy o imieniu nanda; znajdowała się w

miejscowości Bhoganagara; przekształcona później w klasztor

buddyjski).

nisa sa, (skr. anuśa sa, nuśa sa, n śa sa) (m.) korzyść,

poytek, błogosławieństwo.

- 43 -

pa, (skr. ap) (n.) woda, rzeka.

pajjati, [+paj ati] dostać się, dojść, popaść.

pa a,š (m.) nazwa miejscowości w kraju Anguttarapów

(A guttarpa).

pa a,˛ (skr. pa a) (m.) bazar.

panna, (pp. < paj ati) ten, który dostał się, popadły w coś.

bdha, (skr. bdha) (m.) choroba, dolegliwość. bdheti.

u bdhato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jako

dolegliwość.

u bdhya sa vattati, podlega chorobie.

bdhika, (adi.) chory, dotknięty chorobą.

bdheti, [+bdheti] gnieść, dręczyć, dokuczać.

bh, (skr. bh) (f.) blask.

ma, (skr. m) (adv.) tak.

manteti, [+manteti] zwrócić się do kogoś, przemówić do

kogoś (cum acc.).

mantesi, aor. < manteti.

misa, (skr. mi a) I. (adi.) cielesny, materialny. -- II. (n.) 1.

mięso; 2. cielesność. 3. korzyść, zysk.

misagaruka, [misa+garuka] (adi.) przykładający wagę do

korzyści.

misacakkhuka, [misa+cakkhuka] (adi.) widzący korzyść,

wypatrujący korzyści.

- 44 -

misahetu, [misa+hetu] dla korzyści, dla zysku.

yata, (pp. < yamati) naciągnięty, napięty, długi.

yatana, (skr. yatana) (n.) 1. obszar, zakres, dziedzina; 2. sfera

procesów zmysłowych.

Sfera procesów zmysłowych to widzenie, słyszenie, zapach,

smak, dotyk oraz zmysł wewnętrzny (centrum przedstawienia

w umyśle idei czyli pamięć, myślenie i wyobraźnia).

sa yatana.

yati, (f.) 1. rozciągłość, długość; 2. przyszłość. yamati.

yati , (adv.) w przyszłości.

yamati, [+yamati] ciągnąć, naciągnąć, rozciągnąć, napiąć.

yasakya, (n.) niesława, zła reputacja. ayasa.

yasmant, (forma od yusmant) (adi.) wiekowy czyli

czcigodny (tytuł przysługujący mnichom). vuso.

ysa, (skr. ysa) (m.) (tylko w złoeniach) kłopot,

zmartwienie.

yu, (skr. yu) (n.) czas ycia, długie ycie, witalność.

yusmant, (adi.) ywotny, obdarzony witalnością. yu.

rati, (skr. rati) (f.) przestanie, powstrzymanie się, odstąpienie

od czegoś (cum abl.).

raddha, pp. < rabhati.

u raddha

kho pana me viriya bhavissati, trzeba mi

przeto podjąć wysiłek.

- 45 -

raddhaviriya, [raddha+viriya] (adi.) podejmujący wysiłek,

wytęający siły, pełen zapału.

rabhati, (skr. + rabh) 1. pochwycić, podjąć; 2. osiągnąć,

zdobyć.

u viriya

rabhati, podejmuje wysiłek, wytęa siły.

r, (skr. rt) (adv.) z dala od czegoś (cum abl.).

rcrin, [r+crin] yjący z dala (od zła), yjący na uboczu.

rma, (skr. rma) I. (adi.) (­°) mający upodobanie w czymś. --

II. (m.) 1. przyjemność, upodobanie; 2. park przyklasztorny,

klasztor.

ruyha, abs. < ruhati.

ruhati, [+rhati] wchodzić na coś.

rogya, (n.) stan braku choroby, stan bycia zdrowym. aroga.

rogyamada, [rogya+mada] (m.) odurzenie zdrowiem.

roceti, [+roceti] obwieścić, powiadomić, zameldować.

ropeti, (caus. < ruhati) skłonić do wejścia, nakierować,

skierować.

laya, (skr. laya) (m.) 1. siedziba, dom, przybytek; 2. trwała

podstawa; 3. lgnięcie, przywiązanie. layati.

layati, (skr. + l) (= allyati) przycupnąć, przylgnąć,

trzymać się czegoś.

layarata, [laya+rata] kochający przywiązanie, oddany

przywiązaniu.

- 46 -

layarma, [laya+rma] mający radość w przywiązaniu.

layasamudita, [laya+samudita] mający upodobanie w

przywiązaniu.

loka, (skr. loka) (m.) 1. spojrzenie, wejrzenie; 2. światło.

avaka,š (m.) imię króla miasta av.

avaka,˛ (m.) imię jakszy ( jakkha) mieszkającego w lesie

przy mieście av.

av, (f.) nazwa miasta leącego pomiędzy Svatthi a Rjagaha

(na północ od Benares).

ra Klma, pierwszy nauczyciel Siddhatthy (przyszłego

Buddy) po porzuceniu ycia świeckiego.

hana, (skr. dahana) (n.) miejsce kremacji. dahati.

inda, (& linda) (skr. linda) (m.) taras, weranda przed

domem.

vatta, pp. < vattati.

vattati, [+vattati] obracać się, zwrócić się, powrócić.

vasati, [+vasati˛] zamieszkiwać, przebywać.

vaha, (adi.) sprowadzający, sprawiający. vahati.

vahati, [+vahati] 1. przynosić, sprowadzać; 2. sprawiać.

vsa, [+vsa˛] (m.) mieszkanie, przebywanie.

vha, [+vha] (m.) wesele syna (sprowadzenie oblubienicy do

domu oblubieńca). vivha.

- 47 -

vila, (adi.) zmącony, brudny.

vuso, (forma skrócona od yusmanto, voc. pl. < yusmant)

,,bracie", ,,przyjacielu", ,,bracia", ,,przyjaciele" (grzeczna forma

zwracania się w rozmowie między mnichami).

vusovda, [vuso+vda] (m.) zwracanie się do kogoś przez

,,przyjacielu".

ve ika, (adi.) odrębny, szczególny.

sa ga, [+sa ga] I. (adi.) ubrany. -- II. (m.) ubranie (to, co

przylega do ciała).

sati, (skr. s: ste) siedzieć.

sana, (n.) 1. siadanie, posiedzenie; 2. siedzenie, miejsce do

siedzenia. sati.

sava, (skr. srava) (m.) przeciek, wpływ, zatruwający wpływ,

trująca wydzielina, zainfekowanie, popęd, opętanie. savati.

W doktrynie buddyjskiej termin sava oznacza cztery

przeszkody w umyśle, uniemoliwiające osiągnięcie

wyzwolenia. Są to: km'sava, bhav'sava, di h'sava,

avij 'sava.

savakkhaya, [sava+khaya] (m.) zanik zatruwających

wpływów {popędów}.

savati, [+savati] płynąć, wpływać, wypływać, przeciekać, być

nieszczelnym, być dziurawym, być uszkodzonym.

stika, (adi.) osiemdziesięcioletni. asti.

ha, (skr. ah) (tylko perfectum) powiedział.

- 48 -

hachati, fut. < hanati.

hata, (pp. < hanati) dotknięty, raony, trafiony, uderzony.

hanati, [+hanati] 1. razić, trafić, uderzyć; 2. nawiedzić.

harati, [+harati] 1. brać, zabierać; 2. przynieść,

przyprowadzić, sprowadzić; 3. cytować, opowiadać.

hra, (skr. hra) (m.) odywianie, jedzenie, ywność, pokarm.

Ekadhamme bhikkhave bhikkhu samm nibbindamno samm

viraj amno samm vimuccamno samm pariyantadassv

sammatthbhisamecca di h'eva dhamme dukkhass'antakaro

hoti. Katamasmi ekadhamme? Sabbe satt hra hitik. Jest

jedna rzecz, o mnisi, wobec której mnich w pełni zniechęca się,

wobec której w pełni obojętnieje, od której w pełni uwalnia się,

będąc tym, który widzi w pełni koniec i zrozumiał w pełni cel.

Wtedy kładzie on kres cierpieniu. Tu i teraz. Jaka to rzecz? --

Wszystkie istoty są zalene od pokarmu. (A. X. 27).

Są cztery rodzaje pokarmu: kaba i krhra, phasshra,

manosacetanhra, vi hra.

harpeti, caus. < harati.

hreti, (caus. < harati) jeść, spoywać, ywić się.

hu, (3.pl. < ha) powiedzieli, mówi się.

huti, (skr. huti) (f.) dar ofiarny.

u huti

pagga hti, składa ofiarę.

huneyya, (skr. havanya) (adi.) godny daru ofiarnego.

huti.

- 49 -

I

Ikkhati, (skr. k ) widzieć.

I gha, (exhort.) nue! ijati.

Iccha , ppr. < icchati.

Icchati, (skr. i ) pragnąć, poądać, yczyć sobie.

Icch, (skr. icch) (f.) yczenie, pragnienie.

Icchita, pp. < icchati.

u icchit'icchita, (redupl.) jakikolwiek chciany.

Ijati, (skr. i g) poruszać się.

I ha, (pp. < icchati) (adi.) chciany, poądany, miły.

Itara, (skr. itara) (adi.) drugi, inny.

Iti, (adv.) I. tak, w taki sposób. -- II. Sygnalizuje koniec

wypowiedzi; słuy do tworzenia zdań pobocznych i konstrukcji

zalenych; przez zamknięcie zdania partykułą iti powstaje mowa

zalena.

Itikir, [iti+kira] (f.) opinia, przypuszczenie (to, co jakoby).

Ito, (skr. itas) (adv.) stąd.

u ito pubbe, przedtem, dotychczas.

Ittara, (skr. itvara) (adi.) 1. krótki, niestały, zmienny; 2. biedny,

nędzny.

Ittarat, (f.) zmienność.

- 50 -

Ittha , (skr. ittham) (adv.) tak, w taki sposób.

Itthi, (skr. str) (f.) kobieta.

Ida, = ida ˛.

Ida ,š (pron. dem.) (aya , ida , aya ) ten, to, ta (oto).

Ida ,˛ (adv.) tutaj, właśnie, teraz.

Idappaccayat, [ida+paccayat] (adv.) mając podłoe, będąc

powiązany warunkowo.

u idappaccayat pa iccasamuppda, prawo zalenego

powstawania w powiązaniu warunkowym.

Idni, (skr. idnm) (adv.) teraz, obecnie.

Idha, (= iha) (adv.) 1. tu; 2. na tym świecie; 3. w tym przypadku,

oto.

Idhnanda, = idha nanda.

Idhvuso, = idha vuso.

Indriya, (skr. indriya) (n.) 1. zmysł, narząd zmysłowy; 2.

zdolność psychofizyczna.

u vippasannni indriyni, ,,pogodny wyraz twarzy".

Ima , m. acc. sing. < ida š.

Iriyati, poruszać się, prowadzić się. rati.

Iriy, ruch ciała, postawa, zachowanie, prowadzenie się.

iriyati.

Ireti, = iriyati.

- 51 -

Iva, (w sandhi va) (adv.) jak, jakoby, niby.

Isi, (skr. i) (m.) wieszcz pustelnik zamierzchłych czasów,

wizjoner, mędrzec.

Isipatana, [isi+patana] (skr. ipatana) (dzisiejsze Srnth) (m.)

Miejsce w pobliu Benares, gdzie w Parku Gazeli (Migadya)

Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie

(Dhammacakkappavattanasutta) i załoył gminę (sa gha).

Nazwa Isipatana pochodzi stąd, e dawni ryszi (isi) w swoich

wędrówkach w powietrzu zwykli w tym miejscu opadać jak

równie wznosić się do lotu.

Isipatanamigadya, [Isipatana+Migadya] (m.) Park Gazeli

w Isipatana.

Issattha, (skr. i vastra, < i u, pal. usu, strzała) (n.) strzały i inne

pociski, wojenne rzemiosło.

Iha, (skr. iha) (adv.) 1. tu; 2. na tym świecie; 3. w tym przypadku,

oto.

rati, (skr. r) poruszać się.

U

Ukk, (skr. ulk) (f.) głownia, pochodnia, meteor.

Ukkdhra, [ukk+dhra] trzymający pochodnię.

u ukkdhro manussna , niosący pochodnię ludzkości.

- 52 -

Ukkujja, [ud+kuj a] (adi.) wyprostowany, stojący. -- opp.

nikkuj a.

Ukkujjati, podnieść, postawić, wyprostować. ukkuj a.

Uggacchati, [ud+gacchati] wznosić się, wchodzić do góry.

Ugga hti, [ud+ga hti] przyswoić sobie, nauczyć się,

zachować w sobie.

Uggatasarra, (m.) imię własne.

Uggamana, (n.) wzejście, pojawienie się. uggacchati.

Uggaheti, (caus. < ugga hti) przyswoić sobie, nauczyć się,

zachować w sobie.

Ucca, (skr. ucca) (adi.) wysoki.

Uccaya, (m.) gromadzenie, zbieranie. uccinti.

u dukkho ppassa uccayo, gromadzenie zła przynosi

cierpienie.

u sukho puassa uccayo, gromadzenie dobra przynosi

szczęście.

Ucc, (adv.) (°­) wysoko. ucca.

Uccsayana, [ucc+sayana] (n.) wysokie {eleganckie} łoe. --

opp. ncaseyy.

Uccinti, [ud+cinti] gromadzić, zbierać.

Uju, (skr. ju) (adi.) 1. prosty; 2. bezpośredni, szczery.

Ujujtika, [uju+jtika] (adi.) szczery, prostoduszny.

Ujjahati, [ud+jahati] porzucić, usunąć.

- 53 -

Ujju, = uju.

U hahati, = u hti.

U hti, [ud+ti hati] podnosić się, wstawać, wychodzić.

U hpiyamna, ppr. < u hpeti.

U hpeti, (caus. < u hti) podnosić.

U hya, abs. < u hti.

U ha, (skr. u a) I. (adi.) ciepły, gorący. -- II. (n.) ciepło, gorąco.

U hodaka, [u ha+udaka] (n.) ciepła {gorąca} woda.

Utu, (skr. tu) (m.) 1. pora roku, seson; 2. menstruacja.

Utun, (f.) menstruująca kobieta.

Uttama, (skr. uttama) (adi.) najwyszy, największy,

najprzedniejszy, najlepszy.

Uttara, (skr. uttara) (adi.) 1. wyszy; 2. północny

Uttarsa ga, [uttara+sa ga] (m.) (= cvara) wierzchnia szata

mnicha. antaravsaka & sa gh i.

Uttari, & uttari , (adv.) poza, dalej.

Uttarimanussa, [uttari+manussa] (adi.) nadludzki.

Uttarimanussadhamma, [uttarimanussa+dhamma] (m.)

nadludzki stan {kondycja}.

Uttna, (skr. uttna) (adi.) płytki, powierzchowny.

Uda, (skr. udan) (n.) fala, woda.

- 54 -

Udaka, (skr. udaka) (n.) woda.

Udakama ika, [udaka+ma ika] (n.) garnek na wodę, wiadro.

Udapdi, aor. < uppaj ati.

Udabindu, [uda+bindu] (m.) kropla wody.

Udeti, [ud+eti] wschodzić.

Udda,š (skr. udra) (m.) zwierzę wodne, wydra.

Udda,˛ (skr. udra) (n.) woda. uda.

Uddaka Rmaputta, drugi nauczyciel Siddhatthy

(przyszłego Buddy) po porzuceniu ycia świeckiego.

Uddisati, [ud+disati] 1. wskazać, przedstawić, wyjaśnić; 2.

określić (kogoś jako swojego nauczyciela); 3. wyznawać (naukę

nauczyciela).

Uddissa, abs. < uddisati.

u ka si tva

uddissa pabbajito, dla czyjej nauki

wyruszyłeś na wędrówkę {opuściłeś dom}?

Uddha , (skr. dhva) (adv.) nad, w górę.

Uddhacca, (skr. auddhatya) (n.) 1. wzburzenie, rozechwianie; 2.

mentalna indolencja; 3. rozrywka, rozproszenie umysłu.

uddharati.

Uddhata, (pp. < uddharati) rozechwiany, wzburzony,

wytrącony z równowagi.

Uddhana, (skr. uddhna) (n.) palenisko.

- 55 -

Uddharati, [ud+dharati] 1. wyrwać do góry, wstrząsnąć,

wytrącić z równowagi; 2. wyciągnąć, usunąć; 3. uwolnić,

uratować.

Uddhumta, (pp. < uddhumyati) nabrzmiały, napęczniały,

wydęty.

Uddhumtaka, = uddhumta.

Uddhumyati, nabrzmieć, napęcznieć. dhamati.

Unnala, (adi.) nadęty, arogancki.

Upaka, (m.) imię własne.

Kiedy Budda szedł z miejsca, gdzie osiągnął oświecenie (Bodhi)

do Parku Gazeli (Isipatana), aby przedstawić swoją naukę

pięciu ascetom, jego dawnym towarzyszom, spotkał pewnego

ascetę o imieniu Upaka, ze szkoły adźiwaków (jvaka). Budda

powiedział mu o swoim zwycięstwie w poszukiwaniu drogi

wyzwolenia. Lecz ten odszedł nie przekonany. W przyszłości

jednak miał wstąpić do gminy Buddy.

Upaka

aka, [upa+ka a+ka] (adi.) blisko ucha, przy uchu.

u upaka

ake, (loc.) na ucho, sekretnie.

Upakaroti, [upa+karoti] być usłunym, pomagać.

Upakkili ha, [upa+kili ha] skaony, zabrudzony, nieczysty.

Upakkilesa, [upa+kilesa] (m.) skaenie, splamienie,

zabrudzenie.

Upakkha a, (pp. < upakaroti) 1. wykonany jako przysługa; 2.

przygotowany, urządzony, zarządzony.

Upagacchati, [upa+gacchati] podejść, zbliyć się, udać się.

- 56 -

Upagamma, abs. < upagacchati.

Upajvati, [upa+jvati] yć z czegoś, utrzymywać się z czegoś

(cum acc.).

Upa hapeti, (caus. < upa hahati) spowodować obecność,

dostarczyć, skierować.

Upa hahati, stać przy kimś, usługiwać. upati hati.

Upa hti, = upa hahati.

Upa hna, [upa+ hna] (n.) bycie przy kimś, opieka, słuba,

usługiwanie (cum gen.).

u upa hna

gacchati, idzie, aby zaspokoić czyjeś potrzeby

{dba o kogoś, jest na usługi} (równie w znaczeniu

religijnym).

Upa hpeti, = upa hapeti.

Upa hita, (pp. < upa hahati) w gotowości, nieustający.

Upatpa, [upa+tpa, tpeti] (m.) gorąco, ar, ból, męka.

Upati hati, [upa+ti hati] stać przy kimś, usługiwać.

Upadahati, [upa+dahati] kłaść.

Upaddavati, (skr. dru+upa) denerwować, zakłócać.

Upadhi, (m.) 1. podstawa bytu (dom, rodzina itd.); 2. lgnięcie

do bytu. upadahati.

Upadhisukha, [upadhi+sukha] (n.) szczęście doczesne,

szczęście ycia świeckiego.

- 57 -

Upanayhati, (skr. nah+upa) mieć złą wolę, być wrogo

usposobionym.

Upanha, (m.) zła wola, wrogość. upanayhati.

Upanhin, (adi.) mający złą wolę, patrzący złym okiem,

zawistny.

Upanikkhipati, [upa+nikkhipati] połoyć obok,

przygotować.

Upanta, pp. < upaneti.

Upaneti, [upa+neti] przybliyć, przyprowadzić, przekazać,

wprowadzić (u nauczyciela), pouczyć.

Upapajjati, [upa+paj ati] dostać się, osiągnąć, odrodzić się

(cum acc.). uppaj ati.

Upapatti, (f.) 1. narodziny, odrodziny ( uppatti); 2. okazja,

sposobność. upapaj ati.

Upama, (skr. upama) I. (adi.) podobny. -- II. w złoeniach <

upam.

Upam, (skr. upam) (f.) obraz, przykład, podobieństwo,

przypowieść.

Uparata, (pp. < uparamati) uspokojony, zrównowaony,

wycofany.

Upari, (skr. upari) (adv. & praep.) na, nad, w górze.

Uparima, (adi.) najwyszy, górny, nad głową. upari.

Uparujjhati, (pass. < uparundhati) zostać powstrzymanym

{przerwanym, zniszczonym}.

- 58 -

Uparundhati, [upa+rundhati] przerwać, zatrzymać,

powstrzymać.

Upalabbhati, (pass. < upalabhati) zostać znalezionym

uzyskanym, zostać rozpoznanym, znajdować się, istnieć.

Upalabhati, [upa+labhati] uzyskać, znaleźć, napotkać.

Upalitta, (pp. < upalimpati) wysmarowany, splamiony.

Upalimpati, [upa+limpati] wysmarować, poplamić.

Upasa hita, [upa+sa hita] (adi.) (­°) któremu towarzyszy

coś, przeniknięty czymś, związany z czymś.

Upasa kamati, [upa+sa kamati] dojść, podejść, zbliyć się,

przybyć (cum acc.).

Upasanta, (pp. < upasammati) spokojny, uspokojony.

Upasama, [upa+samaš] (m.) uspokojenie (umysłu).

Upasampajja, abs. < upasampaj ati.

Upasampajjati, [upa+sa +paj ati] osiągnąć, uzyskać, podjąć.

Upasampad, (f.) 1. uzyskanie, podjęcie; 2. wyświęcenie na

mnicha. upasampaj ati.

Upasammati, [upa+sammatiš] uspokoić się, ustać.

Updna, [upa+dna] (n.) chwytanie, lgnięcie, przywiązanie.

updiyati.

u pacupdnakkhandh, pięć grup lgnięcia.

Updya, abs. < updiyati.

Updiyati, [upa+diyati] chwytać, lgnąć.

- 59 -

Upya, (skr. upya) (m.) sposób, środek, podejście strategiczne.

upeti.

Upysa, [upa+ysa] (m.) rozpacz.

Upsaka, (m.) świecki wyznawca. upsati.

Upsati, [upa+sati] siedzieć przy kimś, usługiwać, czcić.

Upsika, (f. < upsaka).

Upekkhaka, (adi.) obojętny, stoicki, nie zwracający uwagi,

lekcewaący.

Upekkhati, [upa+ikkhati] przeoczyć, nie zwrócić uwagi, być

obojętnym.

Upekkh, (skr. upek ) (f.) niezwracanie uwagi,

dsintressement, obojętność, stoicki spokój, spokój ducha.

upekkhati.

Upekhaka, = upekkhaka.

Upekh, = upekkh.

Upekhsatiprisuddhi, [upekh+sati+prisuddhi] (f.)

czysty {doskonały} stan spokoju i przytomności umysłu.

Upekhsukhasukhumasaccasa,

[upekh+sukha+sukhuma+sacca+sa] (f.) subtelne i

prawdziwe postrzeganie radości spokoju umysłu (trzeci stopień

skupienia medytacyjnego jhna).

Upeta, (pp. < upeti) obdarzony, wyposaony.

Upeti, [upa+eti] dochodzić, przychodzić, wchodzić.

- 60 -

Uppajjati, [ud+paj ati] 1. powstawać, pojawiać się, rodzić się

(cum acc.) ; 2. przyczyniać się do (cum dat.).

Uppatti, (skr. utpatti) (f.) powstanie, pojawienie się, narodziny,

ponowne narodzenie się.

Uppanna, (pp. < uppaj ati) powstały; ten, który się pojawił.

Uppda, (skr. utpda) (m.) powstanie, pojawienie się,

narodziny. uppaj ati.

Uppdeti, (caus. < uppaj ati) spowodować powstanie czegoś,

wywołać, sporządzić, wytworzyć, uzyskać.

Ubbandhati, [ud+bandhati] 1. powiesić, zawiązać wysoko; 2.

powiesić się (z zaimkiem osob. w acc.).

Ubhato, (adv.) dwojaki, podwójny. ubho.

Ubhatoda

aka, [ubhato+da aka] (adi.) z dwoma

uchwytami.

u ubhatoda

ako kakaco, piła dwuręczna.

Ubhaya, (adi.) (występuje zarówno w sing. jak w pl.) oba, obie,

oboje. ubho.

u pathavrasacgamma sinehaca tadbhaya ,

zarówno dzięki smakowi ziemi jak i wilgoci.

Ubhayattha, (adv.) w obu miejscach, w obu przypadkach.

ubhaya.

Ubho, (skr. ubhau) (adi.) obaj.

Ummagga, [ud+magga] (m.) boczna droga.

Ummatta, [ud+matta˛] (adi.) szalony, obłąkany.

- 61 -

Ummattaka, = ummatta.

Uyyna, (skr. udyna) (n.) ogród, park.

Urabbha, (skr. urabhra) (m.) baran.

Uruvel, (f.) miasto (dzisiejsze Bodh Gay).

Miasto garnizonowe króla Magadhy, w pobliu którego, nad

rzeką Nerajar (dzisiejsza Nljan) Budda przez sześć lat

umartwiał się w towarzystwie pięciu innych ascetów a później

pod drzewem Bodhi osiągnął oświecenie.

Usabha, (skr. abha) (m.) byk.

Usu, (skr. i u) (m. & f.) strzała.

Usukra, [usu+kra] (m.) wytwarzający strzały.

Usspana, (n.) postawienie, podniesienie. usspeti.

Usspeti, (caus. < usseti) wznieść, postawić.

Usspetukma, [usspetu+kma] (usspetu = usspetu , inf.

< usspeti) pragnący wznieść, zamierzający postawić.

u ypa

usspetukma, zamierzający postawić pal ofiarny.

Ussuka, (skr. utsuka) (adi.) (­°) stęskniony, spragniony.

Usseti, (skr. ucchrayati, < ud + śri) postawić, wznieść.

hana, (skr. hana) (n.) 1. uchwycenie, ujęcie; 2. rozwaenie,

zbadanie.

- 62 -

hanati, [ud+hanati] odsunąć, usunąć.

E

Eka, (adi. num.) 1. jeden; 2. jedyny, tylko; 3. jakiś (pl. niektórzy).

u eka ... eka, jeden ... drugi.

Eka sa, [eka+a sa] (adi.) absolutny, kompletny,

skoncentrowany.

Eka sika, (adi.) cały, określony, absolutny. eka sa.

Ekaka, (ekik, f.) sam, samotny, pojedyńczy. eka.

Ekakkhattu , [eka+khattu ] raz.

Ekagga, [eka+agga] (adi.) skupiony, spokojny.

Ekaggacitta, [ekagga+citta] (adi.) o skupionym umyśle, o

spokojnym umyśle.

Ekaghana, [eka+ghana] (adi.) z jednolitej twardej masy (skała).

Ekacca, (skr. ekatya) (adi.) jeden, pewien, jakiś; pl. ekacce, kilku.

u ekacca ... ekacca, jeden ... drugi.

Ekacciya, = ekacca.

Ekaja, [eka+ja] raz urodzony.

Raz urodzone są wszystkie zwierzęta poza tymi, które powstają

z jaja i są w ten sposób podwójnie urodzone (dvija).

Ekato, (abl. < eka) (skr. ekatas) (adv.) po jednej stronie, razem.

- 63 -

u ekato hutv, wszedłszy w spółkę, przyłączywszy się,

porozumiawszy się.

Ekadivasa , [eka+divasa, acc.] pewnego dnia.

Ekanta, [eka+anta] (adv.) (°­) absolutnie, bezwzględnie, na

wskroś.

Ekantadukkha, [ekanta+dukkha] (adi.) na wskroś bolesny.

Ekantaparipu

a, [ekanta+paripu a] (adi.) absolutnie

doskonały.

Ekantaparisuddha, [ekanta+parisuddha] (adi.) absolutnie

czysty.

Ekantamanpa, [ekanta+manpa] (adi.) na wskroś

przyjemny.

Ekantmanpa, [ekanta+amanpa] (adi.) na wskroś

nieprzyjemny.

Ekaputtaka, [eka+puttaka] (m.) jedyny syn.

Ekabhattika, [eka+bhattika] (adi.) o jednym posiłku

(dziennie).

Ekamanta , [= eka anta ] (acc. < eka & anta) (adv.) z boku

(w pewnej odległości na znak szacunku).

Ekavacana, [eka+vacana] (n.) 1, jedno słowo; 2. liczba

pojedyńcza (gram.).

u ekavacanena, (instr.) na jedno słowo, na pierwsze

wezwanie.

- 64 -

Eksanabhojana, [eka+sana+bhojana] (n.) posiłek

(bhojana), do którego zasiada się (sana) tylko raz (eka) (czyli

przyjmowanie tylko jednego posiłku dziennie).

Ekhamata, [eka+aha+mata˛] jeden dzień po śmierci.

Ekeka, (redupl. eka) po jednym.

Ekodibhva, ( eka & bhva) (b. skr. ekotibhva) (m.) stan

skupienia umysłu.

Ekomhi, = eko amhi.

Eta, (eso & esa, m., eta & etad, n., es, f.) (temat: etad) (pron.)

ten, to, ta.

Etadavoca, (= etad avoca) rzekł to {te słowa}.

Etadahosi, = etad ahosi.

u tassa etadahosi, zrodziła się w nim taka myśl.

Etarahi, (skr. etarhi) (adv.) obecnie, teraz.

Eti,š (skr. i: eti) 1. iść; 2. iść za czymś, kierować się czymś (cum

instr.).

u etha m anussavena, nie kierujcie się zasłyszanym!

Eti,˛ (skr. aiti < + i) przychodzić, przybywać.

u ehi!, (imper.) pójdź! przyjdź.

u ehi!, etha! (imper. 2 sing. & pl.) często uywane jako

exhortativum.

Ettvat, (skr. etvat, instr. < etvant) (adv.) o tyle.

Ettha, (= atra) (adv.) 1. tu; 2. w tym przypadku.

- 65 -

Etha, imper. 2 pl. < eti.

Ena, (pron.) ten, tene.

E a, (skr. enas) (n.) grzech. wina.

E amga, (skr. e amka) (adi.) głuchy i niemy (tępy, a więc

niezdolny do przyjęcia nauki Buddy).

Eva, (part.) tak, właśnie, tylko (partykuła podkreślająca; często

nie tłumaczy się).

Eva , (adv.) tak, w ten sposób.

u eva

me suta , tak usłyszałem.

u eva

sante, gdy tak się mają sprawy, w tych

okolicznościach.

u eva

hotu, niech tak będzie.

u evameva kho, tak te właśnie.

Evamha, = eva ha.

Evarpa, [eva+rpa] (adi.) tak ukształtowany, tego typu.

Esati, (skr. i ) szukać, dąyć.

Esna, (ppr. med. < esati) szukający, dąący.

Esha , = eso aha .

Eso, eta , es, (pron.) ten, to, ta.

Ehi, imper. < eti.

Ehipassika, [ehi+passa+ika] (adi.) o przymiocie ,,przyjdź i

zobacz", zapraszający, weryfikowalny (taką jest Nauka Buddy:

Dhamma).

- 66 -

O

Okantati, [o+kantati] odcinać.

Okampeti, [o+kampeti] potrząsać (głową).

u ssa

okampeti, potrząsa głową.

Oksa, (= avaksa) (m.) 1. miejsce, przestrzeń; 2. wygląd; 3.

sposobność; 4. czas (do dyspozycji); 5. zjawienie się. oksati.

Oksati, (skr. kś+ava) być widzialnym.

Ocaraka, (m.) 1. szpieg; 2. zbój. ocarati.

Ocarati, [o+carati] badać, przeprowadzać rozpoznanie, szukać.

Otarati, [o+tarati] (skr. t +ava) 1. zejść, zstąpić; 2. mieć miejsce,

występować.

Otreti, (caus. < otarati) 1. ściągnąć na dół, sprowadzić, spuścić;

2. potwierdzić.

u sutte otreti, potwierdza w Sutrach (prawdziwość czyjejś

wypowiedzi o Nauce Buddy).

Ottappa, (n.) skrupuły. ottappati.

Ottappati, [ut+tappati] mieć skrupuły, mieć świadomość zła.

Ottappin, (adi.) mający skrupuły, wzdragający się przed złem.

ottappa.

Odaka, (= udaka) (n.) woda.

Odana, (skr. odana) (m. & n.) papka ryowa.

- 67 -

Odahati, [o+dahati] połoyć, postawić, skierowć, uyć.

u sota

odahati, nadstawia ucha (słucha uwanie).

Odta, (skr. avadta) (adi.) czysty, biały.

Odtampi, = odta pi

Opanayika, (adi.) prowadzący (do celu, jakim jest nibbna --

taką jest Nauka Buddy: Dhamma). upaneti.

Opamma, (skr. aupamya) (n.) metafora, przykład.

u opamma

karoti, podaje przykład.

Obhsa, (skr. avabhsa) (m.) blask, jasność. obhsati.

Obhsati, [o+bhsati˛] lśnić, świecić.

Obhsana, (n.) lśnienie, świecenie, rozjaśnianie. obhsa.

Olambati, [o+lambati] zwisać, spuszczać się.

Oloketi, (skr. ava + lok) patrzyć, rozglądać się.

Ovadati, [o+vadati] napominać, zachęcać, poradzić.

Ovda, (m.) pouczenie, kazanie, napomnienie, zachęta.

ovadati.

Oharati, [o+harati] (= avaharati) zabrać, zdjąć.

Ohreti, (caus. < oharati) 1. zrzucić, zdjąć, usunąć; 2. obciąć

(włosy), zgolić (włosy).

K

Ka si, = ka asi.

- 68 -

Kakaca, (skr. krakaca) (m.) piła.

Kakacpamovda, [kakaca+upama+ovda] (m.) kazanie z

,,przypowieścią o pile".

Kaku, (skr. kakud) (m.) szczyt, garb.

Ka khati, (skr. k k & śa k) 1. wątpić, być niepewnym,

podejrzewać, obawiać się; 2. oczekiwać, wyczekiwać.

Ka khanya, grd. < ka khati.

Kacci, [kad+ci] partykuła pytajna wyraająca wątpliwość czy

podejrzenie: czy, czy moe, chyba, mam nadzieję, przypuszczam.

Kaccid, = kacci.

Ka ha, (skr. k ha) (n.) drewno, polano.

Ka

hati, (skr. k ) ciągnąć.

Ka

a, (skr. kar a) (m.) 1. ucho; 2. rąbek, roek.

Ka

asukha, [ka a+sukha] przyjemny dla ucha.

Kata, pp. < karoti.

Katakaly a, [kata+kaly a] (adi.) ten, który uczynił coś

szlachetnego.

Kataut, (f.) wdzięczność. kata.

Kata, [kata+] (skr. k taja) (adi.) wdzięczny (dosł.

wiedzący, co zostało dla niego zrobione).

Katapua, [kata+pua] (adi.) ten, który uczynił coś dobrego.

Katama, (pron.) który, jaki.

- 69 -

Katamaca, = katama ca.

Katpardha, [kata+apardha] (adi.) ten który uczynił coś

występnego.

Katik, (f.) umowa.

u katika

sa hapeti, umawia się, uzgadnia.

Kattabba, (grd. < karoti) to, co naley zrobić; obowiązek,

powinność.

Kattari, (& kattar) (skr. kartari) (f.) noyce.

Kattha, (adv.) gdzie.

u na katthaci, nigdzie.

Katv, abs. < karoti.

Katha , (skr. katham) (adv.) jak? jak to? jake?

Kathalika, (n.) ręcznik.

Kath, (skr. kath) (f.) 1. opowiadanie; 2. rozmowa, dyskusja.

u katha

karoti, dyskutuje, prowadzi dyskusję.

Katheti, (skr. kathayati) powiadać, opowiadać. kath.

Kadariya, (skr. kadarya) (adi.) chciwy, skąpy.

Kadali , w złoeniach < kadal.

Kadalipatta, [kadali+pattaš] (n.) liść bananowca (uywany jako

tacka do jedzenia).

Kadal, (skr. kadal) (f.) bananowiec (Musa sapientum).

Kanta, (pp. < kmeti) miły, luby.

- 70 -

Kappati, (skr. k p) nadawać się, być zdatnym.

Kappeti, (caus. < kappati) 1. przygotować, urządzić; 2. wieść; 3.

wystarać się, zdobyć.

Kamati, (skr. kram) 1. kroczyć; 2. oddziaływać, uderzyć (cum

loc.).

Kamuddiseyya , = ka uddiseyya .

Kampati, (skr. kamp) trząść.

Kamma, (skr. karman) (n.) dzieło, czyn, uczynek, postępek,

działanie, praca, zajęcie.

Kammakara, [kamma+kara] (m.) robotnik najemny.

Kammakili ha, [kamma+kili ha] (n.) brudny {zły} czyn.

u kammakili hamattano, swój {własny} brudny {zły} czyn.

Kammakilesa, [kamma+kilesa] (m.) splamienie uczynkiem.

Kammaa, = kammaniya.

Kamman, = kamm, abl. < kamma.

Kammaniya, (adi.) giętki, funkcjonalny, zdatny do uycia.

Kammanirodha, [kamma+nirodha] (m.) ustanie uczynków

(prowadzących do nowych narodzin), zniesienie karmana.

Kammanta, [kamma+anta] (skr. karmnta) (m.) działanie,

praca, zajęcie.

Kammapatha, [kamma+patha] (m.) sposób postępowania.

Kammavisuddhi, [kamma+visuddhi] (n.) czysty {dobry}

czyn.

- 71 -

u kammavisuddhimattano, swój {własny} czysty {dobry}

czyn.

Kammasamudaya, [kamma+samudaya] (m.) powstanie

uczynków (prowadzących do nowych narodzin), powstanie

karmana.

Kammin, (adi.) (­°) czyniący. kamma.

Kayir, opt. < karoti.

Kayirtha, = kayir.

Kara, (adi.) (­°) czyniący. karoti.

Kara a, I. (adi.) czyniący, wywołujący, wytwarzający. -- II. (n.)

czynienie. karoti.

Kara ya, (grd. < karoti) I. (adi.) to, co naley zrobić. -- II. (n.)

1. obowiązek, powinność; 2. potrzeba (cum instr.).

u slavato na cetanya kara ya ..., człowiek dobrze

prowadzący się nie ma potrzeby, aby ywić intencję...

Kari, aor. < karoti.

Karitv, (& karitvna) abs. < karoti.

Karyati, (pass. < karoti) jest czyniony.

Karsa, (skr. kar a) (n.) kał.

Karu , (skr. karu ) (f.) współczucie w cierpieniu innych.

Karu sahagata, [karu +sahagata] przepełniony

współczuciem w cierpieniu innych.

Karoti, (skr. k ) 1. robić, czynić; 2. włoyć, umieścić (cum loc.).

- 72 -

Karont, ppr. < karoti.

Kalandaka, (skr. kalandaka) (m.) wiewiórka.

Kalandakanivpa, [kalandaka+nivpa] (m.) ,,śerowisko

Wiewiórek" (kultowe miejsce karmienia wiewiórek) -- nazwa

miejsca w Ve uvana, gdzie często przebywał Budda z mnichami).

Kalasigma, (m.) wieś Kalasi (miejsce urodzenia króla

Milinda).

Kalaha, (skr. kalaha) (m.) kłótnia, spór.

u kalaha

karoti, kłóci się.

Kalahajta, [kalaha+jta] kłótliwy, lubiący spory.

Kalpa, (skr. kalpa) (m.) wiązka.

Kaly a, (skr. kaly a) I. (adi.) piękny, wzniosły, dobry,

szlachetny. -- II. (n.) piękno, dobro.

Kaly adhamma, [kaly a+dhamma] szlachetnego

charakteru, o szlachetnych przymiotach.

Kaly apaa, [kaly a+paa] obdarzony szlachetną

mądrością.

Kaly amitta, [kaly a+mitta] (m.) szlachetny przyjaciel,

przewodnik duchowy.

Kaly amittat, [kaly a+mittat] (f.) szlachetna przyjaźń.

Kaly asla, [kaly a+sla] (n.) szlachetny charakter,

szlachetne prowadzenie się.

Kalla, (skr. kalya) I. (adi.) 1. odpowiedni, słuszny; 2. zdrowy; 3.

bystry. -- II. (n.) jest rzeczą słuszną (cum inf.).

- 73 -

u kallannu, [kalla +nu] czy jest rzeczą słuszną?

u kallo'si, [kallo+asi] bystry jesteś!

Kasati, (skr. k ) 1. ciągnąć; 2. orać.

Kasi, (skr. k i) (f.) uprawa roli. kasati.

Kasigorakkha, [kasi+gorakkha, < gorakkh] (n.) rolnictwo

(uprawa roli i hodowla).

Kas, = kasi.

Kasm, (skr. kasmt) (adv.) dlaczego.

Kasmra, (skr. Kaśmra) (n.) Kaszmir (nazwa krainy).

Kassaka, (skr. kar aka) (m.) rolnik, wieśniak, farmer. kasati.

Kaha , (skr. kuha) (adv.) gdzie?

u kaha

ekaputtaka! gdzie jesteś jedyny synku!

Kahannu, = kaha nu.

Kci, [k+ci] (pron. f.) jakaś, ktoś. koci.

Ktu , inf. < karoti.

Kma, (skr. kma) I. (adi.) (­°) mający chęć, pragnący, mający

zamiar (cum inf. bez

). -- II. (m.) 1. zmysłowość, namiętność,

pragnienie zmysłowe; 2. obiekt zmysłowy, obiekt pragnienia

zmysłowego.

Kma , (acc. < kma) (adv.) owszem, chętnie, z pewnością,

niech sobie, do woli.

Kmagu a, [kma+gu a] (m.)

- 74 -

u paca kmagu , pięć nici {strun} przyjemności

zmysłowych: widziane przez oko kształty, słyszane przez

ucho dźwięki, odczuwane przez nos zapachy, odczuwane

przez język smaki i odczuwane przez ciało wraenia

dotykowe czyli ogólnie wszelkie przyjemności zmysłowe.

Kmata h, [kma+ta h] (f.) pragnienie uciech zmysłowych.

Kmadhtu, [kma+dhtu] (f.) sfera obiektów zmysłowych,

świat zmysłowy (pięciu zmysłów).

Kmadhtuvepakka, [kmadhtu+vepakka] (adi.)

dojrzewający w sferze zmysłowości.

Kmabhava, [kma+bhava] (m.) narodziny w świecie

zmysłowości, egzystencja zmysłowa.

Kmaloka, [kma+loka] (m.) świat zmysłowy (pięciu

zmysłów).

Kmaloka obejmuje piekła, świat zwierzęcy, świat głodnych

duchów, świat demonów, świat ludzi i świat bogów w niebach

zmysłowych.

Kmasa, [kma+sa] (f.) postrzeganie zmysłowe

(pięcioma zmysłami w świecie zmysłowym).

Kmasukha, [kma+sukha] (n.) szczęście zmysłowe.

Kmasukhalliknuyoga, [kma+sukhallik+anuyoga]

(m.) oddanie się szczęściu zmysłowemu.

Kmeti, (skr. kmayate, caus. < kam) kochać, pragnąć,

poądać.

Kya, (skr. kya) (m.) 1. ciało; 2. korpus; 3. grupa; 4. psychiczne

wnętrze, ,,serce".

- 75 -

Kyakamma, [kya+kamma] (n.) czyn ciałem (fizyczny).

Kyagata, [kya+gata] odnoszący się do ciała.

u sati kyagat, bycie świadomym w odniesieniu do ciała.

Kyaca, = kya ca.

Kyaduccarita, [kya+duccarita] (n.) złe prowadzenie się w

czynach.

Kyappakopa, [kya+pakopa] (m.) popadnięcie w gniew w

czynach.

Kyavi a, [kya+vi a] (n.) świadomość dotykowa.

Kyavi anteva, = kyavi a eva.

Kyasa khra, [kya+sa khra] (m.) 1. aktywność cielesna,

działanie wolicjonalne czynem; 2. formacja karmiczna wywołana

uczynkiem. manosa khra, vacsa khra.

Kyasandosa, [kya+sandosa] (m.) zbrukanie uczynkiem.

Kyasucarita, [kya(=kyena)+sucarita] (n.) dobre

prowadzenie się w czynach.

Kynupassin, [kya+anupasin] obserwujący

{kontemplujący} ciało.

u kye kynupass viharati, kiedy obserwuje ciało, trwa

przy ciele (czyli uwaga medytującego nie wędruje

mimowolnie gdzie indziej).

Kyika, (adi.) związany z ciałem, cielesny. kya. -- opp.

cetasika.

- 76 -

Kyena, (instr. < kya) (adv.) 1. ciałem, czynem, osobiście; 2. w

ciele, wewnętrznie.

Kra, I. (adi.) czyniący, spełniający. -- II. (m.) czyn. karoti.

Kraka, (f. krika) (adi.) czyniący, sprawca. karoti.

Kra a, (skr. kra a) (n.) powód, przyczyna, racja.

u kra , (abl.) (adv.) z powodu, z racji.

u ki

kra , z jakiego powodu? z jakiej racji?

Krika, f. < kraka.

Krik, (f.) czyn, dzieło.

Krin, (adi.) (­°) czyniący, postępujący. karoti.

Kreti, caus. < karoti (równie w znaczeniu karoti).

Kla, (skr. kla) (m.) 1. czas, pora, stosowny czas; 2. poranek.

u kla

karoti, umiera (dosł. dokonuje czasu).

u klassa, (gen.) o poranku, wcześnie rano.

u klena, (instr.) czasem, przy sposobności, w stosownym

momencie.

Klakata, [kla+kata] (adi.) umarły (dosł. dokonawszy czasu).

Klakiriy, [kla+kiriy] (skr. klakriy) (f.) śmierć (dosł.

dokonanie czasu).

Kla kata, = klakata.

Kla, [kla+] (skr. klaja) (adi.) znający właściwą porę.

Klavdin, [kla+vdin] (adi.) mówiący w stosownym czasie.

- 77 -

Klma, imię własne rodu.

Klika, (adi.) będący w czasie, związany czasem. aklika &

kla.

Ksya, (skr. k ya) (adi.) ółty, pomarańczowy.

Ksyavattha, [ksya+vattha] (adi.) odziany w ółte

{pomarańczowe} szaty (ascety, mnicha).

Ksi, (m.) nazwa krainy.

Kraina Ksi, której stolicą był Benares (Br as), w czasach

Buddy naleała do królestwa Kosala.

u Ksi pra , miasto Ksi (czyli Benares).

Ksina , acc. < Ksi.

Ki ,š (pron. inter.) (ko, ki , k) kto? co?

Ki ,˛ (adv.) jak, czy, dlaczego.

u ki

+ gen. osoby + instr. rzeczy, co komuś po czymś.

u ki

pana, jak tedy? jak zatem?

u kintava kmehi, co ci po uciechach zmysłowych.

u kinnu kho, dlaczegó, czyby.

u kinnu kho eta , có to?

Kicca, (grd. < karoti) I. (adi.) to, co ma być zrobione. -- II. (n.)

obowiązek, sprawa, interes, czynność.

u amhka

eka kicca atthi, jestem bardzo zajęty.

Kiccha, (skr. k cchra) I. (adi.) trudny, uciąliwy, przykry. -- II.

(n.) uciąliwość, przykrość.

Kica, = ki ca.

- 78 -

Kicana, [= ki cana] I. (adi.) jakikolwiek. ­ II. (n.) coś.

Kici, [= ki ci] (pron. n.) jakieś, coś. koci.

u na kici, nic.

u ya

kici, cokolwiek.

Kicideva, [= kici eva] coś właśnie.

Kicti, = kici iti.

Kittvat, [< ki & tva] (adv.) w jakim znaczeniu? jak dalece?

o ile?

Kitti, (skr. krti) (f.) sława.

Kittisadda, [kitti+sadda] (m.) dźwięk sławy.

Kintava, = ki tava.

Kinnu, = ki nu.

Kira, (& kila) (skr. kila) (adv.) zaiste, jak mówią, mówi się.

Kiriya, (n.) działanie, czynienie. karoti.

Kiriy, (f.) = kiriya.

Kila, = kira.

Kilamati, (skr. klam) zmęczyć się, wyczerpać się.

Kilamatha, (m.) zmęczenie, wyczerpanie. kilamati.

Kili ha, pp. < kilissati.

Kilissati, (skr. kliś) 1. zbrukać się, kalać się, być nieczystym; 2.

postępować źle.

- 79 -

Kilesa, (skr. kleśa) (m.) 1. splamienie, nieczystość, zepsucie; 2.

namiętność.

Kisa, (skr. k śa) (adi.) chudy, wychudzony, wyniszczony.

kissati.

Kissati, (skr. k ś) wychudnąć, zmarnieć.

Kdisa, [ki +disa] (skr. kd śa) jaki? jakiego rodzaju? tdisa.

u kdisa , jak?

K ati, (skr. kr ) bawić się, igrać.

Kva, (skr. kvat) (adv.) jak duo, jak wiele, jak.

Ku , (skr. ku) (peiorativum) zły, marny, lichy, podły.

Kukkura, (skr. kukkura & kurkura) (m.) pies.

Kujja, (skr. kubja) (adi.) wygięty, krzywy.

Kujjhati, (skr. krudh) popaść w gniew, gniewać się na kogoś

(cum dat.).

Kujara, (skr. kujara) (m.) słoń.

Ku ila, (skr. ku ila) (adi.) 1. zgięty, wygięty, kręty; 2. pokrętny,

podstępny.

Ku

ala, (skr. ku ala) (n.) pierścień, obręcz (zwłaszcza

kolczyk na ucho).

Kuthala, (skr. kuthala) (n.) tumult, podekscytowanie.

kothala.

Kuto, (skr. kutas) (adv.) skąd, dlaczego.

Kudcana , (skr. kadcana) (adv.) kiedyś, kiedykolwiek.

- 80 -

u na kudcana , nigdy.

Kuddha, (pp. < kuj hati) gniewny, wzburzony.

Kunnad, [ku+nad] (f.) rzeczka, strumień (pojęcie to oznacza

takie rzeczki, w których woda płynie okresowo, a nie stale).

Kuppa, (abs. < kuppati) (adi.) wstrząsany, niestały.

Kuppati, (skr. kup) być poruszonym, być wstrząśniętym,

gniewać się.

Kubbati, = karoti.

Kubbant, (pp. < kubbati) czyniący, praktykujący.

Kumra, (skr. kumra) (m.) 1. chłopiec; 2. młody ksiąę.

Kumraka, (m.) chłopczyk.

Kumbha, (skr. kumbha) (m.) 1. garnek, kocioł; 2. guzy czołowe

u słonia.

Kula, (skr. kula) (n.) ród, rodzina.

Kulaputta, [kula+putta] (m.) syn ze szlachetnego rodu.

Kusala, (skr. kuśala) I. (adi.) 1. zręczny, zdolny, biegły w czymś

(cum loc.); 2. zbawienny, dobry karmicznie. -- II. (n.)

pomyślność, szczęście. akusala.

Pojęcie kusala oznacza w nauce Buddy wszelkie wolicjonalne

działania myślą, mową i czynem, które są wolne od ądzy,

nienawiści czy zaślepienia (kusalamla) w najszerszym,

buddyjskim znaczeniu tych pojęć i które nie przywiązują zatem

istot do koła ponownych narodzin i cierpienia (sa sra).

- 81 -

Kusalakammapatha, [kusala+kammapatha] (m.) dobry

karmicznie sposób postępowania.

Kusalamla, [kusala+mla] (n.) korzeń dobra (karmicznego).

Trzy korzenie dobra to brak ądzy (alobha), brak nienawiści

(adosa) i brak zaślepienia (amoha).

Kusta, (skr. kusda) (adi.) ocięały, bezwładny, gnuśny, leniwy.

Kuhaka, (adi.) obłudny, oszust.

Kuhan, (skr. kuhan) (f.) obłuda, świętoszkowatość.

Kuhan jest jednym z pięciu złych sposobów zdobywania

środków do ycia przez mnicha (micchjva). Są to takie

zachowania mnicha, które mają wywołać u świeckich

wyznawców przekonanie o jego wyrzeczeniach, doskonałości,

świętości itd. i skłaniać ich do dawania mu darów.

Kuhi , (skr. kuha) (adv.) gdzie?

K a, (skr. k a) (m. & n.) szczyt, wierzchołek, naronik dachu.

K gra, [k a+agra] (n.) 1. dom o dachu ze szczytem; 2.

pawilon w parku.

K grasl, [k gra+sl] (f.) nazwa pawilonu

znajdującego się w parku zwanym ,,Wielki Las" (Mahvana) w

pobliu Vesl, w którym często przebywał Budda.

Ke iya, (m.) imię własne (ascety).

Ke iyassamiya, [Ke iya+assamiya] naleący do pustelni

Ke iyi, z pustelni Ke iyi.

Kevala, (skr. kevala) (adi.) cały, wszystek; 2. jedyny, wyłączny.

- 82 -

Kevala , (adv.) 1. tylko, jedynie, wyłącznie; 2. jednak; 3.

całkowicie, na wskroś.

Kesa, (skr. keśa) (m.) włosy na głowie. loma.

Kesamassu, [kesa+massu] (n.) włosy i zarost.

Koci, [ko+ci] (pron. m.) (kici, n., kci, f.) jakiś, ktoś, coś.

Kocid, = koci.

Ko i, (skr. ko i) (f.) 1. koniec, szczyt; 2. najwyszy stopień.

Ko eti, (skr. ku ) zgnieść, rozbić, wykuć (metal).

Ko ha, (skr. ko ha) (m.) 1. brzuch; 2. zbiornik, magazyn,

spichlerz.

Ko hsa, [ko ha+a sa] (m.) część, udział.

Kothala, (skr. kauthala) (n.) 1. tumult, podekscytowanie; 2.

święto, uroczystość. kuthala.

Kodha, (skr. krodha) (m.) gniew. kuj hati.

Kodhana, (adi.) gniewny, nieopanowany.

Kodhasammadasammatta, [kodha+sammada

+sammatta] pijany gniewem.

Kodhbhibhta, [kodha+abhibhta] owładnięty gniewem.

Kopa, (skr. kopa) (m.) gniew.

Komra, (adi.) młodzieńczy, dziecinny, infantylny. kumra.

Komraka, = komra.

Kosajja, (n.) gnuśność. kusta.

- 83 -

Kosala, (m.) mieszkaniec królestwa Kosala.

Kosalara ha, [Kosala+ra ha] (n.) królestwo Kosala.

Kriy, = kiriy.

Kh

Kha ati, (skr. khan) kopać (w ziemi).

Kha

a, (skr. kha a) (adi.) połamany, pokruszony.

Kha

aka, (skr. kha aka) (n.) kawałek.

Kha

adanta, [kha a+danta] z wykruszonymi zębami.

Khattiya, (skr. k atriya) (m.) kszatrija, rycerz, szlachcic.

Khattiyaparis, [khattiya+paris] (f.) zgromadzenie

kszatrijów.

Khattiyamahsla, [khattiya+mahsla] (m.) majętny

kszatrija.

Khattu , (skr. k tvas) (­°) (ileś) razy.

u ekakkhattu , raz.

u tikkhattu , trzy razy.

u dvikkhattu , dwa razy.

Khanti, (skr. k anti) (f.) 1. cierpliwość, wyrozumiałość; 2. wybór,

foworyzowanie, upodobanie.

Khant, = khanti.

- 84 -

Khandha, (skr. skandha) (m.) 1. bark; 2. pień drzewa (nie po

drzewie); 3. grupa, zespół, agregat.

u khandhesu santesu, (loc. abs.) gdy są grupy.

Khandha hika, [khandha+a hika] (n.) kość barkowa.

Khamati, (skr. k am) 1. cierpliwie znosić, darować,

przebaczyć; 2. (nieosob.) pasować, wydawać się dobrym,

wydawać się słusznym.

u yath te khameyya tath na

bykareyysi, jak ci się

zda słusznym, tak to przedstaw.

Khaya, (skr. k aya) (m.) 1. zguba, strata; 2. zanik, ubytek; 3.

upadek. khyati.

Khalati, (skr. skhal) chwiać się, potykać się.

Khalita,š (skr. khalati) (adi.) łysy.

Khalita,˛ (pp. < khalati) chwiejący się, zakłócony, przerwany.

Kh u, (skr. sth u) (m. & n.) kołek, pniak.

Kh umatthaka, [kh u+matthaka] (m.) szczyt pniaka.

Khdati, (skr. khd) uć, jeść, spoywać.

Khdaniya, (& khdanya) (grd. < khdati) pokarm stały (do

przeuwania).

Khitta, (pp. < khipati) przewrócony, rzucony.

u acc yath vtavegena khitto, jak płomień zdmuchnięty

porywem wiatru.

Khipati, (skr. k ip) ciskać, rzucać, wywrócić.

u citta

khipati, mąci umysł, wywołuje obłęd.

- 85 -

Khippa, (skr. k ipra) (adi.) prędki, pośpieszny.

Khippa , (adv.) prędko, pośpiesznie.

Kh a, (pp. < khyati) (skr. k a) skończony, ustały,

wyczerpany, znikły.

Kh abhva, [kh a+bhva] (m.) stan wyczerpania

skończenia się.

Khyati, (skr. k yate, pass. < k i) ginąć, niszczeć, psuć się,

wyczerpać się, zanikać. khaya.

Khra, (skr. k ra) (n.) mleko.

Khrodaka, [khra+udaka] (n.) mleko i woda.

Khrodakbhta, [khrodaka+bhta] jak mleko i woda (tak

jasny, czysty i przejrzysty).

Khudda, (skr. k udra) (adi.) mały, niski.

Khuddaka, = khudda.

Khuddakaso

, [khuddaka+so ] (f.) mały zbiornik wody

w skale.

Khetta, (skr. k etra) (n.) pole.

Khema, (skr. k ema) I. (adi.) bezpieczny, pewny, spokojny. -- II.

(n.) bezpieczeństwo, spokój, serenitas, bezpieczne miejsce.

Kho, (skr. khalu) (part.) zaprawdę, zaiste (partykuła

podkreślająca).

Khomhi, = kho amhi.

Khvassa, (= kho assa, gen. < aya ) z drugiej strony, jednak.

- 86 -

Khvha , = kho aha .

G

Ga, ( gacchati) (­°)

Ga g, (f.) Ganges (rzeka).

Gacchati, (skr. gam) iść.

Ga a, (skr. ga a) (m.) gromada, zastęp.

Ga eti, (skr. ga ayati) liczyć. ga a.

Ga

a, (skr. ga a) (m.) guz, obrzęk, opuchlina, wole.

u ga

ato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jak

opuchlinę.

Ga hati, (skr. grah) brać, wziąć, podjąć, ująć, chwytać.

Ga hti, = ga hati.

Ga hi, aor. < ga hati.

Gata, (pp. < gacchati) 1. ten, który doszedł, osiągnął; 2. przeszły;

3. (­°) znajdujący się w czymś, odnoszący się do czegoś.

u gate, (loc.) idąc.

Gatayobbana, [gata+yobbana] którego młodość przeminęła.

Gati, (skr. gati) (f.) 1. chód, odejście; 2. droga do ponownych

narodzin; 3. przeznaczenie (po śmierci, jako wynik uczynków); 4.

sfera bytu (= loka). gacchati.

u duggati, droga cierpienia, sfera cierpienia (= Yamaloka,

apya).

- 87 -

u sugati, droga szczęścia, sfera szczęścia (= sagga).

Gatin, (adi.) (­°) idący przeznaczoną drogą. gati.

Gatta, (skr. gtra) (n.) 1. członek; 2. ciało.

Gantabba, grd. < gacchati.

Gantabbamagga, [gantabba+magga] (m.) droga, którą naley

iść.

Gantukma, [gantu+kma] (gantu = gantu , inf. < gacchati)

mający zamiar pójść, pragnący pójść.

Gantv, abs. < gacchati.

Gandha, (skr. gandha) (m.) 1. zapach; 2. wonności, perfumy.

Gandhajta, [gandha+jta] (n.) I. (adi.) charakteryzujący się

zapachem. -- II. (n.) rodzaj zapachu, zapach, perfumy.

Gandhasacetan, [gandha+sacetan] (f.) wola

nakierowana na zapach.

Gandhasa, [gandha+sa] (f.) percepcja zapachu.

Gabbha, (skr. garbha) (m.) łono, macica.

u gabbha

upeti, wchodzi w łono (czyli wchodzi w nową

egzystencję).

Gabbhaseyy, [gabbha+seyy] (f.) łono, macica.

Gabbhin, (skr. garbhi ) (f.) kobieta cięarna. gabbha.

Gamaka, (m.) wędrowiec. gacchati.

Gamana, (n.) chodzenie, pójście, udanie się. gacchati.

- 88 -

Gambhra, (skr. gambhra) (adi.) głęboki (równie przenośnie).

Gamma, (skr. grmya) (adi.) 1. wiejski, gminny, pospolity,

nieobyty; 2. rozwiązły. gma.

Gay, (f.) miasto w północnych Indiach.

Garahati, (skr. garh) ganić, potępiać.

Garahita, (pp. < garahati) ganiony, potępiany.

Garu, (skr. guru) I. (adi.) 1. cięki; 2. waki, wany, powany; 3.

wielki. -- II. (m.) osoba czcigodna, mistrz, nauczyciel, autorytet,

przewodnik duchowy, guru.

Garuka, (adi.) 1. cięki; 2. wany, powany; 3. czcigodny; 4. (­°)

przykładający wagę do czegoś.

Garukaroti, [garu+karoti] traktować powanie, cenić wysoko.

Gaha, (skr. g ha) (n.) dom.

Gaha a, (n.) chwytanie, branie. ga hati.

Gahapati, [gaha+patiš] (m.) pan domu, gospodarz.

Gahapatika, naleący do stanu gospodarzy domu, członek

rodu szlacheckiego.

Gahapatiparis, [gahapati+paris] (f.) zgromadzenie

członków stanu gospodarzy.

Gahapatiputta, [gahapati+putta] (m.) syn pana domu, syn

gospodarza.

Gahapatimahsla, [gahapati+mahsla] (m.) majętny

gospodarz.

- 89 -

Gahita, (pp. < ga hati) I. (adi.) pochwycony. -- II. (n.) chwyt.

Gahetv, (& gahetvna) abs. < ga hati.

Gth, (skr. gth) (f.) strofa, werset.

Gma, (skr. grma) (m.) gmina,wieś.

Gmadraka, [gma+draka] (m.) chłopiec ze wsi.

Gmadvra, [gma+dvra] (n.) brama u wejćcia do wsi,

wejście do wsi.

Gmadhamma, [gma+dhamma] cechujący gmin, pospolity.

Gmanigama, [gma+nigama] wsie i miasteczka.

Gmin, (adi.) (f. gmin) (­°) prowadzący dokąś. gacchati.

Gyati, (skr. gai) śpiewać.

Grava, (skr. gaurava) I. (adi.) z szacunkiem, z respektem. -- II.

(m.) szacunek, powaanie, respekt. garu.

Gilati, (skr. g ) połykać.

Gilna, (skr. glna, pp. < gl, glai) (adi.) chory, oklapły,

wycieńczony, słaby. gilyati.

Gihi , w złoeniach < gihin.

Gihin, (skr. g hin) (m.) pan domu, gospodarz.

Gihisukha, [gihi+sukha] (n.) szczęście domowe, szczęście

rodzinne.

Gta, (pp. < gyati) (skr. gta) (n.) pieśń, śpiew.

Gv, (skr. grv) (f.) kark, szyja.

- 90 -

Gu a, (skr. gu a) (m.) 1. nić, struna; 2. dobra właściwość, cnota;

3. stopień.

Gutta, (pp. < gopeti) strzeony, chroniony.

Guttadvra, [gutta+dvra] (adi.) ze strzeonymi bramami

(zmysłów).

Guttika, (m.) stranik.

Guyha, (grd. < ghati) (skr. guhya) I. (adi.) do ukrycia, do

zatajenia. -- II. (n.) sekret, tajemnica.

u guyha

dhreti, dochowuje tajemnicy.

Gu a, (skr. gu a) (m.) kula.

Gtha, (skr. gtha) (m.) gnój, kał.

Ghati, (skr. guh) ukrywać, trzymać w tajemnicy.

Geha, (skr. geha & g ha) (n.) dom.

Go, (skr. go) (m.) wół, krowa.

Gocara, [go+cara] (m.) pastwisko, obszar, krąg.

Go a, (skr. go a) (m.) wół.

Go dayo, [go a+dayo, di] woły i tak dalej.

Gotama, (skr. Gautama) (m.) imię rodowe Buddy.

Gotta, (skr. gotra) (n.) 1. ród; 2. imię rodowe.

Gopa, (skr. gopa) (m.) pasterz. go.

Gop as, (skr. gopnas) (f.) krokiew.

- 91 -

Gop asva ka, [gop as+va ka] zgięty jak krokiew (o

starym człowieku).

Gopla, = gopa.

Goplaka, = gopa.

Gop, (f.) pasterka.

Gopeti, (skr. gup) strzec.

Gorakkh, [go+rakkh] (f.) hodowla bydła.

Gh

Gha, (skr. gha) (adi.) (­°) uderzający, zabijający. ghteti.

Gha sati, (skr. gh ) pocierać.

Gha a, (skr. gha a) (m.) dzban, garnek, naczynie.

Ghana, (skr. ghana) (adi.) gęsty, mocny, twardy.

Ghara, (n.) dom. gaha.

Gharvsa, [ghara+vsa] (m.) mieszkanie w domu, ycie w

rodzinie.

Ghasa, (adi.) jedzący, połykający. ghasati.

Ghasati, (skr. gras) jeść, reć, połykać.

Ghta, (skr. ghta) (m.) zabijanie, mordowanie, niszczenie.

ghteti.

Ghtana, (n.) = ghta.

- 92 -

Ghtayati, = ghteti.

Ghteti, (skr. ghtayati) (caus. < hanti) powodować do

zabijania, być sprawcą zabijania..

Ghna, (skr. ghr a) (n.) nos.

Ghnaca, = ghna ca.

Ghnavi a, [ghna+vi a] (n.) świadomość węchowa.

Ghnavi anteva, = ghnavi a eva.

Ghyati, (skr. ghr) czuć zapach.

Ghosa, (skr. gho a) (m.) 1. dźwięk; 2. krzyk, zgiełk; 3. wieść,

fama.

C

Ca, (coniun.) a, i; ale, lecz.

Cakka, (skr. cakra) (n.) 1. koło; równie jako symbol: władza.

u cakka

pavatteti, obraca koło (czyli sprawuje rządy).

Cakkavattin, [cakka+vattin] (skr. cakravartin) władca świata

(ten, który obraca koło).

Cakkhu, (skr. cak us) (n.) oko.

Cakkhuka, (adi.) mający oczy, widzący, jasno widzący.

Cakkhukara a, [cakkhu+kara a] (adi.) czyniący widzącym,

otwierający oczy.

Cakkhuca, = cakkhu ca.

- 93 -

Cakkhudubbala, [cakkhu+dubbala] (adi.) chory na oczy.

Cakkhumant, (adi.) mający oczy, widzący, jasno widzący.

Cakkhuvi a, [cakkhu+vi a] (n.) świadomość

wzrokowa.

Cakkhuvi anteva, = cakkhuvi a eva.

Cajati, (skr. tyaj) porzucić, poniechać.

Ca

la, (skr. ca la) (m.) czandala.

Nazwą ,,czandala" określano róne grupy ludzi znajdujących

się całkowicie poza obrębem aryjskiego porządku społecznego,

czyli tzw. ,,niedotykalnych". Czandalom nie wolno było

mieszkać w miastach ani wsiach aryjskich; przebywali w

osobnych dzielnicach poza obrębem osiedli. Głównym ich

obowiązkiem było wynoszenie i palenie zwłok; pełnili take

funkcję katów przy egzekucjach skazańców. Kontakt z nimi

czynił nieczystym i degradował przedstawiciela wyszych klas

do poziomu czandali.

Catu, (skr. catur) (num. card.) cztery.

Catuttha, (num. ord. < catu) czwarty.

u catuttha , (adv.) po raz czwarty.

Catutthajjhna, [catuttha+jhna] (n.) czwarty stopień

skupienia medytacyjnego.

Cattro, nom. & acc. m. < catu.

Canda, (skr. candra) (m.) księyc.

Candana, (skr. candana) (m. & n.) 1. drzewo sandałowe; 2.

wonny proszek z drzewa sandałowego.

- 94 -

Capala, (skr. capala) (adi.) chwiejny, niestały, lekkomyślny.

Capalat, (f.) lekkomyślność.

Cara, (m.) poruszanie się, chodzenie. carati.

Carati, (skr. car) 1. poruszać się, kroczyć, iść, wędrować; 2.

wieść ycie, yć.

Caramna, ppr. < carati.

Carita, (pp. < creti) I. (adi.) postępujący, charakteryzujący się.

-- II. (n.) postępowanie, sposób ycia, ywot.

Cariya, (n.) = cariy.

Cariy, (skr. cary) (f.) zachowanie się, sposób ycia. carati.

Cala, (adi.) 1. ruszający się; 2. niestały, zmienny. calati.

Calati, (skr. cal) ruszać się.

Calita, (pp. < calati) chwiejny.

Cavati, (skr. cyu) odpadać, staczać się moralnie, spadać w

sansarze z jednego stanu egzystencji w niszy.

Cga, (skr. tyga) (m.) 1. opuszczenie, zaniechanie, wyrzeczenie;

2. hojność, szczodrość. cajati.

Cya , = ca aya .

u yo cya ... yo cya , tym jednym jest... tym drugim jest.

Cra, (skr. cra) (m.) postępowanie. carati.

Cri, aor. 1. sing. < carati.

Crika, (f,) wędrówka. carati.

- 95 -

u crika

carati, wędruje.

u crika

pakkamati, wyrusza w drogę.

Crin, (adi.) (­°) postępujący, yjący. carati.

Criha , = cri aha .

Creti, (caus. < carati) 1. powodować postępowanie, poruszyć; 2.

karmić.

Cleti, (caus. < calati) potrząsnąć.

Cikicchati, (skr. cikitsati, desid. < cit) 1. rozmyślać; 2.

zamierzać; 3. leczyć, kurować.

Cikkhati, (skr. cak ) pa isacikkhati.

Ci

a, (pp. < carati) robiony, praktykowany.

Citta, (skr. citta) (n.) umysł, serce.

Ogólne określenie wszelkich operacji umysłowych, postawy

umysłu. Citta ma podstawowe znaczenie w nauce Buddy. Albo

prowadzi do uwikłania w sansarze (sa sra) albo prowadzi do

osiągnięcia nirwany (nibbna).

u citta

khipati, miesza umysł, wywołuje obłęd.

Cittappakopana, [citta+pakopana] (adi.) wywołujący

wzburzenie umysłu.

Cittasa khra, [citta+sa khra] (m.) 1. aktywność umysłowa,

proces mentalny; 2. formacja karmiczna wywołana myślą.

Cinti, (skr. ci) zbierać.

Cintita, pp. < cinteti.

Cinteti, (skr. cint) pomyśleć o czymś (cum acc.).

- 96 -

Cira, (skr. cira) (adi.) długo trwający.

u cira , (acc.) (adv.) długo.

u cirena, (instr.) (adv.) po długim czasie.

u nacirasseva, [= na cirassa (gen.) eva] w niedługim czasie,

wkrótce.

Cvara, (n.) (= uttarsa ga) wierzchnia szata mnicha.

antaravsaka & sa gh i.

Cvaravattha, [cvara+vattha] (n.) materiał na szatę mnicha.

Cuddasa, (num. card.) czternaście.

Ce, (skr. ced) (encl.) (­°) jeeli, jeeliby, gdyby. sace.

u pi ce, choćby nawet.

Cetan, (f.) wola, intencja (zarówno myślenie jak i chcenie --

cetas w działaniu).

Cetankya, [cetan+kya] (m.) grupa wolicjonalna.

Cetas, (skr. cetas) (n.) umysł, rozum, serce.

Cetasika, (adi.) związany z umysłem, duchowy. -- opp. kyika.

Cetiya, (skr. caitya) (n.) czajtia, pomnik, grobowiec, świątynia.

thpa.

Święte miejsce, najczęściej gaj na skraju miasta, nawet

pojedyńcze drzewo, czy kopiec; siedziba duchów ziemnych i

geniuszów.

Ceto , w złoeniach < cetas.

Cetovimutti, [ceto+vimutti] (f.) wyzwolenie umysłu serca.

pavimutti.

- 97 -

Cora, (skr. cora) (m.) złodziej, rabuś. coreti.

Coreti, (skr. cur) kraść.

Ch

Cha, (num. card.) sześć.

Cha

eti, (skr. chardayati, caus. < ch d) 1. wypluć,

zwymiotować; 2. odrzucić.

Chaddis, [cha+dis] sześć stron świata (puratthim dis,

dakkhi dis, pacchim dis, uttar dis, he him dis,

uparim dis).

Chanda, (skr. chanda) (m.) wola, yczenie, chęć.

u chanda

karoti, yczy sobie, odczuwa chęć (cum loc.).

u chanda

janeti, wzbudza w sobie wolę (cum dat.).

Channa, (pp. < chdeti) pokryty.

Chayim, = cha im.

Chayime, = cha ime.

Chavi, (skr. chavi) (f.) skóra.

Chaviva

a, [chavi+va a] (m.) kolor skóry, cera.

Chta, (skr. psta) (adi.) głodny.

Chtajjhatta, [chta+aj hatta] (adi.) głodny.

Chdeti, (skr. chdayati, caus. < chad) pokrywać, zakrywać.

Chy, (skr. chy) (f.) cień.

- 98 -

Chidda, (skr. chidra) (n.) wycięcie, dziura. chindati.

Chiddacchy, [chidda+chy] cień z dziurami (np. drzewa

przez które prześwituje słońce).

Chindati, (skr. chid) 1. ciąć, uciąć; 2. przerwać, zerwać; 3.

zniweczyć, zgładzić.

Chetv, (& chetvna) abs. < chindati.

u sabbasa yojana

chetv, przeciąwszy wszelkie więzy

(ze światem).

Chedana, (n.) cięcie, odcięcie, dzielenie, usunięcie. chindati.

J

Ja, (adi.) (­°) rodzący się, narodzony, powstający, powstały z

czegoś. janati.

Jagat, (skr. jagat) (n.) świat.

Jagati, w złoeniach < jagat.

Jagatippadesa, [jagati+padesa] (m.) miejsce na świecie.

Jagat, (tylko w złoeniach: jagati ) (f.) świat.

Jacc, = jtiy, instr., abl., dat. & loc. < jti.

Ja, opt. < jnti.

Ja , (skr. ja ) (f,) warkocz noszony w ałobie i przez pewien

rodzaj ascetów.

Ja ila, (m.) asceta noszący warkocz ja .

- 99 -

Jana, (skr. jana) (m.) człowiek, ludzie (coll.).

Janana, (adi.) wytwarzający, powodujący. janeti.

Janapada, [jana+pada] (m.) kraj, prowincja, okolica, lud.

Jandhipa, [jana+adhipa] (m.) ksiąę, król, władca.

Janeti, (skr. janayati, caus. < jan) wzbudzać, wywoływać,

wytwarzać.

Jambu, (skr. jambu & jamb) (f.) jabłoń róana (eugenia

jambolana).

Jambudpa, [jambu+dpa] (skr. Jambdvpa) (m. & n.)

kontynent drzewa dambu (czyli Indie).

Jamma, (skr. jlma) (adi.) (f. ) 1. nędzny, podły, niegodziwy; 2.

okrutny.

Jayati, (skr. ji) zwycięać.

Jara, (adi.) stary.

Jar, (skr. jar) (f.) starość. jrati.

Jardhamma, [jar+dhamma] podległy starości.

Jarmara a, [jar+mara a] (n.) starość i śmierć.

Jalati, (skr. jval) płonąć.

Ja a, (skr. ja a) (adi.) tępy, głupi.

Jahati, (skr. h) pozbawić, porzucić.

Jahti, = jahati.

Jgarati, (skr. jgarti, intens. < g ) czuwać.

- 100 -

Jgarita, pp. < jgarati.

u jgarite, (loc.) czuwając.

Jta, (pp. < janati) I. (adi.) 1. urodzony, powstały; 2. pierwotny,

autentyczny, szczery, czysty; 3. (­°) charakteryzujący się czymś.

-- II. (n.) 1. to co powstało; 2. charakter, rodzaj.

Jtanagara, [jta+nagara] (n.) miasto urodzenia.

Jtarpa, [jta+rpa] (n.) złoto.

Jti, (skr. jti) (f.) 1. narodziny; 2. pochodzenie, gatunek.

Jtika, (adi.) (­°) naleący do jakiejś rodziny {gatunku}; mający

jakąś naturę {cechę}. jti.

Jtinirodha, [jti+nirodha] (m.) ustanie narodzin.

Jtiya, = jtika.

Jtiy, (abl. < jti) od narodzin.

Jnant, ppr. < jnti.

Jnti, (skr. j) poznać, zrozumieć, znać, wiedzieć.

Jnpeti, (caus. < jnti) dać znać, informować.

Jni, (skr. hni) (f.) utrata. jahati.

Jyati, (skr. jan) rodzić się, stawać się, powstawać.

Jla, (skr. jla) (n.) sieć.

Jlamutta, [jla+mutta] uwolniony z sieci.

Jl, (skr. jvl) (f.) płomień. jalati.

Jleti, (caus. < jalati) rozpalać.

- 101 -

Jigi sati, (des. < jayati) chcieć zdobyć {zyskać}.

Ji

a, (pp. < jrati) (skr. jr a) stary, strawiony, znoszony, zuyty.

Ji

aka, = ji a.

Jita, (pp. < jayati) pokonany, zwycięony, opanowany.

Jina, (pp. med. < jayati) zwycięający, zwycięzca.

Jivhaca, = jivha ca.

Jivh, (skr. jivh) (f.) język.

Jivhvi a, [jivh+vi a] (n.) świadomość smakowa.

Jivhvi anteva, = jivhvi a eva.

Jrati, (skr. j ) 1. starzeć się; 2. znosić się (o ubraniu).

Jva, (skr. jva) I. (adi.) ywy. -- II. (n.) 1. ycie; 2. pierwiastek

ycia; 3. dusza jednostkowa.

Jvaka, (adi.) ywy.

Jvati, (skr. jv) 1. yć; 2. yć z czegoś, utrzymywać się z czegoś

(cum instr.).

Jvik, (f.) ywot, utrzymanie, środki do ycia.

u jvika

kappeti, stara się o utrzymanie, zdobywa środki

do ycia, wiedzie ywot.

Jvita, (skr. jvita) (n.) ycie, ywot.

Jvitakkhaya, [jvita+khaya] (m.) utrata ycia.

Jvitamada, [jvita+mada] (m.) odurzenie yciem.

Jvin, (adi.) yjący, prowadzący ycie.

- 102 -

u katha

jvin, jak yjący?

u pajvin, yjący w mądrości.

Jetavana, [Jeta+vana] (n.)

Jotati, (skr. dyut) świecić.

Jh

Jhna, (skr. dhyna) (n.) kontemplacja, medytacyjne zagłębienie

się, stan transowy (zgłębianie własnej zawartości przez umysł

poprzez skupienie).

Jhpeti, (caus. < jhyati˛) spalić, skremować.

Jhma, (pp. < jhyati˛) (skr. k ma) przypieczony, płonący, w

płomieniach.

Jhyati,š (skr. dhyai) rozmyślać, kontemplować, medytować.

Jhyati,˛ (skr. k ) płonąć, być w ogniu.

Ń

Ńatv, abs. < jnti.

Ń a, (skr. jna) (n.) poznanie, wiedza. jnti.

u dukkhe a, wiedza o cierpieniu.

Ń akara a, [ a+kara a] (adi.) wywołujący poznanie,

dający wiedzę.

Ń adassana, [ a+dassana] (n.) wgląd poznawczy.

- 103 -

Ń amattya, [ a+mattya, dat. < matt]

u yvadeva amattya, na tyle, na ile słuy to poznaniu;

przynajmniej w mierze potrzebnej do poznania.

Ń loka, [ a+loka] (m.) wgląd poznawczy, światło

poznania.

Ńta, pp. < jnti.

Ńtaka, = ti.

Ńtabba, grd. < jnti.

Ńti, (skr. jti) (m.) krewny.

Ńtipariva a, [ti+pariva a] (m.) krąg krewnych.

Ń, (skr. ja) (adi.) (­°) znający coś. jnti.

h

hatv, abs. < ti hati.

hapeti, (caus. < ti hati) stawiać, umieszczać, połoyć,

przygotować.

hna, (skr. sthna) (n.) 1. miejsce; 2. kondycja, stan, właściwość;

3. sytuacja; 4. sposobność, środek do czegoś; 5. rzecz, przedmiot.

ti hati.

u hna , (acc.) (adv.) moliwe. -- opp. a hna .

u hna

vijjati, jest taka moliwość.

hita, (pp. < ti hati) 1. stojący, znajdujący się; 2. trwający (o

czasie); 3. pozostający, stały, trwały.

- 104 -

u hite, (loc.) stojąc.

hitamajjhantike, [ hita+maj hantike, loc.] w czasie pory

południowej.

hiti, (skr. sthiti) (f.) trwałość, stałość. ti hati.

hitomhti, = hito amhi iti.

a sati, = asati.

ayhati, (pass. < ahati) spalić się, poparzyć się.

asati, (& da sati) (skr. da ś) chwycić zębami, gryźć, kąsać.

aspeti, (caus. < asati) spowodować ukąszenie.

ahati, (= dahati˛) 1.palić, piec; 2. płonąć; 3. dręczyć.

ahanta , = aha ta .

T

Ta, (so & sa, m., ta & tad, n., s, f.) (temat: tam & tad ) (pron.)

on, ono, ona; ten, to, ta.

Ta ,š (acc. < ta) (adv.) 1. dlatego, przeto, więc, zatem; 2. teraz.

Ta ,˛ acc. < tva .

Takka, (skr. tarka) (m.) rozumowanie, myślenie dyskursywne.

Takkara, [tad+kara] (adi.) tak czyniący.

- 105 -

Takkahetu, [takka+hetu] według racji rozumowania.

Tagara, (skr. tagara) (n.) 1. krzew tagara (tabernaemontana

coronaria); 2. wonny proszek z krzewu tagara.

Taca, (skr. tvaca) (m.) skóra, kora.

Tacas, (n.) = taca.

Taccha, (skr. tak a) (m.) cieśla.

Tacchaka, = taccha.

Tace, = ta ce.

Ta hakkhaya, [ta h+khaya] (m.) zanik pragnienia.

Ta h, (skr. t ) (f.) pragnienie, ądza.

u ta ha

karoti, pragnie (cum loc.).

u ta ha

mkasi, nie pragnij!

Ta hsa yojana, [ta h+sa yojana] (adi.) skrępowany

pragnieniem, w okowach pragnień.

Tatiya, (num. ord. < ti) trzeci.

u tatiya , (adv.) po raz trzeci.

Tatiyajjhna, [tatiya+jhna] (n.) trzeci stopień skupienia

medytacyjnego.

Tato, (abl. < ta) (adv.) 1. stąd, potem; 2. wtedy, to; 3. dlatego.

Tatta, (pp. < tapati) nagrzany, rozarzony.

Tattabhva, [tatta+bhva] (m.) stan nagrzania.

Tattha, = tatra.

- 106 -

Tatra, (skr. tatra) (adv.) 1. tam; 2. wtedy.

u tatra tatra, to tu, to tam.

Tatratatrbhinandin, = tatra tatra abhinandin.

Tatreva, = tatra eva.

Tatha, I. (adi.) prawdziwy, rzeczywisty. -- II. (n.) prawda.

tath.

Tathatta, (n.) stan bycia takim, ten stan rzeczy.

Tath, (skr. tath) (adv.) tak, w ten sposób; jakote.

u tath ... yath, tak ... e, tak ... jak.

Tathgata, przydomek Buddy, który jest rónie

interpretowany, m. in. 1. [tath+gata] ten, który tak przyszedł;

2. [tath+gata] ten, który tak przeszedł; 3. [tath(a )+gata] ten,

który dotarł do prawdy.

Tathgatappavedita, [Tathgata+pavedita] ogłoszony przez

Tathagatę.

Tathgatasvaka, [Tathgata+svaka] (m.) uczeń Tathagaty.

Tathbhta, [tath+bhta] (adi.) taki, tego rodzaju.

u tathbhto kho aya

kyo yathbhtasmi kye

p isamphass kamanti, takie zaiste jest to ciało, e

oddziałują na nie uderzenia rąk.

Tathrpa, [tath+rpa] (adi.) taki, tak uformowany, tak

wyglądający.

Tathrpin, = tathrpa.

Tadanuttara , = tad anuttara .

- 107 -

Tad, (skr. tad) (adv.) wtedy.

Tadbhaya , = tad ubhaya .

Tadeva, = tad eva.

Tanuka, (skr. tanuka) (adi.) mały, nieliczny.

Tanti, (skr. tantr) (f.) struna.

Tantissara, [tanti+sara] (m.) muzyka instrumentu strunowego,

dźwięk lutni.

Tapa, (m.) = tapas.

Tapati, (skr. tap) płonąć, arzyć się, świecić.

Tapas, (n.) asceza. tapati.

Tappati, (pass. < tapati) 1. być palonym; 2. płonąć, być

męczonym, cierpieć.

Tama, (skr. tamas) (n.) ciemność.

Tampi, = ta pi.

Tayida , [ta +ida ]

Tayo, m. < ti˛.

Tayome, = tayo ime.

Tarati, (skr. t ) przejść, przeprawić się, ujść, przezwycięyć.

Tasati,š (skr. t ) pragnąć.

Tasati,˛ (skr. tras) dreć przed czymś, bać się czegoś (cum

gen.).

- 108 -

Tasm, (skr. tasmt) (adv.) to, dlatego, z tego powodu.

u yasm ... tasm, poniewa ... to.

Tasmtiha, [= tasm iha] dlatego tu, dlatego teraz, dlatego

więc.

Tasmhamupaka, = tasm aha Upaka.

Tassyeva, = tass eva.

Tta, (skr. tta) (m.) 1.tata, ojciec; 2. (voc. sing. & pl.) mój

kochany! moje dziecko! moi kochani! (termin pieszczotliwy

wobec innych, zarówno młodszych jak i starszych, niszych czy

wyszych rangą).

Tdisa, [ta +disa] (skr. td śa) (adi.) taki, o takim charakterze.

kdisa.

Tdisaka, = tdisa.

Tpeti, (caus. < tapati) palić, dręczyć.

u attna

tpeti, dręczy się, ałuje.

Tr, (skr. tr) (f.) gwiazda, planeta.

Trga a, [tr+ga a] (m.) gromada gwiazd.

Tla, (skr. tla) (m.) palmira (borassus flabelliformis).

Tlapakka, [tla+pakka] (n.) owoc orzech palmiry.

Tva, (skr. tvat) (adv.) tak wiele, tak dalece, tak długo, póty, w

tym czasie, tymczasem, podczas, owszem.

Tvati sabhavana, [tvati sa+bhavana] (n.) królestwo

trzydziestu trzech bogów.

- 109 -

Tvadeva, [tva+eva] natychmiast, zaraz, właśnie teraz,

właśnie w tym czasie.

Tha , = ta aha .

Ti,š forma enklityczna < iti.

Ti,˛ (skr. tri) (num. card.) (tayo, m., t i, n., tisso, f.) trzy.

Tikicchati, (= cikicchati) 1. rozmyślać; 2. zamierzać; 3. leczyć,

kurować.

Tikicchpeti, caus. < tikicchati.

Tikkhattu , [ti˛+khattu ] trzy razy.

Ti hati, (skr. sth) 1. stać, pozostawać; 2. być w pewnym

stanie; 3. yć, być, istnieć.

u ti hatu, (imper.) zostawmy to, nie wnikajmy w to itp.

Ti a, (skr. t a) (n.) trawa.

Ti asanthraka, [ti a+santhraka] (m.) słomiana mata.

Ti

a , dat., gen. m. n. < ti˛.

Tiracchna, (skr. tiraścna) (n.) zwierzę (bo chodzi poziomo).

tiriya .

Tiriya , (skr. tiryak) (adv.) 1. horyzontalnie, poziomo; 2. w

poprzek, bokiem.

Tila, (skr. tila) (m.) sezam, ziarno sezamu.

Tilaka, (skr. tilaka) (m.) plama, znamię.

Tilakhatagatta, [tilaka+hata+gatta] mający ciało pokryte

plamami (o starym człowieku).

- 110 -

Tilakkha a, [ti˛+lakkha a] (n.)

u tilakkh i, (nom. pl.) Trzy Znamiona Egzystencji.

Trzy Znamiona Egzystencji, to cierpienie (dukkha), nietrwałość

(anicca) i bezjaźniowość (anattan).

Tisso, f. < ti˛.

T i, n. < ti˛.

T imni, = t i imni.

Tha, [ti˛+aha] (n.) trzy dni.

Thamata, [tha+mata˛] trzy dni po śmierci.

Tu ha, (pp. < tussati) (skr. tu a) zadowolony, ukontentowany.

Tu hamnasa, [tu ha+mnasa] (adi.) mając umysł

wypełniony zadowoleniem.

Tu hi, (skr. tu i) (f.) zadowolenie, ukontentowanie. tussati.

Tu h, (skr. t m) (adv.) cicho, milcząc.

Tu hbhva, [tu h+bhva] (m.) milczenie.

u tu hbhva

pajjati, milknie.

u tu hbhve, (loc.) milcząc, w milczeniu.

Tu hbhta, [tu h+bhta] będąc cicho, w milczeniu.

Tumhe, (pron.) wy.

Tussati, (skr. tu ) cieszyć się, być zadowolonym.

Tejate, (skr. tij) 1. być ostrym; 2. ostrzyć.

Tejana, (n.) grot, strzała. tejate.

- 111 -

Tena, (instr. < ta ) (adv.) 1. tam, tędy; 2. dlatego, więc, zatem.

u yena ... tena ..., tam, gdzie...

u yena Bhagav tenupasa kami, przybył tam, gdzie

(przebywał) Czcigodny.

Tenupasa kami, = tena upasa kami.

Tela, (skr. taila) (n.) olej (sezamowy). tila.

Telapajjota, [tela+paj ota] (m.) lampa oliwna.

Tyatthu, = te atthu, imper. < atthi.

Tva , (pron.) ty.

Th

Thanayati, = thaneti.

Thaneti, (skr. stan) grzmieć.

Thala, (skr. sthala) (n.) 1. miejsce; 2. wyniosłość; 3. ląd stały.

Th a, (skr. sth ) (m.) pal, słup (ofiarny). ti hati.

Th panta, [th a+upanta] przyprowadzony do słupa

ofiarnego.

Thpa, (skr. stpa) (m.) stupa (często zwana cetiya).

Thpraha, [thpa+araha] godny stupy.

Theta, (skr. stht ) (adi.) stały, pewny, na którym mona

polegać. ti hati.

Thera, (skr. sthavira) (adi.) stary, czcigodny.

- 112 -

Tytuł thera jest uywany wobec mnichów, którzy mają za sobą

dziesięć lat od ordynacji (upasampad). Po dwudziestu latach

noszą tytuł mahthera.

Thoka, (skr. stoka) (adi.) mały, krótki, nieznaczny.

u thoka , (adv.) trochę.

D

Dakkha, (skr. dak a) (adi.) zręczny, tęgi, pracowity.

Dakkhati, praes. & fut. < dassatiš.

Dakkhi a, (skr. dak i a) (adi.) 1. prawy; 2. południowy.

Dakkhi , (skr. dak i ) (f.) dar.

Dakkhi eyya, (skr. dak i ya) (adi.) godny darów.

dakkhi .

Dakkhiti, = dakkhati.

Dajj, (opt. < dadti) niech da, niech ofiaruje.

u dajjppasmimpi, [daj +appasmi +pi] niech da równie z

małego {choć sam mało posiada}.

Da

a, (skr. da a) (m.) 1. kij, pałka; 2. bicie; 3. gwałt, przemoc;

4. zastraszenie; 5. kara.

Da

aka, (m.) 1. kijek; 2. gałąź; 3. uchwyt. da a.

Da

akamadhu, [da aka+madhu] (n.) ul na drzewie (dosł.

miód wśród gałęzi).

Da

ako i, [da a+ko i] (f.) koniec kija.

- 113 -

Da

aparyana, [da a+paryana] oparty na lasce.

Da

asamphassa, [da a+samphassa] (m.) uderzenie kijem.

Da

eti, (skr. da ayati) karać. da a.

Datv, abs. < dadti.

Dadti, (skr. d) 1. dawać, darować; 2. przedkładać, składać.

Daditv, abs. < dadti.

Danta,š (pp. < dameti) oswojony, okiełzany.

Danta,˛ (skr. danta) (m.) ząb.

Dantavida saka, [danta˛+vida saka] pokazujący zęby (w

śmiechu).

Dantavida sakahasita, [dantavida saka +hasita] (n.)

śmiech z otwartymi ustami.

Dabb, (skr. darb) (f.) łyka.

Damatha, (m.) oswojenie, udomowienie, okiełzanie. dameti.

Damayati, = dameti.

Dameti, (skr. dam) oswoić, udomowić, poskromić, okiełzać,

opanować.

Dayati, (skr. day) współczuć.

Day, (skr. day) (f.) litość, współczucie (cum loc. & gen.).

dayati.

Da ha, (skr. d ha) (adi.) mocny, trwały.

u da ha , (adv.) mocno.

- 114 -

Da hapsa, [da ha+psa] (m.) mocna pętla.

Dasa,š (skr. daśa) (num. card.) dziesięć.

Dasa,˛ (adi.) (­°) do zobaczenia, do rozpoznania. dassatiš.

Dassati,š (skr. d ś) widzieć (praes. & fut. nie występuje;

zastępuje je dakkhati).

Dassati,˛ fut. < dadti.

Dassana, (skr. darśana) (n.) 1. widok, widzenie; 2. ogląd, wgląd,

zrozumienie; 3. sposób widzenia {ustosunkowania się do świata};

4. odwiedziny, odwiedzanie.

Dassanatthya, [dassana+atthya] w celu zobaczenia, aby

odwiedzić.

Dassanamagga, [dassana+magga] (m.) ścieka wglądu

{zrozumienia}.

Dassanasampanna, [dassana+sampanna] przepełniony

wglądem, rozumny.

Dassiyati, (pass. < dassatiš) być widzianym.

Dasseti, (caus. < dassatiš) pokazywać.

Dahati,š (skr. dh) 1. kłaść, stawiać; 2. kierować.

u citta

dahati, kieruje umysł.

Dahati,˛ (skr. dah) palić, piec.

Dahara, (skr. dahara) (adi.) mały, delikatny, młody.

Dtu , inf. < dadti.

Dtukma, [dtu( )+kma] mający zamiar dać.

- 115 -

Dtta, (skr. dtra) (n.) sierp.

Dna, (skr. dna) (n.) 1. dar; 2. dawanie, hojność.

Dnapati, [dna+pati] (m.) ofiarodawca.

Dnaphala, [dna+phala] (n.) owoc hojności, owoc jałmuny.

Dni, = idni.

Dpeti, caus. < dadti.

Dya, (skr. dva) (m.) las, park.

Dyaka, (skr. dyaka) (adi.) dający, ofiarowujący.

Dra, (skr. dra) (m.) ona, kobieta.

Draka, (skr. draka) (m.) chłopiec, dziecko.

Drika, (skr. drik) (f.) dziewczynka.

Dru, (skr. dru) (n.) drzewo, drewno.

Drukha

aka, [dru+kha aka] (n.) kawałek drewna, kij.

Ds, (skr. ds) (f.) niewolnica, słuąca.

Di, forma ściągnięta < dvi.

Digu a, [di+gu a] (adi.) podwójny.

Dija, = dvija.

Di ha, (pp. < dissati) widziany.

u di he dhamme, (loc.) w tym yciu, jeszcze za tego ycia.

- 116 -

Di hadhamma, [di ha+dhamma] (m.) widzialny stan

rzeczy, świat zjawiskowy, ten świat, ten stan egzystencji, obecne

ycie. -- opp. samparyika dhamma.

Di hapubba, [di ha+pubba] (adi.) widziany przedtem.

Di hi, (skr. d i) (f.) pogląd (zwłaszcza błędny), teoria.

dassana.

Di hika, (adi) (­°) widzący, mający pogląd.

Di higata, [di hi+gata] (adi.) mający fałszywy pogląd.

u di higata

nu te, masz fałszywy pogląd, jesteś pod

wpływem błędnej teorii.

Di hin, I. (adi.) mający pogląd. -- II. (m.) wyznawca jakiejś

doktryny.

Di hinijjhnakkhanti, [di hi+nij hna +khanti] (f.)

faworyzowanie poglądów, nad którymi się rozmyśla; ulubione

teorie (wymyślone przez innych).

Dinna, (pp. < dadti) dany, ofiarowany.

Dinnapubba, [dinna+pubba] dany uprzednio.

u tena kassaci kici na dinnapubba , nikomu dotychczas

nic nie dał.

Dippati, (skr. dp) świecić, błyszczeć, wyróniać się.

Dibba, (skr. divya) (adi.) boski, niebiański. diva & deva.

Diyati, pass. < dadti.

Diva, (skr. diva) (n.) 1. niebo; 2. dzień.

Divasa, (skr. divasa) (m.) dzień.

- 117 -

u divase divase, dzień w dzień, codziennie.

Div, (adv.) dniem. -- opp. ratti .

Disa, (skr. d śa) (adi.) (­°) o wyglądzie. dassatiš.

Disati, (skr. diś) pokazywać.

Disampati, [dis+pati] (m.) władca świata.

Dis, (skr. diś) (f.) kierunek, strona świata.

Disv, (& disvna) (abs. < dissati) widząc, ujrzawszy.

Dissati, (pass. < dassatiš) być widzianym, ukazywać się.

Dgha, (skr. drgha) (adi.) długi.

Dghyuka, [dgha+yu+ka] (adi.) długo yjący. -- opp.

appyuka.

Dgharatta , [dgha+ratta˛] (adv.) przez długi czas, długo.

Dna, (skr. dna) (adi.) biedny, nędzny, ałosny, nieszczęsny.

Dpa, [di+pa] (skr. dvpa) (n.) 1. wyspa, kontynent, ląd stały

(dosł. pomiędzy dwiema wodami); 2. mocny grunt, oparcie.

Du ,š (skr. dus) (peiorativum) zły. -- opp. su.

Du ,˛ (= dvi) dwa.

Dukkara, [duš+kara] (adi.) trudny do wykonania. -- opp.

sukara.

Dukkarakrik, [dukkara+krik] (f.) asceza, umartwienia

(dosł. trudne przedsięwzięcie).

- 118 -

Dukkha, (skr. du kha) I. (adi.) niemiły, bolesny, uciąliwy,

trudny, znojny. -- II. (n.) ból, bolesność, cierpienie, nieszczęście,

niewygoda, przykrość. -- opp. sukha.

u dukkha

ariyasacca , szlachetna prawda o cierpieniu.

u dukkhato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jako

bolesne.

Dukkha jest jednym z trzech znamion egzystencji (tilakkha a)

obok nietrwałości (anicca) i bezjaźniowości (anattan).

Dukkha , (acc. < dukkha) (adv.) cięko, z trudem, boleśnie.

Dukkhakkhandha, [dukkha+khandha] (m.) zespół

bolesności.

Dukkhanirodha, [dukkha+nirodha] (m.) ustanie {zniesienie}

cierpienia.

u dukkhanirodha

ariyasacca , szlachetna prawda o

zniesieniu cierpienia.

Dukkhanirodhagmin, [dukkhanirodha+gmin]

prowadzący do zniesienia cierpienia.

u dukkhanirodhagmin pa ipad, droga prowadząca do

zniesienia cierpienia, postępowanie prowadzące do ustania

nieszczęścia.

u dukkhanirodhagminpa ipad ariyasacca ,

szlachetna prawda o drodze prowadzącej do zniesienia

cierpienia

Dukkhavipka, [dukkha+vipka] owocujący cierpieniem.

Dukkhasamudaya, [dukkha+samudaya] (m.) powstanie

cierpienia.

- 119 -

u dukkhasamudaya

ariyasacca , szlachetna prawda o

powstaniu cierpienia.

Dukkhassantakara, [dukkhassa+antakara] kładący kres

cierpieniu.

Dukkhdhivha, [dukkha+adhivha] przynoszący

cierpienie.

Dukkhita, (adi.) cierpiący, strapiony, nieszczęśliwy.

Dugga, [duš+ga] (skr. durga) (n.) 1. miejsce trudno dostępne; 2.

trudność; 3. niebezpieczeństwo.

Duggati, [duš+gati] (skr. durgati) (f.) droga cierpienia, sfera

cierpienia (= Yamaloka, apya).

Duggandha, [duš+gandha] I. (adi.) śmierdzący. -- II. (m.)

smród.

Duccarita, [duš+carita] (n.) złe prowadzenie się.

u duccarita

carati, źle się prowadzi.

Ducchanna, [duš+channa] źle pokryty.

Du ha, (pp. < dussati) (skr. du a) zepsuty, zły.

Dutiya, (num. ord. < dvi) drugi.

u dutiya , (adv.) po raz drugi.

Dutiyajjhna, [dutiya+jhna] (n.) drugi stopień skupienia

medytacyjnego.

Duddasa, [duš+dasa] (adi.) trudny do zobaczenia

{rozpoznania}.

Dundubhi, (skr. dundubhi) (m. & f.) bęben.

- 120 -

Dunniggaha, [duš+niggaha] (adi.) trudny do schwytania

{okiełzania}.

Duppaa, [duš+paa] (adi.) nierozumny.

Dubba

a, [duš+va a] (adi.) mający złą barwę, brzydki.

Dubbala, [duš+bala] (skr. durbala) (adi.) bezsilny, słaby.

Dubbalabhva, [dubbala+bhva] stan słabości, osłabienie.

Dummana, [duš+mana] (adi.) smętny, w złym nastroju. -- opp.

sumana.

Duraccaya, [duš+accaya] (adi.) który trudny mija {przechodzi}.

Duranubodha, [duš+anubodha] (adi.) trudny do pojęcia

{zrozumienia}.

Dullabha, [duš+labha] (adi.) trudny do uzyskania, trudno

osiągalny. -- opp. sulabha.

Dussati, (skr. du ) zepsuć się, być złym.

Dra, (skr. dra) (adi.) daleki, odległy.

Drato, (abl. < dra) (adv.) z daleka.

Dratova, = drato eva.

Deti, = dadti.

Deva, (skr. deva, div, divyati) I. (m.) 1. bóg; 2. król, władca.

-- II. (adi.) (­°) traktujący kogoś jak boga, ubóstwiający, czczący

w najwyszym stopniu.

Devat, (skr. devat) (f.) boskość, bóstwo.

- 121 -

Devatpissa, = devat api tassa.

Devatbhva, [devat+bhva] (m.) natura boska.

Devati, (skr. div, devati) lamentować.

Devasika, (adi.) codzienny. divasa.

u devasika , (adv.) codziennie.

Dev, (skr. dev) (f.) 1. bogini; 2. królowa. deva.

Desa, (skr. deśa) (m.) miejsce, okolica.

Desita, pp. < deseti.

Deseti, (caus. < disati) wskazać, nauczać, wyłoyć, głosić.

u dhamma

deseti, udziela pouczenia moralnego, naucza

Dhammy.

Deha, (skr. deha) (m.) ciało.

Domanassa, ( duš & manas) (skr. daurmanasya) (n.)

cierpienie psychiczne, depresja, melanholia, zgryzota. -- opp.

somanassa.

Dosa,š (skr. do a) (m.) błąd, wina, grzech, zepsucie.

Dosa,˛ (skr. dve a) (m.) nienawiść, złość.

Dosa , (acc. < dos) (adv.) wieczorem, nocą.

Dosaggi, [dosa˛+aggi] (m.) ogień nienawiści.

Dosacarita, [dosa˛+carita] mający nienawistny charakter.

Dosaja, [dosa˛+ja] narodzony z nienawiści.

- 122 -

Dosadhamma, [dosa˛+dhamma] (m.) wyobraenie

{przedstawienie w umyśle} wywołujące nienawiść.

Dosanidna, [dosa˛+nidna] mający źródło w nienawiści.

Dosapakata, [dosa˛+pakata] popełniony z nienawiści.

Dosavasena, [dosa˛+vasena] pod wpływem nienawiści.

Dosasamudaya, [dosa˛+samudaya] powstały z nienawiści.

Dos, (skr. do ) (f.) wieczór, noc.

Dvdasa, dwanaście.

Dvra, (skr. dvra) (n.) brama, drzwi.

Dvi, (skr. dvi) (num. card.) dwa.

Dvikkhattu , [dvi+khattu ] dwa razy.

Dvija, [dvi+ja] 1. podwójnie urodzony; 2. bramin.

Podwójnie urodzone są wszystkie zwierzęta powstające z jaja.

Wszystkie inne zwierzęta są raz urodzone (ekaja).

Dvha, [dvi+aha] (n.) dwa dni.

Dvhamata, [dvha+mata] dwa dni po śmierci.

Dvem, = dve im.

Dvemni, = dve imni.

Dveme, = dve ime.

Dh

- 123 -

Dhana, (skr. dhana) (n.) majątek, bogactwo.

Dhanajni, [dhana+jni] (f.) utrata majątku.

Dhamati, (skr. dham) dąć, dmuchać.

Dhamma, (skr. dharma) I. (m., rzadko n.) 1. rzecz, przedmiot,

zjawisko; 2. idea, obraz w umyśle, proces w świadomości; 3.

przymiot, cecha; 4. prawo; 5. Dhamma (doktryna, nauka Buddy).

-- II. (adi.) ( °) podległy czemuś, związany z czymś,

charakteryzujący się czymś.

Dhamma, jako rozpoznane i ogłoszone przez Buddę prawo, jest

ujęta w tzw. 4 Szlachetnych Prawdach ( Ariyasacca).

Dhammakamma, [dhamma+kamma] (n.) czyn {działanie}

zgodny z Dhammą {Nauką, Prawem}.

Dhammacakka, [dhamma+cakka] (n.) Koło Prawa.

Dhammacakkappavattanasutta, [dhamma+cakka

+pavattana+sutta] (n.) Sutta o wprawieniu w ruch Koła Prawa.

Pierwsze kazanie Buddy wygłoszone w Parku Gazeli

(Migadya), który znajdował się w miejscu zwanym Isipatana

(dzisiejsze Srnth) w pobliu Benares (Vr as). Dotyczy ono

Czterech Szlachetnych Prawd (Ariyasacca) oraz Drogi

Środkowej (Maj him pa ipad).

Dhammacariy, [dhamma+cariy] (f.) ycie zgodne z

Dhammą {Nauką, Prawem}.

Dhamma, [dhamma+] (adi.) znający Dhammę {Naukę,

Prawo}.

Dhammat, (f.) prawidłowość, ogólna reguła, natura.

- 124 -

Dhammapada, [dhamma+pada] (n.) słowo Dhammy, ścieka

Dhammy.

Dhammappamodita, [dhamma+pamodita] uradowany z

jakiejś rzeczy.

Dhammavdin, [dhamma+vdin] (adi.) mówiący o

Dhammie, mówiący zgodnie z Dhammą.

Dhammavinaya, [dhamma+vinaya] (n.) Dhamma {Nauka

Buddy} i Winaja {dyscyplina zakonna}.

Dhammasacetan, [dhamma+sacetan] (f.) wola

nakierowana na ideę.

Dhammasa, [dhamma+sa] (f.) percepcja idei.

Dhammasavana, [dhamma+savana] (n.) słuchanie Dhammy

{Nauki Buddy}.

Dhammaskacch, [dhamma+skacch] (f.) rozmowa o

Dhammie.

Dhara, (adi.) (­°) 1. noszący, mający na sobie, ubrany w coś; 2.

zawierający w sobie.

Dharati, (skr. dh ) trzymać, utrzymywać, nosić.

Dhtu, (skr. dhtu) (f.) pierwiastek, ywioł, sfera, składnik.

Pojęcie dhtu oznacza w psychologii buddyjskiej osiemnaście

składników tzw. osobowości: sześć zdolności {organów}

(widzenie, słyszenie, węch, smak, dotyk i umysł), sześć

odpowiadających im obiektów zewnętrznych (kształt, dźwięk,

zapach, smak, wraenie dotykowe i obiekt umysłu), sześć

rodzajów świadomości (wzrokowa, słuchowa, zapachu, smaku,

dotyku i świadomość umysłowa). khandha.

- 125 -

Dhna, (skr. dhna) I. (adi.) (­°) zawierający. -- II. (n.) 1.

pojemnik; 2. dom.

Dhra, (skr. dhra) (adi.) trzymający, niosący.

Dhra a, (n.) 1. noszenie, posiadanie; 2. trzymanie; 3.

pamiętanie. dhreti.

Dhreti, (caus. < dharati) 1. trzymać, utrzymywać; 2. przyswoić,

przyjąć, dopuścić.

Dhtar, (& dht) (skr. duhit ) (f.) córka.

Dhyati, pass. < dahatiš.

Dhra, (skr. dhra) (adi.) 1. mocny, stały, panujący nad sobą; 2.

mądry.

Dhovati, (skr. dhv) płukać, myć, czyścić.

Dhovana, (n.) mycie.

N

Na, nie.

Na , = ta ˛.

Nagara, (skr. nagara) (n.) miasto.

Nagaraguttika, [nagara+guttika] (m.) stranik miejski.

Nagaradvra, [nagara+dvra] (n.) brama miejska.

Nacirasseva, [= na cirassa eva] w niedługim czasie, wkrótce.

cira.

- 126 -

Nacca, (skr. n tya) (n.) taniec.

Naccagtavditaviskadassana, [nacca+gta+

vdita+viska+dassana] (n.) taniec, śpiew, muzyka i oglądanie

przedstawień teatralnych.

Naccati, (skr. n t) tańczyć.

Natthi, = na atthi.

Nad, (skr. nad) (f.) rzeka.

Naddha, (pp. < nayhati) (skr. naddha)

Nanu, [= na nu] czy nie?

Nandati, (skr. nand) cieszyć się, radować się.

Nandi, (skr. nandi) (f.) radość, uciecha.

Nandin, (adi.) cieszący się, radujący się.

Nandirgasahagata, [nandi+rga+sahagata] któremu

towarzyszy uciecha i namiętność.

Nand, = nandi.

Nappasahati, = na pasahati.

Namati, (skr. nam) schylać się, zginać się, giąć.

Namayati, = nameti.

Namas, (skr. namas) (n.) pokłon, hołd.

Namassati, oddać pokłon, złoyć hołd (cum acc., dat. & loc.).

namas.

Nameti, (caus. < namati) giąć, naginać, prostować.

- 127 -

Namo, (nom. < namas) cześć! chwała!

u Namo Tassa Bhagavato Arahato

Sammsambuddhassa, Chwała Mu, Czcigodnemu,

Świętemu, Doskonale Przebudzonemu!

Naya, (skr. naya) (m.) 1. metoda, plan; 2. logika.

Nayati, = neti.

Nayahetu, [naya+hetu] według racji logiki.

Nayida , = na ida .

Nayidha, = na idha.

Nayhati, (skr. nah) tylko w złoeniach ( pilandhati).

Nara, (skr. nara) (m.) człowiek.

Nava,š (skr. nava) (num. card.) dziewięć.

Nava,˛ (skr. nava) (adi.) nowy, świey.

Navuti, (skr. navati) (num. card.) (f.) dziewięćdziesiąt.

Nassa, = na assa.

Nahpeti, (caus. < nahyati) myć, kąpać.

Nahyati, (skr. sn) kąpać się.

Nga, (skr. nga) (m.) 1. bóstwo o postaci węa, wą; 2. słoń

(duy i silny).

Ngasena, (m.) imię własne.

Ntha, (skr. ntha) (m.) opiekun, obrońca.

- 128 -

Nnatta, (skr. nntva) (n.) rozmaitość, rónorodność, wielość.

nn.

Nnattasa, [nnatta+sa] (f.) postrzeganie wielości.

Nn, (skr. nn) (in.) rozmaity, rónorodny.

Nnvidha, [nn+vidha] rónego rodzaju.

Nbhavissa, = na abhavissa.

Nma,š (skr. nman) I. (n.) 1. imię; 2. to, co duchowe

(psychiczne). -- II. (adi.) (­°) o imieniu.

u nma

karoti, nadaje imię.

Nma,˛ (adv.) 1. imieniem, mianowicie; 2. z pewnością; 3. niby.

nmaš.

Nmakya, [nmaš+kya] (m.) grupa duchowa (psychiczna).

Grupa duchowa (psychiczna) nmakya obejmuje odczucie

vedan, postrzeganie sa, formacje umysłu sa khra i

świadomość vi a. W odrónieniu od grupy duchowej jest

jeszcze grupa cielesna rpakya.

Nmagaha a, [nmaš+gaha a] (n.) otrzymanie imienia.

Nmagaha adivasa, [nmagaha a+divasa] (m.) dzień

otrzymania imienia.

Nmagotta, [nmaš+gotta] (n.) imię i ród.

Nmena, (instr, < nmaš) imieniem, pod nazwą, z nazwy.

Nlabhi , = na alabhi .

N i, w złoeniach < n .

- 129 -

N imatta, [n i+matta] o pojemności n .

N , (skr. n ) (f.) 1. rura; 2. miara pojemności ,,kubek".

Nvutika, (adi.) dziewięćdziesięcioletni. navuti.

Nsakkhi su, = na asakkhi su.

Nsta, = na asta.

Nha , = na aha .

Nikkujja, [ni+kuj a] wygięty do ziemi, przewrócony.

Nikkujjati, wygiąć, przewrócić. nikkuj a.

Nikkhanta, pp. < nikkhamati.

Nikkhamati, [nis+kamati] 1. wyjść, odejść, oddalić się; 2.

wyrzec się świata.

Nikkhamma, abs. < nikkhamati.

Nikkhipati, [ni+khipati] połoyć na ziemię. połoyć obok.

Nigacchati, [ni+gacchati] dochodzić do czegoś, doznać.

Nigama, (skr. nigama) (m.) miejscowość targowa, miasteczko.

Nigga hti, [ni+ga hti] 1. okiełzać, powstrzymać; 2. karać,

uciskać.

Niggaha, (skr. nigraha) (m.) schwytanie, zamknięcie,

powstrzymanie, okiełzanie. nigga hti.

Nigghaka, (m.) ciemięyciel. nigga hti.

Nigghosa, [nis+ghosa] I. (adi.) bez hałasu, cichy. -- II. (m.)

hałas, zgiełk.

- 130 -

Nicca, (skr. nitya) (adi.) trwały, wieczny.

u nicca , (adv.) stale, zawsze.

Nicchta, [nis+chta] (adi.) nie odczuwający głodu,

zaspokojony.

Nicchinti, [nis+cinti] rozwaać, postanawiać.

Nijigi sati, [ni+jigi sati] pragnąć zdobyć {zyskać}.

Nijigi sanat, (f.) pragnienie zdobycia, chciwość.

u lbhena lbha

nijigi sanat, pragnienie zdobycia daru

przez dar.

Lbhena lbha nijigi sanat jest jednym z pięciu złych

sposobów zdobywania środków do ycia przez mnicha

(micchjva). Są to takie zachowania, w których mnich

wykorzystując ju otrzymane od jednych świeckich

wyznawców dary stara się skłonić drugich do ofiarowania mu

darów.

Nijigsanat, = nijigi sanat.

Nijjhna, [ni+jhna] (n.) rozwaanie, rozmyślanie.

Ni h, (skr. ni h) (f.) 1. koniec, szczyt; 2. doskonałość; 3.

wniosek.

u ni ha

gacchati, 1. osiąga doskonałość; 2. dochodzi do

wniosku.

u ni ham ettha gantabba , naley w tym przypadku

wyciągnąć wniosek.

Ni

ha, (skr. n a) (n.) miejsce spoczynku, gniazdo, siedlisko.

nisdati.

- 131 -

Nittharati, [nis+tarati] 1. wydostać się, wyjść; 2. doprowadzić

do końca, zakończyć.

Nidahati, [ni+dahatiš] połoyć, odłoyć, złoyć (do

przechowania), gromadzić, ukryć (skarb).

Nidna, (skr. nidna) I. (adi.) (­°) mający źródło w czymś. -- II.

(n.) źródło, przyczyna.

Nidd, (skr. nidr) (f.) sen.

Niddyati, (skr. dr+ni) zasnąć, spać.

Niddyitar, ospały, śpiący. niddyati.

Nidhna, (n.) złoenie, przechowanie, zgromadzenie, ukrycie

(skarbu). nidahati.

Nidhnavant, (adi.) warty gromadzenia, cenny. nidhna.

u nidhnavat vc, słowa warte zapamiętania, mowa pełna

treści.

Nind, (skr. nind) (f.) nagana.

Ninna, (skr. nimna) (n.) dolina, nizina.

Nipaka, (skr. nipaka) (adi.) roztropny, zmyślny.

Nipajjati, [ni+paj ati] połoyć się.

Nipajjpeti, caus. < nipaj ati.

Nipatati, [ni+patati] spadać, zlatywać.

Nipanna, (pp. < nipaj ati) (adi.) leący.

Niptin, (adi.) 1. upadający, spadający, lecący; 2. rzucający się.

nipatati.

- 132 -

Nipteti, (caus. < nipatati) 1. rzucać, strącać; 2. zabijać.

Nipu a, (skr. nipu a) (adi.) 1. zręczny, staranny; 2. subtelny,

delikatny.

Nippajjati, [nis+paj ati] (skr. ni padyate) powstać, dojść do

skutku, wydarzyć się.

Nippesikat, (skr. nai pe ikat) (f.) miadzenie, druzgotanie.

Nippesikat jest jednym z pięciu złych sposobów zdobywania

środków do ycia przez mnicha (micchjva). Jest to jakby

druzgotanie psychiczne tych, którzy odmawiają mnichowi

darów, poprzez ich wyszydzanie, szkalowanie, oskaranie,

oczernianie itp.

Nipphajjati, = nippaj ati.

Nipphatti, (skr. ni patti) (f.) 1. wynik, rezultat; 2. perfekcja.

nipphaj ati.

Nibaddha, pp. < nibandhati.

u nibaddha , (adv.) stale.

Nibandhati, [ni+bandhati] 1, wiązać; 2. utrzymywać,

kontynuować.

Nibbattati, [nis+vattati] powstać, odrodzić się, narodzić się na

nowo.

Nibbatti,š aor. < nibbattati.

Nibbatti,˛ (f.) powstanie, nowe narodziny. nibbattati.

Nibbana,š [nis+vanaš] (adi.) bezleśny, bezdrzewny.

Nibbana,˛ [nis+vana˛] (adi.) bez poądań {pragnień}.

- 133 -

Nibbti, (skr. nis + v) wygasnąć, osiągnąć nirwanę.

Nibbna, (skr. nirv a) (n.) wygaśnięcie, nirwana. nibbti.

Nibbyati, = nibbti.

Nibbijjhati, [nis+vij hati] trafić, przeszyć, ranić.

Nibbi

a, pp. < nibbindati.

Nibbid, (skr. nirveda) (f.) niechęć, odraza, zniesmaczenie

(wobec świata). nibbindati.

u nibbidbahulo bhava, bądź pełen odrazy (wobec świata)!

Nibbindati, [nis+vindati˛] mieć dość, przesycić się, odwrócić

się od czegoś (cum loc.).

Nibbiddha, pp. < nibbij hati.

Nibbuta, (skr. nirv ta, [nis+v ta, pp. < v , znaczeniowo

podciągnięty pod v, wiać]) (adi.) 1. uspokojony, szczęśliwy; 2.

zgasły, zdmuchnięty, który osiągnął nirwanę. nibbti.

Nibbuti, (f.) uspokojenie, wygaszenie, nirwana (nibbna).

Nimantita, (pp. < nimanteti) zaproszony.

Nimanteti, [ni+manteti] zapraszać.

Nimitta, (skr. nimitta) (n.) 1. przedmiot, obraz myślowy; 2.

znak, omen; 3. powód.

Nimmakkhika, [nis+makkhika, < makkhik] (adi.) bez much

{pszczół}.

Niraya, [nis+aya˛] (skr. niraya) (m.) miejsce kary i oczyszczenia,

piekło.

- 134 -

Nirmisa, [nis+misa] (adi.) wolny od cielesności. -- opp.

smisa.

Nirujjhati, [ni+ruj hati] zostać zniesionym, zniknąć, ustać.

Nirupatpa, [nis+upatpa] (adi.) wolny od męki.

Nirupadhi, [nis+upadhi] wolny od podstaw bytu (domu,

rodziny itd.), nie lgnący do bytu.

Nirupadhisukha, [nirupadhi+sukha] (n.) szczęście wolności

od podstaw bytu, szczęście ponadświatowe.

Nirodha, (skr. nirodha) (m.) ustanie, zaniknięcie, zniesienie.

niruj hati. -- opp. samudaya.

Nivattati, [ni+vattati] zawracać, powstrzymać się.

Nivattana, (skr. nivartana) (n.) powstrzymanie, zawrócenie.

nivattati.

Nivasati,š [ni+vasatiš] ubrać się.

Nivasati,˛ [ni+vasati˛] zamieszkiwać, przebywać.

Nivta, [ni+vta] (m.) 1. miejsce bezwietrzne (tzn. nisko

połoone); 2. unioność, pokora, skromność.

Nivpa, (skr. nivpa) (m.) 1. ziarno, zboe; 2. karma.

Nivpapu ha, [nivpa+pu haš] wykarmiony ziarnem.

Nivra a, (n.) powstrzymanie. nivreti.

Nivreti, [ni+vreti] powstrzymać.

Nivsana,š I. (adi.) ubrany. -- II. (n.) ubranie. nivsetiš.

- 135 -

Nivsana,˛ (n.) przebywanie, mieszkanie. nivasati˛.

Nivsanaka

a, [nivsana+ka a] (m.) rąbek szaty.

Nivseti,š (caus. < nivasatiš) ubrać się, nałoyć spodnią część

garderoby (antaravsaka).

Nivseti,˛ (caus. < nivasati˛) skłonić do przebywania,

zatrzymać.

Nivisati, [ni+visati] wejść, osadzić się, ugruntować się.

Nivesana, (n.) 1. wejście; 2. mieszkanie, domostwo, osada.

nivisati.

Nivesaye, opt. < niveseti.

Niveseti, (caus. < nivisati) wpuścić, wnieść, skierować,

ugruntować (cum loc.).

Nisajja, abs. < nisdati.

Nisinna, (pp. < nisdati) siedzący.

u nisinne, (loc.) siedząc.

Nisinnomhti, = nisinno amhi iti.

Nisdati, [ni+sdati] siadać.

Nisdpeti, (caus. 2 < nisdati) spowodować, eby ktoś usiadł,

posadzić.

Nisdi, aor. < nisdati.

Nissajjati, [nis+sajati] wypuszczać.

Nissayati, [ni+sayati] opierać się, polegać, być zalenym.

- 136 -

Nissya, (abs. < nissayati) (postp.) poprzez, z pomocą (cum

acc.).

u ta

nissya, przez to, wskutek tego, dzięki temu.

Nissita, (pp. < nissayati) opierający się na czymś, polegający,

zaleny.

Nca, (skr. nca) (adi.) niski.

Ncaseyy, [nca+seyya] (f.) niskie legowisko. -- opp.

uccsayana.

Nla, (skr. nla) (adi.) ciemnoniebieski, czarny.

Nlaka, = nla.

Nvara a, (skr. nivara a) (n.) zahamowanie, przeszkoda

(dotyczy umysłu i uniemoliwia poznanie Prawdy).

Nharati, [nis+harati] wyciągnąć, wyjąć, usunąć, wynieść.

Nu, (skr. nu) 1. tedy (partykuła wzmacniająca inne zaimki

pytajne); 2. czy (partykuła pytajna w znaczeniu łacińskiego ,,ne,

num, nonne", często w połączeniu z kho).

Nna, (skr. nnam) (indecl.) 1. teraz; 2. z pewnością, bez

wątpienia.

Nekkhamma, (skr. nai kramya) (n.) 1. odejście (od czegoś),

porzucenie; 2. wyrzeczenie się świata. nikkhamati.

Nekkhammasa kappa, [nekkhamma+sa kappa] (m.)

intencja {wola} wyrzeczenia się świata.

Nekkhammasukha, [nekkhamma+sukha] (n.) szczęście

wyrzeczenia.

- 137 -

Neti, (skr. n) prowadzić.

Netta, (skr. netra) (n.) 1. prowadzenie; 2. oko (przen.). neti.

Nettika, (m.) ten, który prowadzi kanały nawadniające. netta.

Nemittika, (skr. naimittika) (m.) 1. wróbita; 2. robiący aluzje.

nimitta.

Nemittikat, (skr. naimittikat) (m.) 1. wróbiarstwo; 2.

robienie aluzji, insynuacje.

Nemittikat jest jednym z pięciu złych sposobów zdobywania

środków do ycia przez mnicha (micchjva). Są to róne aluzje

mnicha, które mają skłonić świeckich wyznawców do dawania

mu darów.

Nerayika, (adi.) naleący do piekła, skazany na piekło.

niraya.

Nela, = ne a.

Ne a, [na+e a] (= ane a) (adi.) 1. bez grzechu, bez winy; 2. nie

uraający, łagodny.

u ne vc, łagodne słowa.

Neva, = na eva.

u neva ... na, ani ... ani.

Nevajjhag, = na eva aj hag.

Nevasansayatana, [neva+sa+na+asa

+yatana] sfera ,,ani postrzegania ani nie postrzegania" (ósmy

stopień skupienia medytacyjnego jhna).

Nevasekhansekha, [neva+sekha+na+asekha] ani uczący

się ani wolny od nauki (czyli człowiek świecki puthuj ana).

- 138 -

No,š = nu.

No,˛ wzmocnione na.

No,ł acc., instr., dat. & gen. (enkl.) < maya .

Noheta , [= no˛ hi eta ] w rzeczy samej nie.

P

Pakata, (pp. < pakaroti) (skr. prak ta) (adi.) uczyniony,

popełniony.

Pakati, (skr. prak ti) (f.) podstawa, natura, stan naturalny.

Paksati, (skr. kś+pra) okazać się, wyjść na jaw.

Paksita, (pp. < pakseti) ukazany, wyjaśniony.

Pakseti, (caus. < paksati) odkryć, przedłoyć, wyjaśnić.

Pakopa, [pa+kopa] (m.) popadnięcie w gniew, wzburzenie.

Pakopana, (adi.) wywołujący wzburzenie.

Pakka, (pp. < pacati) (skr. pakva) I. (adi.) 1. dojrzały; 2.

ugotowany. -- II. (n.) owoc.

Pakkanta, pp. < pakkamati.

Pakkamati, [pa+kamati] wyruszyć, pójść w drogę.

Pakkmi, aor. < pakkamati.

Pakkodana, [pakka+odana] (n.) ugotowana papka ryowa.

Pakkosati, (skr. kruś+pra) wołać, przywołać.

- 139 -

Pakkospeti, (caus. < pakkosati) wezwać.

Pakkhandati, (skr. skand+pra) skoczyć naprzód, wyskoczyć,

rzucić się.

Pakkhleti, (skr. k al+pra) obmyć, spłukać.

Pakkhipati, [pa+khipati] 1. cisnąć, rzucić; 2. włoyć.

Pagga hti, [pa+ga hti] 1. pobudzać; 2. wyciągać, podnosić.

u ajali

pagga hti, podnosi ręce w akcie czci.

u huti

pagga hti, składa ofiarę.

u citta

pagga hti, pobudza umysł.

Paggahita, pp. < pagga hati.

Pa ka, (skr. pa ka) (m. & n.) bagno.

Pacati, (skr. pac) gotować, piec, rozgrzewać, wypalać.

Pacinti, [pa+cinti] 1. zerwać (kwiat); 2. zbierać; 3. wyłowić

(słowo, myśl).

Pacessati, fut. < pacinti.

Paccakkhti, [pa i+akkhti] odrzucić, poniechać, wyprzeć się.

Paccati, (pass. < pacati) 1. być gotowanym; 2. być dręczonym; 3.

dojrzewać, przynosić owoc.

u ppa

paccati, zło owocuje.

u bhadra

paccati, dobro owocuje.

Paccasi, aor. < pa ijnti.

Paccatta , [< pa i+atta˛] (adv.) indywidualnie, samodzielnie,

we własnym wnętrzu {sercu}.

- 140 -

Paccatthika, [pa i+atthika] (adi.) przeciwny, wrogi.

Paccanubhoti, [pa i+anubhoti] doznać, zaznać.

Paccanta, [pa i+anta] (skr. pratyanta) I. (adi.) graniczący. -- II.

(m.) granica.

Paccantima, (adi.) graniczący. paccanta.

u paccantima janapada, kraina pograniczna (nierozumni

barbarzyńcy, wśród których nie przyjęła się nauka Buddy).

-- opp. maj hima janapada.

Paccaya, (skr. pratyaya) (m.) 1. przyczyna, warunek, podłoe; 2.

środek, pomoc, wsparcie, oparcie, utrzymanie; 3. (=

gilnapaccaya) wsparcie w chorobie, lekarstwa; 4. zaufanie.

Pojęciem paccaya określa się cztery niezbędne rzeczy do ycia

mnicha: ubranie (cvara), pokarm jako jałmuna (pi

apta),

zakwaterowanie (sensana) i lekarstwa (bhesaj a).

Paccayat, (f.) stan zaleności uwarunkowania. paccaya.

Paccay, (abl. < paccaya) (adv.) w zaleności od, warunkuje, jest

podłoem.

u avijjpaccay sa khr, w zaleności od niewiedzy

powstają dyspozycje.

u vedanpaccay ta h, odczucie jest podłoem pragnienia.

Paccayika, (adi.) godny zaufania. paccaya.

Paccassosi, aor. < pa issu ti.

Paccgacchati, [pa i+gacchati] powrócić (cum acc.).

Paccjyati, [pa i++jyati] odradzać się, rodzić się na nowo.

- 141 -

Paccuggacchati, [pa i+uggacchati] wyjść naprzeciw {na

spotkanie}.

Paccuggantv, abs. < paccuggacchati.

Paccu hti, [pa i+u hti] powstać z miejsca na znak szacunku

wobec kogoś.

Paccupa hti, [pati+upa hti] być obecnym.

Paccupa hita, (pp. < paccupa hti) obecny, mający miejsce,

urządzony, przygotowany.

u me mahyao paccupa hito atthi, przygotowałem

wielką ofiarę.

Pacceka, [pa i+eka] (adi.) sam, dla siebie.

Paccekabuddha, [pacceka+buddha] (skr. pratyekabuddha)

,,samotny przebudzony", ,,budda dla siebie".

Termin paccekabuddha oznacza przebudzonego świętego

(arahant), który samodzielnie, nie słysząc od innych, rozpoznał i

urzeczywistnił Naukę (Dhamma), ale zarazem nie jest zdolny

do odtworzenia przebytej przez siebie drogi i wyłoenia Nauki

innym, w przeciwieństwie do ,,w pełni, doskonale

przebudzonego" (sammsambuddha), jakim był historyczny

Budda.

Pacceti, [pa i+eti] 1. wracać (równie w myślach czy rozmowie

wracać do tematu); 2. zakładać coś, przyjmować za rzecz

oczywistą, wierzyć w coś.

Pacchindati, [pa+chindati] 1. odciąć, rozciąć; 2. rozstrzygnąć,

połoyć kres.

- 142 -

Pacchima, (skr. paścima) (adi.) 1. ostatni; 2. zachodni. -- opp.

purima.

Pajacassa, = paja ca sa.

Pajahati, [pa+jahati] 1. porzucić, poniechać, odrzucić; 2. minąć,

pozostawić za sobą.

Pajahti, [pa+jahti] = pajahati.

Paj, (skr. praj) (f.) 1. potomstwo; 2. świat istot ywych; 3. ludzie

(pospolici), tłum.

u paja

labhati, otrzymuje {rodzi} potomstwo.

Pajnti, [pa+jnti] rozpoznać, rozumieć, wiedzieć.

Pajjati, (skr. pad, padać) występuje tylko w złoeniach z

przedrostkami.

Pajjalati, [pa+jalati] płonąć.

Pajjalita, (pp. < paj alati) w płomieniach, płonący, palący się.

Pajjota, (skr. pradyota) (m.) światło, lampa. jotati.

Paca, (skr. paca) (num. card.) pięć.

Pacakkhandh, [paca+khandha] (m. pl.) pięć grup.

Pacavaggiya, [paca+vaggiya] (adi.) naleący do grupy

pięciu, tworzący grupę pięciu.

Pacasikkhpadni, [paca+sikkhpada] (pl.) pięć

zobowiązań moralnych.

Pacimni, = paca imni.

- 143 -

Pacupdnakkhandh, [paca+updna+khandha] (pl.)

pięć grup lgnięcia.

Pajali, [pa+ajali] (adi.) mający ręce wzniesione w akcie czci.

Pajalika, = pajali.

Paa, (skr. praja) (adi.) rozumny.

Paatta, pp. < papeti.

Paatti, (skr. prajapti) (f.) opis, nazwa. papeti.

Paavant, (adi.) obdarzony rozumem. paa.

Pa, (skr. praj) (f.) mądrość, rozum, rozsądek, poznanie

intuicyjne.

Pacakkhu, [pa+cakkhu] (n.) oko mądrości.

Pajvin, [pa+jvin] yjący w mądrości.

Papeti, (caus. < pajnti) 1. ukazać, wykazać, obwieścić,

oświadczyć, objaśnić; 2. przygotować.

Payati, (pass. < pajnti) zostać rozpoznanym, być znanym,

stać się widocznym, ukazać się, pojawić się, być obecnym.

Pavimutta, [pa+vimutta] (adi.) wyzwolony przez

mądrość.

Pavimutti, [pa+vimutti] (f.) wyzwolenie przez

mądrość. cetovimutti.

Paha, (skr. praśna) (m.) pytanie.

u paha

pucchati, zadaje pytanie (komuś, cum acc.).

Pa ala, (skr. pa ala) (n.) otoczka, zasłona, membrana, skóra.

- 144 -

Pa ikkosati, (skr. kruś+prati) odrzucić, potępić, zlekcewayć.

Pa igga hti, [pa i+ga hti] przyjąć.

Pa iggaha a, [pa i+gaha a] (n.) przyjmowanie, branie.

Pa iggahita, pp. < pa igga hti.

Pa iggahetabba, grd. < pa igga hti.

u nassa pattacvara

pa iggahetabba , nie naley

odbierać od niego miski ebraczej ani opończy.

Pa iggahesi, aor. < pa igganhti.

Pa igghaka, (adi.) przyjmujący, biorący. pa igga hti.

Pa igha, [pa i+gha] (skr. pratigha) (m. & n.) 1. opór, złość,

awersja; 2. reakcja na bodźce zewnętrzne.

Pa ighasa, [pa igha+sa] (f.) postrzeganie jako reakcja

na bodźce zewnętrzne.

Pa ighnusaya, [pa igha+anusaya] (m.) skłonność do awersji.

Pa icca, (abs. < pacceti) wracając do czegoś, uwarunkowany

przez coś, w zaleności od czegoś (cum acc.).

Pa iccasamuppda, [pa icca+samuppda] (skr.

prattyasamutpda) (m.) doktryna uzalenionej genezy, prawo

zalenego powstawania.

Pa icchanna, (pp. < pa icchdeti) ukryty, zakryty.

Pa icchdin, (adi.) pokrywający, przykrywający, osłaniający.

pa icchdeti.

u chaddis pa icchdin, ogarniający sześć stron świata.

- 145 -

Pa icchdeti, [pa i+chdeti] przykryć, ukryć.

Pa ijnti, [pa i+jnti] 1. zgodzić się, przyznać; 2. obiecać; 3.

poznać, doświadczyć; 4. wyznać, podać się (za kogoś).

Pa inandati, [pa i+nandati] 1. radośnie powitać (w

odpowiedzi na powitanie), pozdrowić; 2. cieszyć się ku czemuś,

radować się ku czemuś.

Pa inandita, (pp. < pa inandati) powitany z radością.

Pa inissagga, (m.) poniechanie, porzucenie, odrzucenie,

odepchnięcie. pa inissaj ati.

Pa inissajjati, [pa i+nissaj ati] poniechać, porzucić.

Pa ipajjati, [pa i+paj ati] 1. iść drogą, wejść na drogę; 2. dojść,

osiągnąć; 3. przedsięwziąć.

Pa ipad, (f.) droga do celu, postęp, metoda, środki.

pa ipaj ati.

Pa ipanna, (pp. < pa ipaj ati) idący, wchodzący.

Pa ipuggala, [pa i+puggala] (m.) osoba będąca czyimś

odpowiednikiem, osoba równorzędna {dorównująca komuś}.

Pa ipucchati, [pa i+pucchati] zapytać (w odpowiedzi na

zadane pytanie), postawić pytanie.

Pa ibala, [pa i+bala] (skr. pratibala) (adi.) zdolny do czegoś.

Pa imucati, [pa i+mucati] umocować, zawiązać, nałoyć.

Pa imokkha, (m.) 1. rodzaj lekarstwa; 2. związanie,

zobowiązanie. pa imucati & ptimokkha.

Pa iydeti, (skr. caus. < prati + yat) aranować, przygotować.

- 146 -

Pa irpa, [pa i+rpa] (adi.) podobny, odpowiedni, dobry,

ładny.

Pa ilabhati, [pa i+labhati] osiągnąć, uzyskać.

Pa ilbha, (skr. pratilbha) (m.) osiągnięcie, uzyskanie.

pa ilabhati.

Pa iloma, [pa i+loma] (adi.) pod włos, do tyłu. -- opp.

anuloma.

Pa ivattati, [pa i+vattati] zawracać, cofać się.

Pa ivattiya, (grd. < pa ivattati) appa ivattiya.

Pa ivta , [pa i+vta, acc.] (adv.) pod wiatr. -- opp. anuvta .

Pa ivpeti, [pa i+vpeti] odwracać od czegoś, uwalniać od

czegoś.

u citta

pa ivpeti, odwraca umysł.

Pa ivijjhati, [pa i+vij hati] 1. przeniknąć; 2. ująć, uzyskać.

Pa ivirata, (pp. < pa iviramati) powstrzymujący się od czegoś,

wzdragający się przed czymś (cum abl.).

Pa iviramati, [pa i+viramati] ustać, wstrzymać się, poniechać

(cum abl.).

Pa isa vedeti, [pa i+sa +vedeti] odczuwać, doświadczać.

Pa isacikkhati, [pa i+sa +cikkhati] rozwaać, snuć

refleksje.

Pa isandahati, [pa i+sandahati] wchodzić w nowe połączenie,

rodzić się na nowo.

- 147 -

Pa isarati, [pa i+sarati˛] przypominać sobie.

Pa isallna, pp. < pa isallyati.

Pa isallyati, [pa i+sa +lyati] być w odosobnieniu.

Pa isevati, [pa i+sevati] 1. uprawiać, uywać; 2. doznawać

(skutków uczynków).

Pa issati, [pa i+sati] (f.) pamięć, przytomność umysłu.

Pa issatimattya, [pa issati+mattya, dat. < matt]

u yavadeva pa issatimattya, na tyle, na ile słuy to

przytomności umysłu; przynajmniej w mierze potrzebnej do

baczności.

Pa issu ti, [pa i+su ti] słuchać uwanie, zgodzić się,

odpowiedzieć potakująco.

Pa hahati, [pa+ti hati] nastawić, ustawić.

Pa hya, (abs. < pa hahati) (postp.) poczynając, wychodząc

od, zaczynając od (cum abl.).

u tato pa hya, odtąd.

Pa hita, pp. < pa hahati.

Pa hama, (num. ord. < eka) pierwszy.

u pa hama , (adv.) najpierw, naprzód.

Pa hamajjhna, [pa hama+jhna] (n.) pierwszy stopień

skupienia medytacyjnego.

Pa hav, (skr. p thiv) (f.) ziemia.

Pa havrasa, [pa hav+rasa] (m.) smak treść ziemi.

- 148 -

Pa idahati, [pa+ni+dahati] skierować.

Pa ihita, (pp. < pa idahati) skierowany, ustawiony, ułoony.

Pa ta, (pp. < pa eti) cenny, wspaniały, wyborny, wyśmienity,

wzniosły.

Pa eti, [pa+eti] przeprowadzić, wykonać, wypełnić.

Pa

aka, (skr. pa aka) (m.) eunuch.

Pa

ita, (skr. pa ita) (m.) 1. człowiek uczony {mądry}; 2. imię

własne.

W jednym z poprzednich ywotów Bodhisatta urodził się w

rodzinie kupieckiej w Benaresie i otrzymał imię Pa ita. Po

osiągnięciu dojrzałości wszedł w spółkę z innym kupcem o

imieniu Atipa ita, który próbował go oszukać, licząc na jego

naiwność. Lecz Bodhisatta nie dał się zwieść.

Pa

itamnin, [pa ita+mnin] dumny z bycia mądrym.

Pa

itavedanya, [pa ita+vedanya] do zrozumienia przez

mądrego.

Pa

u, (skr. p u) (adi.) ółty, blady, biały.

Pa

uroga, [pa u+roga] (m.) ółtaczka.

Pa

a, (skr. par a) (n.) liść.

Patati, (skr. pat) padać, lecieć.

Pati,š (skr. pati) (m.) pan, mą.

Pati,˛ = pa i.

Patikula, [patiš+kula] (n.) rodzina męa.

- 149 -

Pati hahati, = pati hti.

u chy pa haviya

pati hahati, cień pada na ziemię.

Pati hti, [pati˛+ti hati] mocno stać, być zakorzenionym,

znaleźć oparcie, sadowić się.

Pati hpeti, (caus. < pati hti) ustawiać.

Pati hita, pp. < pati hti.

Patinandita, = pa inandita.

Patibbat, [patiš+vata˛] (f.) oddana męowi, wierna ona.

Patta, (pp. < pacceti) (adi.) radosny, zadowolony, pogodny.

Patta,š (skr. pattra) (n.) 1. pióro; 2. liść.

Patta,˛ (skr. ptra) (n.) naczynie, miseczka.

Patta,ł (pp. < pappoti) 1. nadeszły, przybyły; 2. osiągnięty,

uzyskany, w posiadaniu.

Pattacvara, [patta˛+cvara] (n.) miseczka ebracza i wierzchnia

szata mnicha.

u pattacvaram dya, wziąwszy wierzchnią szatę i miseczkę

ebraczą.

Patha, (skr. patha) (m.) 1. ścieka, droga, gościniec; 2. sposób

(działania).

Pathav, = pa hav.

Pathavrasa, = pa havrasa.

Pathavrasacgamma, = pathavrasa ca gamma.

- 150 -

Pada, (skr. pada) (n. & m.) 1. krok; 2. ścieka; 3. miejsce,

stanowisko; 4. stan; 5. słowo, wypowiedź.

Padabyajana, [pada+byajana] (n.) sentencja, wypowiedź.

Padavyajana, = padabyajana.

Padahati, [pa+dahati] zmagać się, walczyć.

Padna, [pa+dna] (n.) dawanie.

Padippati, [pa+dippati] zapłonąć, zaświecić się.

Padpa, (skr. pradpa) (m.) lampa.

Padpeti, (caus. < padippati) zapalać (lampę).

Padesa, (skr. pradeśa) (m.) miejsce, okolica.

Padosa,š [pa+dosaš] (m.) błąd, grzech, wina, zepsucie.

Padosa,˛ [pa+dosa˛] (m.) złość, wrogość, nienawiść.

Padoseti, pozwolić powstać złości, napełnić złością. padosa˛.

u mana

(& mano) padoseti, dopuścić złość {nienawiść} w

sercu {umyśle}.

Padhna, (n.) wysiłek, walka (wewnętrzna). padahati.

Padhnapahitatta, [padhna+pahitatta] wysilający się w

walce (wewnętrznej), energicznie oddany zmaganiom.

Padhnavibbhanta, [padhna+vibbhanta] ten, który

poniechał wysiłku duchowego.

Pana, (indecl.) 1. (przeciwstawnie) jednak; 2. (pytająco) tedy,

zatem; 3. (kopulatywnie) a, zaś, znowu.

- 151 -

Panassa, = pana assał.

Panvuso, = pana vuso.

Paneta , = pana eta .

Panta, [pa+anta] (adi.) daleko połoony, odludny.

Pantaca, = panta ca.

Papatati, [pa+patati] opadać, odlatywać (cum abl.).

Papupphaka, [pa+puppha+ka] (n.) z kwiatem na przodzie

(kwiecista strzała, którą razi Mara kusiciel).

Pappoti, = ppu ti.

Pabbajati, [pa+vajati] iść na wędrówkę, wyruszyć w dal,

opuścić dom (czyli zostać ascetą).

u agrasm anagriya

pabbajati, wyrusza z domu precz

na bezdomną wędrówkę.

Pabbajana, (skr. pravrajana) (n.) pójście na wędrówkę jako

asceta. pabbajati.

Pabbajita, (pp. < pabbajati) ten, który porzucił dom i wyruszył

na wędrówkę jako asceta.

Pabbajitasukha, [pabbajita+sukha] (n.) szczęście tego, który

porzucił dom i wyruszył na wędrówkę jako asceta..

Pabbajj, (skr. pravrajy) (f.) pójście na wędrówkę (porzucenie

ycia świeckiego). pabbajati.

Pabbata, (skr. parvata) (m.) góra.

- 152 -

Pabha ga, (skr. prabha ga) I. (adi.) kruchy, ułomny, łatwo

zniszczalny. -- II. (n.) kruchość, ułomność, zniszczenie.

pabhajati.

Pabha gu, = pabha ga.

Pabha gu a, = pabha gu.

Pabha gura, = pabha gu.

Pabhajati, [pa+bhajati] rozbić, zniszczyć.

Pabhavati, [pa+bhavati] = pahoti.

Pabhvita, pp. < pabhveti.

u abhijntha me no tumhe, bhikkhave, ito pubbe

evarpa pabhvitametanti? czy przypominacie sobie, o

mnisi, ebym dotychczas w taki sposób to podkreślał?

Pabhveti, (caus. < pabhavati) powiększyć, wzmóc, zasilić,

poprzeć, podkreślić.

Pamajjati, [pa+maj ati] być nieuwanym, być niedbałym.

Pamatta, (pp. < pamaj ati) opieszały, niedbały, nieuwany,

lekkomyślny.

Pamattacrin, [pamatta+crin] yjący opieszale.

Pam a, [pa+mna] (n.) 1. miara, wielkość, norma; 2.

ograniczenie.

Pam akara a, [pam a+kara a] stwarzający ograniczenia.

Pamda, (skr. pramda) (m.) opieszałość, niedbalstwo.

pamaj ati.

- 153 -

Pamda hna, [pamda+ hna] (n.) stan opieszałości

{niedbałości}.

Pamucati, [pa+mucati] uwolnić, strząsnąć.

Pamutta, pp. < pamucati.

Pamudita, (pp. < pamodati) uradowany.

Pamodati, [pa+modati] radować się, mieć upodobanie w czymś

(cum loc. & instr.).

Pamodita, = pamudita.

Payti, [pa+yti] iść dalej, przechodzić.

Payirupsati, [pari+upsati] siedzieć przy kimś, towarzyszyć

komuś, odwiedzać kogoś (cum acc.).

Para, (skr. para) (adi.) drugi, bliźni, cudzy, obcy.

u parato samanupassati, postrzega traktuje coś jako obce.

Para , (adv.) 1. po (cum abl.); 2. ,,w zaświatach".

u para

mara , po śmierci.

Paradra, [para+dra] (m.) ona bliźniego.

Parapessa, [para+pessa] (n.) słuenie innym, bycie sługą.

Parama ha, [parama+a ha˛] (m.) najwasze dobro, prawda

absolutna.

Parampar, [para +par, abl. < para] (f.) 1. ciąg, nieprzerwana

kolej (jeden po drugim); 2. tradycja.

Parammara , [para +mara , abl.] po śmierci.

- 154 -

Parya a, = paryana.

Paryana, (skr. parya a) I. (n.) 1. ostateczny cel; 2. oparcie,

schronienie. -- II. (adi.) (­°) 1. zaleny od czegoś, opierający się

na czymś; 2. oddany bezwzględnie czemuś; 3. mający cel w

czymś.

Parikkhaya, [pari+khaya] (m.) strata, ubytek, zanik,

zniszczenie.

u parikkhaya

gacchati, zanika.

Parikkhipati, [pari+khipati] przerzucić, otoczyć, owinąć.

Paricarati, [pari+carati] chodzić wokół, usługiwać.

Paricariy, (f.) słuba, usługiwanie. paricarati.

Pariji

a, [pari+ji a] stary, strawiony, znoszony, zuyty,

ułomny, rozpadający się, zwiędły.

Pari amati, [pari+namati] zmieniać się, rozwijać się.

Pari ma, (m.) zmiana, przemiana. pari amati.

Paritassati,š [pari+tasatiš] być spragnionym, umierać z

pragnienia.

Paritassati,˛ [pari+tasati˛] być niepokojonym, być dręczonym.

Parideva, (m.) skarga, narzekanie, lament. paridevati.

Paridevati, [pari+devati] skaryć się, narzekać, lamentować.

Parinibbti, [pari+nibbti] osiągnąć zupełną nirwanę.

Parinibbna, [pari+nibbna] (n.) zupełne wygaśnięcie,

zupełna nirwana.

- 155 -

Parinibbyati, = parinibbti.

Parinibbuta, [pari+nibbuta] (adi.) zupełnie wygaśnięty, który

osiągnął zupełną nirwanę.

Paripanna, [pari+panna, pp. < paj ati] = palipanna.

Paripu

a, (pp. < pariprati) (adi.) całkowicie pełny,

wypełniony, kompletny, doskonały.

Pariprati, [pari+prati] stawać się pełnym doskonałym.

Pariplava, (adi.) chwiejny, falujący. pariplavati.

Pariplavati, [pari+palavati] skakać wokoło, pływać wokoło,

latać wokoło.

Pariplavapasda, [pariplava+pasda] (adi.) chwiejnej wiary.

Paribb ha, (pp. < paribrhati) otoczony, obsypany,

obdarzony.

Pariby ha, = paribb ha.

Paribrhati, (skr. b h+pari) umacniać, powiększać.

Paribhujati, [pari+bhujati] 1. korzystać, uywać, spoywać;

2. czyścić, myć.

Paribhoga, (m.) korzystanie, uytek. paribhujati.

Paribhojaniya, (& ya) (grd. < paribhujati) (n.) woda do

mycia.

Parimuccati, [pari+muccati] zostać uwolnionym.

Parimutta, (pp. < parimuccati) zupełnie uwolniony.

- 156 -

Pariyanta, [pari+anta] (m.) brzeg, kraniec, koniec, granica.

Pariyantavant, (adi.) 1. mający granicę; 2. rozróniający,

wymierzony; 3. wnikliwy. pariyanta.

Pariydti, [pari+dti] pochwycić, opanować.

Pariydinna, pp. < pariydiyati.

Pariydinnacitta, [pariydinna+citta] mający owładnięty

czymś umysł, utraciwszy kontrolę nad umysłem, opętany.

Pariydiyati, [pari+diyati] połoyć kres, pokonać, opanować,

kontrolować.

Pariyya, (skr. paryya) (m.) obejście, zwrot, sposób,

wyliczenie. pariyeti.

Pariyu hti, [pari+u hti] 1. podnosić się; 2. przeniknąć,

owładnąć.

Pariyu hita, (pp. < pariyu hti) owładnięty, pełen,

przeniknięty (cum instr.).

Pariyeti, [pari+eti] obejść, otoczyć.

Pariyesati, [pari+esati] poszukiwać.

Pariyesamna, ppr. < pariyesati.

Pariyodapana, (n.) oczyszczenie. pariyodapeti.

Pariyodapeti, [pari+o+dapeti] oczyszczać.

Pariyodta, (pp. < pariyodapeti) (skr. paryavadta) całkiem

czysty, przeczysty.

Pariyosna, (n.) koniec, cel, ideał.

- 157 -

Parirundhati, [pari+rundhati] zamykać, oblegać, napastować.

Parivajjayati, = parivaj eti.

Parivajjeti, [pari+vaj eti] unikać.

Pariva a, [pari+va a] (m.) krąg.

Parivattati, [pari+vattati] obrócić się.

Parivatteti, (caus. < parivattati) 1. odwrócić, obrócić; 2.

odmienić, zmienić.

Parivreti, [pari+vreti] otaczać, towarzyszyć.

Parivitakka, [pari+vitakka] (m.) refleksja, rozwaanie.

Parivuta, (pp. < parivreti) otoczony, w towarzystwie (cum

instr.).

Parisa, [paris+] (adi.) znawca ludzi, znawca

zgromadzeń (umiejący właściwie podejść do rónych grup

społecznych).

Paris, (skr. pari ad) (f.) zgromadzenie.

Parisujjhati, [pari+suj hati] oczyszczać się, stawać się czystym.

Parisuddha, (pp. < parisuj hati) oczyszczony, czysty.

Parissaya, (skr. pariśraya) (m. & n.) niebezpieczeństwo,

przeciwność, przeszkoda, trudność.

Parihyati, [pari+hyati] zanikać, przepadać.

Palapati, [pa+lapati] gadać, paplać.

Palavati, (skr. plu) pływać, skakać.

- 158 -

Palpa, (skr. pralpa) (m.) gadanina, paplanina. palapati.

Palyati, [pal+eti] uciekać, ujść.

Palita, (skr. palita) (adi.) siwy, szary.

Palitakesa, [palita+kesa] mający siwe włosy.

Palipanna, (= paripanna) wpadły w coś, przewracający się w

czymś (cum loc.).

Palujjati, [pa+luj ati] pęknąć, rozpaść się.

Paleti, = palyati.

u attha

paleti, (= attha gacchati) udaje się na miejsce

spoczynku, wychodzi z egzystencji, ustaje, osiąga nirwanę.

attha˛.

Paloka, (m.) rozkład, rozpad. paluj ati.

u palokato samanupassati, postrzega traktuje coś jako

ułomne.

Pava

hati, [pa+va hati] wzrastać, rozwijać się, nabierać sił,

plenić się.

Pavattati, [pa+vattati] 1. toczyć się, poruszać się naprzód; 2.

powstawać, dziać się.

Pavatti, (f.) zdarzenie, zajście, wystąpienie, przeprowadzenie,

dokonanie. parivattati.

Pavatteti, (caus. < pavattati) wprawiać w ruch, obracać, toczyć.

Pavti, (skr. v+pra) rozsiewać zapach. vta.

Pavi ha, (pp. < pavisati) weszły, wniesiony, wprowadzony.

- 159 -

Pavisati, [pa+visati] 1. wchodzić; 2. udać się dokąś.

Pavissa, (abs. < pavisati) wszedłszy.

Pavedita, (pp. < pavedeti) ogłoszony, wyłoony.

Pavedeti, [pa+vedeti] przekazać, ogłosić.

Pavedhati, [pa+vedhati] trząść się.

Paveseti, (caus. < pavisati) wnosić, wprowadzać (cum acc. &

loc.).

Pasa sati, [pa+sa sati] pochwalać, zalecać.

Pasa s, (skr. praśa s) (f.) pochwała.

Pasa ha, = pasattha.

Pasattha, (pp. < pasa sati) chwalony, zalecany.

Pasanna, (pp. < pasdati) 1. jasny, pogodny; 2. szczęśliwy; 3.

pełen ufności wiary w kogoś (cum loc.).

Pasahati, [pa+sahati] przemóc, zwycięyć.

Pasda, (skr. prasda) (m.) 1. uprzejmość, łagodność; 2. łaska; 3.

nabona pogoda umysłu, wiara. pasdeti.

Pasdana, (n.) 1. pogodzenie, załagodzenie, uspokojenie; 2.

yczliwość, gratyfikacja. pasdeti.

Pasdeti, (caus. < pasdati) uspokoić, ukoić, nakłonić czyjeś

serce ku czemuś.

Pasdati, [pa+sdati] 1. stawać się jasnym, czystym,

przejrzystym; 2. uspokoić się, znaleźć ukojenie.

- 160 -

Pasenadi, (m.) imię władcy królestwa Kosala, współczesnego

Buddzie, który przyjął Naukę Buddy.

Passati, (skr. paś) 1. widzieć, patrzeć; 2. wypatrzyć, znaleźć.

Passaddha, (pp. < passambhati) uspokojony, ostudzony. --

opp. sa raddha.

Passaddhakya, [passaddha+kya] (adi.) uspokojony

wewnętrznie.

Passambhati, (skr. pra + śrambh) uspokoić się, ostudzić się.

Passasati, [pa+sasati] wydychać powietrze. -- opp. assasati.

Passsa, (skr. praśvsa) (m.) wydech (w niektórych

komentarzach odwrotnie: wdech). passasati. -- opp. asssa.

Paharati, [pa+harati] bić, godzić, uderzać.

Pahtabba, grd. < pajahati.

Pahna, (skr. prah a) (n.) 1. poniechanie; 2. zanik. pajahati.

Pahya, abs. < pajahati.

Pahi ati, (skr. pra + hi) posłać, wysłać.

Pahita,š pp. < padahati.

Pahita,˛ pp. < pahi ati.

Pahitatta, [pahitaš & pahita˛ +atta˛] (skr. prahittman]

nakierowany, wysilający się, energicznie oddany.

Pahna, pp. < pajahati.

- 161 -

Pahu, (skr. prabhu) (adi.) będący w stanie, mogący, zdolny.

pahoti.

Pahoti, [pa+hoti] 1. powstać {pochodzić} z czegoś; 2. móc,

rozporządzać.

Pka a, (skr. praka a) (adi.) 1. pospolity, wulgarny; 2.

niekontrolowany; 3. otwarty; 4. oczywisty, znany powszechnie.

u pka a

karoti, objawia, czyni powszechnie znanym.

Pkata, = pka a.

Pkatika, (skr. prk tika) (adi.) w stanie oryginalnym

pierwotnym, naturalnym. pakati.

u pkatika

karoti, przywraca do stanu pierwotnego,

naprawia.

Pkatindriya, [pkata+indriya] o niekontrolowanych

zmysłach.

P imokkha, (n.) nazwa zbioru reguł, według których winni

yć mnisi. pa imucati.

P a, (skr. pra a) (m.) 1. oddech, tchnienie; 2. ycie; 3. istota

yjąca.

P tipta, [p a+atipta] (m.) powodowanie ginięcia tego, co

yje.

P , (skr. p i) (m.) dłoń, ręka.

P in, I. (adi.) obdarzony yciem. -- II. (n.) istota yjąca.

p a.

P isamphassa, [p i+samphassa] (m.) uderzenie ręką.

- 162 -

P upeta, [p a+upeta] dopóki yje, przez całe ycie (dosł.

obdarzony oddechem).

Ptimokkha, = p imokkha.

Ptubhta, (pp. < ptubhavati) przejawiony, ukazany, otwarty.

Pteti, (caus. < patati) upuszczać, rzucać, wylewać.

u aggi

pteti, wznieca ogień.

Pda, (skr. pda) (m.) noga, stopa.

Pdakathalika, [pda+kathalika] (n.) ręcznik do wytarcia

stóp.

Pdap ha, [pda+p ha] (n.) podnóek.

Pdodaka, [pda+udaka] (n.) woda do obmycia stóp.

Pna, (skr. pna) (n.) picie, napój. pivati.

Pnya, (n.) woda do picia. pna.

u pnya paribhojanya udaka, woda do picia i do mycia.

Ppa, (skr. ppa) I. (adi.) zły, grzeszny. -- II. 1. (m.) zły człowiek;

2. (n.) zło, grzech.

u ppa

passati, doznawać zła.

Ppaka, = ppa.

Ppakamma, [ppa+kamma] (n.) zły czyn.

Ppakammin, [ppa+kammin] czyniący zło.

Ppakpagata, [ppaka+apagata] który uniknął popełnienia

zła.

- 163 -

Ppakrin, [ppa+krin] czyniący zło.

Ppa ika, [pa+pa a+ika] (skr. prpa ika) (m.) sklepikarz,

kupiec.

Ppamakkhin, [ppa+makkhin] złośliwy oszczerca.

Ppamitta, [ppa+mitta] (m.) fałszywy przyjaciel. -- opp.

kaly amitta.

Ppiccha, [ppa+iccha] (adi.) mający złe intencje pragnienia.

Ppu ti, (skr. pra + p) osiągnąć, przyjść dokąś.

Ppeti, (caus. < ppu ti) doprowadzić, spowodować.

Pmujja, (n.) radosne uniesienie, uczucie radości. pamodati.

Pysi, aor. < payti.

Pra, (skr. pra) I. (adv.) (°­) na drugą stronę (czegoś, cum. abl.).

-- II. (n.) druga strona, drugi brzeg, tamten świat.

Praga gya, [pra+Ga gya, abl. < Ga g] na drugi brzeg

Gangesu.

Pragata, [pra+gata] ten, który przeszedł.

Pricariy, (= paricariy) (f.) słuba, usługiwanie.

Pripri, (f.) spełnienie, doskonałość. pariprati.

Prileyya,š (& Prileyyaka) nazwa wioski i lasu w pobliu

Kosamb.

Prileyya,˛ (& Prileyyaka) (m.) imię własne słonia.

Kiedy Budda przebywał w lesie Prileyya, w miejscu

nazwanym później Rakkhitavanasa a, pod drzewem

- 164 -

Bhaddasla, zobaczył go tam pewien słoń i usługiwał mu w

ciągu dnia, a nocami strzegł go. Od nazwy lasu pochodzi imię

owego słonia.

Prisuddhi, (f.) czystość. parisuddha.

Proha, (skr. prroha) (m.) 1. gałązka; 2. pęd z korzenia, rozłóg.

Pvaka, (skr. pvaka) (m.) ogień.

Pvisi, aor. < pavisati.

Psa, (skr. pśa) (m.) pętla.

Ps a, (skr. p a) (m.) kamień.

Phu a, (skr. prhu a) 1. (m.) gość; 2. (n.) posiłek dla gościa.

Phu eyya, (skr. prhavanya) (adi.) godny gościny.

phu a.

Pi, = api.

u pi ... pi, i ... i, zarówno ... jak i.

Piccha , = pi iccha .

Pi aka, (skr. pi aka) (n.) 1. kosz: 2. zbiór pism świętych.

Pi akasampadna, [pi aka+sampadna] (n.) przekaz pism

świętych, nauki pism świętych.

Pi

a, (skr. pi a) (m.) 1. placuszek, kluska; 2. ,,kawałek

chleba".

u pi

ya, (dat.) ,,za chlebem", aby zebrać pokarm

(jałmunę).

Pi

aka, (m.) jedzenie (jałmuna). pi a.

- 165 -

Pi

apta, [pi a+pta] (m.) pokarm otrzymany jako jałmuna

przez mnicha (dosł. ,,wpadanie kęsów" do miski ebraczej).

Pi

, (f.) = pi a.

Pitar, (skr. pit ) (m.) ojciec.

Pitu , w złoeniach < pitar.

Piya, (skr. priya) (adi.) miły, przyjemny, dobry.

Piyarpa, [piya+rpa] I. (adi.) o miłej postaci.-- II. (n.) miły

kształt.

Piyavc, [piya+vc] (f.) miłe słowo, przyjemna mowa.

Pilandhati, (& pi andhati) [(a)pi+landhati] nałoyć,

przymocować, ozdobić.

Pilandhana, (n.) ozdoba, ornament. pilandhati.

Pivati, (skr. p) pić.

Pisu a, (skr. piśuna) (adi.) 1. plotkarski; 2. oszczerczy,

podstępny, zdradziecki.

u pisu vc, plotkarstwo.

P ha, (skr. p ha) (n.) 1. krzesło, ława; 2. oparcie.

P hasappin, [p ha+sappin] ,,chodzący o kulach", chromy,

ułomny.

Pta, (skr. pta) (adi.) ółty.

Ptaka, = pta.

Ptakampi, = ptaka pi.

- 166 -

Pti, (skr. prti) (f.) zadowolenie, radość, zachwyt.

Ptimana, [pti+mana] (adi.) zadowolony.

Ptisukha, [pti+sukha] (adi.) wypełniony uczuciem zachwytu i

radości.

Puggala, (skr. pudgala) (m.) 1. indywiduum, istota, osoba; 2.

charakter; 3. dusza.

Pucchati, (skr. prach) pytać.

Puja, (skr. puja) (m.) nagromadzenie, kupa, sterta.

Pua, (skr. pu ya) (n.) dobry uczynek, zasługa, cnota.

Puakkhetta, [pua+khetta] (n.) pole dobrych uczynków,

pole zasług.

Pu ha,š (skr. pu a) nakarmiony. poseti.

Pu ha,˛ pp. < pucchati.

Putta, (skr. putra) (m.) syn.

Puttaka, (m.) synek.

Puttadht, [putta+dht] syn i córka synowie i córki.

Puthu,š (skr. p thak) (indecl.) oddzielnie, pojedyńczo, z osobna.

Puthu,˛ (skr. p thu) (indecl.) 1. szeroki, obszerny, liczny; 2.

zwyczajny.

Puthujjana, [puthu˛+jana] (m.) człowiek tłumu, człowiek

pospolity, człowiek świecki.

Puthuddis, [puthuš+dis] kada z osobna strona świata.

- 167 -

Puthusama abrhma , [puthu˛+sama a +brhma a]

(pl.) zwykli pospolici asceci i bramini.

Puthusippa, [puthu˛+sippa] (n.) rónego rodzaju rzemiosło.

Puna, (skr. punar) (adv.) znowu, zaś, z powrotem.

u puna ca para , i dalej, i znowu, a ponadto.

Puna , = puna.

Punappuna , [puna+puna ] znowu i znowu, ciągle, wcią.

Punabbhava, [puna+bhava] (m.) nowa egzystencja, ponowne

ycie.

Punabbhavbhinibbatti, [punabbhava+ abhinibbatti] (f.)

narodziny do nowej egzystencji.

Puncarati, [puna+carati] podjąć z powrotem, czynić coś

znowu.

Puppha, (skr. pu pa) (n.) kwiat.

Pupphagandha, [puppha+gandha] (m.) zapach kwiatu.

Pubba,š (skr. pya, < py, śmierdzieć) (m.) ropa.

Pubba,˛ (skr. prva) (adj.) 1. pierwszy, poprzedni; 2. spełniony

w poprzednim ywocie.

Pubbakamma, [pubba˛+kamma] (n.) poprzedni czyn.

Pubba ha, [pubba˛+a ha] (skr. prvh a) (m.) poranek,

przedpołudnie.

Pubba hasamaya, [pubba ha+samaya] (m.) czas

przedpołudniowy.

- 168 -

Pubbe, (loc. < pubba˛) (adv.) najpierw, przedtem, poprzednio, w

przeszłości, w poprzednich ywotach.

Puman, (skr. pu s) (m.) męczyzna, człowiek.

Pum, nom. sing. < puman.

Pura, (skr. pura) (n.) miasto.

Purato, (skr. puratas) (adv.) z przodu.

Puratthima, (adi.) wschodni.

Purima, (adi.) poprzedni, pierwszy. pura. -- opp. pacchima.

Purisa, (skr. puru a) (m.) męczyzna, człowiek.

Purisapuggala, [purisa+puggala] (m.) indywidualny

człowiek.

Purisdhama, [purisa+adhama] (m.) nikczenny człowiek.

Purisuttama, [purisa+uttama] (m.) najprzedniejszy człowiek.

Purohita, (skr. purohita) (m.) główny kapłan królewski, kapłan

domowy.

Pjanya, (grd. < pjeti) godny czci.

Pjaneyya, = pjanya.

Pj, (skr. pj) (f.) cześć, okazanie czci, pokłon. pjeti.

Pjeti, (skr. pjayati, caus. < pj) czcić, szanować, oddawać

cześć.

Pti, (skr. pti) (adi.) śmierdzący, stęchły, zgniły.

Ptisandeha, [pti+sandeha] (m.) zgniła kupa ciała.

- 169 -

Prati, (skr. p ) napełniać się.

Preti, (caus. < prati) napełniać.

Pe, forma skrócona < peyyla.

Pecca, (skr. pretya, abs. <pra + i) (indecl.) odszedłszy, po

śmierci.

Pema, (skr. preman) (n.) miłość przyjazna.

Pemanya, (adi.) przyjazny, yczliwy, łagodny. pema.

Peyyla, I. (n.) powtórzenie. -- II. Forma peyyla, lub forma

skrócona pe, uywana jest w tekście pisanym w miejscu, którego

brzmienie jest identyczne z jakimś fragmentem poprzedzającym,

podobnie jak w języku polskim ,,itd.". Kiedy tekst jest czytany

głośno, fragment ten jest w to miejsce wstawiany i tekst jest

czytany w pełnym brzmieniu.

Pesu a, (skr. paiśuna) (n.) oczernienie, oszczerstwo, potwarz,

obmowa.

Peseti, (skr. pre ayati, caus. <pra + i ) posłać.

Pessa, (skr. pre ya) (n.) słuba. peseti.

Pessika, (m.) sługa. pessa.

Pokkhara, (skr. pu kara) (n.) niebieski kwiat lotosu.

Pokkhara , (f.) staw z niebieskimi kwiatami lotosu.

Potaka, (skr. potaka) (m.) młode zwierzę, latorośl.

Pothujjanika, (adi.) cechujący człowieka tłumu, ordynarny,

świecki. puthuj ana.

- 170 -

Ponobbhavika, (skr. paunarbhavika) (adi.) prowadzący do

ponownych narodzin, wytwarzający nową egzystencję.

punabbhava.

Ponobhavika, = ponobbhavika.

Porin, (adi.) uprzejmy, pełen ogłady (jak mieszkaniec miasta).

pura.

u por vc, uprzejma mowa.

Porohacca, (skr. paurohitya) (n.) urząd kapłana domowego.

purohita.

Porohicca, = porohacca.

Posa, (contr. < purisa) (m.) męczyzna, człowiek.

Poseti, (skr. po ayati, caus. < pu ) karmić.

Ph

Pharati, (skr. sphur) 1. rozprzestrzeniać się, przenikać; 2.

wypełniać, zalewać.

Pharusa, (skr. paru a) (adi.) szorstki, grubiański.

u pharus vc, szorstka mowa.

Phala, (skr. phala) (n.) 1. owoc (take przenośnie) ; 2. korzyść,

poytek; 3. odpłata, nagroda.

Phalati, (skr. phal) pęknąć.

Phassa, (skr. sparśa) (m.) dotknięcie, kontakt, odciśnięcie w

świadomości, wraenie. phusati.

- 171 -

Phassapaccay, [phassa+paccay] w zaleności od kontaktu,

kontakt jest podłoem.

Phti, (skr. sphti) (f.) pomnoenie.

u phti

karoti, pomnaa.

Phleti, (caus. < phalati) rozłupać, rąbać.

u ka ha

phleti, rąbie drewno.

Phsu, (adi.) lekki, dogodny, dobry.

Phsuka, (adi.) wygodny, przyjemny.

Phsuka hna, [phsuka+a hna] dogodne miejsce.

Phsuvihra, [phsu+vihra] (m.) dobre samopoczucie.

Phu ha, (pp. < phusati) dotknięty.

Phu hakla, [phu ha+kla] (m.) moment dotknięcia.

Phusati, (skr. sp ś) 1. dotykać; 2. czuć dotykiem; 3. dosięgnąć,

osiągnąć.

Phe a, (skr. phena) (m.) piana.

Phe pama, [phe a+upama] podobny pianie, jak piana.

Pho habba, (grd. < phusati) (n.) 1. dotyk, czucie dotykiem; 2.

przedmiot odczuwany dotykiem.

Pho habbasa, [pho habba+sa] (f.) percepcja dotyku.

Pho habbasacetan, [pho habba+sacetan] (f.) wola

nakierowana na dotyk.

- 172 -

B

Badara, (n.) jujuba (owoc drzewa Zizyphus jujuba).

Badarapa

u, [badara+pa u] (n.) ółtawy (czyli świey)

owoc jujuba.

Bandhati, (skr. bandh) wiązać, sklecić.

Bandhana, (n.) 1. więzy, wiązanie; 2. łodyga. bandhati.

Bandhiya, abs. < bandhati.

Bala, (skr. bala) I. (adi) silny. -- II. (n.) siła, moc.

Balakya, [bala+kya] (m.) armia, wojsko.

Balava , w złoeniach < balavant.

Balavant, (adi.) silny, mocny. bala.

Balavasineha, [balava+sineha] (m.) silna sympatia.

Balikatara , (comp. < bala) (adv.) mocniej, bardziej, w

większym stopniu.

Bahi, (skr. bahis) (adv.) na zewnątrz, na dworze.

u bahi karoti, umieszcza na zewnątrz.

Bahiddh, (skr. bahirdh) (adv.) to co jest na zewnątrz,

obiektywne, nieosobowe. bahi. -- opp. aj hatta .

Bahu, (skr. bahu) (adi.) liczny, wiele.

Bahukra, [bahu+kra] (adi.) wiele czyniący, uczynny.

Bahujana, [bahu+jana] (m.) wielu ludzi.

- 173 -

Bahujanakanta, [bahujana+kanta] (adi.) miły dla wielu ludzi.

Bahujanamanpa, [bahujana+manpa] (adi.) przyjemny dla

wielu ludzi.

Bahutara, (comp. < bahu) większy, więcej.

Bahula, (adi.) pełen.

u bahula , (adv.) wiele.

Bahulkata, (pp. < bahulkaroti) ćwiczony, rozwijany.

Bahussuta, [bahu+suta] (adi.) osłuchany w nauce, mający

bogatą wiedzę.

Bdhati, (skr. badh) gnieść, dręczyć.

Bdheti, (caus. < bdhati) gnieść, dręczyć, dokuczać.

Br as, Benares (nazwa miasta).

Bla, (skr. bla) I. (adi.) głupi. -- II. (m.) 1. głupiec; 2. dziecko.

Blya, (skr. blya) (n.) niedojrzałość, głupota.

B ha, (skr. b ha) (adi.) mocny, silny.

B ha , (adv.) bardzo.

B hagilna, [b ha+gilna] bardzo chory.

Bhulla, (n.) nadmiar, zbytek. bahula.

Bhullika, (adi.) yjący w zbytku. bhulla.

Bhusacca, (skr. bhuśrutya) (n.) osłuchanie w nauce, bogata

wiedza. bahussuta.

Bindu, (skr. bindu) (m.) kropla.

- 174 -

Bimbisra, (m.) król Magadhy (ok. 545--493 p.n.e.).

Bila, (skr. bila) (n.) dziura, otwór.

Bja, (skr. bja) (n.) nasienie.

Bra a, (skr. vra a) (n.) trawa (andropogon muricatus).

Bujjhati, (skr. budh) 1. obudzić się; 2. odzyskać przytomność

(po omdleniu); 3. rozpoznać, zrozumieć.

Buddha, (pp. < buj hati) I. (adi.) 1. przebudzony; 2. oświecony.

-- II. (m.) Budda.

Bodhi, (skr. bodhi) (f.) 1. przebudzenie, oświecenie; 2. drzewo,

pod którym Budda osiągnął przebudzenie ( Assattha).

buj hati.

Bodhisatta, [bodhi+satta˛] (skr. Bodhisattva) (m.) istota

przeznaczona do przebudzenia (czyli przyszły Budda).

Byajana, (= vyajana) (n.) znak, cecha, zgłoska.

Byatta, (adi.) doświadczony, inteligentny, uczony, mądry.

vyatta.

Bykaroti, (= vykaroti) 1. przedstawić, odpowiedzieć,

wyjaśnić; 2. objawić.

Bydhi, (= vydhi) (m.) choroba.

Bypanna, (= vypanna) zepsuty, zły.

Bypannacitta, (= vypannacitta) mający zły umysł (serce).

Bypda, (= vypda) (m.) zła wola, złośliwość, malevolentia.

-- opp. < abypda.

- 175 -

Brahma , w złoeniach < brahman.

Brahmacariya, [Brahma+cariya] (n.) ycie w Brahmanie, ycie

duchowe {czyste}.

u Brahmacariya

carati, wieść czyste ycie.

Brahmacariyapariyosna, [brahmacariya+pariyosna] (n.)

cel ycia duchowego {czystego}.

Brahmacariy, (f.) = Brahmacariya.

Brahmacrin, [Brahma+crin] (adi.) yjący w czystości.

Brahmadatta, (m.) imię legendarnego króla panującego w

Benares.

Brahman, (skr. brahman) 1. (n.) stan Brahmy (boski); 2. (m.) bóg

Brahma.

Brahmaloka, [Brahma+loka] (m.) świat Brahmy (najwysze

niebo).

Brahmavihra, [Brahma+vihra] (m.) stan doskonały (serca,

umysłu), stan godny Brahmy (= appama).

Cztery stany Brahmy to: mett (dobroć), karu (współczucie w

cierpieniu innych), mudit (radość w szczęściu innych),

upekkh (spokój ducha).

Brhma a, (skr. brhma a) (m.) bramin.

Brhma agahapatika, [brhma a+gahapatika] (m.)

gospodarz domu stanu bramińskiego.

Brhma aparis, [brhma a+paris] (f.) zgromadzenie

braminów.

- 176 -

Brhma amahsla, [brhma a+mahsla] (m.) majętny

bramin.

Brti, (skr. br) mówić, nazywać.

Bh

Bhagavant, (skr. bhagavant) (adi.) Wzniosły, Czcigodny,

Błogosławiony, Świątobliwy.

Bhagin, (skr. bhagin) (f.) siostra.

Bha ga, (skr. bha ga) (n.) 1. złamanie, zniszczenie, rozpad; 2.

udaremnienie. bhajati.

Bhajati, (skr. bhaj) obierać sobie, przestawać obcować z kimś

(cum acc.).

Bhajassu, imperat. med. 2. sing. < bhajati.

u mitte bhajassu kaly e, obieraj sobie szlachetnych

przyjaciół.

Bhajati, (skr. bhaj) 1. łamać; 2. pękać.

Bha ati, (skr. bha ) mówić.

Bha

a, (skr. bh a) (n.) dobro (rzecz), przedmiot, towar.

Bha

ati, (skr. bha ) artować, szydzić, drwić.

Bha

ana, (n.) swary, sprzeczka, szyderstwo. bha ati.

Bha

anajta, [bha ana+jta] (adi.) kłótliwy, swarliwy.

Bha

abhjana, [bha a+bhjana˛] (n.) podział dóbr.

- 177 -

Bha

abhjanakla, [bha abhjana+kla] (m.) czas

podziału dóbr.

Bha

amla, [bha a+mla] (n.) wartość towaru, kapitał.

Bhatta, (skr. bhakta) (n.) posiłek, gotowany ry.

Bhattapi

a, [bhatta+pi a] (m.) kawałek {okruchy} z

posiłku.

Bhadanta, (skr. bhadanta) (adi.) czcigodny (honorificum

uywane w przemowie u buddystów).

Bhadante, (voc. < bhadanta) Panie! Czcigodny!

Bhadda, = bhadra.

Bhaddasla, [bhadda+sla] (m.) nazwa własna drzewa.

Prileyya˛.

Bhadde, (voc. f. < bhadda) moja droga! miła Pani!

Bhadra, (skr. bhadra) I. (adi.) dobry, miły, szczęsny, piękny,

wspaniały. -- II. 1. (m.) dobry człowiek; 2. (n.) dobro,

pomyślność, szczęście.

u bhadra

passati, doznaje dobra.

Bhante, forma skrócona < bhadante.

Bhabba, (skr. bhavya) (adi.) zdolny, będący w stanie.

Bhamati, (skr. bhram)

Bhaya, (skr. bhaya) (n.) 1. strach, obawa; 2. niebezpieczeństwo.

u bhayam antarato jta , niebezpieczeństwo powstałe od

wewnątrz.

Bhayavasena, [bhaya+vasena] pod wpływem strachu, ze

strachu.

178

Bharati, (skr. bh ) nieść, utrzymywać, wspierać.

Bhariy, (skr. bhry) (f.) ona (dosł. utrzymywana). bharati.

Bhava, (m.) stawanie się, powstawanie, narodziny, odrodziny,

egzystencja. bhavati.

Bhavata h, [bhava+ta h] (f.) pragnienie istnienia.

Bhavati, (skr. bh) stawać się, być.

u bhavatha, [= bhavati iha] mówi się (dosł. jest na tym

świecie).

Bhavana, (n.) przebywanie, miejsce przebywania

zamieszkania, sfera, dziedzina, królestwo. bhavati.

Bhavanirodha, [bhava+nirodha] (m.) ustanie stawania się.

Bhavant, (skr. bhavant) (m.) Pan (forma grzecznościowa).

Bhasati, (skr. bha ) szczekać. bhussati.

Bhasma, (skr. bhasman) (n.) popiół.

Bhasmacchanna, (& bhasmcchanna) [bhasma+acchanna]

pokryty popiołem, skryty pod popiołem.

Bhga, (skr. bhga) (m.) 1. część, udział; 2. obszar; 3. czas.

bhajati.

Bhgavant, = bhgin.

Bhgin, (skr. bhgin) (adi.) (f. bhgin) mający udział w czymś,

współuczestniczący w czymś (cum gen.). bhga.

Bhjana,š (skr. bhjana) (n.) naczynie, kocioł.

Bhjana,˛ (skr. bhjana) (n.) dzielenie, podział. bhjeti.

Bhjeti, (caus. < bhajati) dzielić, rozdzielać.

179

Bhtar, (skr. bhrt ) (m.) brat.

Bhyati, (skr. bh) bać się (cum gen.)

Bhva, (m.) 1. stawanie się, byt, istnienie; 2. stan; 3. natura,

istota; 4. usposobienie, skłonność, nastrój, uczucie. bhavati.

Bhvan, (f.) praca nad czymś, kultywowanie, rozwój.

bhveti.

Bhvanmagga, [bhvan+magga] (m.) ścieka rozwoju

(przez medytację).

Bhvita, (pp. < bhveti) rozwijany, pielęgnowany.

Bhveti, (caus. < bhavati) wzbudzać, pielęgnować, rozwijać.

Bhsati,š (skr. bh ) mówić, przemówić, rzec, recytować.

Bhsati,˛ (skr. bhs) błyszczeć, lśnić.

Bhsate, (med. < bhsatiš) mówić, przemówić, rzec, recytować.

Bhsita, (pp. < bhsatiš) (n.) to, co powiedziane, mówione;

wypowiedź, słowa, mowa.

u bhsite, (loc.) mówiąc.

Bhsitar, (skr. bh it ) mówiący. bhsatiš.

Bhikkhave, (voc. pl. < bhikkhu) o mnisi!

Bhikkhu, (skr. bhik u) (m.) 1. ebrak; 2. mnich buddyjski.

Bhikkhusa gha, [bhikkhu+sa gha] (m.) gmina mnichów,

wspólnota mnichów.

Bhijjati, (pass. < bhindati) złamać się, pęknąć, rozpaść się.

Bhindati, (skr. bhid) łupać, łamać.

180

Bhinna, (pp. < bhindati) podzielony.

Bhiyyo, (skr. bhyas) (adv.) więcej, jeszcze.

Bhiyyobhva, [bhiyyo+bhva] (m.) pomnoenie.

Bhru, (adi.) bojący się, trwoliwy. bhyati.

Bhruka, = bhru.

Bhu karoti, [bhu+karoti] szczekać (dosł. robić "bhu!" czyli

polskie ,,hau!"). bhussati.

Bhujati, (skr. bhuj) 1. jeść, spoywać posiłek; 2. korzystać,

uywać, mieć korzyść; 3. czyścić.

Bhussati, szczekać. bhasati.

Bhta, (pp. < bhavati) I. (adi.) 1. będący, rzeczywisty,

prawdziwy; 2. (­°) jak, jak gdyby. -- II. (n.) istota ywa,

stworzenie.

Bhtavdin, [bhta+vdin] mówiący zgodnie z tym jak jest,

mówiący zgodnie z prawdą.

Bhmi, (skr. bhmi) (f.) ziemia, grunt, miejsce.

Bheda, (skr. bheda) (m.) rozbicie, pęknięcie, rozpad, rozkład,

rozłam. bhedeti.

u kyassa bhed, (abl.) po rozpadzie ciała.

u na ito sutv amutra akkht imesa

bhedya, amutra

v sutv na imesa akkht amsa bhedya, tego, co

usłyszał tu nie opowiada tam dla porónienia tamtych z tymi,

ani tego, co usłyszał tam nie opowiada wśród tych (tutaj) dla

porónienia tych z tamtymi.

Bhedeti, (caus. < bhindati)

181

Bhesajja, (skr. bhe aja & bhai ajya) (n.) lekarstwo.

Bho, (voc. < bhavant) uprzejma forma zwracania się do równych

lub niszych rangą.

Bhoga, (skr. bhoga) (m.) 1. uywanie, korzystanie; 2. bogactwo,

dobra, majętność. bhujati.

Bhogakkhandha, [bhoga+khandha] (m.) masa dóbr

{bogactw}, majętności.

Bhoganagara, nazwa miasta w pobliu Vesl.

Bhogapariby ha, [bhoga+pariby ha] obsypany

bogactwem.

Bhogavant, (adi.) bogaty, majętny. bhoga.

Bhogga, (skr. bhugna, pp. < bhuj, giąć) (adi.) zgięty,

pochylony.

Bhojana, (skr. bhojana) (n.) jedzenie, posiłek.

Bhovdin, [bho+vdin] zwracający się do innych słowem "bho"

(co implikuje pewną wyszość mówiącego; nazwa nadawana

braminowi, dumnemu ze swego urodzenia w odrónieniu od

nazwy brhma a, czyli bramina z charakteru).

M

Makka a, (skr. marka a) (m.) małpa.

Makkha, (b. skr. mrak a) (m.) zatajanie {przemilczanie} zalet

innych ludzi, dyskredytowanie innych, złośliwość.

Makkhik, (skr. mak ik) (f.) mucha, pszczoła.

Makkhin, (adi.) deprecjonujący innych. makkha.

182

Magadha, (m.) nazwa królestwa (dzisiejszy Bihar i Orissa).

Magga, (skr. mrga) (m.) droga, ścieka.

Maghavant, (skr. Maghavan) (m.) imię Indry (dosł. hojny).

Ma ku, (skr. ma ku) (adi.) chwiejny, niepewny, zmieszany.

Ma kubhva, [ma ku+bhva] (m.) niepewność,

zakłopotanie.

Ma kubhta, [ma ku+bhta] zmieszany, zakłopotany,

zalękniony.

Ma gala, (skr. ma gala) (n.) 1. dobry znak, pomyślny znak,

szczęśliwy znak; 2. błogosławieństwo; 3. uroczysta ceremonia.

Macca, (skr. martya) (m.) śmiertelnik.

Maccu, (skr. m tyu) (m.) śmierć.

Maccurjan, [maccu+rjan] (m.) król śmierci.

Macchara, [mad+saraš] (skr. matsara) I. (adi.) (,,kierujący się ku

sobie") zazdrosny, skąpy. -- II. (n.) zazdrość, skąpstwo.

Maccharin, (skr. matsarin) (adi.) zazdrosny, egoistyczny,

skąpy. macchara.

Majja, (skr. madya) I. (adi.) upajający, odurzający. -- II. (n.)

środek odurzający (np. alkohol).

Majjati,š (skr. m j) czyścić, wycierać.

Majjati,˛ (skr. mad) upajać się.

Majjapna, [maj a+pna] (n.) picie odurzających napojów.

Majjha, (skr. madhya) I. (adi.) środkowy. -- II. (n.) środek.

Majjhantika, [maj ha+anta+ika] (m.) południe (czas).

183

Majjhantikasamaya, [maj hantika+samaya] (m.) czas

południowy.

Majjhima, (skr. madhyama) (adi.) środkowy, średni.

u majjhima janapada, kraina środkowa (gdzie nauka Buddy

się w pełni przyjęła). -- opp. paccantima janapada.

Majjhe, (loc. < maj ha) (--° lub cum gen.) w środku, wśród.

Maca, = macaka.

Macaka, (skr. macaka) m. prycza, łóko.

Maati, (skr. man) 1. mniemać, sądzić, uwaać; 2.

dostrzegać, wiedzieć, być przekonanym.

Ma a, (& ma ha) (pp. < maj atiš) oczyszczony, wytarty,

wypolerowany.

Ma aku

ali, (m.) syn bramina o imieniu Adinnapubbaka z

Svatthi. Ojciec podarował mu kiedyś wykonane przez siebie

złote kolczyki na uszy i stąd imię syna.

Ma ika, (skr. ma ika) (n.) garnek, wiadro.

Ma

ana, (skr. ma ana) (n.) ozdoba.

Ma

alamla, [ma ala+mla] (m.) okrągła hala ze

szpiczastym dachem, pawilon.

Ma

alam a, = ma alamla.

Mata,˛ (pp. < marati) (skr. m ta) umarły, martwy.

Matta,š (­°) (adi.) 1. mający taką miarę, tak duy, czego miarą

jest; 2. tylko, około. matt.

u matta , (­°) (adv.) skoro tylko.

Matta,˛ (pp. < maj ati˛) podniecony, pijany.

184

Matta, [matt+] (adi.) znający właściwą miarę.

Matt, (skr. mtr) (f.) miara, właściwa miara, zakres.

Matti , = mtu .

Mattisambhava, [matti+sambhava] narodzony z matki.

Matthaka, (skr. mastak) (m.) 1. głowa, czaszka; 2. punkt

najwyszy, szczyt, wierzchołek; 3. powierzchnia.

Mad, temat < aha .

Mada, (m.) 1. podniecenie, upojenie; 2. zaślepienie. maj ati.

u rogyamada, odurzenie zdrowiem.

u jvitamada, odurzenie yciem.

u yobbanamada, odurzenie młodością.

Madhu, (skr. madhu) (n.) miód.

Madhupa ala, [madhu+pa ala] (m.) plaster miodu.

Mana, (­°) w złoeniach < manas.

Manaca, = mana ca.

Manas, (skr. manas) (n.) umysł, organ myślenia.

Manas, (instr. < manas) myślą, umysłem.

Manasi, loc. < manas.

Manasikara ya, [manasi+kara ya] godny uwagi.

Manasikaroti, [manasi+karoti] skierować umysł, rozwayć,

wziąć do serca.

Manasikra, [manasi+kra] (m.) uwaga, zwrócenie uwagi na

coś.

185

Manpa, (skr. manpa) (adi.) miły, przyjemny, uroczy.

Manu, (skr. Manu) (m.) imię ojca rodu ludzkiego, pierwszego

człowieka naszej kalpy.

Manuja, [Manu+ja] (m.) człowiek.

Manussa, (skr. manu ya) (m.) człowiek, istota ludzka.

Manussadhamma, [manussa+dhamma] (m.) kondycja

ludzka.

Manussapa ilbha, [manussa+pa ilbha] (m.) osiągnięcie

bytu jako istota ludzka, urodzenie się człowiekiem.

Manussabhta, [manussa+bhta] (n.) istota ludzka.

Mano , w złoeniach < manas.

Manokamma, [mano+kamma] (n.) działanie umysłem.

Manoduccarita, [mano+duccarita] (n.) złe prowadzenie się w

myślach.

Manopakopa, [mano+pakopa] (m.) popadnięcie w gniew w

myślach.

Manorama, [mano+rama] (adi.) radujący umysł serce.

Manovi a, [mano+vi a] (n.) świadomość umysłowa

(idei).

Monovi anteva, = manovi a eva.

Manosa khra, [mano+sa khra] (m.) działanie myślą,

formacja karmiczna wywołana myślą. kyasa khra,

vacsa khra.

Manosandosa, [mano+sandosa] (m.) zbrukanie myślą.

186

Manosucarita, [mano(=manas)+sucarita] (n.) dobre

prowadzenie się w myślach.

Mantita, (pp. < manteti)

Manteti, naradzać się, omawiać. manta.

Manda, (skr. manda) (adi.) 1. powolny, ocięały; 2. niepojętny,

głupi.

Mara a, (skr. mara a) (n.) umieranie, śmierć.

Mara anta, [mara a+anta] mający śmierć jako koniec,

kończący się śmiercią.

Mara abydhigahita, [mara a+bydhi+gahita]

pochwycony w szpony śmierci i choroby.

Mara asamaya, [mara a+samaya] (m.) czas śmierci.

Marati, (skr. m ) umierać.

Marci, (skr. marci) (f.) 1. promień; 2. mira.

Marcidhamma, [marci+dhamma] jako mira, o naturze

mirau.

Mala, (skr. mala) (n.) brud, plama, skaza.

Mallika, (f.) imię małonki króla Pasenadi, władcy królestwa

Kosala.

Mallik,š (f.) odmiana jaśminu (jasminum sambac).

Massu, (skr. śmaśru) (n.) wąsy i broda, zarost.

Maha , w złoeniach < mahant.

Mahaggata, [maha+gata] bardzo duy, rozrośnięty.

Mahagghasa, [maha+ghasa] (adi.) arłoczny.

187

Mahant, (w złoeniach: maha , mah ) (adi.) wielki.

Mahapphala, [maha+phala] I. (adi.) przynoszący wielki owoc,

przynoszący wielką nagrodę. -- II. (n.) wielki owoc, wielka

nagroda.

Mahallaka, (skr. mahallaka) (m.) stary, senior, człowiek w

podeszłym wieku.

Mahallik, f. < mahallaka.

Mah , w złoeniach < mahant.

Mahjni, [mah+jni] (f.) wielka strata.

Mahjniya, (adi.) ten, który poniósł wielką stratę.

u mahjniyo kho ro Klmo, to wielka strata dla Alary

Kalamy.

Mahthera, [mah+thera]

Tytuł mahthera jest uywany wobec mnichów, którzy mają za

sobą dwadzieścia lat od ordynacji (upasampad).

Mahnisa sa, [mah+nisa sa] (m.) wielka korzyść, wielka

zasługa, wielkie błogosławieństwo.

Mahpadesa, [mah+apadesa] (m.) wielkie świadectwo

(autorytatywne źródło informacji o Nauce Buddy, na którym

mona polegać).

Mahpurisa, [mah+purisa] (m.) wielki człowiek.

Mahpurisavihra, [mahpurisa+vihra] (m.) stan

{kondycja} wielkich ludzi.

Mahmatta, [mah+matta] (skr. mahmtra) (m.) główny

minister królewski.

Mahyaa, [mah+yaa] (m.) wielka ofiara.

188

Mahrajakkha, [mah+rajakkha] bardzo nieczysty.

Mahrja, [mah+rja] (m.) wielki król.

Mahli, (m.) imię własne.

Mahvana, [mah+vana] (n.) ,,Wielki Las", nazwa parku w

pobliu Vesl.

Mahvarha, [mah+varha] (m.) wielki dzik, wielki wieprz.

Mahsayana, [mah+sayana] (n.) wielkie łoe.

Mahsla, [mah+sl] (adi.) bogaty, majętny (dosł. mający

wielkie komnaty).

M, (skr. m) (probib.) nie ...! (cum imper., aor. & opt.).

u mksi, [= m aksi] nie czyń!

Mgadha, (adi.) z Magadhy. Magadha.

M ava, (skr. m ava) (m.) młodzieniec (zwłaszcza młody

bramin).

M avaka, = ma ava.

Mta ga, (skr. mta ga) (m.) słoń.

Mtar, (skr. mt ) (f.) matka.

Mtu , w złoeniach < mtar.

Mtugma, [mtu+gma] (m.) ród kobiecy, kobieta.

Mdisa, [ma +disa] (skr. md śa) (adi.) podobny mnie, równy

mnie. sadisa.

Mna,š (skr. mna) (m.) mniemanie, wyobraanie sobie,

pewność siebie, duma, pycha, zarozumiałość. maati.

189

Mna,˛ (n.) miara. minti.

Mnasa, (adi.) (­°) mając umysł wypełniony czymś. manas.

Mnnusayamujjaha, [mna+anusaya uj aha, imperat. <

uj ahati] usuń skłonność do wielkiego mniemania o sobie!

Mnbhisamaya, [mna+abhisamaya] (m.) zrozumienie

{przejrzenie na wylot} swojego wielkiego mniemania o sobie.

Mnusa, (skr. mnu a) I. (adi.) ludzki. -- II. (m.) człowiek.

manussa.

Mnusaka, = mnusa.

Mneti, (caus. < maati) (skr. mnayati) czcić, respektować,

szanować.

My, (skr. my) (f.) fałsz, oszustwo, obłuda.

Myvin, (adi.) zwodniczy, oszukujący, fałszywy, obłudny.

Mra, (m.) demon Mara (przynoszący śmierć, niszczyciel,

kusiciel, zły, przeciwnik). marati.

Mrpeti, (caus. 2 < marati) powodować do zabijania.

Mreti, (caus. < marati) zabijać.

Ml, (skr. ml) (f.) 1. wieniec, girlanda; 2. kwiaty.

Mlgandhavilepanadhra ama

anavibhsana

hna, [ml+gandha+vilepana+

dhra a+ma ana+vibhsana hna] (n.) noszenie na sobie

kwiatów, wonności i maści oraz upiększanie się ozdobami.

Mlin, (skr. mlin) (adi.) noszący girlandy, w wieńcu.

Mluv, (skr. mlu) (f.) pasoytnicze pnącze, niszczące drzewo

na którym rośnie.

190

Miga, (skr. m ga) (m.) zwierzę leśne, gazela.

Migadya, [miga+dya] (m.) Park Gazeli.

W tym parku połoonym w miejscowości Isipatana, w pobliu

Benaresu, Budda wygłosił swoje pierwsze kazanie

(Dhammacakkappavattanasutta) i załoył gminę (sa gha).

Micch, (skr. mithy) (adv.) niesłusznie, fałszywie, błędnie. --

opp. samm.

Micch jva, (m.) zły sposób ycia.

U mnicha piętnowanych jest pięć sposobów zdobywania

środków do ycia: kuhan, lapan, nemittakat, nippesikat,

lbhena lbha nijigi sanat.

Micchcra, [micch+cra] (m.) błędne postępowanie, złe

postępowanie.

u kmesu micchcr verama , wyrzeczenie się złego

prowadzenie się w uciechach zmysłowych (niedozwolonych

stosunków płciowych).

Micchdi hi, [micch+di hi] (f.) błędny pogląd.

Micchdi hika, [micch+di hika] mający błędny pogląd.

Micchdi hin, [micch+di hin] I. (adi.) mający błędny

pogląd. -- II. (m.) wyznawca błędnej doktryny.

Micchpa ihita, [micch+pa ihita] błędnie skierowany.

Mitta, (skr. mitra) (m.) przyjaciel.

Mittat, (f.) przyjaźń.

Middha, (n.) gnuśność, indolencja. medeti.

Middhin, (adi.) gnuśny. middha.

191

Minti, (skr. m) mierzyć.

Miyyati, (pass. < marati) umierać.

Milakkha, (skr. mleccha) (m.) obcy, barbarzyńca.

Mihita, (= sita) (n.) uśmiech.

Myati, = miyyati.

Mukha, (skr. mukha) (n.) 1. twarz, oblicze; 2. metoda, środek,

droga, wejście.

Mukhadhovanatthya, [mukha+dhovana+ atthya] aby

umyć twarz.

Mukhara, (adi.) gadatliwy, hałaśliwy, zgiełkliwy. mukha.

Mukharat, (f.) gadatliwość, hałaśliwość.

Muccati,š (pass. < mucati) zostać uwolnionym, uniknąć (cum

abl.).

u ppakamm muccati, unika skutków złych czynów.

Muccati,˛ = mucchati.

u khra

muccati, mleko zsiada się.

Mucchati, (skr. mrch) 1. skrzepnąć, stęeć, ściąć się; 2.

zdrętwieć, skostnieć, zesztywnieć.

Mucati, (skr. muc) puścić, wypuścić, uwolnić.

Muceyya, opt. < muccatiš.

Mu ha, pp. < mussati.

Mu

a, (skr. mu a) (adi.) z ogoloną głową.

Mu

aka, = mu a.

192

Muta, (adi.) odczuty (przez inne zmysły ni wzrok i słuch).

mataš.

Mutta,š (pp. < mucati) (skr. mukta) wyzwolony (od czegoś,

cum abl.).

Mutta,˛ (skr. mtra) (n.) mocz.

Muttakarsa, [mutta˛+karsa] (n.) odchody (mocz i kał).

Mutti, (skr. mukti) (f.) uwolnienie, wyzwolenie. mucati.

Mudita, (pp. < modati) uradowany.

Mudit, (skr. mudit) (f.) 1. łagodność ( mudu); 2. radość w

szczęściu innych ( mudita).

Muditsahagata, [mudit+sahagata] przepełniony radością

w szczęściu innych.

Mudu, (skr. m du) (adi.) delikatny, miękki.

Muni, (skr. muni) (m.) muni (ten, który ślubował milczenie),

mędrzec.

Mun, = muni.

Muyhati, (skr. muh) błądzić, mylić się.

Mus, (skr. m ) (adv.) 1. fałszywie, nieprawdziwie, kłamliwie;

2. po prónicy, bez sensu.

Musvda, [mus+vda] (m.) fałszywa mowa, kłamanie.

Mussati, (skr. m ) zaniedbać, zapomnieć, popaść w

roztargnienie.

Muhutta, (skr. muhrta) (m. & n.) chwila (indyjska godzina

stanowiąca 1/30 doby czyli 48 minut).

193

Mla, (skr. mla) (n.) 1. korzeń; 2. podstawa; 3. cena, wartość,

kapitał.

Mlagandha, [mla+gandha] (m.) zapach korzenny.

M ha, (pp. < muyhati) (skr. m ha) zbłąkany, pomieszany,

pomylony, głupi.

Megha, (skr. megha) (m.) chmura.

Mett, (skr. maitr) (f.) dobroć, yczliwość. mitta.

Mettsahagata, [mett+sahagata] przepełniony dobrocią.

Methuna, (skr. mithuna) (adi.) płciowy.

u methuna dhamma, stosunek płciowy.

Medeti, (skr. mid) stawać się tłustym.

Medh, (skr. medh) (f.) rozsądek, mądrość.

Medhvin, (adi.) rozsądny, pojętny, mądry. medh.

Meraya, (skr. maireya) (n.) likier.

Modati, (skr. mud) cieszyć się, radować się.

Moliyasvaka, (m.) imię własne.

Moha, (skr. moha) (m.) zaślepienie, zamroczenie, odejście od

zmysłów.

Mohaggi, [moha+aggi] (m.) ogień zaślepienia.

Mohacarita, [moha+carita] mający charakter osoby zaślepionej.

Mohaja, [moha+ja] narodzony z zaślepienia (np. uczynek).

Mohadhamma, [moha+dhamma] (m.) wyobraenie

{przedstawienie w umyśle} wywołujące zaślepienie.

194

Mohanidna, [moha+nidna] mający źródło w zaślepieniu.

Mohapakata, [moha+pakata] popełniony w zaślepieniu.

Mohavasena, [moha+vasena] z powodu zaślepienia.

Mohasamudaya, [moha+samudaya] powstały z zaślepienia.

Y

Ya, (yo, m., ya , n., y, f.) (temat yam & yad ) (pron.) 1. który

(powtórzenie dwa razy ma znaczenie uogólniające:

którykolwiek); 2. ten właśnie, mianowicie.

u ya

kho ... evampi kho, o ile ... o tyle.

u ya

yadeva, jakikolwiek.

u ya

v ta v, taki a taki, ten a ten.

u y s vc nel, tathrpi

vca bhsit hoti, takie

słowa mówi, które są łagodne.

u yo so, którykolwiek, jakikolwiek; mianowicie.

u yo so ... so, ten właśnie.

Ya , (indecl.) 1. e, poniewa; 2. eby; 3. gdy.

Yakkha, (skr. yak a) (m.) jaksza.

Jakszowie to klasa pomniejszych bóstw lokalnych, związanych

z ziemią i jej wytworami. Ulubionymi siedzibami ich są drzewa.

Bywają jakszowie yczliwi, którzy przynoszą pomyślność

swojej okolicy, jak te jakszowie złośliwi i wyrządzający

szkody, a nawet krwioerczy.

Yajati, (skr. yaj) ofiarować, składać ofiarę.

Yaca,š = ya ca.

195

Yaca,˛ = yace.

Yace, [= ya ce] anieli tamto.

Yaa, (skr. yaja) (m.) ofiara. yajati.

Yaatthya, [yaa+atthya] w celu złoenia w ofierze, jako

ofiara.

Yaadeva, [= ya yad eva] cokolwiek, jakikolwiek.

Yato, (skr. yatas) (adv.) bowiem, poniewa, skoro tylko; o ile.

u yato ... ettvat, o ile ... o tyle.

Yattha, (skr. yatra) (adv.) gdzie.

Yatthakmaniptin, [yattha+kma+niptin] rzucający się,

gdzie mu przyjdzie ochota.

Yattha hita, = yattha hita.

Yathayida , [yath+ida ] jak właśnie.

Yathariva, [yath+iva] tak jak, jak właśnie.

Yath, (skr. yath) (adv.) jak.

u tath ... yath, tak ... e, tak ... jak.

u yath (pi) ... eva , jak (właśnie) ... tak te.

u yathkatha

pana, więc jak zatem?

u yath yath, jakkolwiek.

u yath yath ... tath tath, jakkolwiek ... tak.

Yathbhiranta , [yath+abhiranta] (adv.) do woli, według

uznania, jak odpowiada, jak długo się podoba.

Yathbhta, [yath+bhta] (adi.) jaki, jakiego rodzaju.

196

u tathbhto kho aya

kyo yathbhtasmi kye

p isamphass kamanti, takie zaiste jest to ciało, e

oddziałują na nie uderzenia rąk.

u yathbhta , (adv.) tak, jak jest rzeczywiście, zgodnie z

prawdą.

Yathha , = yath aha .

Yad, temat < ya.

Yad, (skr. yad) (adv.) kiedy, skoro.

Yadi, (skr. yadi) (coni.) jeśli(by), gdyby; czy (to).

u yadi ... yadi ..., czy to ... czy to ...

Yadida , [yad+ida ] mianowicie, to znaczy.

Yadeva, = yad eva.

Yanta , = ya ta .

Yante, = ya te.

u yante kara ya , ta

karohi, co masz zrobić, to zrób!

Yannna, [= ya nna] a gdyby teraz ... ? (cum opt.).

Yannnha , [= yannna aha ] a gdybym teraz ...? (cum

opt.).

Yama, (m.) imię władcy śmierci (sędzia umarłych).

Yamati, (skr. yam) 1. powściągać, powstrzymywać; 2.

podtrzymywać.

Yamaloka, [Yama+loka] (m.) świat Yamy.

Yampiccha , = ya pi iccha .

Yava, (skr. yava) (m.) zboe, jęczmień, ziarno.

197

Yavakalpa, [yava+kalpa] (m.) wiązka zboa.

Yavalvaka, [yava+lvaka] (m.) niwiarz.

Yasa, (n.) = yasas.

Yasas, (skr. yaśas) (m.) sława, świetność, powaanie.

Yasm, (skr. yasmt) (adv.) poniewa.

u yasm ... tasm, poniewa ... to.

Yassa, gen. < ya.

Yassatthya, [yassa+atthya] w którym to celu, w imię czego.

Ycati, (skr. yc) prosić.

Yjaka, (m.) kapłan. yajati.

Yti, (skr. y) iść.

Yya , = y aya .

u yya

ta h, to właśnie to oto pragnienie.

Yva, (skr. yvat) (adv.) póki, jak długo, a do, jak bardzo (cum

acc., abl.).

Yva , = yva.

Yvajva , [yva+jva , acc. < jva] (adv.) póki yje, jak długo

yje, przez całe ycie.

Yvacida , [yva +ca+ida ] a mianowicie jak bardzo.

Yvad, = yva.

Yvadeva, (= yvad eva) na tyle, eby; na tyle, ile trzeba.

Yujati, (skr. yuj) 1. zaprzęgać; 2. łączyć; 3. przygotowywać.

198

Yutta, (pp. < yujati) (skr. yukta) 1. połączony, zaprzęgnięty; 2.

przygotowany; 3. odpowiedni, właściwy, słuszny.

Yuttabhva, [yutta+bhva] (m.) słuszny {właściwy} stan

rzeczy.

Ypa, (skr. ypa) (m.) jupa (pal ofiarny, słup ofiarny).

Yena, (instr. < ya) (adv.) gdzie, którędy.

u yena ... tena ..., tam, gdzie...

u yena Bhagav tenupasa kami, przybył tam, gdzie

(przebywał) Czcigodny.

Yeva, = eva.

Yoga, (skr. yoga) (m.) 1. połączenie, związek; 2. uwikłanie; 3.

jarzmo; 3. trud, wysiłek; 4. skupienie.

Yogakkhema, [yoga+khema] (n.) spokój od mozołu,

bezpieczeństwo od jarzma {uwikłania}.

Yogvacara, [yoga+avacara] oddający się ćwiczeniom umysłu.

Yojana, (skr. yojana) (n.) dawna mila indyjska (odległość, jaką

mona było przebyć wozem bez przeprzęgania wołów -- ok. 15

km).

Yodha,š = yo idha.

Yodha,˛ (skr. yodha) (m.) wojownik.

Yodhjva, [yodha˛+jva] (m.) ołdak.

Yoni, (skr. yoni) (f.) łono, macica.

Yonija, [yoni+ja] narodzony z łona.

Yoniso, (abl. < yoni) (adv.) a do źródła {genezy}, gruntownie,

mądrze. -- opp. ayoniso.

199

u yoniso manasikra, mądrze skierowana uwaga, dogłębne

rozwaenie, gruntowne przemyślenie.

Yobbana, (skr. yauvana) (n.) młodość.

Yobbanamada, [yobbana+mada] (m.) odurzenie młodością.

R

Rakkhati, (skr. rak ) 1. strzec, pilnować, nadzorować; 2.

odeprzeć, wzbraniać się.

Rakkh, (f.) stra, ochrona. rakkhati.

Rakkhita, (pp. < rakkhati) pilnowany, nadzorowany.

Rakkhitavanasa

a, [rakkhita+vanasa a] (m.) nazwa

miejsca w lesie Prileyya.

Kiedy Budda przebywał w lesie Prileyya, w miejscu

nazwanym później Rakkhitavanasa a, pod drzewem

Bhaddasla, zobaczył go tam pewien słoń (od nazwy lasu

pochodzi imię owego słonia Prileyya) i usługiwał mu w ciągu

dnia, a nocami strzegł go. Stąd nazwa tego miejsca

Rakkhitavanasa a.

Raja , w złoeniach < rajas.

Rajakkha, [raja+ka]. apparajakkha & mahrajakkha.

Rajata, (skr. rajata) (n.) srebro.

Rajas, (skr. rajas) (n.) 1. przestrzeń (jako region mgły i kurzu),

kurz, pył; 2. nieczystość, namiętność.

Raj , w złoeniach < rajas.

200

Rajpatha, [raj+patha] (m.) ciasne i ciemne miejsce, gdzie

gromadzi się kurz, brudny kąt, zakurzona dziura (dosł. droga

kurzu).

Rajo , w złoeniach < rajas.

Rajja, (skr. rjya) (n.) królestwo, królowanie, panowanie.

u rajja

kreti, króluje, sprawuje rządy.

Rajjati, (skr. raj) być podnieconym, być zafascynowanym.

Rajju, (skr. raj u) (f.) sznur.

Rajati, 1. nabierać koloru, czerwienić się; 2. = raj ati.

Ra ha, (skr. r ra) (n.) królestwo, kraina.

Rata, (pp. < ramati) oddany, kochający, znajdujący przyjemność.

Rati, (skr. rati) (f.) zadowolenie, upodobanie, rozkosz, miłość.

Ratta,š (pp. < raj ati & rajati) (skr. rakta) 1. zabarwiony,

czerwony; 2. podniecony.

Ratta,˛ (skr. rtra) (n.) 1. noc; 2. czas.

Ratti, (skr. rtri) (f.) noc.

u ratti , (adv.) nocą. -- opp. div.

Rattparata, [ratta˛+uparata] odstąpiwszy od jedzenia w nocy.

Ratha, (skr. ratha) (m.) wóz (dwukołowy).

Rama, (skr. rama) (adi.) radujący. ramati.

Ramati, (skr. ram: ramate) radować się.

Ravati, (skr. ru) krzyczeć, ryczeć.

Rasa, (skr. rasa) (m.) 1. ciecz; 2. smak, treść.

201

Rasasacetan, [rasa+sacetan] (f.) wola nakierowana na

smak.

Rasasa, [rasa+sa] (f.) percepcja smaku.

Rahada, (skr. hrada) (m.) jezioro.

Raho, (skr. rahas) (adv.) potajemnie, w cichości, samotnie.

Rahogata, [raho+gata] będąc w samotności.

Rga, (skr. rga) (m.) namiętność, poądliwość, chęć (tęsknota za

materiałnymi i niematerialnymi uciechami w tym świecie lub

przyszłym).

Rgaggi, [rga+aggi] (m.) ogień poądliwości.

Rgacarita, [rga+carita] mający poądliwy charakter.

Rgacittavasnuga, [rga+citta+vasa+anuga] (adi.) będący

pod wpływem umysłu pełnego poądliwości.

Rgavasena, [rga+vasena] pod wpływem poądliwości.

Rgnusaya, [rga+anusaya] (m.) skłonność do poądania.

Rgpasa hita, [rga+upasa hita] któremu towarzyszy

namiętność.

Rja, w złoeniach < rjan.

Rjagaha, (skr. Rjag ha) stolica królestwa Magadha.

Rjan, (skr. rjan) (m.) król.

Rjaputta, [rja+putta] (m.) ksiąę, młodzieniec z wysokiego

rodu.

Rma, (skr. rma) (m.) przyjemność, radość. ramati.

Riccati, (pass. < ricati) być zostawionym opuszczonym.

202

Ricati, (skr. ric) zostawić, opuścić, porzucić.

Ritta, (pp. < ricati) pusty, zostawiony, wolny od.

Rittapesu a, [ritta+pesu a] wolny od oszczerstwa.

Rukkha, (skr. v k a) (m.) drzewo.

Rukkhatacdi, [rukkha+taca+di] kora drzewa i tak dalej.

Rukkhadevat, [rukkha+devat] (f.) bóstwo drzewa, duch

drzewa.

Rukkhabila, [rukkha+bila] (n.) dziura w drzewie.

Rukkhamla, [rukkha+mla] (n.) podnóe drzewa (jako

miejsce medytacji).

Rukkhaskh, [rukkha+skh] (f.) gałąź drzewa.

Ruci, (skr. ruci) (f.) upodobanie, pragnienie, yczenie,

przyjemność.

u mahrjassa ruciy sati, (loc. abs.) na yczenie króla.

Rucira, (skr. rucira) (adi.) piękny, wspaniały, uroczy, miły.

Rujati, (skr. ruj) boleć, powodować ból.

Rujjhati, (pass. < rundhati) zostać powstrzymanym

{zatrzymanym}.

Ru

a, (pp. < rudati) (n.) płacz, wycie.

Rudati, (skr. rud) płakać.

Rundhati, (skr. rudh) powstrzymać, zatrzymać.

Rpa, (skr. rpa) I. (n.) postać cielesna, forma, wygląd, kształt,

ciało. ­ II. (adi.) ( °) mający postać czegoś, wyglądający jak.

203

Rpaka, (n.) obraz, podobieństwo.

Rpakya, [rpa+kya] (m.) grupa cielesna. nmakya.

Rpagata, [rpa+gata] mający związek z kształtem formą.

Rpat, (f.) 1. kształt, wygląd; 2. pozór. rpa.

Rpadhtu, [rpa+dhtu] (f.) sfera widzialnych form.

Rpaloka, [rpa+loka] (m.) świat widzialnych form.

Rpavant, (adi.) kształtny, piękny. rpa.

Rpasacetan, [rpa+sacetan] (f.) wola nakierowana na

kształt {formę}.

Rpasa, [rpa+sa] (f.) postrzeganie form, percepcja

kształtu.

Rhati, (skr. ruh) rosnąć.

Roga, (skr. roga) (m.) choroba. rujati.

u rogato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jak

chorobę.

u rogo balav ahosi, choroba się wzmogła.

Rogani

ha, [roga+ni ha] (n.) gniazdo chorób.

Rocati, (skr. ruc) podobać się, być miłym.

Roceti, (caus. < rocati) 1. upodobać sobie, wybrać; 2. aprobować,

być przychylnym.

Ro

a, = ru a.

Rodati, = rudati.

Rosa, (skr. ro a) (m.) gniew. roseti.

204

Rosaka, (adi.) gniewny, popędliwy.

Roseti, (skr. ro ayati, caus. < ru ) gniewać, denerwować.

L

Lakkha, (skr. lak a) (n.) znak.

Lakkha a, (skr. lak ma a) I. (adi.) (­°) cechujący się czymś. --

II. (n.) cecha. lakkha.

u ki

lakkha a ..., jaka jest cecha charakterystyczna ...?

czym się charakteryzuje ...?

Lakkheti, 1. określać, oznaczać; 2. spostrzegać. lakkha.

La

a, (skr. la a) (n.) kał, odchody, gnój.

Laddha, pp. < labhati.

Laddhabba, grd. < labhati.

Laddhalbha, [laddha+lbha] osiągnowszy zysk.

Laddhu , inf. < labhati.

Landhati, = nandhati.

Lapati, (skr. lap) rozmawiać, szczebiotać, mamrotać, paplać.

Lapana, (n.) = lapan.

Lapan, (f.) gadanie, mamrotanie, trajkotanie. lapati.

Lapan jest jednym z pięciu złych sposobów zdobywania

środków do ycia przez mnicha (micchjva). Wyraa się w

zagajaniu świeckich wyznawców, uywaniu przymilnych słów,

chełpieniu się, przesadzie itp. aby skłonić ich do dawania mu

darów.

205

Labbhati, (pass. < labhati) 1. = labhati; 2. dotyczyć odnosić się

do czegoś (cum loc.).

u rpe labbhati, dotyczy ciała.

Labha, (adi.) (­°) osiągalny. labhati.

Labhati, (skr. labh) dostać, osiągnąć, zdobyć, znaleźć, spotkać.

Labhanya, (grd. < labhati) do osiągnięcia, osiągalny.

Lambati, (skr. lamb) wisieć.

Lahu, (skr. laghu) (adi.) lekki, zwiewny, płochy, szybki, chyy,

nikły.

Lahu hna, [lahu+ hna] (n.) stan lekkości, stan świeości.

Lbha, (skr. lbha) (m.) 1. osiągnięcie, uzyskanie; 2. zysk,

korzyść. labhati.

Lvaka, (skr. lvaka) (m.) eniec, niwiarz.

Likhati, (skr. likh) 1. ryć, drapać, rysować; 2. polerować,

wygładzić.

Likhita, (pp. < likhati) wypolerowany, wygładzony.

Licchavi, nazwa rodu.

Limpati, (skr. lip) smarować.

Lna, pp. < lyati.

Lyati, (skr. l) przykurczyć się, przycupnąć, tkwić, przylgnąć.

Lujjati, (skr. rujyate, pass. < ruj) pęknąć, rozpaść się. rujati.

Luddha, (pp. < lubbhati) poądliwy, chciwy.

Lunti, (skr. l) ciąć, zrywać, ąć.

206

Lu ati, (skr. lu ) poruszać, wstrząsać.

Lna, pp. < lunti.

Le

u, (skr. le u) (m.) bryła ziemi.

Le

usamphassa, [le u+samphassa] (m.) uderzenie bryłą

ziemi {kamieniem}.

Lepana, (n.) smarowanie. limpati.

Loka, (skr. loka) (m.) świat, istoty, ludzie.

Lokavijaya, [loka+vijaya] (m.) zwycięstwo nad światem.

Lobha, (skr. lobha) (m.) ądza, chciwość.

Lobhaja, [lobha+ja] narodzony z ądzy.

Lobhadhamma, [lobha+dhamma] (m.) wyobraenie

(przedstawienie w umyśle) wywołujące ądzę.

Lobhanidna, [lobha+nidna] mający źródło w ądzy.

Lobhapakata, [lobha+pakata] popełniony z ądzy.

Lobhasamudaya, [lobha+samudaya] powstały z ądzy.

Loma, (skr. loman) (n.) włos na ciele (nie na głowie). kesa.

Lola, (skr. lola) (adi.) 1. chwiejny; 2. spragniony, ądny. lu ati.

Lolat, (f.) 1. chwiejność; 2. pragnienie. lola.

Lohita, (skr. lohita) (adi.) czerwony.

Lohitaka, = lohita.

Lohitakampi, = lohitaka pi.

207

V

Va, 1. = iva; 2. = eva.

Vagga,š (skr. varga) (m.) grupa, zbiór, rozdział.

Vagga,˛ [vi+agga] (skr. vyagra) (adi.) rozbity, rozproszony, w

niezgodzie. -- opp. samagga.

Vaggiya, (adi.) (­°) naleący do grupy, tworzący grupę.

vaggaš.

Va ka, (skr. vakra) (adi.) krzywy, zgięty.

Vaca, = vacas.

Vacana, (skr. vacana) (n.) słowa, mowa. vatti.

Vacas, (skr. vacas) (n.) słowo, słowa, mowa.

Vacsucarita, [vac(=vacya)+sucarita] (n.) dobre

prowadzenie się w mowie.

Vac , w złoeniach < vacas.

Vackamma, [vac+kamma] (n.) działanie mową.

Vacduccarita, [vac+duccarita] (n.) złe prowadzenie się w

mowie.

Vacpakopa, [vac+pakopa] (m.) popadnięcie w gniew w

mowie.

Vacsa khra, [vac+sa khra] (m.) 1. aktywność językowa,

proces językowy; 2. formacja karmiczna wywołana mową.

kyasa khra, manosa khra.

Vacsandosa, [vac+sandosa] (m.) zbrukanie mową.

208

Vaccha, (skr. vatsa) (m.) cielę.

Vacchagotta, (m.) imię własne bramina (dosł. z rodu Vaccha).

Vacchatara, (m.) młode cielę, byczek. vaccha.

Vacchatar, (f.) jałówka. vaccha.

Vajati, (skr. vraj) iść, kroczyć.

Vajju, opt. 3.pl. < vadati.

Vajjeti, (skr. varjayati, caus. < v j) unikać.

Vacati, (skr. vac) chodzić wokół, zataczać się.

Vaceti, (caus. < vacati) oszukać, zwieść.

Va a, (skr. va a) (m.) drzewo figowe (ficus indica).

Va arukkha, [va a+rukkha] (m.) drzewo figowe (ficus indica).

Va a, (pp. < va ati) okrągły.

Va ati, (skr. v t) toczyć się, obracać się. vattati.

Va

hati, (skr. v dh) rosnąć.

Va

heti, (caus. < va hati) powodować wzrost, wzmagać,

wzmacniać, ywić.

Va a, (skr. vra a) (m.) rana.

Va

a, (skr. var a) (m.) 1. barwa; 2. kolor skóry; 3. warna (klasa

społeczna); 4. wygląd; 5. piękność; 6. pochwała; 7. sława.

u va

a bhsati, głosi pochwałę.

Va

avant, (adi.) 1. kolorowy; 2. piękny.

Va

eti, chwalić, głosić pochwałę. va a.

209

Vata,š (skr. vata) (interi.) hej, ach, zaiste.

Vata,˛ (skr. vrata) (m. & n.) obowiązek, reguła religijna, rytuał.

Vatakothalama gal, [vata˛+kothala+ma gala] (pl.)

rytuały, święta i ceremonie.

Vattati, (skr. v t) 1. poruszać się, postępować; 2. znajdować się,

istnieć.

Vatti, (skr. vac) mówić (praesens nie występuje, zastępuje go

vadati).

Vattin, (adi.) (­°) obracający, mający moc. vatteti.

Vatteti, (caus. < vattati) poruszać, obracać, toczyć.

Vattha, (skr. vastra) (n.) materiał, odzie, szata. vasatiš.

Vatv, (abs. < vatti) powiedziawszy.

Vadati, (skr. vad) mówić, nazywać.

Vadpeti, caus. 2 < vadati.

Vadeti, = vadati.

Vademti, = vadema ti.

Vadha, (skr. vadha) (m.) zabójstwo, morderstwo.

Vana,š (skr. vana) (n.) las.

Vana,˛ (skr. vanas) (n.) poądanie, pragnienie. vanati.

Vanati, (skr. van) pragnąć, yczyć sobie.

Vanamantara, [vana+antara] (n.) głąb lasu.

Vanasa

a, [vanaš+sa a] (m.) leśny gąszcz.

Vandati, (skr. vand) pozdrowić z czcią, oddać cześć.

210

Vapati, (skr. vap) 1. siać; 2. strzyc.

Vabbhcita, M. 26; lekcja przyjęta przez Szósty

Sobór (Kaba Aye w Yangon 1954--1956) brzmi pabhvita.

Vaya,š (skr. vayas) (m.) młodość, dojrzałość.

Vaya,˛ (skr. vyaya) (m.) rozpad.

Vayadhamma, [vaya˛+dhamma] podległy rozpadowi.

Vayadhammnupassin, [vaya˛+dhamma+anupassin] 1.

obserwujący rzeczy w rozpadzie {zanikaniu}; 2.obserwujący

naturę rozpadu {zanikania}.

Vayappatta, [vayaš+patta] osiągnąwszy wiek młodzieńczy

{dojrzałość} (tzn. 16 lat).

Vara, (skr. vara) (adi.) lepszy, najlepszy, wyborny, wyśmienity.

Vara , (adv.) lepiej.

u vara

... yaca˛, lepiej ... anieli tamto (cum opt.).

Varha, (skr. varha) (m.) dzik, wieprz.

Vali, (skr. vali) (f.) zmarszczka.

Valita, (skr. valita) (adi.) pomarszczony.

Val, = vali.

Vasa, (skr. vaśa) (m. & n.) siła, moc, wpływ, władza.

Vasati,š (skr. vas: vaste) ubierać (się).

Vasati,˛ (skr. vas: vasati) mieszkać, przebywać, spędzać czas.

Vasana,š (n.) ubranie. vasatiš.

Vasana,˛ (n.) zamieszkiwanie, przebywanie. vasati˛.

211

Vasana hna, [vasana˛+ hna] (n.) miejsce zamieszkania

{przebywania}.

Vasala, (skr. v ala) (m.) 1. nicpoń, nikczennik; 2. siudra (sudda);

3. czandala (ca la).

Vasalaka, (m.) nędzny nikczennik, nędzny parias.

Vasalakara a, [vasala+kara a]

u vasalakara a dhamma, rzecz {przymiot, cecha} czyniąca

kogoś nikczennikiem {pariasem}.

Vasnuga, [vasa+anuga] (adi.) będący pod wpływem {we

władzy}.

Vasi, (aor. < vasati˛) mieszkał.

Vasitth, aor. 2. pl. < vasati˛.

Vasu, (skr. vasu) (n.) dobro, majątek, bogactwo.

Vasundhara, [vasu+dhara] (skr. vasu dhara) (adi.)

zawierający bogactwa.

u Vasundhar, (f.) ,,Skarby Dzierąca", ,,Skarby Zawierająca"

(czyli ziemia).

Vasena, (instr. < vasa) (­°) pod wpływem, z powodu.

Vassa, (skr. var a) (m. & n.) 1. deszcz, pora ddysta; 2. rok

(liczony według pory ddystej).

Vassati, (skr. v ) spuszczać deszcz, padać (o deszczu).

Vassasatika, [vassa+satika] (adi.) stuletni.

Vahati, (skr. vah) nieść, prowadzić, wieść.

V, (coniun.) albo.

212

Vca, (m.) = vc.

Vc, (skr. vc) (f.) głos, mowa, słowo.

V ija, (skr. v ija) (m.) kupiec.

V ijakula, [v ija+kula] (n.) rodzina kupiecka.

V ijj, (skr. v ijy) (f.) handel.

u v ijja

karoti, prowadzi handel.

Vta, (skr. vta) (m.) wiatr.

Vtavega, [vta+vega] (m.) poryw wiatru.

Vda, (skr. vda) (m.) 1. mowa, słowo; 2. nauka, doktryna,

system.

Vdapatha, [vda+patha] (m.) sposób mówienia.

Vdita, (pp. < vdeti) (n.) muzyka instrumentalna.

Vdin, (adi.) mówiący. vda.

Vdeti, (caus. < vadati) grać na instrumencie.

Vnara, (m.) małpa (dosł. mieszkaniec lasu, zwierzę leśne).

vanaš.

Vma, (skr. vma) (adi.) lewy.

Vyamati, [vi++yamati] dąyć, starać się.

Vyma, (m.) wysiłek, staranie, dąenie. vyamati.

Vra, (skr. vra) (m.) raz.

u dve vre, dwa razy.

Vriyamna, ppr. < vreti.

213

Vreti, (skr. vrayati, caus. < v ) powstrzymywać,

przeszkadzać.

V a, (skr. vyla) (m.) 1. podstępny zwierz; 2. wą.

V amiga, [v a+miga] (m.) drapienik.

u v amiganivra attha , [v amiga +nivra a+attha ] w

celu powstrzymania drapienych zwierząt.

Vsa,š (skr. vsa) I. (adi.) (­°) ubrany. -- II. (m.) ubranie.

vasatiš.

Vsa,˛ (skr. vsa) I. (adi.) mieszkający, przebywający. -- II. (m.)

mieszkanie, pobyt. vasati˛.

Vsaka, = vsaš & vsa˛.

Vse ha, (m.) imię własne.

Vha, I. (adi.) niosący, prowadzący. -- II. (m.) 1. przewodnik; 2.

zwierzę pociągowe; 3. wóz. vahati.

Vikla, [vi+kla] (m.) niewłaściwy czas.

Viklabhojana, [vikla+bhojana] (n.) posiłek o niewłaściwej

porze (tj. dla mnicha po południu).

Viki

a, (pp. < vikirati) rozsypany, bez ładu.

Viki

avca, [viki a+vca] mówiący bez ładu.

Vikirati, [vi+kirati] rozsypywać.

Vigacchati, [vi+gacchati] odejść, oddalić się, zniknąć.

Vigata, (pp. < vigacchati) 1. odeszły, oddalony, usunięty,

zanikły; 2. (°­) wolny od czegoś.

Vigatakhila, [vigata+khila]

214

Vigatamalamacchara, [vigata+mala+macchara] wolny od

skazy skąpstwa.

u vigatamalamaccharena cetas, z sercem wolnym od skazy

skąpstwa.

Vicaya, (m.) zbadanie, zgłębienie. vicinti.

Vicarati, [vi+carati] chodzić wzdłu i wszerz, wędrować.

Vicra, [vi+cra] (m.) myśl dyskursywna, badanie, rozwaanie,

refleksja.

Vicikicchati, [vi+cikicchati] być w rozterce, wahać się, wątpić.

Vicikicch, (skr. vicikits) (f.) wątpliwość, niepewność,

sceptycyzm, zwątpienie.

Vicinati, = vicinti.

Vicinti, [vi+cinti] 1. zbadać, zgłębić; 2. szukać.

Vicinissati, fut. < vicinti.

Vicessati, = vicinissati.

Vijaya, (m.) zwycięstwo. vijayati.

Vijayati, [vi+jayati] pokonać, przezwycięyć, podbić.

Vijt, (pp. < vijyati) (f.) ta, która urodziła.

Vijnana, (n.) rozpoznanie, rozrónienie, zrozumienie.

Vijnant, (ppr. < vijnti) znający, rozumiejący.

Vijnti, [vi+jnti] poznawać, zrozumieć, naleycie wiedzieć.

Vijyati, [vi+jyati] rodzić.

Vijita, pp. < vijayati.

215

Vijessati, fut. < vijayati.

Vijjati, (pass. < vindati˛) znajdować się, istnieć, być.

u hna

vijjati, jest taka moliwość.

u sadiso me na vijjati, nie istnieje mi równy.

Vijjamna, (ppr. < vij ati) istniejący.

u ajaramhi vijjamne, (loc. abs.) znalazłszy wolność od

starości.

Vijj, (skr. vidy) (f.) wiedza.

Vijjgata, [vij +gata] rozumny.

Vijju, (skr. vidyut) (f.) błyskawica.

Vijjumlin, [vij u+mlin] (adi.) w wieńcu błyskawic, w

girlandzie błyskawic (o chmurze).

Vijjobhsa, [vij +obhsa] (m.) blask wiedzy, jasność wiedzy.

Vijjhati, (skr. vyadh) wiercić, kłóć, ranić.

Vi a, (skr. vijna) (n.) świadomość, organ poznania,

wiedza empiryczna. vijnti.

Vi agata, [vi a+gata] mający związek ze

świadomością.

Vi apaccay, [vi a+paccay] uwarunkowany przez

świadomość, świadomość jest podłoem czegoś.

Vi asota, [vi a+sota˛] (m.) strumień świadomości.

Vi nacyatana, [vi a+anaca+yatana] (n.)

obszar nieskończonej świadomości.

Vi nacyatanasukhumasaccasa,

[vi nacyatana+sukhuma+sacca+sa] (f.) subtelne i

216

prawdziwe postrzeganie obszaru nieskończonej świadomości

(szósty stopień skupienia medytacyjnego jhna).

Vi pasama, [vi a+upasama] (m.) uspokojenie

świadomości.

Vita, pp. < vijnti.

Vitar, (skr. vijat ) (m.) poznający, rozumiejący. vita.

Viya, (abs. < vijnti) poznając, rozumiejąc.

Viu , w złoeniach < vi.

Viugarahita, [viu+garahita] ganiony przez mądrych.

Viuppasattha, [viu+pasattha] chwalony przez

mądrych.

Vi, (adi.) mądry, rozsądny.

Vitakka, [vi+takka] (m.) myśl, myślenie, podchwycenie myśli,

myśl analityczna.

Vitakkavicra, [vitakka+vicra] (m.) myślenie i refleksja.

Vitta, (skr. vitta) (n.) majątek, mienie.

Vida saka, (adi.) pokazujący, ukazujący. vida seti.

Vida seti, [vi+da seti=dasseti] czynić widzialnym,

ukazywać.

Vidahati, [vi+dahatiš] przygotować, aranować.

Vidita, (pp. < vindatiš & vindati˛) 1. poznany; 2. znaleziony.

Viditv, abs. < vindatiš.

Vidu, (adi.) znający.

217

Vid, = vidu.

Vidra, [vi+dra] (adi.) daleki, odległy.

Viddasu, (= vidv) (adi.) mądry.

Vidv, (skr. vidv s) (adi.) mądry. vindatiš.

Vidha, (adi.) (­°) rodzaju, składający się, iloraki. vidh.

Vidhamati, [vi+dhamati] 1. rozproszyć; 2. zburzyć.

Vidhameti, = vidhamati.

Vidh, (skr. vidh) (f.) forma, rodzaj, sposób.

Vinaya, (skr. vinaya) (m.) dyscyplina zakonna.

u ariyassa vinaye, zgodnie z zasadami człowieka

szlachetnego.

Vinayakamma, [vinaya+kamma] (n.) czyn, działanie zgodnie

z dyscypliną zakonną.

Vinayapi aka, [vinaya+pi aka] (n.) Kosz Dyscypliny.

Vinayavdin, [vinaya+vdin] mówiący o dyscyplinie.

Vin, (skr. vin) (adv.) bez, oddzielony.

Vinbhva, [vin+bhva] (m.) separacja.

Vinicchita, (pp. < vinicchinti) rozstrzygnięty.

Vinicchinti, [vi+nicchinti] rozstrzygnąć, postanowić,

rozwayć.

Vinipta, (m.) 1. ruina, upadek; 2. otchłań; 3. miejsce kary i

cierpienia po śmierci. vinipteti.

218

Vinipteti, [vi+nipteti] 1. zrzucać, strącać; 2. rujnować; 3.

karać.

Vinlaka, [vi+nlaka] (adi.) niebiesko czarny, ciemny, siny.

Vindati,š (skr. vid: vetti, vidati) wiedzieć, poznać.

Vindati,˛ (skr. vid: vindati) znaleźć.

Vindi, aor. < vindati˛.

Vipakka, [vi+pakka] (adi.) w pełni dojrzały.

Vipanna, (pp. < vipaj ati) chybiony, nieudany, wyrodny,

przepadły.

Vipannaditthin, [vipanna+ditthin] mający chybione poglądy.

Vipari amati, [vi+pari amati] zmieniać się na gorsze.

Vipari ma, [vi+pari ma] (m.) zmiana na gorsze.

Vipari madhamma, [vipari ma+dhamma] podległy

zmianie na gorsze.

Vipassati, [vi+passati] widzieć jasno, widzieć w głąb rzeczy,

widzieć intuicją.

Vipassin, (skr. Vipaśyin) I. (adi.) jasnowidzący, obdarzony

wglądem. -- II. (m.) imię jednego z poprzednich Buddów.

vipassati.

Vipka, (skr. vipka) I. (adi.) (­°) owocujący czymś. -- II. (m.) 1.

rezultat, owoc; 2. skutek karmana.

Vipubbaka, [vi+pubbaš+ka] (adi.) zaropiały, gnijący, w

rozkładzie.

Vipubbakajta, [vipubbaka+jta] cechujący się gniciem.

219

Vipula, (skr. vipula) (adi.) wielki, ogromny.

Vippa isra, [vi+pa isra] (m.) skrucha, al, wyrzut sumienia.

pa isarati.

Vippa isrin, (adi.) odczuwający wyrzuty sumienia.

Vippamutta, [vi+pamutta] uwolniony.

Vippayoga, [vi+payoga] (m.) rozdzielenie, rozłąka.

Vippasanna, (pp. < vippasdati) krystalicznie czysty.

Vippasdati, [vi+pasdati] 1. stawać się przejrzystym,

krystalicznie czystym (woda); 2. stawać się pogodnym.

Vibbhanta, (pp. < vibbhamati) odpadły, ten, który zboczył.

Vibbhantacitta, [vibbhanta+citta] roztargniony, nieobecny

umysłem.

Vibbhamati, [vi+bhamati] zboczyć, odpaść.

Vibhava,š (skr. vibhava) (m.) 1. majątek, mienie; 2. moc,

moność.

Vibhava,˛ [vi+bhava] (m.) unicestwienie, niebyt, nieistnienie.

Vibhavata h, [vibhava˛+ta h] (f.) pragnienie

unicestwienia.

Vibhsana, (skr. vibh a a) (n.) ozdobienie, przystrojenie,

upiększenie.

Vibhsana hna, [vibhsana+ hna] (n.) przystrajanie się.

Vimala, [vi+mala] (adi.) bez plamy, bez skazy, jasny, czysty.

Vimuccati, (pass. < vimucati) być uwolnionym, uwolnić się

od (cum abl.).

220

Vimucci, aor. < vimuccati.

Vimucati, [vi+mucati] puścić, wypuścić, opuścić, porzucić.

Vimutta, (pp. < vimucati) wyzwolony.

Vimutti, [vi+mutti] (f.) wyzwolenie.

Vimutti adassana, [vimutti+ a+dassana] (n.) wgląd

poznawczy wyzwolenia.

Viya, = iva.

Viyatta, = vyatta.

Viraja, [vi+raja] (adi.) wolny od nieczystości, bez skazy.

Virajjati, [vi+raj ati] tracić zainteresowanie, stygnąć z

podniecenia, uwalniać się od fascynacji, obojętnieć.

Virata, (pp. < viramati) ten, który powstrzymał się (cum abl.).

Virati, [vi+rati] (f.) powstrzymanie się (cum abl.).

Viratta, pp. < viraj ati.

Virama a, (n.) (­°) ustanie, powstrzymanie się. viramati.

Viramati, [vi+ramati] ustać, przestać, wstrzymać, porzucić coś

(cum. abl.).

Viravati, [vi+ravati] wykrzyknąć, ryknąć.

Virga, [vi+rga] (m.) 1.nieobecność namiętności, zniszczenie

namiętności, bezpragnieniowość, obojętność, zdegustowanie; 2.

wyblaknięcie, zatarcie się, zaniknięcie. viraj ati.

Viriya, (skr. vrya) (n.) energia, wysiłek. vra.

u viriya

rabhati, podejmuje wysiłek, wytęa siły.

221

Viriyasamat, [viriya+samat] (f.) wysiłek woli z umiarem.

Viriyrambha, [viriya+rambha] (m.) podjęcie wysiłku.

Virhati, [vi+rhati] rosnąć, kiełkować.

Virocati, [vi+rocati] promienieć.

Vilna, [vi+lna] obcięty (o włosach), przerzedzony, wyłysiały.

Vilepana, [vi+lepana] (n.) 1. namaszczenie; 2. wonna maść.

Viva a, (pp. < vivarati) odsłonięty, otwarty.

Viva amatta, [viva a+matta] skoro tylko (został) otwarty.

Viva

a, [vi+va a] (adi.) wyblakły, odbarwiony, bez koloru

(o nienaturalnym, niezdrowym kolorze skóry).

Vivadati, [vi+vadati] dysputować, zaprzeczać.

Vivara, (skr. vivara) (m. & n.) otwór, szczelina, jaskinia.

vivarati.

Vivarati, (skr. vi + v ) odsłaniać, otwierać, wyjawiać.

Vivda, (m.) dysputa, proces. vivadati.

Vivdpanna, [vivda+panna] popadły w dysputę.

Vivha, [vi+vha] (m.) wesele córki (wyprawienie oblubienicy z

domu). vha.

Vivicca, (abs. < viviccati) odseparowany, wolny od czegoś.

Viviccati, (skr. vic+vi) 1. oddzielać; 2. odejść, odsunąć się,

odseparować się (cum instr.).

Vivicceva, = vivicca eva.

Vivitta, (pp. < viviccati) odosobniony, samotny.

222

Viveka, (m.) odosobnienie. viviccati.

Vivekaja, [viveka+ja] zrodzony w odosobnieniu.

Vivekajaptisukhasukhumasaccasa, (f.) subtelne

i prawdziwe postrzeganie zrodzonych w odosobnieniu

zachwytu i radości (pierwszy stopień skupienia medytacyjnego

jhna).

Visa, (skr. vi a) (n.) jad, trucizna.

Visa yutta, [vi+sa yutta] odłączony (od świata).

Visa vdaka, (adi.) ten, który zwodzi, wprowadza w błąd,

oszust, łamiący słowo. visa vdeti.

Visa vdeti, [vi+sa +vdeti] zwodzić, wprowadzać w błąd,

łamać słowo.

Visajjati, [vi+saj ati] lgnąć (cum loc.).

Visati, (skr. viś) tylko w złoeniach z przedrostkami.

Visatta, pp. < visaj ati.

Visattik, (f.) lgnięcie, pragnienie (cum loc.). visatta.

Visama, [vi+sama˛] (adi.) 1. nierówny; 2. stronniczy; 3.

niezgodny z prawem.

Visrada, [vi+srada] (adi.) doświadczony, znający się, pewny

siebie.

Visujjhati, [vi+suj hati] stawać się czystym, oczyszczać się.

Visuddha, pp. < visuj hati.

Visuddhi, [vi+suddhi] (f.) czystość. visuj hati.

Viska, (n.) przedstawienie teatralne.

223

Viskadassana, [viska+dassana] (n.) oglądanie

odwiedzanie przedstawień teatralnych.

Visesa, (skr. viśe a) (m.) rónica, osobliwość.

Visesato, (abl. < visesa) (adv.) szczególnie, zwłaszcza.

Vihaati, (pass. < vihanati) być przygnębionym smutnym,

dręczyć się.

Vihanati, [vi+hanati] rozbić, zniszczyć.

Viharati, [vi+harati] trwać, przebywać, spędzać czas (cum

instr.) -- (uyte z absolutivum innego czasownika wyraa

ciągłość, trwanie tej czynności).

Viharasti, = viharasi iti.

Viharmti, = viharmi iti.

Vihyasa, (skr. vihyasa) (m.) powietrze, wolna przestrzeń.

Vihra, (m.) 1. przebywanie, stan, kondycja; 2. miejsce; 3.

klasztor. viharati.

u vihrena viharati, trwa w jakimś stanie.

Vihrin, (adi.) będący w pewnym stanie, yjący w określony

sposób.

Vihi sati, [vi+hi sati] szkodzić, krzywdzić, uraać.

Vihi s, (f.) szkodzenie, zadawanie gwałtu, krzywdzenie,

uraanie. vihi sati. -- opp. avihi s.

Vihes, (f.) udręka, mozół.

V , (skr. v ) (f.) lutnia.

Vma sati, (skr. mm sate, des. < man) 1. zbadać,

przemyśleć; 2. wystawić na próbę. maati.

224

Vra, (skr. vra) (adi.) męny, mocny, potęny, bohater.

Vuccatvuso, = vuccati vuso.

Vuccati, (pass. < vatti) (skr. ucyate) 1. być adresatem

wypowiedzi; 2. nazywa się; 3. mówi się.

Vu hahati, = vu hti.

Vu hti, (= u hti) podnosić się, wstawać.

Vu hpiyamna, ppr. < vu hpeti.

Vu hpeti, (caus. < vu hti) podnosić.

Vu hya, abs. < vu hti.

Vu hi, (skr. v i) (f.) deszcz.

Vutta,š (pp. < vatti) powiedziany.

u eva

vutte, gdy tak powiedziano, po tych słowach.

Vutta,˛ (pp. < vapati) posiany.

Vpasama, (skr. vyupaśama) (m.) uspokojenie, ustanie.

vpasammati.

Vpasammati, [vi+upasammati] uspokoić się, ustać.

Ve, (skr. vai) (indecl.) zaiste.

Vega, (skr. vega) (m.) gwałtowność, impuls, poryw, szybkość.

Vejja, (skr. vaidya) (m.) lekarz.

Vejjakamma, [vej a+kamma] (n.) praktyka lekarska.

Ve u, (skr. ve u) (m.) (tylko w złoeniach) bambus.

Vetana, (skr. vetana) (n.) cena, zapłata, zarobek.

225

Vedan, (skr. vedan) (f.) odczucie, uczucie czegoś. vedeti.

Vedangata, [vedan+gata] mający związek z odczuciem.

Vedanpaccay, [vedan+paccay] odczucie jest podłoem.

Vedanya, (grd. < vedeti) do rozpoznania {zrozumienia}.

Vedayati, = vedeti.

Vedayita, (pp. < vedeti) I. (adi.) odczuty, doświadczony. -- II.

(n.) czucie, doświadczanie.

Veditabba, (grd. < vedeti) do rozpoznania {zrozumienia}.

Vediyati, odczuwać, doświadczać (wraeń, uczuć). vedeti.

Vedeti, (caus. < vindatiš) 1. czuć, doświadczyć; 2. wiedzieć,

rozumieć.

Vedhati, (skr. vyath) chwiać się, zataczać się, trząść się.

Vengapura, nazwa miasta.

Vengapurika, (adi.) pochodzący z miasta Vengapura.

Vepakka, I. (n.) dojrzewanie. -- II. (adi.) (­°) dojrzewający w

czymś. vipakka.

u kmadhtuvepakka

kamma , czyn dojrzewający w

sferze zmysłowości.

Vepulla, (n.) pełnia, pomnoenie. vipula.

Vera, (skr. vaira) (n.) wrogość, złość.

Verama , (f.) odstąpienie od czegoś, wyrzeczenie się czegoś

(cum abl.). virama a.

Vel, (skr. vel) (f.) 1. granica (o czasie i przestrzeni); 2. godzina,

termin, pora; 3. sposobność.

226

u tya

velya , (loc.) przy tej sposobności.

Ve u, = ve u.

Ve uvana, [ve u+vana] ,,Gaj Bambusowy" (nazwa miejsca w

pobliu Rjagaha).

Królewski park, ofiarowany Buddzie przez króla Bimbisra.

Nazwa pochodzi od bambusowego wału, który otaczał park.

Vesl, (skr. Vaiśl) (f.) nazwa miasta.

Vehyasa, (= vihyasa) (m.) powietrze, wolna przestrzeń.

Vehsa, = vehyasa.

Vo, acc., instr., dat. & gen. encl. < tumhe.

Vohra, [vi+avahra] (m.) 1. handel; 2. zajęcie; 3. powszedhna

nazwa, konwencjonalne pojęcie.

Vyajana, (skr. vyajana) (n.) znak, cecha, zgłoska.

Vyajayati, [vi+ajeti] wyrazić, ukazać.

Vyatta, (skr. vyakta) (adi.) 1. doświadczony, inteligentny,

uczony, mądry; 2. wyraźny, oczywisty. byatta & vyajayati.

Vyaya, = vaya˛.

Vykaroti, [vi++karoti] 1. przedstawić, odpowiedzieć,

wyjaśnić; 2. objawić.

Vydhi, (skr. vydhi) (m.) choroba.

Vydhidhamma, [vydhi+dhamma] podległy chorobie.

Vypajjati, [vi+paj ati] zepsuć się, czynić zło.

Vypanna, (pp. < vypaj ati) zepsuty, zły.

Vypannacitta, [vypanna+citta] mający zły umysł {serce}.

227

Vypda, (m.) zła wola, złośliwość, malevolentia. vypaj ati.

-- opp. avypda.

Vypdeti, (caus. < vypaj ati) niszczyć.

S

Sa,š = so.

Sa,˛ (skr. sa) (adv.) (°­) z, razem z.

Sa,ł (skr. sva) (pron.) swój, własny.

Sa yama, (m.) panowanie nad sobą, samokontrola.

sa yamati.

Sa yamati, [sa +yamati] panować nad sobą, powściągać się.

Sa yujati, [sa +yujati] łączyć, wiązać.

Sa yutta, (pp. < sa yujati) związany, powiązany.

Sa yojana, (n.) więź, to, co wiąe (do świata). sa yujati.

u sabbasa yojana

chetv, przeciąwszy wszelkie więzy

(ze światem).

Sa raddha, (skr. sa rabdha) (adi.) podekscytowany,

podniecony. -- opp. passaddha.

Sa vattati, [sa +vattati] prowadzić ku, dochodzić do,

przyczyniać się do (cum dat.).

u bdhya sa vattati, podlega chorobie.

u tatruppattiy sa vattati, prowadzi do narodzin tam.

Sa varati, [sa +varati] zamknąć, powstrzymać, opanować.

Sa vsa, [sa +vsa˛] (m.) wspólne mieszkanie, współycie.

228

Sa vsiya, (adi.) mieszkający razem.

Sa vijjati, [sa +vij ati] = vij ati.

Sa vidahati, [sa +vidahati] przyrządzić, przygotować.

Sa visati, [sa +visati] wchodzić.

Sa vuta, (pp. < sa varati) trzymany w ryzach, opanowany.

Sa vutindriya, [sa vuta+indriya] trzymający zmysły w

ryzach.

Sa vesiyati, (pass. < sa veseti) być kładzionym (do łóka

jako chory).

Sa veseti, (caus. < sa visati) skłonić do połoenia się,

połoyć, umieścić.

Sa sarati, [sa +saratiš] chodzić wokół, biegać wokół; 2.

przechodzić z egzystencji do egzystencji.

Sa sra, (m.) sansara, obieg, koło ywotów. sa sarati.

Sa hita, (pp. < sandahati) (­°) powiązany z czymś, złączony z

czymś, któremu towarzyszy coś.

Saka, [sał+ka] (skr. svaka) swój, własny.

Saka a, (skr. śaka a) (m. & n.) wóz.

Sakicana, [sa˛+kicana] (adi.) mający coś, obciąony

posiadaniem, związany czymś. -- opp. akicana.

Saku a, (skr. śakuna) (m.) ptak.

Sakunta, (skr. śakunta) (m.) ptak.

Sakubbant, [sa˛+kubbant] czyniący tak.

Sakka,š (skr. śakra) (adi.) silny, mocny.

229

Sakka,˛ (m.) przydomek boga Indry. sakkaš.

Sakka,ł (skr. śakya & śakta) (adi.) moliwy. sakkoti.

Sakkacca , (adv.) skrzętnie.

Sakkaroti, [sat+karoti] szanować.

Sakk, (skr. śakta) (indecl.) jest moliwym, mona. sakkoti.

u sakk nu kho, czy jest moliwym? czy mona?

Sakkoti, (skr. śak) móc.

Sakkhar, (skr. śarkar) (f.) kamyk, wir.

Sakkhi, [saš+akkhi] (m.) świadectwo własnych oczu.

u sakkhi

karoti, widzi na własne oczy. sacchikaroti.

Sakkhissati, fut. < sakkoti.

Sakya, (skr. Śkya) (m.) imię rodu z którego pochodził Budda.

Sakyakula, [Sakya+kula] (n.) ród Siakjów.

Sakyaputta, [Sakya+putta] (m.) syn z rodu Siakjów.

Sagandhaka, [sa˛+gandha+ka] (adi.) pachnący. -- opp.

agandhaka.

Sagga, (skr. svarga) I. (adi.) niebiański. -- II. (m.) niebo.

Sa kappa, (skr. sa kalpa) (m.) intencja, zamiar,

postanowienie, wola. sa kappeti.

Sa kappeti, [sa +kappeti] 1. przygotować; 2. postanowić,

zamierzyć.

Sa kamati, [sa +kamati] przechodzić, transmigrować.

Sa kili ha, pp. < sa kilissati.

230

Sa kilissati, [sa +kilissati] stać się nieczystym, zbrukać się.

Sa kilesa, [sa +kilesa] (m.) nieczystość, splamienie.

Sa kilesadhamma, [sa kilesa+dhamma] podległy

nieczystości.

Sa kha, (skr. śa kha) (m.) muszla.

Sa kharoti, [sa +karoti] składać, łączyć ze sobą.

Sa khalikhita, [sa kha+likhita] wypolerowany, jak macica

perłowa.

Sa kh, (skr. sa khy) (f.) 1. liczba, liczenie; 2. rozwaenie; 3.

nazwa, określenie. sa khti.

u na upeti sa kha , nie podlega określeniu (tak jak

płomienia, który zgasł, nie mona określić, e np. poszedł w

tym czy innym kierunku, tak te wyzwolony vimuttta nie

podlega określeniu).

u sa kha

gacchati, jest nazwanym.

Sa khti, (skr. sam + khy) 1. liczyć; 2. rozwaać; 3. nazywać.

Sa khyati, = sa khti.

Sa khra, (skr. sa skra) (m.) 1. formacja karmiczna (w sensie

aktywnym); 2. twór, formacja (w znaczeniu biernym, jako to, co

uformowane, złoone). 3. formacja umysłu, twór mentalny (jeden

z agregatów tworzących osobowość psychofizyczną

sa khrakkhandha); 4. proces, funkcja, czynność;

Sa khra jako formacja karmiczna stanowi drugi człon prawa

zalenego powstawania (pa icca samuppda): działania

wolicjonalne, determinujące nową egzystencję.

Sa khragata, [sa khra+gata] mający związek z procesem

{funkcją}.

231

Sa khrupapatti, [sa khra+upapatti] (f.) powstanie

{odrodzenie się} formacji karmicznych.

Sa khruppatti, [sa khra+uppatti] = sa khrupapatti.

Sa khitta, (pp. < sa khipati) 1. zebrany, skoncentrowany; 2.

krótki, zwarty.

Sa khittacitta, [sa khitta+citta] (n.) ograniczony umysł.

Sa khittena, (instr. < sa khitta) w skrócie, krótko mówiąc.

Sa khipati, [sa +khipati] 1. zebrać, zgromadzić do kupy; 2.

skoncentrować; 3. skrócić.

Sa ga, (skr. sa ga) (m.) 1. połączenie, złączenie; 2. lgnięcie,

przywiązanie. saj ati.

Sa gacchati, [sa +gacchati] zejść się, spotkać, połączyć.

Sa ga hati, [sa +ga hati] zbierać.

Sa gati, (f.) połączenie, spotkanie. sa gacchati.

Sa gaha, (skr. sa graha) (m.) 1. zbiór; 2. pomoc, wsparcie.

sa ga hati.

Sa gtiga, [sa ga+atiga] ten, który wyszedł ponad

przywiązanie.

Sa gha, (skr. sa gha) (m.) 1. zbiór, gromada; 2. gmina,

wspólnota (mnichów).

Sa gh i, (skr. sa gh i) (f.) płaszcz mnicha (po złoeniu

uywany równie do siedzenia). antaravsaka, uttarsa ga &

cvara.

Sa ghta, [sa +ghta] (m.) uderzenie.

232

Sacittapariyodapana, [sał+citta+pariyodapana] (n.)

oczyszczenie swojego umysłu serca.

Sacittamanurakkhati, [sał+citta +anurakkhati] czuwać

nad swoim umysłem, pilnować swego umysłu.

Sace, (coni.) jeeli.

Sacca, (skr. satya) I. (adi.) prawdziwy. -- II. (n.) prawda.

u Ariyasacca, (n.) Szlachetna Prawda.

Saccavdin, [sacca+vdin] mówiący prawdę.

Saccasandha, [sacca+sandha, sandahati] (adi.) wiarygodny,

oddany prawdzie.

Sacchikata, pp. < sacchikaroti.

Sacchikaroti, (skr. sk t + k ) 1. widzieć na własne oczy; 2.

urzeczywistnić (naocznie, we własnej osobie). sakkhi.

Sacchiktabba, (grd. < sacchikaroti) do zrealizowania.

Sajati, (skr. s j) puszczać.

Sajjati, (skr. saj) lgnąć.

Sajju, (skr. sadyas) (adv.) 1. w tym samym dniu, natychmiast; 2.

ostatnio.

Sacetan, [sa +cetan] (f.) wola nakierowana ku czemuś.

Sajnti, [sa +jnti] postrzegać, zaznać, poznać, znać.

Sa, (skr. sa j) (f.) 1. postrzeganie, percepcja; 2. znak, ślad;

3. świadomość; 4. koncepcja, idea, przedstawienie, myśl; 5.

usposobienie. sajnti.

Sagata, [sa+gata] mający związek z postrzeganiem.

233

Sa a, (n.) znak.

Sapeti, (caus. < sajnti) przekonać.

Savedayitanirodha, [sa+vedayita+nirodha] (m.)

ustanie postrzegania i czucia.

Sain, (adi.) postrzegający. sa.

Sa ha, (skr. śa ha) (adi.) oszust, podstępny, przebiegły, perfidny.

Sa i , (skr. śanais) (adv.) powoli, pomału.

Sa ika , (adv.) powoli, stopniowo. sa i .

Sa hapeti, (caus. < santi hati) 1. ugruntować, ustanowić; 2.

zachęcać, zagrzewać, dodawać otuchy.

Sa hahati, = santi hati.

Sa hahant, ppr. < santi hati.

Sa hti, = santi hati.

Sa htum, inf. < santi hati.

Sa hpeti, = sa hapeti.

Sa

a, (skr. a a) (m.) gąszcz.

Sat, = sant.

Sata,š (skr. śata) (num. card.) sto.

Sata,˛ (pp. < sarati) pamiętający, uwany, przytomny, świadomy.

Sata , gen. & dat. pl. < sant, ppr. < atthi.

Satakkaku, [sataš+kaku] (adi.) stugarbny, o stu szczytach.

Sati,š loc. < sant.

234

u atthe sati, (loc. abs.) gdy jest była potrzeba czegoś (cum

instr.).

Sati,˛ (skr. sm ti) (f.) pamięć, uwaność, baczność, przytomność

umysłu, bycie świadomym. sarati˛.

u sati kyagat, bycie świadomym w odniesieniu do ciała.

Satika, (adi.) (­°) mający setkę, składający się ze stu. sataš.

Satimant, (adi.) baczny, uwany, przytomny. sati˛.

Sat, f. < sant.

Sato, gen. < sant.

Satta,š (pp. < saj ati) (skr. sakta) lgnący, tkwiący.

Satta,˛ (skr. sattva) (m.) istota yjąca, ,,osoba". sant.

Pojęcie to obejmuje istoty ze wszystkich światów, razem z

bogami i mieszkańcami piekieł.

Satta,ł (skr. sapta) (num. card.) siedem.

Sattha, [sattał+aha] siedem dni.

Satthaklakata, [sattha+klakata] umarły siedem dni

temu.

Satthakla kata, = satthaklakata.

Sattpalabbhati, = satto upalabbhati.

Sattha, (skr. śastra) (n.) miecz, nó, broń.

Satthar, (skr. śstr) (m.) nauczyciel, mistrz.

Satthasamphassa, [sattha+samphassa] (m.) uderzenie

mieczem.

Satthu , w złoeniach < satthar.

235

Satthugrava, [satthu+grava] (m.) szacunek dla nauczyciela.

Satthussana, [satthu+ssana] (n.) nauka Mistrza.

Sad, (skr. sad) (adv.) zawsze.

Sadisa, [saš+disa] (skr. sad śa) podobny, równy.

Sadevaka, [sa˛+deva+ka] (adi.) razem z bogami.

u sadevaka loka, świat wraz z jego bogami.

Sadevamanussa, [sa˛+deva+manussa] (adi.) włączając

bóstwa i ludzi.

u sadevamanuss paj, świat istot ywych z bóstwami i

ludźmi.

Sadda, (skr. śabda) (m.) dźwięk, słowo.

Saddasacetan, [sadda+sacetan] (f.) wola nakierowana na

dźwięk.

Saddasa, [sadda+sa] (f.) percepcja dźwięku.

Saddahati, [sad+dahati] (skr. dh + śrad) (śrad pokrewne z

h d, gr. , łac. cor, niem. Herz) ufać, wierzyć (dosł.

pokładać serce).

Saddha, (skr. śrddha) (adi.) ufający, wierzący.

Saddhamma, [sat+dhamma] (m.) Dobra Doktryna, Prawdziwa

Nauka.

Saddhammasava a, [saddhamma+sava a] (n.) usłyszenie

Prawdziwej Nauki.

Saddh, (skr. śraddh) (f.) ufność, wiara (cum loc.).

saddahati.

236

u Tathgate saddha

pa ilabhati, nabiera ufności w

Tathagatę.

u saddhya, wiedziony ufnością, pełen wiary.

Saddhpa ilbha, [saddh+pa ilbha] (m.) nabranie ufności.

u saddhpa ilbhena samanngato, obdarzony osiągniętą

wiarą.

Saddhi , (skr. srdham) (postp.) w towarzystwie, razem (cum

instr.).

Saddhicara, [saddhi +cara] idący razem, towarzysz drogi.

Saddhdha, = saddh idha.

Sanantana, (skr. santana) (adi.) wieczny.

Sant, (ppr. < atthi) 1. będący, istniejący, obecny; 2. dobry,

prawdziwy.

Santa,š (pp. < sammatiš) (skr. śnta) spokojny, cichy, łagodny,

przynoszący pokój.

Santa,˛ (pp. < sammati˛) (skr. śrnta) zmęczony, znuony.

Santa , n. < sant.

Santika, [saš+antika] (n.) poblie.

u santika , (acc.) do kogoś.

u santik, (abl.) od, z sąsiedztwa.

u santike, (loc.) w pobliu, przy, przed (cum gen.).

Santi hati, [sa +ti hati] pozostać, wytrwać (w

postanowieniu).

Santu hi, [sa +tu hi] (skr. sa tu i) (f.) zadowolenie,

pogodność.

237

Sante, loc. < sant.

u eva

sante, (loc. abs.) gdy to ma {miało} miejsce.

Santo, m. < sant.

Santhraka, (skr. sa straka) (m.) mata, posłanie ze słomy.

Sandasseti, (caus. < sandissati) 1. porównać, weryfikować; 2.

pouczać.

Sandahati, [sa +dahati] łączyć, wiązać.

Sandi hika, [sa +di hika] (skr. sa d ika) (adi.) widzialny,

empirycznie postrzegalny, ewidentny, naoczny.

Sandissati, [sa +dissati] pojawiać się razem, zgadzać się.

Sandeha, [sa +deha] (m.) zlepek ciała, kupa ciała (pogardliwie

o ciele).

Sandosa, [sa +dosaš] (m.) zbrukanie, zepsucie.

Sandhtar, (skr. sa dht ) łączący, pojednawca. sandahati.

u bhinnna

sandht, łączący podzielonych, pojednawca

porónionych.

Sanna, (pp. < sdati)

Sapatta, (skr. sapatna) (m.) rywal, wróg. sapatt.

Sapatt, (skr. sapatn, < sa+patn) (m.) współona (inna kobieta

tego samego męa), rywalka.

Sapadna , (b. skr. svadnam) (adv.) po kolei, sukcesywnie.

u sapadna

carati, chodzi od domu do domu nie omijając

adnego.

Sapadnacrika ga,

238

Sapadnacrin, [sapadna+crin]

Sappa, (skr. sarpa) (m.) wą. sappati.

Sappaccaya, [sa˛+paccaya] (adi.) mający podłoe,

uwarunkowany.

Sappati, (skr. s p) pełzać.

Sappabhva, [sappa+bhva] (m.) istota natura węa.

Sappin, (adi.) pełzający. sappati.

Sappurisa, [sat+purisa] (m.) dobry człowiek, wartościowy

człowiek.

Saphala, [sa˛+phala] (adi.) owocny.

Sabba, (skr. sarva) (adi.) wszystek, wszelki.

u sabbena sabba , 1. wszystko ze wszystkim; 2. w

zupełności, całkowicie.

Sabbajaha, [sabba+jaha < jahati] (adi.) porzucający wszystko,

wyrzekający się wszystkiego.

Sabba haka, [sabba+a haka]

u sabba haka

dna , ,,królewski dar" (składający się z

ośmiu rzeczy a kada z nich ośmiokrotnie).

Sabbattat, [< sabba+attan] (f.) 1. stan widzenia wszystkiego,

jako siebie samego, odczuwanie wszystkich istot, jako własnego

,,ja"; 2. cały ,,ja".

u sabbattatya, 1. (loc.) widząc odczuwając siebie samego

we wszystkim wszystkich istotach; 2. (instr.) całym sobą,

całą duszą.

Sabbattha, (adv.) wszędzie. sabba.

239

Sabbatthat, (f.) stan bycia wszędzie. sabbattha.

Sabbadhi, (adv.) wszędzie. sabba.

Sabbappa, [sabba+ppa] (n.) wszelkie zło.

u sabbappassa akara a , odstąpienie od wszelkiego zła.

Sabbavid, [sabba+vid] wszechwiedzący.

Sabbavidhamasmi, [= sabbavid aha asmi] jestem

wszechwiedzący.

Sabbasa khrasamatha, [sabba+sa khra+ samatha] (m.)

przejście do spoczynku wszelkich procesów (umysłu).

Sabbaso, (abl. < sabba) (adv.) całkowicie, zupełnie.

Sabbbhibh, [sabba+abhibh] pokonujący wszystko.

Sabbvant, (adi.) (adv.) cały, wszystek. sabba.

Sabbpadhipa inissagga, [sabba+upadhi+ pa inissagga]

(m.) poniechanie wszelkiego lgnięcia do bytu.

Sabrahmaka, [sa˛+Brahma+ka] (adi.) włączając Brahmę,

razem ze światem Brahmy.

Sama,š (skr. śama) (m.) spokój umysłu, pogoda ducha.

Sama,˛ (skr. sama) (adi.) 1. równy, jednakowy, równomierny,

mający właściwą miarę, odpowiedni; 2. bezstronny; 3. zgodny z

prawem.

Samaka, (adi.) równy, jednakowy.

Samaka , (adv.) równo, w tym samym czasie.

Samagga, [sa +agga] (adi.) w jedności, w zgodzie, w harmonii.

-- opp. vagga˛.

240

Samaggakara a, [samagga+kara a] (adi.) wywołujący

zgodę.

Samagganandin, [samagga+nandin] (adi.) cieszący się ze

zgody.

Samaggarata, [samagga+rata] (adi.) kochający zgodę.

Samaggrma, [samagga+rma] (adi.) mający upodobanie w

zgodzie.

Samata, [sa +ata] znany, osławiony.

Sama a, (skr. śrama a) (m.) (dosł. ,,trudzący się"), wędrowny

poszukiwacz wyzwolenia odrzucający ortodoksyjną tradycję,

wędrowny mnich ebraczy.

Sama aka, (m.) mały {nędzny} asceta.

Sama aparis, [sama a+paris] (f.) zgromadzenie ascetów.

Sama abrhma , [sama a+brhma a] asceci i bramini.

Samat, (f.) równomierność, stan normalny. sama˛.

Samatikkama, (m.) przekroczenie, przezwycięenie, minięcie.

samatikkamati.

Samatikkamati, [sa +atikkamati] przekroczyć, wykroczyć

poza, przezwycięyć, minąć.

Samatikkamma, abs. < samatikkamati.

Samativijjhati, [sa +ativij hati] przenikać, przeszywać,

wdzierać się.

Samatta, (adi.) wypełniony, wykonany, doprowadzony do

końca.

241

Samatha, (m.) 1. spokój umysłu, pogoda ducha; 2. przejście do

spoczynku. sammatiš.

Samanupassati, [sa +anu+passati] 1. dostrzegać; 2. uwaać

za, traktować jako (cum abl. to).

Samanngata, [sa +anvgata] (adi.) obdarzony, wyposaony

(cum instr.).

u paya samanngata, obdarzony mądrością.

Samaya, (skr. samaya) (m.) czas (moment, termin).

u aparena samayena, (instr.) później, następnie, wtedy.

u eka

samaya , (acc.) onego czasu.

u ekasmi

samaye, (loc.) w pewnym momencie.

u tasmi

samaye, (loc.) wówczas.

u tena samayena, (instr.) w tym czasie.

Samasama, [sama˛+sama˛] (adi.) dokładnie taki sam.

Samdapeti, [sa +dapeti] zachęcać, skłaniać.

Samdahati, [sa +dahati] skierować, skłonić, skupić

(umysł).

Samdinna, (pp. < samdiyati) podjęty, przedsięwzięty.

Samdiyati, [sa +diyati] brać na siebie, podjąć się,

przestrzegać.

Samdhi, (skr. samdhi) (m.) skupienie. samdahati.

Samdhija, [samdhi+ja] zrodzony w skupieniu.

Samdhijaptisukhasukhumasaccasa,

[samdhija+pti+sukha+sukhuma+sacca+sa] (f.) subtelne i

prawdziwe postrzeganie zrodzonych w skupieniu zachwytu i

radości (drugi stopień skupienia medytacyjnego jhna).

242

Samdhinimitta, [samdhi+nimitta] (n.) przedmiot

koncentracji umysłu.

Samdhiyati, (pass. < samdahati) skupiać się.

u citta

samdhiyati, umysł się koncentruje.

Samna,š (adi.) 1. równy, identyczny; 2. wspólny, razem.

sama˛.

Samna,˛ (ppr. < atthi) będący.

Samnavsa, [samnaš+vsa] mieszkający razem ze swymi.

Sampajjati, [sa +paj ati] uzyskać, osiągnąć, dojść, dostać

się, popaść, wpaść.

Sampajji, aor. < sampaj ati.

Sampatti, (f.) osiągnięcie, uzyskanie. sampaj ati.

Samraka, [sa˛+mra+ka] (adi.) razem z Marą.

Samhita, (pp. < samdahati) skierowany, skupiony.

Samijati, [sa +ijati] być poruszonym, wstrząśniętym,

zachwiać się.

Samrati, [sa +rati] zostać poruszonym, zachwiać się.

Samudaya, [sa +udaya] I. (adi.) (­°) 1. powstały przez coś lub

z czegoś; 2. powodujący powstanie. -- II. (m.) powstanie,

pochodzenie. -- opp. nirodha.

Samudayadhammnupassin, [samudaya+

dhamma+anupassin] 1. obserwujący rzeczy w powstawianiu

{pojawianiu się}; 2.obserwujący naturę powstawania {pojawiania

się}.

243

Samudayavayadhammnupassin, [samudaya+

vaya˛+dhamma+anupassin] obserwujący rzeczy w

powstawianiu i zaniku; 2.obserwujący naturę powstawania i

zaniku.

Samudcarati, [sa +ud+carati] zachowywać się,

postępować, traktować (kogoś, cum acc.).

u ani hehi akantehi amanpehi samudcarati, traktuje

(kogoś) w sposób niechciany (przez tego), niemiły i

nieprzyjemny.

Samudita, (pp. < samudeti) podniesiony, uniesiony,

podniecony.

Samudeti, [sa +udeti] wschodzić, powstać.

Samudda, [sa +udda˛] (skr. samudra) (m.) morze, ocean.

Samuddamajjha, [samudda+maj ha] (n.) środek morza.

Samhata, pp. < samhanati.

Samhanati, [sam+hanati] odsunąć, usunąć.

Sameti, [sa +eti] schodzić się, zgadzać się z kimś (cum instr.)

Sampajna, [sa +pajna] (adi.) opamiętany, rozsądny,

rozwany.

Sampajnakrin, [sampajna+krin] postępujący z rozwagą.

Sampajjati, [sa +paj ati] przypaść, zdarzyć się, nastąpić,

powstać.

Sampajjalita, [sa +paj alita] całkowicie ogniem płonący,

rozogniony.

Sampati, [sa +pa i] (skr. sa prati) (adv.) teraz, świeo,

właśnie.

244

Sampadna, [sa +padna] (n.) 1. danie, podarowanie; 2.

przekaz, nauczanie.

Sampanna, (pp. < sampaj ati) przepełniony czymś,

wyróniający się.

Sampayoga, [sa +payoga] (m.) połączenie, złączenie.

Samparya, [sa +parya, < para] (m.) przyszły świat, stan po

śmierci.

Samparyika, (adi.) naleący do przyszłego świata.

samparya.

Samparivatta, (pp. < samparivattati) obracający się.

Samparivattati, [sa +parivattati] obracać się.

Samparivattasyin, [samparivatta+syin] leący i

przewracający się w łóku.

Sampasdana, [sa +pasdana] (n.) uspokojenie, spokój

umysłu.

Sampha, (adi.) błahy, bezuyteczny, nierozsądny (o mowie).

Samphappalpa, [sampha+palpa] (m.) bezuyteczna

paplanina.

Samphassa, [sa +phassa] (m.) 1. dotknięcie, kontakt; 2.

uderzenie.

Sambahula, [sa +bahula] liczny, wiele.

Sambdha, [sa +bdha] (m.) 1. ciasnota, ścisk, zatłoczenie; 2.

trudność, przeszkoda, ograniczenie; 3. utrapienie.

Sambujjhati, [sa +buj hati] jasno zrozumieć, w pełni

wiedzieć.

245

Sambodha, [sa +bodha] (m.) przebudzenie, oświecenie, pełne

poznanie.

Sambodhi, [sa +bodhi] (f.) pełne poznanie, najwysza

wiedza.

Sambhava, [sa +bhava] (m.) powstanie, narodziny.

Sambhavati, [sa +bhavati] powstać, stać się, następować,

dojść do skutku.

Sambhra, (skr. sa bhra) (m.) 1. naniesienie, nagromadzenie;

2. produkt. bharati.

Sambhta, pp. < sambhavati.

Sambhoti, = sambhavati.

Samma,š (indecl.) forma zwracania się do osoby bliskiej: mój

drogi! przyjacielu!

Samma ,˛ w złoeniach < samm.

Sammajjati, [sa +maj atiš] zamiatać.

Sammati,š (skr. śam) uspokoić się, ustać.

Sammati,˛ (skr. śram) męczyć się, nuyć się.

Sammatta, [sa +matta˛] podniecony, odurzony, upity.

Sammada, [sa +mada] (m.) 1. podniecenie, upojenie; 2.

zaślepienie; 3. ospałość po posiłku.

Sammadeva, [samma+eva] (adv.) słusznie, całkowicie.

Sammannati, [sa +maati] zgadzać się.

Sammapa, [samma˛+pa] (f.) prawdziwa mądrość.

Sammappajna, [samma˛+pajna] mający słuszną wiedzę.

246

Samm, (skr. samyak) (adv.) całościowo, w pełni, na wskroś,

uniwersalnie, naleycie, słusznie, doskonale. -- opp. micch.

Samm jva, (m.) słuszny ywot, właściwy sposób ycia.

Sammkammanta, [samm+kammanta] (m.) słuszne

{właściwe} działanie.

Sammdi hi, [samm+di hi] (f.) słuszny {naleyty,

właściwy} pogląd.

Katam ca bhikkhave sammdi hi? Ya kho bhikkhave

dukkhe a dukkhasamudaye a dukkhanirodhe

a dukkhanirodhagmaniypa ipadya a aya

vuccati bhikkhave sammdi hi. A jaki to jest, o mnisi, słuszny

pogląd? Wiedza o cierpieniu, o mnisi, wiedza o powstawaniu

cierpienia, wiedza o ustaniu cierpienia i wiedza o drodze

prowadzącej do zniesienia cierpienia -- to nazywa się, o mnisi,

szłusznym poglądem. (M. 9).

Sammdi hika, [samm+di hika] mający słuszny pogląd.

Sammdi hin, [samm+di hin] I. (adi.) mający słuszny

pogląd. -- II. (m.) wyznawca słusznej doktryny.

Sammvc, [samm+vc] (f.) słuszna {naleyta, właściwa}

mowa.

Sammvyma, [samm+vyma] (m.) słuszny {naleyty,

właściwy} wysiłek, słuszne dąenie.

Sammsa kappa, [samm+sa kappa] (m.) słuszna

{właściwa} intencja, naleyte postanowienie.

Sammsati, [samm+sati˛] (f.) właściwa przytomność, naleyta

uwaność, naleyte baczenie.

Sammsamdhi, [samm+samdhi] (m.) słuszne {naleyte,

właściwe} skupienie.

247

Sammsambuddha, [samm+sambuddha] w pełni,

doskonale przebudzony.

Sammsambuddhasvaka, [sammsambuddha+svaka]

(m.) uczeń w pełni, doskonale przebudzonego.

Sammsambodhi, [samm+sambodhi] (f.) pełne i doskonałe

poznanie, najwysza i doskonała wiedza.

Sammu ha, [sa +mu ha] (adi.) zaniedbany, zmieszany,

roztargniony.

Sammuti, (f.) wyraenie słowne, powszechna nazwa, konsens,

przyjęte określenie.

Samm ha, (pp. < sammuyhati) zbałamucony.

Sammodati, [sa +modati] wymieniać przyjazne

pozdrowienia, być zgodnym.

Sammosa, ( skr. sam + mu , rabować, zabierać) (m.) zamęt,

pomieszanie, zagubienie. mussati.

Saya , (skr. svayam) (adv.) sam, przez siebie. sał.

Sayati,š = seti.

Sayati,˛ (skr. śri) -- tylko w zło. nissayati.

Sayana, (skr. śayana) (n.) 1. leenie, odpoczynek; 2. łoe. seti.

Sayansana, [sayana+sana] łoe i krzesło, zakwaterowanie.

Sayna, (ppr.med. < seti) leący.

Saynomhti, = sayno amhi iti.

Sara,š (adi.) poruszający się, płynący. saratiš.

Sara,˛ (adi.) pamiętający. sarati˛.

248

Sara,ł (skr. svara) (m.) dźwięk, głos.

Sara a, (skr. śara a) (n.) 1. osłona, daszek; 2. schronienie,

ucieczka (pod opiekę).

u sara a

gacchati, udawać się pod opiekę, uciekać się.

Formuła Potrójnego Schronienia: Buddha sara a gacchmi,

Dhamma sara a gacchmi, Sa gha sara a gacchmi

(uciekam się do Buddy, uciekam się do Nauki, uciekam się do

Gminy).

Sara agamana, [sara a+gamana] (n.) akt udania się pod

opiekę. --zob. sara a.

Sara gamana, [sara a+gamana] = sara agamana.

Sarati,š (skr. s ) biec, poruszać się, płynąć.

Sarati,˛ (skr. sm ) pomnieć, pamiętać.

Saravant, (adi.) dźwięczny, melodyjny. sara.

Sarra, (skr. śarra) (n.) ciało (fizyczne).

Salla, (skr. śalya) (n.) grot, cierń, oścień.

u sallato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jako cierń.

Sallakkheti, [sa +lakkheti] spostrzegać, zauwaać.

Sallapati, [sa +lapati] rozmawiać.

Sallna, [sa +lna] (adi.) przycupnięty, skulony, bojaźliwy,

niemrawy.

Sava a, (skr. śrava a) (n.) słyszenie, słuchanie. su ti.

Savana, = sava a.

Savicra, [saš+vicra] (adi.) któremu towarzyszy refleksja.

249

Savitakka, [saš+vitakka] (adi.) któremu towarzyszy myślenie.

Savypajjha, [sa˛+vypaj ha, vypaj ati] (adi.) nacechowany

złą wolą, krzywdzący, złośliwy. -- opp. avypaj ha.

Sasati, (skr. śvas) oddychać.

Sasu , = sassu , acc. < sass.

Sasura, (skr. śvaśura) (m.) teść. równie sass.

Sassama abrhna a, [sa˛+sama a+brhma a] (adi.) wraz z

ascetami i braminami.

Sassu, = sass.

Sassudeva, [sassu+deva] (adi.) ubóstwiający {czczący w

najwyszym stopniu} teściową.

Sass, (skr. śvaśr) (f.) teściowa. sasura.

Saha, (skr. saha) (praep.) razem, z, w towarzystwie (cum instr. &

abl.).

Sahagata, [saha+gata] (adi.) któremu towarzyszy, przepełniony

czymś.

Sahati, (skr. sah) przemóc, zwycięyć, wytrzymać, znieść.

Sahabyat, (f.) = sahavyat.

Sahavya, (n.) towarzystwo. sahya.

Sahavyat, (f.) = sahavya.

Sahya, (m.) towarzysz, przyjaciel. saha.

Sahyat, (f.) towarzystwo (cum loc.). sahya.

Sahyatta, (n.) = sahyat.

250

Sahita, (skr. sahita) I. (adi.) zebrany, zjednoczony. -- II. (n.)

zbiór tekstów, Tipitaka. sa hita.

Sahetu, [sa˛+hetu] (adi.) mający przyczynę, z powodu.

Skacch, (skr. s kathya) (f.) rozmowa, dyskusja.

Skh, (skr. śkh) (f.) gałąź.

S a, (skr. ś a) (n.) 1. konopie; 2. konopna szata.

S i, (f.) 1. zasłona; 2. konopna szata; 3. namiot. s a.

Sta, (skr. śta) I. (adi.) przyjemny, radosny. -- II. (n.)

przyjemność, radość.

Sdiyati, (skr. svdayati, caus. < svad) przyjmować, raczyć

się, spoywać (ze smakiem).

Sdu, (skr. svdu) (adi.) słodki.

Sdutara, (comp. < sdu) słodszy, najsłodszy.

Sdhvuso, (= sdhu vuso) dobrze przyjacielu!

Sdhu, (skr. sdhu) I. (adi.) dobry, prawy. -- II. (adv.) dobrze,

słusznie.

Sdhuka, = sdhu.

Sdhuka , (adv. < sdhuka) dobrze, słusznie.

Sdhuvihridhra, [sdhu+vihri(n)+dhra] dobrze yjący i

mądry.

Sdhuvihrin, [sdhu+vihrin] yjący dobrze.

Spateyya, (skr. svpateya) (n.) własny dobytek {bogactwo}.

sał & pati.

251

Spadesa, [saš+apadesa] (adi.) ze wskazówkami, z

przykładami.

Sma , (indecl.) sam (przez się), osobiście. saya .

Smaa, (n.) ,,stan ascetów". sama a.

Smin, (skr. svmin) (m.) właściciel, pan, mą.

Smisa, [sa˛+misa] (adi.) cielesny. -- opp. nirmisa.

Sya , (skr. syam) (adv.) wieczorem.

Sya ha, [sya +a ha] (m.) wieczór.

Sya hasamaya, [sya ha+samaya] (m.) czas wieczorny.

Syati, (skr. svad) smakować, kosztować.

Syin, (skr. śyin) (adi.) leący. seti.

Sra, (skr. sra) (m. & n.) 1. treść, esencja; 2. rdzeń drzewa; 3.

ywica; 4. to, co najlepsze {najwysze, istotne, pełne treści}, ideał.

u tni srato paccgacchati, powraca do nich jako do tego,

co najlepsze.

Sragandha, [sra+gandha] (m.) zapach ywicy.

Srada, (skr. śrada) I. (adi.) 1. jesienny, z ostatniego zbioru,

świey; 2. niedojrzały, niedoświadczony. -- II. (m.) jesień.

Sraddha, = sa raddha.

Sriputta, (m.) imię ucznia Buddy.

Sla, (skr. śla) (m.) drzewo Śla (shorea robusta).

Sl, (skr. śl) (f.) szałas, hala, komnata.

Slittaka, (n.) rzucanie {miotanie} kamieni.

252

Slittakasippa, [slittaka+sippa] (n.) sztuka miotania

kamieni.

S ika, (skr. srika) (m.) ptak Myna (Maina).

S ikapotaka, [s ika+potaka] (m.) młody ptak Myna.

S ik, f. < s ika.

S ha, imię własne rodu.

Svaka, (skr. śrvaka) (m.) słuchacz, uczeń.

Svajja, [sa˛+avaj a] I. (adi.) naganny. -- II. (n.) to, co naganne.

-- opp. anavaj a.

Svatthi, (skr. Śrvast) (f.) stolica królestwa Kosala.

Svik, (f. < svaka) słuchaczka, uczennica.

Sveti, (caus. < su ti) dać usłyszeć, wypowiedzieć, oznajmić.

Ssa, (skr. śvsa) (m.) astma. sasati.

Ssati, (skr. śs) pouczać.

Ssana, (skr. śsana) (n.) posłanie, nauka, doktryna.

Ssanakara, [ssana+kara] postępujący zgodnie z doktryną.

Sikkhati, (skr. śik ati, desid. < śak) uczyć się, ćwiczyć się.

Sikkh, (skr. śik ) (f.) nauka, ćwiczenie, dyscyplina, studium.

Sikkhpada, [sikkh+pada] (n.) zobowiązanie moralne, reguła

religijna.

Sikkhita, (pp. < sikkhati) wyuczony, wyćwiczony.

Sigla, (& Siglaka) (m.) imię własne gospodarza, który został

świeckim wyznawcą nauki Buddy.

253

Si gh aka, (skr. ś g aka) (m. & n.) skrzyowanie dróg.

Sijjhati, (skr. sidh) powieść się, dojść do skutku.

Sita, (skr. smita) (n.) uśmiech. mihita.

Sithila, (skr. śithila) (adi.) chwiejny, luźny, miękki (przenośnie).

Siddha, (pp. < sij hati) doszły do skutku, udany, dopięty,

osiągnięty, spełniony.

Siddhattha, [siddha+attha] (skr. Siddhartha) świeckie imię

Buddy (dosł. ,,ten, który dopiął celu").

Sineha, (& sneha) (skr. sneha) (m.) 1. lepka ciecz, tłusta wilgoć;

2. sok rośliny; 3. miłość, sympatia (cum loc. osoby lubianej).

u sineha

karoti, zaprzyjaźnić się z kimś (cum loc.).

Sinoti, (skr. si) wiązać, łączyć.

Sippa, (skr. śilpa) (n.) rzemiosło, sztuka.

Sippika, (m.) rzemieślnik, artysta. sippa.

Siy, opt. < atthi.

Sira, (skr. śiras) (n.) głowa.

Siro, acc. < sira.

Sgha, (skr. śghra) (adi.) szybki.

Sta, (skr. śta) I. (adi.) zimny, chłodny. -- II. (n.) zimno, chłód.

Sti, w złoeniach < sta.

Stibhta, [sti+bhta] ostudzony, uspokojony.

Stibhtosmi, = stibhto asmi.

Sdati, (skr. sad) 1. siedzieć; 2. osiadać; 3. ugrzęznąć.

254

Sla, (skr. śla) (n.) 1. charakter, istota, obyczaj; 2. dobry charakter,

dobre prowadzenie się.

Slavant, (adi.) obyczajny, dobrze prowadzący się. sla.

Slasampanna, [sla+sampanna] wyróniający się

obyczajnością.

Svaka, (= Moliyasvaka) (m.) imię własne.

Ssa, (skr. śr a) (n.) głowa.

Sha, (m.) imię własne.

Su ,š (skr. su) (meliorativum) dobry; bardzo. -- opp. duš.

Su,˛ (skr. svid) partykuła enkl. po zaimku pytajnym.

u ki

su, có? jaki?

Sukara, [suš+kara] (adi.) łatwy do wykonania. -- opp. dukkara.

Sukha, (skr. sukha) I. (adi.) 1. szczęśliwy; 2. łatwy; 3. przyjemny.

-- II. (n.) szczęście, radość. -- opp. dukkha.

Sukhakma, [sukha+kma] (adi.) pragnący szczęścia.

Sukhabahula, [sukha+bahula] (adi.) pełen szczęścia.

Sukhamesna, = sukha esna.

Sukhallik, (f.) szczęście, ycie w szczęściu. sukha.

Sukhavipka, [sukha+vipka] owocujący szczęściem.

Sukhvaha, [sukha+vaha] przynoszący szczęście.

Sukhavihrin, [sukha+vihrin] przebywający w szczęściu

{radości}.

255

Sukhasanuvattin, [sukha+sa+anuvattin] (adi.)

idący za tym co postrzega jako szczęście.

Sukhin, (adi.) szczęśliwy. sukha.

Sukhuma, (skr. sk ma) (adi.) 1. delikatny, subtelny; 2.

staranny, przenikliwy (o spojrzeniu).

Sugati, [su+gati] (skr. sugati) (f.) dobre przeznaczenie, droga

szczęścia, sfera szczęścia (= sagga).

Sugatin, [suš+gatin] (adi.) mający dobre przeznaczenie (po

śmierci, jako wynik dobrych uczynków).

Suggati, = sugati.

Sucarita, [suš+carita] (n.) dobre prowadzenie się.

u sucarita

carati, dobrze się prowadzi.

Suci

a, [suš+ci a] dobrze praktykowany wykonywany,

spełniany.

Succhanna, [suš+channa] dobrze pokryty (np. dach).

Sujara, [suš+jara] (adi.) szybko starzejący się.

Sujjhati, (skr. śudh) oczyszczać się.

Sua, (skr. śnya) I. (adi.) pusty. -- II. (n.) pustka.

u suato samanupassati, postrzega {traktuje} coś jako

puste.

Suat, (f.) pustka. sua.

Suatvihra, [suat+vihra] (m.) stan {kondycja} pustki.

Su ti, (skr. śru) słyszeć, słuchać.

Su hi, imper. 2. sing. < su ti.

256

Su ohi, = su hi.

Suta, (pp. < su ti) I. (adi.) usłyszany. -- II. (n.) to, co usłyszane,

wyłoona nauka, wiedza, literatura.

u eva

me suta , tak usłyszałem.

u tassa suta

hoti, słyszy o czymś.

Sutta,š pp. < supati.

u sutte, (loc.) kładąc się spać, zasypiając.

Sutta,˛ (skr. stra) (n.) 1. nić; 2. sutra.

Sutv, (& sutvna) abs. < su ti.

Suda , (skr. svid) (partykuła enklityczna) właśnie.

Sudukkhita, [suš+dukkhita] (adi.) bardzo nieszczęśliwy.

Sududdasa, [suš+duddasa] bardzo trudny do zobaczenia,

bardzo trudny do rozpoznania.

Sudesita, [suš+desita] dobrze wyłoony {nauczany}.

Sudda, (skr. śdra) (m.) siudra.

Suddha, (pp. < suj hati) (skr. śuddha) 1. czysty; 2. prosty,

niezmieszany; 3. tylko.

Suddhasa khrapujoya , [= suddha+ sa khra+pujo

aya ] to tylko skupisko procesów, to tylko nagromadzenie

funkcji.

Suddhi, (f.) czystość. suj hati.

Suddhodana, (skr. Śuddhodana) (m.) imię ojca Buddy.

Sunakha, (skr. śunaka) (m.) pies.

Sunipu a, [suš+nipu a] (adi.) bardzo subtelny.

257

Supati, (skr. svap) spać, zasypiać.

Suppavas, (f.) imię własne.

Subha, (skr. śubha) (adi.) piękny, czysty, miły.

Subhariy, [suš+bhariy] (f.) dobra ona.

Subhvita, [suš+bhvita] dobrze rozwijany {pielęgnowany}.

Subhsita, [suš+bhsita] dobrze powiedziany.

Subhsitadubbhsita, [subhsita+dubbhsita] dobrze

powiedziany i źle powiedziany.

Sumana, [suš+mana] (adi.) radosny, w dobrym nastroju. -- opp.

dummana.

Sur, (skr. sur) (f.) wódka.

Surmerayapna, [sur+meraya+pna] (n.) picie napojów

alkoholowych.

Surmerayamajjappamda hna, [sur+

meraya+maj a+pamda hna] (n.) stan opieszałości wywołany

odurzeniem napojami alkoholowymi.

Surlolat, [sur+lolat] (f.) 1. chwiejność wywołana wódką; 2.

pragnienie wódki.

Sulabha, [suš+labha] (adi.) łatwy do uzyskania, łatwo

osiągalny. -- opp. dullabha.

Suvaca, [suš+vaca] (adi.) ten, z którym dobrze się rozmawia,

przystępny.

Suva

a, [suš+va a] I. (adi.) o pięknej barwie, złoty. -- II. (n.)

złoto.

Suva

akra, [suva a+kra] (m.) złotnik.

258

Suvimuttacitta, [suš+vimutta+citta] dobrze wyzwolony w

sercu.

Susamhita, [suš+samhita] (adi.) dobrze skierowany

{skupiony}.

Susikkhita, [suš+sikkhita] dobrze wyćwiczony.

Susira, (skr. su ira) I. (adi.) dziurawy, pusty. -- II. (n.) dziupla.

Susirarukkha, [susira+rukkha] (m.) drzewo puste w środku.

Susukha, [suš+sukha] I. (adi.) bardzo przyjemny. -- II. (n.)

najwysze szczęście.

Susssati, (des. < su ti) chcieć słuchać.

Susssi su, (aor. < susssati) zechcieli słuchać.

Suhajja, (skr. suh d & suh j ana) (m.) osoba bliska sercu,

serdeczny przyjaciel. hadaya.

Sdha, = su˛ idha.

Spa, (skr. spa) (m.) polewka, zupa.

Sparasa, [spa +rasa] (m.) smak zupy.

Sra, (skr. śra) (m.) dzielny człowiek, bohater.

Sekkha, = sekha.

Sekha, (skr. śaik a) (adi.) oddany nauce {ćwiczeniom}. sikkh.

Se ha, (skr. śre ha) (adi.) najwyszy, najlepszy,

najprzedniejszy.

Se hat, (f.) pierwszeństwo, godność. se ha.

Seti, (skr. ś) leeć, spać.

259

Setu, (skr. setu) (m.) grobla, most, tama, zapora.

Setughta, [setu+ghta] (m.) 1. zniszczenie mostu

(prowadzącego do nowej egzystencji); 2. zniszczenie tamy

{zapory} (czyli naruszenie dyscypliny zakonnej).

Sen, (skr. sen) (f.) wojsko.

Senpati, [sen+pati] (m.) generał.

Sensana, = sayansana.

Seniya, przydomek króla Bimbisary (nadany mu z powodu

posiadania potęnej armii). sen.

Semna, (pr. < seti) leący.

Seyyath, (adv.) jak, jak właśnie. yath.

Seyyathpi, [= seyyath api] jak gdyby, tak jak.

Seyyathda , [= seyyath ida ] mianowicie.

Seyyas, (skr. śreyas) I. (adi.) lepszy (cum abl.). -- II. (n.) dobro,

szczęście, pomyślność.

Seyyasi, f. < seyyas.

Seyy,š f. < seyyas.

Seyy,˛ (skr. śayy) (f.) 1. legowisko, łóko; 2. spoczynek.

Seyyo, m. & n. < seyyas.

Sela,š imię własne.

Sela,˛ (skr. śaila) (m.) skała.

Sevati, (skr. sev) 1. słuyć; 2. zabiegać o względy; 3.

utrzymywać towarzystwo; 4. pielęgnować, kultywować,

oddawać się, uprawiać.

260

Sevan, (skr. sevana) (f.) 1. słuenie; 2. czczenie; 3. odwiedziny,

utrzymywanie kontaktu.

Sevitabba, grd. < sevati.

Sesa, (skr. śe a) I. (adi.) pozostały. -- II. (n.) reszta.

So, (pron. m. < ta) on, ten.

Soka, (skr. śoka) (m.) zmartwienie, troska, smutek. socati.

Sokaparidevadukkhadomanassupys, [soka+

parideva+dukkha+domanassa+upysa] (pl.) smutek,

narzekanie, przykrość, zgryzota i rozpacz.

Socati, (skr. śuc) boleć, trapić się.

So a, (m.) imię własne (uczeń Buddy).

So

a, (skr. śau a) I. (adi.) oddany pijaństwu. -- II. (m.) pijak.

So

, (skr. śu ) (f.) trąba słonia.

So

ika, 1. karczmarz; 2. pijak. so a.

So

, (f.) naturalny zbiornik wody w skale.

Sota,š (skr. śrotra) (n.) ucho.

Sota,˛ (skr. srotas) (m. & n.) prąd, pływ, strumień, rzeka.

Sotavi a, [sotaš+vi a] (n.) świadomość słuchowa.

Sodheti, (caus. < suj hati) (skr. śodhayati) oczyszczać.

Somanassa, ( suš & manas) (skr. saumanasya) (n.) radosne

usposobienie. -- opp. domanassa.

So asa, (skr. o aśa) (num. card.) szesnaście.

Sa asavassakla, [so asa+vassa+kla] wiek szesnastu lat.

261

Sovacassa, (n.) przystępność, łagodność. suvaca.

Sovacassat, (f.) = sovacassa.

Sneha, = sineha.

Svtana, (skr. śvastana) (adi.) jutrzejszy.

Svtanya, (dat. < svtana) (adv.) na jutro, na następny dzień.

H

Ha , (skr. ham) (interi.) hej!

Hachati, = hanissati, fut. < hanati.

Hattha, (skr. hasta) (m.) 1. ręka; 2. trąba słonia.

Hatthi , w złoeniach < hatthin.

Hatthiga a, [hatthi+ga a] (m.) stado słoni.

Hatthin, (skr. hastin) (m.) słoń.

Hatthirjan, [hatthi+rjan] (m.) król słoni.

Hadaya, (skr. h daya) (n.) serce.

Hadaya gama, [hadaya+gama] (adi.) trafiający do serca,

miły, sympatyczny.

Hanati, (skr. han) 1. bić, zabijać; 2. niszczyć, burzyć.

Hanti, = hanati.

Handa, (interi.) hej! nue!

Handha , = handa aha .

262

u handha

kaly a karomi, nue, niech postępuję

szlachetnie!

Hambho, [ha +bho] heje! ambho.

Harati, (skr. h ) brać, zabrać, usunąć.

Have, (skr. havai) (indecl.) zaiste.

Hasati, (skr. has) śmiać się.

Hasita, (pp. < hasati) I. (adi.) roześmiany. -- II. (n.) śmiech.

Hi, (part.) bo, bowiem, wszake, przecie.

Hi sati, (skr. hi s) szkodzić, krzywdzić, uraać, zabijać.

Hita, (skr. hita) I. (adi.) pomyślny, poyteczny. -- II. (n.) dobro,

pomyślność, szczęście.

Hitv, abs. < jahti.

Hida , = hi ida .

Hiri, = hir.

Hirimant, (adi.) powściągliwy.

Hir, (skr. hr) (f.) wstyd, poczucie wstydu.

Hna, (pp. < jahati) I. (adi.) porzucony, niski, mało wartościowy.

-- II. (n.) ycie świeckie.

Hnyvattati, [= hnya (dat. < hna) vattati] powrócić do

ycia świeckiego.

Hutv, abs. < hoti.

Hupeyya, pot. < hoti.

u hupeyyapvuso, [= hupeyya pi vuso] moe i tak jest,

przyjacielu.

263

Hura , (adv.) tam, na tamtym świecie, w innej egzystencji.

u idha v hura

v, czy to na tym, czy na tamtym świecie.

u hurhura , z egzystencji do egzystencji.

Huveyya, = hupeyya.

He h, (skr. adhastt) (adv.) na dół, na dole.

He hima, (adi.) niszy, najniszy, dolny. he h.

Heta , = hi eta .

u no heta , z pewnością nie!

Hetu, (skr. hetu) I. (m.) 1. powód, przyczyna; 2. argument,

dowód, racja. -- II. (adv.) (­°) dla, z powodu, ze względu.

Hetubha ga, [hetu+bha ga] (n.) zniszczenie przyczyny.

Hesa, = hi esa.

Hoti, (forma skrócona < bhavati) być, stawać się.

u tassa eva

hoti, przychodzi mu taka myśl.

u tassa etadahosi, zrodziła się w nim taka myśl.

u tassa te viussa sato mahallakassa na etadahosi, czy

w tobie, będącym człowiekiem rozsądnym i dojrzałym, nie

zrodziła się taka oto myśl?

u tassa suta

hoti, słyszy o czymś.

264