W prawie polskim obowiązek alimentacyjny (w tym także wobec dziecka) uregulowany jest co do zasady w przepisach artykułów 128- 144 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego


Niniejsza publikacja ma na celu wskazanie podstawowych uregulowań prawnych w tym zakresie z uwzględnieniem najczęściej pojawiających się wątpliwości i problemów widzianych z perspektywy adwokata praktyka.


Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczana środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. W praktyce najczęściej jest to zobowiązanie rodziców wobec swoich dzieci, które nie są jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, które powstaje w momencie urodzenia się dziecka i trwa co najmniej do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, lecz często może być przedłużone do ukończenia przez dziecko 18 lat, przez czas kontynuowania nauki, choć zwykle nie późnej niż do 24 roku życia.

Jest to zobowiązanie dotyczące obojga rodziców. Polega ono nie tylko na łożeniu na utrzymanie dziecka, poprzez pokrywanie kosztów jego utrzymania, kosztów związanych z wychowaniem, lecz także poprzez starania osobiste o utrzymanie lub wychowanie dziecka. Mówiąc prosto możliwe są różne scenariusze, na przykład: 1. jedno z rodziców pracuje zawodowo, zarabia i łoży w całości na utrzymanie dziecka, a drugie troszczy się o dziecko poprzez osobistą opiekę, pracę w domu, etc. , lub: 2. oboje rodzice pracują zawodowo i zarobkowo, a w konsekwencji wspólnie utrzymują dziecko i wspólnie troszczą się o nie. Praca w domu, opieka nad dzieckiem i rezygnacja z pracy zarobkowej to także forma realizowania obowiązku alimentacyjnego.

Podobnie, gdy oboje rodzice pracują i umawiają się, że mieszkając wspólnie jedno z nich pokrywa bezpośrednie koszty dotyczące dziecka, a drugie spłaca zaciągnięty na zakup mieszkania kredyt oraz ponosi opłaty związane z czynszem czy mediami (prąd, gaz, telefon, etc). Należy przyjąć, iż pokrywanie opłat związanych z mieszkaniem także stanowi forme alimentowania na rzecz dziecka- w ten sposób ma ono zapewnione warunki mieszkaniowe.
W praktyce często wiele pytań i wątpliwości dotyczy wysokości alimentów. Stosownie do uregulowań prawnych wysokość alimentów zależy od uzasadnionych potrzeb osoby uprawnionej do ich pobierania oraz możliwości majątkowych i zarobkowych osoby zobowiązanej do łożenia na utrzymanie. Trzeba podkreślić, iż nie ma dwóch takich samych przypadków. Z perspektywy praktyki adwokackiej można powiedzieć, że wysokość alimentów płaconych dobrowolnie lub zasądzanych w wyrokach sądowych waha się od poziomu nawet 50,- - 100,- PLN miesięcznie do kilku czy kilkunastu tysięcy złotych miesięcznie na jedno dziecko. Najczęściej jest to kwota od kilkuset do kilku tysięcy złotych. Z czego wynika ta rozbieżność? Ze specyfiki i szczegółowych aspektów sytuacji opiekuńczo - wychowawczej każdego dziecka.



Aby móc wskazać jaka powinna być wysokość alimentów w okolicznościach danego przypadku, zawsze należy zacząć od ustalenia średnich miesięcznych kosztów utrzymania dziecka. Należy przygotować szczegółowe zestawienie kosztów utrzymania rozliczając w rozbiciu ma miesiące wysokość wydatków na następujące przykładowe cele: wyżywienie, leczenie, naukę, ubrania, rozrywkę, etc. Te wydatki, które na rzecz dziecka są ponoszone rzadziej niż raz w miesiącu, np.: raz na kwartał lub też dwa razy w roku, należy za okres roku zsumować, a następnie podzielić na 12. Uzyskana w ten sposób kwota pozwoli na ustalenie miesięcznej kwoty wydawanej na dany cel w skali miesiąca.

Dobrym przykładem ilustrującym powyższą metodę jest rozliczenie w ten sposób kosztów wydatków na wakacje dziecka. Z reguły wydatki wakacyjne na rzecz dziecka zdarzają się raz lub dwa razy w roku. Jeżeli wakacje dziecka kosztują w skali roku 1.200,- PLN, należy te kwotę podzielić przez 12 i w ten sposób uzyskane 100,- PLN miesięcznie stanowić będzie średni miesięczny wydatek na wakacje dziecka. Podobnie wskazać trzeba też, iż istnieje możliwość zaliczenia do tych kosztów części wydatków związanych z utrzymaniem mieszkania, w którym dziecko mieszka. Np.: jeżeli czynsz czy innego rodzaju opłaty związane z mieszkaniem to kwota 500,- PLN miesięcznie, a w mieszkaniu mieszka dziecko i jedna osoba dorosła, najczęściej matka, to nic nie stoi na przeszkodzie, by ustalić, iż część kosztów utrzymania mieszkania, która przypada na rzecz dziecka, we wskazanym przykładzie, to kwota 250,- PLN miesięcznie, stanowi składnik miesięcznych kosztów utrzymania dziecka. Zsumowanie w/w wydatków ponoszonych na dziecko w skali miesiąca pozwoli na dość precyzyjne ustalenie miesięcznej wysokości kosztów utrzymana dziecka. Nie ma przepisów, które przesądzałyby jaką częścią kosztów utrzymania miesięcznych są alimenty. Mogą one stanowić 100 % kosztów utrzymania dziecka, 75 % , 50 %, etc.


Powyższe w przeważającej mierze zależy od indywidualnych aspektów każdej sprawy. Niewątpliwie najpopularniejszym rozwiązaniem jest ustalanie alimentów w wysokości około 50 % kosztów utrzymania dziecka. Zdarza się jednak, że w sytuacji, gdy na przykład rodzic sprawujący osobistą stałą opiekę nad dzieckiem nie pracuje zawodowo, to wówczas wysokość alimentów równa się kosztom utrzymania, lecz nie stanowi to oczywiście żelaznej reguły. Można dzisiaj zauważyć tendencję w orzeczeniach sądowych, że oboje rodzice powinni łożyć finansowo na rzecz utrzymania dziecka.

Jeżeli dochodzi już do sytuacji tego typu, że istnieje konieczność uzyskania wyroku sądowego zasądzającego alimenty na rzecz dziecka od tego rodzica, który albo unika płacenia w ogóle, albo płaci zbyt mało, to trzeba wyjaśnić, że prawo do domagania się zasądzenia alimentów przysługuje każdemu dziecku, niezależnie od faktu czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, są po rozwodzie lub unieważnieniu cywilnym małżeństwa lub też pozostają w konkubinacie czy też nigdy nie mieszkali lub aktualnie nie mieszkają razem. W imieniu dziecka najczęściej alimentów dochodzi jego przedstawiciel ustawowy- w praktyce matka od ojca.

Osoba dochodząca zasądzenia lub zmiany wysokości już ustalonych alimentów, powinna złożyć pozew albo o zasądzenie alimentów, albo o ich podwyższenie. Pozew składa się w Sądzie Rejonowym, Wydziale Rodzinnym i Nieletnich, który to sąd jest właściwy ze względu albo na miejsce zamieszkania osoby pozwanej, albo, co często stanowi duże ułatwienie, wedle właściwości miejsca zamieszkania osoby uprawnionej do alimentów, czyli dziecka. Ważne, iż przy ustalaniu właściwości sądu, liczy się miejsce faktycznego stałego zamieszkania dziecka. Czasem zdarza się bowiem, że dziecko mieszka wraz z rodzicem w jednym miejscu, a np.: zameldowane jest gdzie indziej. Przy ustalaniu właściwości sądu liczy się miejsce faktycznego zamieszkania dziecka.

Podstawowym dokumentem niezbędnym jako załącznik do pozwu o alimenty jest odpis aktu urodzenia dziecka, w którym ujawnieni są oboje rodzice dziecka. Najczęściej wystarczy odpis skrócony aktu urodzenia, czasem sąd wymaga złożenia odpisu zupełnego. Odpis taki można uzyskać w Urzędzie Stanu Cywilnego, za stosowną opłatą. Całość postępowania sądowego o alimenty zwolniona jest dla strony dochodzącej alimentów od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych. Tak samo nawet pełnomocnictwo, którego udziela strona dochodząca alimentów na rzecz pełnomocnika procesowego ? najczęściej adwokata - jest także zwolnione od obowiązku uiszczenia opłaty skarbowej.

Dowodami w postępowaniu o alimenty są przede wszystkim dokumenty takie jak imienne dowody zakupu- faktury i rachunki, ale też inne podobne dokumenty, na przykład wyciągi z kart kredytowych, a czasem nawet paragony, lecz nie samodzielnie - paragon ze sklepu może otrzymać bowiem każdy. Nie jest to dowód, iż osoba, która posiada paragon, opłaciła zakupiony towar. Tak więc, jeżeli w szczególnych sytuacjach posiadanie paragonu w połączeniu z innymi dowodami potwierdza-uprawdopadabnia poniesiony wydatek - paragon może zostać złożony, a sąd powinien go uznać za dowód. Podobnie dowodami w sprawie mogą być dokumenty potwierdzające np.: fakt leczenia dziecka, historie chorobowe dziecka, karty informacyjne leczenia szpitalnego, wreszcie zaświadczenia od lekarzy specjalistów, pod opieką których dzieci pozostają czy faktury zakupu leków, materiałów medycznych. W czasach dzisiejszych najczęściej spotkać można przypadki koniecznego leczenia szeregu alergii, chorób górnych dróg oddechowych, etc. Również dokumenty opłat czynszowych, opłat za energie elektryczną, gaz, etc., stanowić mogą dowody na okoliczność wysokości kosztów utrzymania mieszkania, a w konsekwencji kosztów przypadających z tego tytułu na rzecz dziecka.

Można także w toku postępowania dowodowego zgłosić świadków poprzez wskazanie ich imion, nazwisk i adresów, pod które sąd powinien przesłać dla nich wezwania na wyznaczoną rozprawę, określając na jakie konkretnie okoliczności świadkowie powinni zeznawać. Okoliczności te to przede wszystkim wysokość kosztów utrzymania miesięcznego dziecka, wysokość wydatków ponoszonych na rzecz dziecka, zakres uzasadnionych potrzeb materialnych dziecka, etc. Końcowym dowodem w postępowaniu o alimenty najczęściej jest dowód z przesłuchania stron. Sąd przeprowadza go już po przeprowadzeniu pozostałych dowodów, chcąc w ten sposób ostatecznie wyjaśnić ewentualne wątpliwości, które mogły powstać w toku postępowania dowodowego.

Niezwykle istotnym uregulowaniem, które ma ogromny wpływ na praktykę sądową w zakresie dochodzenia alimentów jest przyjęta w prawie rodzinnym zasada, iż wysokość alimentów zależy od uzasadnionych potrzeb osoby uprawnionej oraz majątkowych i zarobkowych możliwości osoby zobowiązanej. Majątkowe i zarobkowe możliwości osoby zobowiązanej to możliwości w zakresie pracy zawodowej, a w konsekwencji zarobków oraz możliwości wynikające z majątku, który pozostaje w dyspozycji zobowiązanego do alimentacji. W praktyce adwokackiej niemal codziennie spotyka się osoby starające się o zasądzenie alimentów na rzecz dzieci i obawiające się, iż niski udokumentowany dochód zobowiązanego do alimentów skutecznie może spowodować, iż uzyskanie godnej wysokości alimentów dla dziecka lub dzieci nie będzie możliwe. Jest to błędne rozumowanie. Możliwości zarobkowe i majątkowe to pojęcie niezależne od wysokości dochodu osiąganego przez zobowiązanego.

Sąd ustalając te możliwości bada między innymi - wiek, stan zdrowia, wykształcenie, miejsce zamieszkania, etc pod kątem posiadania możliwości osiągania większych niż prezentowane dochodów, w tym np.: podjęcia dodatkowej pracy zarobkowej. Podobnie jeżeli ktoś mając obowiązek alimentacyjny pozbywa się majątku, który pozostaje w jego dyspozycji - np.: sprzedaje mieszkanie, a uzyskanych środków nie przeznacza nawet w części na rzecz dziecka, nie wynajmuje mieszkania czy innego majątku, który przynosiłby dochód, darowuje innym majątek - pieniądze, ruchomości, nieruchomości - kosztem de facto utrzymania własnego dziecka - to sąd ma prawo nie wziąć tego pogorszenia sytuacji majątkowej nawet do trzech lat wstecz pod uwagę.

Podobnie, jeżeli ktoś traci pracę, lecz za porozumieniem stron lub za wypowiedzeniem przez pracownika, sąd nie bierze powyższego pod uwagę jako obiektywnie uzasadnionego. Przy utracie pracy przez zobowiązanego z innych przyczyn niż w/ w konieczne jest dokładne zbadanie z jakich powodów do tej sytuacji doszło. Zdarzają się bowiem czasem takie sytuacje, w których zobowiązany do łożenia alimentów tłumaczy, iż jest zarejestrowany jako bezrobotny, a faktycznie pracuje "na czarno", nie łożąc na dziecko i broniąc się w sądzie poprzez wskazywanie na rzekomy brak jakichkolwiek dochodów spowodowany bezrobociem.

Dowodem w postępowaniu sądowym wskazującym jakie są możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego do alimentów może być np.: wykazanie, na jakim poziomie żyje sam zobowiązany do łożenia alimentów. Jeżeli twierdzi, że np.: nie jest w stanie łożyć ponad zaproponowaną przez siebie kwotę, a jednocześnie wiadomo, że prowadzi tryb życia, który przeczy tej tezie, to trzeba to sądowi wykazać. Czasem wystarczy np.: wniosek do sądu, by zwrócił się do operatora sieci komórkowej, w której zarejestrowany jest telefon, z którego korzysta zobowiązany do płacenia alimentów. Zdarza się, że średnie miesięczne rachunki telefoniczne przekraczają wysokość uznanych alimentów - czyli tej kwoty, której pozwany nie kwestionuje.

Wyrok zasądzający alimenty lub np.: podwyższający dotychczasowe alimenty jest natychmiast wykonalny w zakresie dotyczącym alimentów. Oznacza to, iż możliwa jest egzekucja tych alimentów zanim wyrok uprawomocni się. Pozostałe kwestie uregulowane w tymże wyroku bedą nadawały się do wyegzekwowania po uprawomocnieniu się wyroku.

Każda ze stron ma prawo złożyć apelację od wyroku sądu I instancji. Można zrobić to na dwa sposoby - albo najpierw w terminie 7 dni od daty ogłoszenia wyroku złożyć do sądu wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie i doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem, a następnie po doręczeniu przez sąd tego wyroku z uzasadnieniem w terminie 14 dni złożyć apelację, albo od razu w termine 21 dni od daty ogłoszenia wyroku złożyć apelację (nie czekając na uzasadnienie sądu I instancji).

Uzyskanie uzasadnienia jest potrzebne, jeżeli chce się dobrze zaskarżyć wyrok. Z praktyki adwokackiej wynika, iż dopiero uzyskanie uzasadnienia pozwala na przeprowadzenie wnikliwej krytyki wyroku - wskazania błędów merytorycznych, procesowych ? gdy sąd źle zastosował lub nie zastosował właściwych przepisów czy błędów w ustaleniach faktycznych, gdy sąd wbrew faktom udowodnionym poczynił w wyroku błędne ustalenia. Apelację wnosi się do sądu okręgowego, lecz co bardzo ważne za pośrednictwem sądu rejonowego, co oznacza, że pismo zawierające apelację trzeba złożyć w sądzie, który wydał zaskarżony wyrok.

Sąd II instancji, którym jest sąd okręgowy może utrzymać wyrok sądu I instancji w mocy - a więc pozostaje on wówczas bez zmian, może wyrok I instancji zmienić- np.: samodzielnie podnieść lub obniżyć alimenty lub może też uchylić cały wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

O zmianę wysokości alimentów, tj.: zarówno o podwyższenie jak i o obniżenie alimentów można wystąpić, gdy zmienią się okoliczności, na podstawie których wydany był dotychczasowy wyrok. Zmiana okoliczności w praktyce najczęściej oznacza wzrost kosztów utrzymania dziecka, gdy np.: zmienia ono przedszkole lub szkołę ? np.: z państwowej jednostki na prywatną lub społeczną, a w konsekwencji idą za powyższą zmianą wyższe opłaty. Gdy dziecko zacznie częściej chorować - nawet na tzw.: choroby wieku dziecięcego - lecz w dużym nasileniu- np.: z dwóch chorób w sezonie zimowym liczba chorób wzrasta do 6, etc., a w konsekwencji wzrastają koszty utrzymania, bo trzeba opłacać wizyty lekarskie czy choćby tylko lekarstwa, potem witaminy i często w konsekwencji szczepionki, etc.

Obniżenie alimentów w praktyce zdarza się bardzo rzadko. Trzeba powiedzieć, że takie obniżenie wystepuje najczęściej przy tzw.: wypadkach losowych, gdy ktoś kto był zdrowy ? zachorował, uległ wypadkowi, a w konsekwencji stracił nieodwracalnie lub na dłuższy czas źródło zarobkowania, przeszedł na rentę lub emeryturę, w konsekwencji jego dochód drastycznie się zmniejszył i czasem nie wystarcza nawet na pokrycie kosztów własnego utrzymania, a dodatkowo osoba taka nie ma jeszcze majątku, z którego mogłaby uzyskiwać dochody.

Na koniec warto jeszcze wspomnieć o egzekucji alimentów. Gdy wyrok jest natychmiast wykonalny lub już w całości prawomocny, a zobowiązany do łożenia alimentów pomimo tego nie chce dobrowolnie rozpocząć płacenia, należy złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji do właściwego komornika. Może to być komornik właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wierzyciela, czyli dziecka. Postępowanie egzekucyjne również zwolnione jest od opłat dla strony egzekwującej alimenty, a komornik ściąga należne koszty i opłaty egzekucyjne od dłużnika. Komornik egzekwując od dłużnika na rzecz wierzyciela należności z wyroku alimentacyjnego może zająć w stosownej części wynagrodzenie o pracę, ruchomości czy nieruchomości.

Kończąc wywód, którego celem była próba zarysowania, niestety z konieczności w bardzo dużym uproszczeniu, czym jest obowiązek alimentacyjny na rzecz dziecka w polskim prawie, trzeba podkreślić, iż przedstawiony został jedynie schemat, który odnieść można do najbardziej typowych sytuacji. Życie pisze z reguły dużo bardziej skomplikowane scenariusze, o czym adwokaci praktycy mają stale okazję się przekonywać w ramach wykonywania swoich obowiązków zawodowych. Trzeba powiedzieć, że każda sprawa jest inna i zawsze wymaga dokładności przy jej rozpatrywaniu, tak, by możliwe było wskazanie osobie potrzebującej pomocy prawnej najlepszego i możliwego do osiągnięcia dla niej rozwiązania.