POLITYKA STRUKTURALNA
STRUKTURA – system zależności między elementami danego układu oraz poszczególnymi elementami a całością układu
STRUKTURA GOSPODARCZA – relacje między poszczególnymi elementami gospodarki (np. gałęziami, działami, sektorami) oraz między nimi a całą gospodarką narodową
STRUKTURA GOSPODARKI NARODOWEJ:
struktura przedmiotowa (rodzajowa) – udział poszczególnych sektorów, działów oraz gałęzi produkcji i usług w wytwarzaniu produktu końcowego, zatrudnieniu itp.;
Teoria trzech sektorów (A.G.B. Fisher, C. Clark, J. Fourastie):
Sektor I – rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo
Sektor II – przemysł i budownictwo
Sektor III – usługi
Tezy teorii trzech sektorów:
zmniejszanie się znaczenia sektora I w gospodarce wraz z rozwojem gospodarczym
wzrost, a następnie stabilizacja i spadek znaczenia sektora II
ciągły wzrost znaczenia sektora III
Czynniki determinujące sektorową strukturę gospodarki:
osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego, wpływa na:
kształtowanie struktury popytu na towary
dynamikę postępu technicznego i wydajności pracy
aktywna polityka gospodarcza
Sekcje działalności gosp.
Sekcje wg EKD – 17 sekcji (A-P) np.:
A – rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo
M – edukacja
H – hotele restauracje
struktura własnościowa ujmowana przez wskaźniki udziału sektora prywatnego i publicznego w tworzeniu PKB, w zatrudnieniu, środkach trwałych, inwestycjach,
struktura produktowa – związana ze stopniem nowoczesności wytwarzanych produktów i usług oraz stosowanych technologii,
struktura wykorzystania określonych czynników rzeczowych, wyrażona udziałem kapitału rzeczowego, kapitału ludzkiego w poszczególnych segmentach gospodarki,
struktura podmiotowa – udział poszczególnych kategorii podmiotów (mikro, małe, średnie, duże) w łącznej ich liczbie w gospodarce,
struktura przestrzenna
Układ rodzajowy gospodarki (przedmiotowy)
„Odpowiada na pytania co się produkuje ?” , „Jaką działalność gosp. się prowadzi?”
Prezentowany jest w układzie hierarchii (układ branżowy)
Konkretne rodzaje działalności gosp.
Układ podmiotowo – instytucjonalno – własnościowy
Odpowiada na pytania: „jakie podmioty dokonują tej działalności” „gdzie się produkuje?”
Obejmuje miliony instytucji i podmiotów
Instytucje – biblioteka, starostwo
Podmiot – Jelfa. Maja różną wielkość, formę wielkości i struktury prawno – administracyjnej:
Centralne :
Parlament
Rada ministrów
Ministerstwa
Instytucje okołorządowe
Komitety centralne
BC (NBP)
GUS
Podstawowe :
Mała 1 – osobowa firma
Duża S.A.
Urząd marszałkowski
Banki
Uzupełniająco – pomocnicze
Układ przestrzenny
Odpowiada na pytania : „gdzie jest zlokalizowana produkcja”- powiat województwo
Sektor III, M, instytucje o charakterze podstawowym, własność państwa ( Ministerstwo Edukacji i Sportu – organ założycielski), wydział AE w JG (ziemski i grodzki), region województwa dolnośląskiego
Niski poziom produkcji prowadzi do Niskiego tempa akumulacji kapitału co prowadzi do Niskich oszczędności i inwestycji to prowadzi do Niskiego poziomu przeciętnych dochodów co prowadzi z powrotem do Niskiego poziomy produkcji.
Tendencje:
Stopa wzrostu realnego PKB w UE ( trend, delikatny wzrost, przy stosunkowo długim okresie spadkowym)
Ceny ropy naftowej w Europie -97’-2002- trend wzrostowy
Stopa bezrobocia w PL- trend rosnący
Stopa wzrostu realnego PKB w PL ( poziom wzrostu, pozytywna tendencja ale o niskim natężeniu)
Stopa inflacji w PL ( spadek, relatywnie niski poziom ,poniżej 0,5 punkta % )
Deficyt budżetowy w PL -rosnąca tendencja- 46% finansowanie wydatków w ramach deficytu
Napływ inwestycji zagranicznych- spadek
Stopy redyskontowe- spadek
Wartość indeksu WIG
Kurs zł do $ i euro- spadek wartości $ względem euro
Gdy te relacje są pozytywne to dobra struktura GN. Reprezentują układ proporcjonalności – proporcjonalność, dynamika wzrostu i rozwoju gosp.
Proporcjonalność gospodarcza- stosunki wzajemne między ogniwami gospodarki, stronami, działami i innymi elementami przy max wykorzystaniu zasobów
Dysproporcja gospodarcza- asymetria arytmia
Rozwój zrównoważony – musi się łączyć z max- wykorzystaniem zasobów tj. nie ekonomiczne powinno się mówić racjonalne wykorzystanie zasobów.
Proporcja- układ wielkości , który odpowiada wyznaczonemu celowi w określonych warunkach i z określonego punktu widzenia
Stan zrównoważenia – proporcjonalny - stan w którym występują dysproporcje ale o niewielkim natężeniu, odnoszą się do odcinkowych komponentów, komponentów punktu widzenia dynamicznego to gospodarka rozwijająca się proporcjonalnie
Proporcje:
Tempa – dotyczy sytuacji społ.- gosp. w długim okresie czasu
Ładu- odnoszą się do relacji wewnętrznych danej struktury w p. początkowym, końcowym i pośrednich na krótko okresowej osi czasu
Polityka strukturalna- świadome oddziaływanie władz państwowych na doskonalenie struktury GN
Makrorestrukturyzacja - oddziaływanie państwa na GN zmiany olbrzymie przeobrażenia struktury- zmiany w obrębie struktury administracyjno- regionalnej, działania na rzecz zmian struktury sektora własnościowego, mają przełożenie na układ lokalny regionalny.
Mikrorestrukturyzacja –przekształcenia struktury na poziomie mikroekon. – zakłady pracy, zmiany technologiczne , zatrudnienia, mają duże znaczenie w obrębie całej GN wpływają na strukturę GN
W krajach wysokorozwiniętych udział sektora usług w tworzeniu PKB jest większy od 70%, zatrudnienie w sektorze usług jest bardzo wysokie -w PL powyżej 50 %, 50 % PKB. Obecnie problemy w USA i UE związane są z przerostem usług ( przerost usług nie może być nieograniczony)
Cele polityki strukturalnej
Przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu
Unowocześnienie gosp. przez rozwój dziedzin stanowiących podstawę rozwoju- wysokiej techniki
Podniesienie konkurencyjności GN i jej proeksportowego nastawienia
Podnoszenie konkurencyjności- konkur. Lokalna regionalna . poziom konkurencyjności powinien być mierzalny. Wymarzonym poziomem jest sprzedawalność produktów tradycyjnych usług na rynku ogólnoświatowym- gdy sprzedawalność rośnie polit. Konk. Rośnie. Konkurencyjność ma dotyczyć dóbr tradycyjnych usług.
Unowocześnienie tradycyjnych ale bardzo ważnych dla gosp. i jej dziedzin – hutnictwo, górnictwo.
Typy polityki strukturalnej:
Dostosowawcza – polega na defensywnym działaniu władz w celu wprowadzania nowoczesnych technik ale zarazem racjonalizowanie z przyczyn społ. tradycyjnych dziedzin gospodarowania
Zapobiegawcza – hamowanie zachowań przedsiębiorstw – na poziomie mikroekon., działanie bodźcowe – normy prawne. Bierniejsza forma zachowania państwa.
Antycypacyjna – ułatwianie przedsiębiorstwom dostosowanie się do nowych warunków, aktywna działalność państwa – kreacja zachowania przedsiębiorców nowymi technikami
Diagnoza układów strukturalnych i problemów
Układ rodzajowy (sektorowy) – konieczność rozwoju sektora usługowego, dającego dużą efektywność – turystyka pośrednictwo w transporcie
Układ podmiotowo – własnościowy – dalszy proces prywatyzacji przemysłu – hutniczego, stoczniowego i chemicznego. W Polsce zbyt dużo jest dużych firm – słabość ale i kierunek działania wymagania, powinien być wyższy stopień specjalizacji. Wysoki poziom centralizacji to słabość, mało decyzji zapada na szczeblach regionalnych.
Układ przestrzenny – postuluje do ograniczenia licznych podmiotów do 12
Zmiany strukturalne są bardzo drogie i czasochłonne. Proces wzrostu dokonuje się łatwiej gdy istnieją w dobrze rozwiniętej strukturze gosp.
Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD), stosowana w pol. statystyce od 1994;
Klasyfikacja Gospodarki Narodowej (KGN);
GOSPODARKA NARODOWA, całokształt zasobów oraz działalności prowadzonej w sferze produkcji, podziału, obiegu i konsumpcji w danym kraju. Gospodarka narodowa obejmuje: przemysł, budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport i łączność, handel, gospodarkę komunalną, gospodarkę mieszkaniową, oświatę i naukę, kulturę i sztukę, ochronę zdrowia i opiekę społ., finanse i ubezpieczenia, administrację państw. i wymiar sprawiedliwości. Organizacja gospodarki narodowej jest określana przez wiele czynników, a zwł. przez poziom rozwoju, wielkość kraju i jego specyficzne cechy (jak np. bogactwa naturalne, tradycję), liczbę ludności, jego pozycję międzynar. oraz udział w porozumieniach gosp. (® integracja gospodarcza), udział w gospodarce narodowej sektora publ. i sektora prywatnego, liczebność i poziom kwalifikacji kadr, rozwój nauki, organizacji pracy i in. Poziom rozwoju danej gospodarki narodowej oraz jego dynamika są określane za pomocą syntet. mierników, takich jak: wielkość i dynamika ® dochodu narodowego na 1 mieszk., wielkość i dynamika konsumpcji, a także wskaźników takich jak: udział przemysłu w tworzeniu dochodu nar., struktura handlu zagr., struktura zatrudnienia. Zob. też cykl koniunkturalny, wzrost gospodarczy
STRUKTURA [łac.], filoz., metodol. rozmieszczenie elementów składowych oraz zespół relacji między nimi, charakterystyczny dla danego układu jako całości; w węższym znaczeniu — sposób wzajemnego przyporządkowania elementów składowych i połączenia ich w pewną całość lub też system zależności między elementami danego układu oraz poszczególnymi elementami a całością układu; w naukach empirycznych s. oznacza system związków i wzajemnych zależności między elementami danego układu, uwarunkowanych ich przynależnością do tego układu;
GAŁĄŹ, ekon. grupa firm wytwarzających podobne lub identyczne produkty; wielkość produkcji g. to suma produkcji wszystkich przedsiębiorstw;
BARIERY WEJŚCIA I WYJŚCIA Z GAŁĘZI, ekon. różnorodne czynniki utrudniające, a niekiedy uniemożliwiające, podjęcie danego rodzaju działalności gosp. lub wycofanie się z niej. W gałęziach ( gałąź ), w których bariery wejścia i wyjścia nie występują, swobodny przepływ kapitału między nimi prowadzi do wyrównywania się w długim okresie stóp zysku; w gałęziach, w których bariery wejścia są wysokie — stopa zysku jest wyższa od przeciętnej, a w gałęziach, w których bariery wyjścia są niskie — stopa zysku jest niższa od przeciętnej. Bariery wejścia do gałęzi mogą mieć charakter techn., prawny i ekon.; bariery techn. mogą wynikać z braku wiedzy lub technologii, które uniemożliwiają podjęcie produkcji danego dobra lub usługi; skuteczne bariery prawne tworzy państwo przez wprowadzanie koncesji i zezwoleń na prowadzenie określonej działalności gosp.; bariery ekon. to niższe koszty produkcji przedsiębiorstw już działających w danej gałęzi (ze względu na ich korzystne usytuowanie na rynkach czynników produkcji oraz stosowanie chronionych patentami technik produkcji), ® korzyści skali (niski poziom przeciętnych długookresowych kosztów całkowitych spowodowany dużą skalą produkcji) oraz zróżnicowanie produktów (przywiązanie konsumentów do marek oraz produktów dostępnych na rynku).
SEKTOR PRYWATNY, ogół transakcji ekon. zawieranych przez osoby fiz. i ich spółki; w Polsce sektor prywatny obejmuje podmioty o własności prywatnej, zagr. i mieszanej z przewagą kapitału prywatnego; funkcjonują one w następujących formach prawno-organizacyjnych: osoby fiz. prowadzące działalność gosp., spółdzielnie, organizacje społ., partie polit., związki zawodowe, stowarzyszenia, spółki prawa handl., fundacje, jednostki samorządu gosp. i związkowego, jednostki organizacji wyznaniowych, przedstawicielstwa firm zagr., przedsiębiorstwa zagr. drobnej wytwórczości, spółki z udziałem kapitału zagr., spółki z przewagą kapitału prywatnego; w wyniku procesu transformacji systemowej sektor prywatny w Polsce szybko się rozwija, a jego udział w gospodarce nar., mierzony w procencie produktu krajowego brutto (w cenach stałych), wynosił: 1990 — 31,4, 1991 — 42,1, 1992 — 47,0, 1993 — 52,1.
SEKTOR PUBLICZNY, działalność rządu i samorządów terytorialnych; w Polsce sektor publiczny obejmuje podmioty o własności państw., komunalnej oraz mieszanej z przewagą kapitału państw. i komunalnego; funkcjonują one w następujących formach prawno-organizacyjnych: organy władzy, administracji i kontroli państw., wymiar sprawiedliwości, spółki Skarbu Państwa, fundusze centr. i terenowe, przedsiębiorstwa państw., przedsiębiorstwa komunalne, jednostki samorządu terytorialnego, spółki z przewagą kapitału państw. i komunalnego; w wyniku procesu transformacji systemowej udział s.p. w pol. gospodarce, mierzony w procencie produktu krajowego brutto (w cenach stałych), systematycznie maleje, wynosząc: 1990 — 68,6, 1991 — 57,9, 1992 — 50,5, 1993 — 45,2.
SPOŁECZEŃSTWO POPRZEMYSŁOWE, społeczeństwo postindustrialne, pojęcie spopularyzowane w latach 60. XX w. przez D. Bella, A. Touraine'a i in.; odnosi się do nowej fazy, w którą wkroczyły najbardziej rozwinięte społeczeństwa przemysłowe. Jej cechami charakterystycznymi są m.in.: spadek udziału sektora produkcyjnego w gospodarce oraz powiększanie się sektora usług; zanik tradycyjnej klasy robotn. zarówno na skutek zmniejszania się jej liczebności, jak i z powodu zmiany charakteru pracy, która jest w coraz mniejszym stopniu pracą fiz.; wzrost poziomu wykształcenia i rosnąca rola wiedzy teoret.; rozwój informatyki; rozwój instytucji nauk.; szybkie powiększanie się liczby profesjonalistów i uczonych oraz wzrost ich znaczenia w gospodarce. Zjawiska te wywarły duży wpływ na życie społ. i polit.; wg niektórych socjologów polega on na większej integracji społ. i słabnięciu konfliktów, zdaniem innych w społeczeństwie poprzemysłowym pojawiają się nowe zagrożenia, wynikające ze zwiększonej możliwości manipulowania ludźmi przez ośr. kierownicze, i nowe konflikty.
TECHNOKRACJA [gr.], pot. władza techniki lub techników, rządy sprawowane przez techników (szerzej specjalistów) lub oparcie rządzenia oraz — szerzej — funkcjonowania życia społ. na zasadach określonych przez techników (specjalistów, ekspertów); technokracja jest często kojarzona z jednostronnie techn. podejściem do człowieka, obojętnością wobec idei i wartości, ignorowaniem woli i opinii obywateli. Termin techokracja został po raz pierwszy użyty 1919 przez amer. inżyniera W. Smitha. W literaturze specjalistycznej najczęściej oznacza: 1) idealne (utopijne) modele społeczeństwa (państwa, ustroju) racjonalnego, funkcjonującego (przeważnie zaprogramowanego i sterowanego) zgodnie z prawami nauki, nowocz. zasadami organizacji itp., kierowanego bezpośrednio i wyłącznie lub pośrednio przez specjalistów, fachowców (techników, menedżerów, uczonych, ekspertów); 2) rządy technokratyczne — tzw. gabinety ponadpartyjne, w skład których wchodzą specjaliści bezpartyjni i niezależni, ewentualnie rekomendowani przez porozumiewające się partie, lecz cieszący się uznaniem i zaufaniem społ. ze względu na kompetencje; ograniczone w swoich zadaniach do kontynuacji gł. i bezspornych kierunków polityki państwa lub doraźnego spełniania elementarnych funkcji adm.; powoływane w okresach przesileń w systemach parlamentarno-gabinetowych, jak również w trybie pozaparlamentarnym w systemach autorytarnych, dyktaturach wojsk.; 3) kierownicze kadry specjalistów; w najwęższym znaczeniu zalicza się do nich tylko zaw. menedżerów i kierowników zajmujących się techn. (technol.), ewentualnie organiz. stroną zarządzania gospodarką, w odróżnieniu od biurokracji (personelu adm.), aparatu partyjnego i kręgu zaw. polityków oraz ideologów; w szerszym znaczeniu technokracją nazywa się menedżerów, bezpośrednio kierujących gospodarką nie tylko w aspekcie technol., ale również makroekon., uprawnionych do podejmowania decyzji strategicznych, kształtujących politykę gosp. przedsiębiorstw i państwa; w najszerszym znaczeniu przez technokrację rozumie się specjalistów we wszelkich dziedzinach kierowania (ekspertów, doradców, menedżerów) lub — bez względu na profil wykształcenia — kierowników i zarządców w instytucjach gosp., adm., polit., ideologicznych, kult., nauk. (a więc również uczonych, artystów, dziennikarzy, nauczycieli i in. w rolach kierowników).