Występowanie: Fluor występuje w dość dużych ilościach w skorupie ziemskiej. Jest najbardziej rozpowszechnionym fluorowcem. W przyrodzie spotyka się go głównie w postaci fluorytu (CaF2), a także jako apatyt (Ca5(PO)4.3(OH,F) lub kriolit Na3AIF6. Jest także składnikiem organizmów żywych, u zwierząt jest ważnym składnikiem kości i zębów (około 0,3%). Zawartość w skorupie ziemskiej 0,0625% wagowego.
Wykorzystanie: W przemyśle używa się wielu organicznych i nieorganicznych związków fluoru. Freony, (fluorowcopochodne węglowodorów) wykorzystywane były jako wypełniacze rozpylaczy aerozolowych oraz jako chłodziwo w lodówkach. Po odkryciu niszczącego wpływu tych substancji na ochronną warstwę ozonu atmosferycznego, praktycznie zaniechano ich stosowania. Inną substancją, w skład której wchodzi fluor, jest teflon. Jest on bardzo odporny chemicznie i termicznie, dlatego znalazł zastosowanie w przemyśle motoryzacyjnym jako materiał na uszczelki i wyposażenie wewnętrzne samochodów, a także jako wewnętrzna warstwa takich artykułów gospodarstwa domowego, jak np. patelnie czy kuchenki.
W ostatnich dziesięcioleciach powstało wiele związków fluoru o przydatnych, a czasami bardzo unikalnych, właściwościach. Kluczowym związkiem w chemii fluoru jest fluorowodór (HF). Można z niego otrzymać praktycznie wszystkie związki fluoru. Poza syntezą używa się go również do trawienia szkła oraz jako katalizatora w syntezie wysokooktanowych benzyn. Fluorek uranu (VI) (UF6), gazowy związek uranu, znalazł zastosowanie głównie do rozdzielania izotopów tego promieniotwórczego pierwiastka. Niektóre związki fluoru dodawane w niewielkich ilościach do past do zębów i wody pitnej zapobiegają chorobom zębów. Pierwiastek ten oraz niektóre jego związki są wysoko toksyczne.
Opis
Fluor (F) jest mikroelementem, którego większości (ponad 96%) występuje w zębach i kościach. Stale dyskutowane jest zagadnienie, czy jest on pierwiastkiem który jest niezbędny do życia człowieka i coraz więcej dowodów wskazuje na to, że spełnia bardzo ważną funkcję w procesie mineralizacji kości i zębów. Jako składnik żywności i produktów stomatologicznych pierwiastek ten jest uznanym środkiem przeciwpróchniczym, działającym poprzez wzmocnienie struktury zębów, a także bakteriobójczo na mikroorganizmy wywołujące próchnicę.
Głównym źródłem tego pierwiastka jest woda, która w procesach uzdatniania jest fluorowana (do stężenia około 1ppm = jedna cząsteczka fluoru na milion cząsteczek wody). Pokarmy bogate w naturalny fluor to ryby i inne pokarmy morskie, niektóre gatunki herbaty.
Zapotrzebowanie
Zapotrzebowanie dobowe na fluor wynosi około 0,01 - 0,5 mg dla noworodków, 1 - 2 mg dla dzieci i 3 - 4 mg dla dorosłych. Nie należy przekraczać dawki 10 mg/dobę.
Gdy masz za dużo...
Fluor w większych stężeniach jest silną trucizną, długie przyjmowanie wysokich dawek, zarówno w pożywieniu jak i poprzez układ oddechowy (pary, dymy) powoduje chroniczne zatrucia. Nadmiar tego pierwiastka powoduje:
uszkodzenie szkliwa zębów - przebarwienia, plamy (fluorozę);
bóle stawów;
osteoporozę;
zwapnienie więzadeł;
zaburzenia żołądkowo - jelitowe;
niewydolność nerek;
zaburzenia pracy mięśni;
zaburzenia układu nerwowego.
Badania epidemiologiczne wskazują na zwiększoną zapadalność na nowotwory u osób spożywających zbyt duże ilości tego pierwiastka. Zarejestrowano zgony po jednorazowym spożyciu 5 - 10g fluorku sodu.
Gdy masz za mało...
Zbyt małe spożycie fluoru powoduje:
zmiany w szkliwie zębów;
zwiększenie częstości próchnicy zębów;
osteoporozę;
ryzyko złamań patologicznych.
Informacje dodatkowe
Badania naukowe wykazały, że podawanie dużych dawek fluoru (23 mg/dobę) wraz z wapniem powoduje u niektórych stymulację do formowania kości. Bardzo ważne jest, aby nie stosować pod żadnym pozorem samodzielnej suplementacji fluorem (celem leczenia, lub profilaktyki), gdyż jest to związek potencjalnie trujący! Należy również uważać na dzieci, które stosują pasty do zębów z zawartością fluoru, gdyż może to również być źródło zatrucia.
Fluor w postaci apatytu fluorowego wchodzi w skład szkliwa (enamelum) zębów. Uszkodzenie szkliwa umożliwia bakteriom dostanie się do zębiny, co powoduje próchnicę (caries dentis = caries - próchnica, zgnilizna; dentis – ząb). Próchnica charakteryzuje się demineralizacją uwapnionych części zęba, a potem zniszczeniem substancji organicznej. Adamantoblasty (ameloblasty lub komórki szkliwotwórcze) po wyprodukowaniu szkliwa zanikają, co w razie powstania ubytku uniemożliwia odtworzenie, zregenerowanie szkliwa
Apatyt fluorowy jest także składnikiem zębiny (dentinum sive substantia eburnea). Warto wiedzieć, że przypadkach nie przylegania dziąsła do szyjki, np. w następstwie kamienia zębowego, zębina na wysokości szyjki może stać się miejscem procesów próchnicznych. Zatem dobrze jest co pewien czas usuwać kamień nazębny u dentysty, ponadto używać pasty, która zapobiega odkładaniu się kamienia na powierzchni zębów.
Fluor jest substancją przyjmowaną w małych ilościach z pożywieniem. Nieszkodliwa dawka dzienna wynosi 1 mg. Przyjmowanie dużych ilości fluoru prowadzi do jego odkładania w układzie kostnym, kumulacji w skórze i wydzielania fluoru przez gruczoły łojowe oraz potowe. Doprowadza to do uogólnionego zatrucia fluorem, określanego mianem fluorozy. Fluor może spowodować niedoczynność tarczycy. Fluor nasila objawy trądziku oraz dermatoz. Przewlekłe stosowanie fluoru z nadmiernych ilościach powoduje przekształcenie się trądziku różowatego lub pospolitego w oporny na leczenie trądzik fluorowy.
Zbyt małe ilości fluoru w pokarmie lub w wodzie pitnej sprzyja powstawaniu próchnicy zębów.
W lecznictwie wykorzystuje się tabletki fluorowe – Natrium fluoratum (fluorek sodowy) – tabl. do ssania 0,001 mg i tabletki doustne 0,5 mg. Fluorek sodowy jest stosowany do terapii osteoporozy oraz profilaktyki próchnicy zębów.
Przyjmowanie tabletek fluorowych oraz past fluorowanych ma znaczenie zapobiegawcze jedynie w okresie tworzenia się i wapnienia związków zębowych, gdy czynne są adamantoblasty, a więc u kobiet w ciąży (u płodu), u dzieci i młodzieży. Badania naukowe nie dowiodły aby fluor przy zębach stałych hamował próchnicę zębów. Jest to biologicznie (fizjologicznie) niemożliwe.
Fluor pobudza osteoblasty (komórki kościotwórcze), wzmaga wzrost kostniny i zapobiega nadwrażliwości zębiny na wahania temperatury. Obecnie w handlu znajduje się bardzo dużo past do zębów zawierających związki fluoru (np. aminofluorek, monofluorofosforan sodowy, fluorek sodowy). Należy uważać i pilnować, aby małe dzieci nie połykały pasty fluorowanej podczas mycia zębów, gdyż może to spowodować bóle brzucha, biegunkę i zatrucie. Past fluorowanych nie powinny używać osoby cierpiące na trądzik o ciężkim przebiegu, dermatozę okołoustną , trądzik sterydowy oraz trądzik różowaty.
Badania wykazały, że najbardziej skuteczne w zapobieganiu próchnicy zębów okazało się fluorowanie wody lub soli kuchennej (średnia redukcja próchnicy 50-50%).
Dużo fluoru znajduje się w herbacie – od 1 do 7 mg/100 g, w dodatku fluoru łatwo przyswajalnego. Spośród produktów spożywczych najwięcej fluoru zawierają ryby, fasola – 1,65 mg/1000 g, ziemniaki – 0,141 mg, marchew – 0,188 mg, szpinak – 0,435 mg, mleko – 0,227 mg, mąka pszenna 0,56 mg/1000 g oraz mięso, kapusta, sałata, rzeżucha, brokuły.