Roślina: Datura stramonium - Bieluń dziędzierzawa

Rodzina: Solanaceae - psiankowate

Opis surowca:

Surowcem są wysuszone liście lub wysuszone liście i kwitnące, a czasem i owocujące szczyty pędów bielunia dziędzierzawy. Surowiec musi zawierać nie mniej niż 0,25% alkaloidów obliczonych jako . Surowiec zbiera się w okresie kwitnienia i owocowania rośliny, a następnie suszy w temperaturze 50-60 oC. Surowiec należy do wykazu B.

Związki czynne:

Alkaloidy pochodne tropanu : hioscyjamina racemizująca do atropiny, skopolamina. Oprócz tego zawiera garbniki i flawonoidy.

Działanie:

Parasympatolyticum, spasmolyticum, mydriaticum. Liście bielunia zawierają te same alkaloidy co liście pokrzyku i działają porażająco na zakończenia nerwów przywspółczulnych. Hamują czynność wydzielniczą gruczołów potowych, błon śluzowych nosa, oskrzeli i wydzielanie soku żołądkowego. Wywołują charakterystyczne rozszerzenie źrenic. Działają także rozkurczająco na mięśnie gładkie, zwłaszcza zwieraczy układu pokarmowego. Powodują przyspieszenia akcji serca. Liście bielunia zawierają więcej skopolaminy, która działa porażająco na nerwy przywspółczulne i ośrodkowy układ nerwowy, co powoduje znaczne upośledzenie intelektu, dezorientacje i halucynacje.Surowiec ma działanie przeciwskurczowe i przeciwbólowe.

Wskazania: Zgodnie ze starszym piśmiennictwem liście bielunia były stosowane w postaci tytoniu jako środek przeciwastmatyczny. Obecnie brak jest na rynku polskim takiego produktu. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej nie należy stosować tego surowca oraz jego przetworów, ze względu na słabo udowodnioną skuteczność, oraz ryzyko nadużywania i uzależnienia.

Uwagi: Ostatnio często zdarzają się przypadki zatruć liściami i owocami tej rośliny. Mogą one być związane z celowym lub przypadkowym (dzieci) ich spożyciem. Do najbardziej charakterystycznych objawów należy rozszerzenie źrenic i suchość błon śluzowych i skóry. Spożycie już kilku nasion lub jednego liścia może być niebezpieczne dla życia i wymaga kontaktu z lekarzem !

Stanowiska:

Bieluń występuje dziko w Ameryce Środkowej i Europie ( również w Polsce) - jest często rośliną ruderalną. Ostatnio, ze względu na bardzo atrakcyjny wygląd kwiatów jest często uprawiana w przydomowych ogródkach. Surowiec pochodzi jednak głównie z hodowli.

Wygląd zewnętrzny:

Liście są długoogonkowe, o jajowatym zarysie. Szczyt liścia jest zaostrzony. Brzeg blaszki jest ząbkowato-wrębny. Unerwienie pierzaste. Liść jest kruchy i cienki. Powierzchnia górna liścia ciemnozielona, dolna jasnozielona. Dolna strona nieznacznie owłosiona. Łodygi są zielone lub purpurowozielone, cienkie i powyginane, dichotomicznie rozgałęzione, z pojedynczym kwiatem lub niedojrzanym owocem w rozwidleniu. Kwiaty mają zrosłodziałkowy kielich z 5 działkami i są w kształcie trąbki. Owocem jest torebka, pokryta licznymi, charakterystycznymi sztywnymi wypustkami.

Cechy anatomiczne:

Liść o budowie bifacjalnej. Surowiec zawiera komórki z gruzłami szczawianu wapnai. Na powierzchni liścia występują włoski i szparki typu Solanaceae. Występują charakterystyczne włoski brodawkowate.

Herba Taxi - Ziele cisu

Taxus baccata - Cis europejski

Rodzina: Taxaceae

Igły tej rośliny zawierają dużą ilość efedryny. Roślina jest jednak rzadka i nie jest wykorzystywana do otrzymywania tego alkaloidu. Cis jest wykorzystywany do otrzymania półproduktów do syntezy taxolu - środka o działaniu przeciwnowotworowym.

Efedryna

Nazwa chemiczna: (-)-(1S, 2R)-1-fenylo-2-metyloamino-1-propanol

Efedryna jest alkaloidem występującym w roślinach z rodzaju Ephedra i Taxace Substancja posiada dwa asymetryczne atomy węgla. W związku z tym możemy mieć dwie pary enancjomerów: parę o układzie treo i układzie erytro. Pierwszy układ to efedryna, drugi - pseudoefedryna, która nie ma żadnych właściwości leczniczych. Naturalna efedryna jest lewoskrętna. W wyniku złego przechowywania alkaloidu dochodzi do racemizacji.

Obecnie otrzymuje się syntetycznie chlorowodorek efedryny (efetonina), który jest racematem i działa dwa razy słabiej od naturalnej efedryny.

Efedryna należy do substancji działających adrenomimetycznie. Działa pobudzając bezpośrednio receptory beta i pośrednio poprzez uwalnianie noradrenaliny pobudzającej receptory alfa. W przeciwieństwie do endogennej adrenaliny nie ulega ona rozkładowi w przewodzie pokarmowym.

Powoduje wzrost ciśnienia krwi, przyspiesza czynność serca, zwęża obwodowe naczynia krwionośne i rozszerza oskrzela.

Stosowana jest w stanach podciśnienia, zapobiegawczo w dychawicy oskrzelowej i w bloku przedsionkowo komorowym. Dawki doustne od 20 do 30 mg jednorazowo trzy razy dziennie. Jest stosowana również w kroplach do nosa.

Ergometryna

Ergometryna należy do małocząsteczkowych, rozpuszczalnych w wodzie alkaloidów sporyszu. Inne jej nazwy to ergobazyna lub ergonowina. Jest ona amidem 2-aminopropanolu i kwasu D(-) lizergowego. Ergometryna jest stosowana w lecznictwie jako wodoromaleinian ergometryny.

Ergometryna wykazuje silny wpływ kurczący na macicę. Wywołuje fale rytmicznych skurczów i zwiększa napięcie jej ścian. Znacznie słabiej działa na mięśnie gładkie innych narządów. W przeciwieństwie do alkaloidów wielkocząsteczkowych nie wykazuje działania sypatykolitycznego.

Ergometrynę stosuje się przede wszystkim w położnictwie w celu wzmożenia skurczów porodowych (b. ostrożnie gdyż może zatrzymać rozwieranie się szyjki macicy !! ) i w ostatnim okresie porodu po oddzieleniu się łożyska.

W ostrym zatruciu stosuje się atropinę i nitroglicerynę.

Dawkowanie:

Doustnie 0,25-0,5 mg 2 razy dziennie przez 3-4 dni.

Domięśniowo 0,25-0,5 mg.

Dożylnie 0,05-0,25 mg

Surowce

Secale cornutum- Sporysz

Roślina: Claviceps purpurea - Buławinka czerwona

Rodzina: Clavicipitaceae

Klasa: Ascomycetes - Workowce

Zdjęcie: Claviceps purpurea - Buławinka czerwona

Zródło zdjęcia: www.awl.ch/heilpflanzen

Sporysz - Secale cornutum jest przetrwalnikiem buławinki czerwonej, grzyba pasożytującego na różnych gatunkach traw, głównie życie.

Cykl rozwojowy grzyba jest dość skomplikowany. Dojrzałe przetrwalniki wypadają z kłosów na ziemię, gdzie zimują. Z nich wyrastają podkładki z czerwonymi główkami, z których uwalniają się zarodniki zakażające znamiona kwitnącego żyta. W zakażonych zalążniach rozwija się grzybnia wytwarzająca konidia i słodką ciecz wabiącą owady. Owady przenoszą zarodniki konidialne na dalsze kłosy. W okresie letnim powstają formy przetrwalnikowe grzyba czyli sporysz.

W chwili obecnej sporysz występuje dość rzadko, nie licząc jego specjalnych upraw prowadzonych w celu pozyskania surowca i izolacji jego alkaloidów. W tym samym celu prowadzi się również hodowle niektórych szczepów grzyba na sztucznych pożywkach. Sporysz jest surowcem alkaloidowym, którego obecność w mące dość często powodowała nawet śmiertelne zatrucia ludzi. Zawiera on alkaloidy indolowe. Ich zawartość jest zmienna i zwykle nie przekracza 0,2 % zdarza się jednak, że czasami dochodzi ona do 1 %. W skład zespołu alkaloidów sporyszowych wchodzą pochodne kwasu lizergowego, izolizergowego i tak zwane klawiny. Z punktu widzenia farmakologicznego najważniejsze spośród nich są pochodne kwasu lizergowego. Zalicza się do nich: ergometrynę, ergotaminę, ergokrystynę, ergokryptynę i inne.

Secale cornutum

Sporysz

Syn: Sclerotium Clavicepitis purpure,

Przetrwalniki buławinki czerwonej

Roślina: Claviceps purpurea - Buławinka czerwona

Rodzina: Hypocreaceae

Opis surowca:

Surowiec stanowią zebrane z żyta przetrwalniki buławinki czerwonej.

Związki czynne:

Alkaloidy pochodne kwasów D (-) lizergowego: ergometryna, ergotamina, ergozyna.

Działanie:

Sympatolicum, angiotonicum, uterotonicum. Alkaloidy sporyszowe i ergometyna wywołują skurcze mięśni gładkich, w szczególności macicy. Co ciekawe, działanie to jest silniejsze w okresie końcowym ciąży niż u kobiet nieciężarnych. Surowiec powoduje lekkie podwyższenie ciśnienia (skurcz naczyń krwionośnych). Hamuje zakończenia nerwowe układu sympatycznego (poprzez blokowanie alfa receptorów adrenergicznych). Surowiec stosuje się w zaburzeniach krążenia mózgowego i migrenach. Preparaty farmaceutyczne ze sporyszu mogą być wyjściem do syntezy LSD (dysponuję takim przepisami preparatywnymi, ale nie będę tu ich publikować).

Stanowiska:

Buławinka jest grzybem pasożytniczym, bytującym między innymi na kłosach żyta i innych traw. Występuje w wielu krajach Europy.

Wygląd zewnętrzny:

Kształt wydłużony, walcowaty, na końcach zwężony. Długość ok. 3 cm, szerokość 2 - 5 mm. Powierzchnia podłużnie bruzdowana.

Zapach swoisty, grzybowy.

Cechy anatomiczne:

W przekroju widoczna fioletowobrunatna warstwa zbitej grzybni. W warstwie wewnętrznej w strzępkach grzybni występują kropelki tłuszczu.

Chelidonina

Jest to alkaloid zaliczany do typu α-naftofenantryny . Związane jest to z obecnością szkieletu fenantrenu w strukturze cząsteczki. Chelidonina jest jednym z głównych alkaloidów glistnika jaskółcze ziele.

Stwierdzono, że alkaloid ten wywiera na ośrodkowy układ nerwowy działanie podobnie do morfiny, jest ono jednak znacznie słabsze. Wykazuje ponad to działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie, co znajduje zastosowanie w stanach zapalnych i skurczowych przewodu pokarmowego. Chlorowodorek chelidoniny był również podawany w kamicy i chorobach dróg żółciowych dlatego, że oprócz działania rozkurczowego (na owe drogi) wykazuje również działanie żółciopędne. Obecnie jest on już jednak rzadko stosowany. Stwierdzono, że chelidonina jest trucizną mitotyczną.i w związku z tym znalazła ona zastosowanie jako składnik preparatów o działaniu fungistatycznych (preparat Chelifungin).

Dawkowanie:

Od 20 do 40 mg , 1 - 3 razy dziennie.

Surowce

Herba Chelidonii - Ziele glistnika

Roślina: Chelidonium majus - Glistnik jaskółcze ziele

Rodzina: Papaveraceae

Chelidonium majus - Glistnik jaskółcze ziele

Zdjęcie: Łukasz Ejsmont

Glistnik jest powszechnie występującą w Polsce rośliną. Rośnie ona najczęściej w miejscach ruderalnych, zaroślach. Charakterystyczna dla tej rośliny jest obecność pomarańczowego soku, który zaobserwować można, po uszkodzeniu dowolnej części rośliny.

Głównymi substancjami czynnymi surowca są alkaloidy izochinolinowe, których zawartość dochodzi do 0,3 %. Do podstawowych alkaloidów tego zespołu należą: chelidonina, chelerytryna i sangwinaryna. Substancje te występują w postaci związanej z kwasem chelidonowym. Sam surowiec wykazuje działanie spazmolityczne w obrębie jelit i oskrzeli, oraz słabe właściwości uspokajające i żółciopędne. Znajduje on więc zastosowanie jako środek rozkurczowy w chorobach przewodu pokarmowego, stanach zapalnych dróg żółciowych i kamicy. Występujący w roślinie sok znalazł zastosowanie w medycynie ludowej jako środek niszczący brodawki.

Należy podkreślić, że dłuższe wewnętrzne stosowanie surowca może prowadzić do zatruć.

Więcej na temat tego surowca znajdziesz na stronie Herba Chelidonii.

Chelidonii Herba

Ziele glistnika FP VI

Syn: Jaskółcze ziele

Roślina: Chelidonium Majus - Glistnik pospolity

Rodzina: Papaveraceae - makowate

Opis surowca:

Surowiec stanowią ulistnione pędy glistnika zawierające nie mniej niż 0,3% alkaloidów obliczonych jako chelidonina.

Związki czynne:

Najważniejsze są alkaloidy z grupy izochinoliny: chelidonina, chelerytryna, alfa-homochelidonina, sangwinaryna, które związane są w postaci soli z kwasem chelidonowym. Mniejsze znaczenie mają flawonoidy i olejek eteryczny.

Działanie:

Spasmolyticum, cholagogum, sedativum, antihistaminicum. Działanie glistnika jest wypadkową działania szeregu alkaloidów występujących w tym surowcu. Najsilniejsze jest działanie spazmolityczne na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. W doświadczeniach na zwierzętach zaobserwowano, że surowiec zmniejsza lub znosi wstrząs anafilaktyczny. Wyciągi mają działanie cytostatyczne i fungistatyczne. Zaobserwowano także nieznaczne działanie uspokajające.

Surowiec jest stosowany najczęściej w stanach skurczowych w obrębie przewodu pokarmowego i w przewlekłym zapaleniu dróg żółciowych, oraz w kamicy żółciowej.

Stanowiska:

Roślina występuje w całej Europie i północnej Azji. W Polsce pospolita na nizinach. Surowiec pozyskuje się ze stanu naturalnego i z upraw.

Wygląd zewnętrzny:

Surowiec stanowią cienkie, ciemnozielone liście, spodem jaśniejsze. Podzielone na 2-5 par, w zarysie jajowatych wycinków. Brzeg - nierównomiernie karbowany, na uwypuklonych nerwach i ogonku nieliczne włoski. Kwiaty złożone z 4 płatków korony, żółte, kielich ma 2 działki, wcześnie opadające. Pręciki są liczne, słupek górny. Łodygi są obłe, bruzdowane. Owoc jest torebką.

Smak surowca gorzki, drapiący, zapach narkotyczny.

Cechy anatomiczne:

Komórki skórki górnej większe. Komórkom sitowym towarzyszą łukowato ułożone rury mleczne wypełnione brunatną treścią. Komórki skórki pokrywa delikatnie prążkowana kutykula. Miękisz częściowo zdrewniały.