Temat: Sejm i senat – historia oraz kompetencje.
DEFINICJE
Senat - jest organem ustawodawczym, izbą wyższą polskiego parlamentu.
Organy senatu:
Marszałek Senatu -- obecnie Longin Pastusiak
Prezydium Senatu
Konwent Seniorów
Komisje Senatu
TROCHĘ HISTORII
2. Senat
Senat wywodzi się z Rady Królewskiej. W pierwszej Rzeczpospolitej, od schyłku XV wieku był izbą Sejmu polskiego, która pochodziła z nominacji królewskiej, a nie była wybierana. W drugiej Rzeczpospolitej, od roku 1922, senatorowie byli wybierani przez obywateli - w sumie pięć razy aż do wybuchu wojny w 1939r.
Senat spełniał rolę izby uchwalającej projekty ustaw uchwalonych wcześniej przez izbę niższą - Izbę Poselską i później Sejm.
W PRL-u, po drugiej wojnie światowej, instytucja Senatu została zniesiona na podstawie wyników referendum, które zostało najprawdopodobniej sfałszowane. Przez ponad 50 lat Sejm był jedyną izbą polskiego parlamentu aż do wyborów, które odbyły się 4 czerwca 1989r. Wybrano wówczas Senat I kadencji, głosowanie zakończyło się ogromnym sukcesem "Solidarności", udało jej się wprowadzić aż 99 przedstawicieli do izby wyższej. Senat powstał na bazie umów okrągłostołowych, ustalono, iż każde województwo wybierać będzie po 2 senatorów (oprócz warszawskiego i katowickiego, które wybierały po 3).
KOMPETENCJE SEJMU I SENATU
1. WYBORY I KADENCJA
.
Senat natomiast składa się ze 100 senatorów i zgadzają się co do sposobu przeprowadzania wyborów z Sejmem.
Sejm i Senat jest wybierany na czteroletnie kadencje, które rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie, a kończą w dniu poprzedzającym dzień zebrania po upływie kadencji. Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej na 90 dni przed upływem kadencji i odbywają się one na 30 dni przed terminem jej końca. Ten dzień wyznacza się na wolny od pracy.
Sejm ma prawo skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą przez co najmniej 2/3 posłów. Jest to możliwe po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu przez Prezydenta Rzeczypospolitej. Razem z kończącą się kadencją Sejmu, kończy się także obradowanie Senatu. Wraz z zarządzeniem skrócenia kadencji Sejmu i Senatu, zarządzane są nowe wybory. Wyznacza się ich datę na, nie później niż 45 dni od zarządzenia skrócenia kadencji. Posiedzenie nowo wybranego Parlamentu wyznacza się na, nie później niż 15 dni od głosowania.
Wybrany do Sejmu może być obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat. W przypadku Senatu tą granicą jest 30 lat.
Kandydatów do Parlamentu mogą zgłaszać partie polityczne oraz wyborcy. Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów oraz przeprowadzania wyborów i warunki ich ważności określane są za pomocą ustawy. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy. Wyborcy przysługuje prawo do odwołania się do Sądu Najwyższego, co do ważności wyborów, na zasadach określonych w ustawie.
2. KOMPETENCJE POSŁÓW I SENATORÓW
Nie można być jednocześnie posłem i senatorem. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta, lub z zatrudnieniem w administracji rządowej. Nie dotyczy to jednak członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego. Inne przypadki łączenia tej funkcji z funkcjami publicznymi, może określić ustawa.
Posłowie reprezentują cały naród, a więc nie mogą się kierować tylko instrukcjami wyborców. Przed rozpoczęciem sprawowania swojej funkcji, przyszli posłowie składają przed Sejmem następujące ślubowanie:
"Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej."
Można także dodać: "Tak mi dopomóż Bóg".
Odmowa ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.
Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności wchodzącą w zakres sprawowania swojej funkcji w czasie sprawowania jej, a także po jej wygaśnięciu. Może jedynie odpowiadać za to przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich, odpowiada przed Sądem tylko za jego (Sejmu) zgodą. Postępowanie karne wszczęte przed dniem wybrania osoby na posła ulega zawieszeniu na żądanie Sejmu, do czasu upływu kadencji, w tym czasie nie ulega ono jednak przedawnieniu. Poseł ma prawo jednak wyrazić zgodę na pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej. Złapanie posła na łamaniu prawa może spowodować jego zatrzymanie, jeżeli potrzebne jest to do przeprowadzenia prawidłowego toku postępowania, ale po powiadomieniu o tym Marszałka Sejmu, może on żądać zwolnienia zatrzymanego. W zakresie określonym ustawą poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku. Do senatorów stosuje się odpowiednio przepisy (art. 103-107 Konstytucji).
3. ORGANIZACJA I DZIAŁANIE
Sejm i Senat mogą obradować wspólnie pod przewodnictwem Marszałka Sejmu, lub Marszałka Senatu. Nazywamy to Zgromadzeniem Narodowym, które ustala swój regulamin.
Sejm decyduje w imieniu narodu o stanie wojny, lub pokoju. O stanie wojny może podjąć decyzję jedynie wtedy, gdy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zostanie przeprowadzony zbrojny atak lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji. W wypadku braku możliwości zebrania się Sejmu o stanie wojny decyduje prezydent. O użyciu sił zbrojnych poza granicami państwa, a także o pobycie obcych wojsk na terenie Rzeczypospolitej decydują umowy i międzynarodowe ustawy.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej i grupie co najmniej 100 000 osób uprawnionych do głosowania. Wnioskodawcy zobowiązani są do przedstawienia kosztów finansowych proponującej ustawy. Sejm rozpatruje jej projekt w trzech czytaniach. Prawo wnoszenia do niej poprawek przysługuje wnioskodawcy, posłom i Radzie Ministrów. Marszałek może odmówić poddaniu pod głosowanie poprawki, która uprzedni nie była przedstawiona komisji. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy z Sejmu po nastąpieniu drugiego czytania.
Sejm może uchwalać ustawy kiedy na sali obrad występuje co najmniej ½ obradujących. W tej sprawie decyduje większość głosów.
Uchwałę zaakceptowaną przez większość Marszałek przekazuje Senatowi. Senat może ją przyjąć, odrzucić, lub uchwalić z drobnymi poprawkami. Ustawa uchwalana jest w takiej postaci w jakiej wyszła z Sejmu, jeżeli przed upływem 30 dni od dotarcia jej do Senatu nie zostanie ona rozpatrzona.
Po zakończeniu tego postępowania Marszałek Sejmu przekazuje dokument Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisania. Musi on ją podpisać w ciągu 21 dni od doręczenia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Przed jej podpisaniem, może jeszcze upewnić się o zgodność z Konstytucją. Po uznaniu jej przez Trybunał Konstytucyjny zgodną Prezydent nie może odmówić podpisania jej.
Rada Ministrów może uznać uchwalony przez siebie projekt za pilny, z wyjątkiem projektów ustaw podatkowych, ustaw dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, ustaw regulujących ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksów. W postępowaniu w sprawie ustawy, która została uznana za pilną, termin jej rozpatrzenia przez Senat wynosi 14 dni, a termin podpisania ustawy przez Prezydenta Rzeczypospolitej 7.
Narodziny polskiego parlamentu (Sejmu Walnego) i jego funkcjonowanie.
Obradom Senatu przewodniczył król, Sejmu jego wybieralny marszałek. Sejm zbierał się, co dwa lata na sześć tygodni. Przyjęto zasadę jednomyślności w uchwalaniu ustaw. Powodowało to poszukiwanie kompromisu, możliwego do zaakceptowania przez możliwie najszerszy krąg. Jednak po uzyskaniu poparcia dla ustawy przez znaczącą wiekszość, przegłosowani "wstrzymywali się" od wyrażenia sprzeciwu. Uzyskanie konsensusu w Izbie Poselskiej było utrudnione także poprzez przyjęcie zasady mandatu związanego. Posłów szlacheckich obowiązywały instrukcje, dane im na sejmiku ziemskim.
Senat, zwany izbą wyższą, wykształcił się z powstałej po zjednoczeniu Polski i ukształtowanej za panowania Kazimierza Wielkiego Rady Królewskiej, w skład której wchodzili najwyżsi dostojnicy państwowi i kościelni. Jednak początkowo król mógł do niej powoływać wybrane osoby i za Kazimierza zasiadali w nim także cieszący się zaufaniem króla mieszczanie. Jeszcze za Kazimierza Jagiellończyka król wykluczał z tego grona niewygodnych dostojników i dołączał zaufanych ludzi, niepiastujących wysokich urzędów. Król uzgadniał z tą Radą wszystkie poważniejsze decyzje.
Źródłem izby poselskiej były średniowieczne wiece rycerstwa. Zwoływano je okazjonalnie, w zależności od potrzeb. Stopniowo ulegały one instytucjonalizacji, dzieląc się na zjazdy ziemskie, prowincjonalne (dla Wielkopolski i Małopolski) i początkowo rzadkie ogólnopaństwowe zjazdy (np. związane z obiorem króla), na których przybyła szlachta obradowała wspólnie z członkami Rady Królewskiej. Przywileje wydawane szlachcie przez królów, począwszy od koszyckiego, który ograniczył wysokość podatków, uzależniły monarchę od zgody na nadzwyczajne opodatkowanie w sytuacjach nadzwyczajnych (np. wojny), czy uzgodnienia polityki z przedstawicielami Litwy, co spowodowało, że zjazdy takie stawały się coraz częściej potrzebne królowi.
Decydującym wydarzeniem dla umocnienia sejmików było wydanie przez Kazimierza Jagiellończyka przywilejów cerekwicko-nieszawskich, w których król zagwarantował, że ogłaszanie wojny i stanowienie nowych praw, a szczególnie podatków, wymaga uzgodnienia z sejmikami. Teraz król musiał częściej odwoływać się do sejmików, gdyż był to warunek skutecznego prowadzenia polityki. Król wolał jednak uzgadniać sprawy z poszczególnymi sejmikami ziemskimi lub prowincjonalnymi, które z osobna łatwiej było przekonać do potrzebnych mu decyzji. Jednak na sejmikach wykształciła się kadra aktywnej politycznie średniej szlachty, która zaczęła rywalizować z członkami reprezentującej magnatów Rady o wpływ na politykę państwa.
Wykształcił się też zwyczaj, ze na zjazdy prowincjonalne i walne (ogólnopaństwowe) zaczęto wysyłać delegatów. Przyjęła się nazwa sejmików ziemskich i prowincjonalnych, natomiast zjazdy ogólnokrajowe nazwano sejmami. Od 1453 roku delegacji szlachty i miast zaczęli obradować bez członków Rady Królewskiej, która zbierała się w innym pomieszczeniu. Następnie uzgadniano uchwały obydwu gremiów.
Za początek ostatecznego ukształtowania się struktur Sejmu Walnego uchodzi początek panowania Jana Olbrachta (1492 r.), który chciał w oparciu o szlachtę zreformować państwo.
Sejm Walny składał się z trzech "stanów sejmujących": króla (stan jednoosobowy), Senatu [różnił się od dawnej Rady Królewskiej tym, ze w jego skład wchodzili tylko dostojnicy piastujący ściśle określone godności w państwie: urzędnicy centralni (kanclerz, podkanclerzy, marszałek wielki, marszałek nadworny i podskarbi - zarówno koronni, czyli Królestwa Polskiego, jak i litewscy) i ziemscy (wojewodowie, kasztelanowie) oraz biskupi Kościoła Rzymskiego] i Izby Poselskiej, składającej się z delegatów sejmików ziemskich (w zasadzie po dwóch) i przedstawicieli miast stołecznych: Krakowa i Wilna, których rola stała się z czasem czysto symboliczna. Obradom Senatu przewodniczył król, Sejmu jego wybieralny marszałek.
Sejm zbierał się co dwa lata na sześć tygodni. Przyjęto zasadę jednomyślności w uchwalaniu ustaw. Powodowało to poszukiwanie kompromisu, możliwego do zaakceptowania przez możliwie najszerszy krąg. Jednak po uzyskaniu poparcia dla ustawy przez znaczącą wiekszość, przegłosowani "wstrzymywali się" od wyrażenia sprzeciwu. Uzyskanie konsensusu w Izbie Poselskiej było utrudnione także poprzez przyjęcie zasady mandatu związanego. Posłów szlacheckich obowiązywały instrukcje, dane im na sejmiku ziemskim. Po zgodnym uchwaleniu "konstytucji" (tak nazywano ówczesne ustawy) przez trzy stany: Izbę Poselską, Senat i króla stawała się ona obowiązującym prawem. Jeśli przez 6 tygodni nie uzyskano zgodności Sejm się kończył i projekt upadał.
W sytuacjach nadzwyczajnych (np. zagrożenia państwa) stosowano czasem instytucję Sejmu konfederackiego. Po podpisaniu aktu konfederacji przez wszystkich posłów (zawiązaniu konfederacji) na początku obrad, ustawy mogły być uchwalane nawet bez uzyskania zgody wszystkich - większością głosów, a Sejm obradował do chwili przyjęcia rozstrzygnięć.