SŁOWNICZEK WYRAZÓW I ZWROTÓW ŁACIŃSKICH
ab antiquo —
od
dawna
ab
caricas Atticas — dla
fig attyckich
ab
extra — z zewnątrz
ab
invicem —
wzajemnie
abominationem
naturalem — wrodzony
wstręt
abrennuntiat
— odmawia
absolute —
kategorycznie,
stanowczo, na pewno
absolutissime
— najzupełniej
absolutum
dominium — rządy
absolutne
ab utrinque —
przez obie
strony
ab
utriuque — z
obu stron
accelerare
— przyśpieszyć
accesserunt
—
przystąpili
accessit
— przystąpił
accessit
crudelitas — przyłączyło
się okrucieństwo
accessus
— wstęp
accussat
—
obwinia
a
consortio —
od towarzystwa
actiones
—
uczynki
activitas —
dzielność
(activitatem — 4 przypadek)
actus
meritorius — czyn
chwalebny, zasługa
aemulabantur
— współzawodniczyli
a
cunabulis — od
kolebki
ad
altiora — do
wyższych spraw
adamantina
corda — serca
diamentowe
ad Carthaginem — do Kartagi
ad communem societatem — do wspólnej społeczności
ad complementum — dla uzupełnienia
ad concilia — do rad
ad conferenduin — na rozmowę
ad cras — do jutra
ad cras de mane — do jutra rana
ad cursum anno — do wydarzeń roku
ad debitam formam — do właściwego kształtu
ad decursum anni — do końca roku
ad dispositionem consiliorum — do kierownictwa rad
addo — dodaję
ad effectum — do skutku
adeo regum stipator inseparabilis amor est, cui stipendium clementia pendi-
tur — miłość jest nieodłącznym strażnikiem królów, której żołd wypłaca łaskawość
ad essentiam — do treści
ad eum finem,
per quem —
do tego końca, przez który by
ad
eventum — do
wypadku
ad feliciora
tempora — do
szczęśliwszych czasów
ad
Galii cantum ——
przy śpiewie koguta
ad
gradum et perfectionem — do
stopnia i doskonałości
ad
gubernium —
do kierowania
ad humilitatem
et submissionem — do
upokorzenia i poddania
ad
hunc actum — na
ten akt
ad
instantiam — za
wstawieniem się
ad
inmcem —
nawzajem
ad iustum
valorem —
do słusznej wartości;
adlaborabunt
— będą
dążyć
ad
locum electionis —
na miejsce elekcji
ad locum facti
— na
miejscu uczynku
ad
manus — do
rąk
ad
meridiem — na
południe
ad
metam — do
celu
ad
minimum —
najmniej
ad modernum
statum — do
obecnego stanu
ad
munditiem — ku
ochędóstwu
ad mutuum
amplexum — dla
wzajemnego powitania
ad
oboedientiam — do
posłuszeństwa
ad
occidentem — na
zachodzie
ad
oppugnationem — do
oblężenia
ad
opus belli — na
wojnę
ad personami perditio tua ex te — do osoby: zguba twoja z ciebie
ad pinguem glaebam — do tłustej roli
ad praefixum locum — do naznaczonego miejsca
ad praesens — obecnie
ad praesens elucescunt — teraz wyjaśniają się
ad primam requisitionem — na pierwsze żądanie
ad primum —- po pierwsze
ad propria — do swoich
ad rationem — na rachunek
ad recognoscentiam — do rozpoznania
ad regnandum — do panowania
ad regressum — do powrotu
ad rem — do rzeczy
ad secundam illationem — co do drugiego wniosku
ad septembrem — do września
ad societatem — do towarzystwa
ad societatem belli — do uczestnictwa w wojnie
ad statum anni liuius — do stanu tego roku
ad sufficientiam — w dostatecznej ilości
ad testimonium — do świadectwa
ad tot instantias — na tyle domagań
adulterium — cudzołóstwo
ad usum — do użytku
advena — przybysz
adversa — przeciwności
adversitas — przeciwność
adversitates — przeciwności
adversitates fortunae et iniurias caeli — przeciwności losu i srogość klimatu
adverso pectore — piersią naprzeciw
ad victum — do jedzenia, pożywienie
ad violentia media — do gwałtownych środków
ad vitae tempora proposueram — do końca życia zamierzałem
avocare et ad societatem — odwołać i do wspólnego
ad votum — do ślubu
ad votum in freąuentia — do ślubu w obecności
aegrotus, quam diu animam habet, spem habet — chory dopóki ma duszę, ma nadzieją
affectus
populi — uczucia
ludu
afficiunt
— dotyczą
afflictio
— zmartwienie
ifflictio
afflictionem — utrapienie
utrapionemu
afflictio supra afflictiones — zmartwienie nad zmartwieniami
a fine — od końca
agere — czynić
agitur — zapowiada się
aleam — kostkę
Alexander! aut
mores, aut nomen mulą —
Aleksandrze, albo obyczaje, albo imię odmień
alias
— czyli,
albo
alias
haeres — czyli
dziedzic
alias
in forma — raczej
z postaci
alliciebat
dulcedo —
nęciła słodycz
a
loci ordinario —
u miejscowego biskupa
alterationes
— zgryzoty,
zmartwienia
alter
rex —
drugim królem
alterum
— po
wtóre
alterum
tantum, altero tanto —
drugie tyle
amplecti
— ogarnąć
a
natura crudeles — z
natury okrutni
a
naturom locorum — w
naturze miejsca
anni
— roku
anno
—
w roku
annihilat
—
niweczy
annuebat
— przystawał
annuere
— potakiwać
anteacta
— przeszłość
antecedenti
saeculi — dawnego
wieku
ante
fores — przed
drzwiami
antemurale
Christianitatis — przedmurze
chrześcijaństwa
ante
omnia — przede
wszystkim
ante
saecula — przed
wiekami
ante
sessionem ——
przed posiedzeniem
ante
triduum — przed
trzema dniami
antichristus
— antychryst
anticipative
prophetia —
poprzednio proroctwo
antiąuitates
—
starożytności
antiguo usu
practicatum — dawnym
zwyczajem przyjęte
antistes
— biskup
a partibus
nostris — po
naszej stronie
apostrophe
—
odezwa, zwrot do kogoś
a potentioribus oppressu desiderat iustitiam — uciśniony przez możnych pragnie sprawiedliwości
apparet — widać
apponemus curam — dołożymy statania
apprecando felicem eventum — życzenie szczęśliwego skutku
aequaliter — równo
Arcades — Arkadowie
archiepiscopatu Ripensi — arcybiskupstwem rypeńskim
a Republica — od Rzeczpospolitej
argenti — srebra
arma — broń, oręż
armis experiri — bronią doświadczyć
artis amandi magister — mistrz sztuki kochania
a sacrificio missae — od ofiary mszy
a septentrione — od północy
aspirare — wzdychać
aspirat — dąży
assistere — towarzyszyć, asystować
assueverunt — przywykli
assumpsit similitudinem animalis — przybrało podobieństwo zwierzęcia
astra — gwiazdy
asylum — schronienie
attendentiam — strzeżenie, czuwanie
attendere — uważać, pilnować
auctores — sprawcy
auctor
lamentorum, profusionum sanguinis et universae in regno miseriae -
sprawca
płaczu, rozlewu krwi i powszechnej nędzy w królestwie
16
Augusti — 16
sierpnia
auri
— złota
autor mali
— sprawca zła
aversionem
—
odwrócenie, coś przeciwnego
aversionem
belli —
odwrócenie wojny
a
vindici manii Dei — mściwą
ręką Boga
axioma
— zdanie
b
barbarus — barbarzyńca
bellandi — wojowania
belli civilis — wojny domowej
belli vicissitudinem — niestateczność wojny
benae mentis — dobrej myśli
bene meritorum — dobrze zasłużonych
bene meritum — dobrze zasłużonego
blandientis fortunae ab ore populi — pochlebiającej fortuny z ust lud»
bonae spei — dobrej nadziei
bonae voluntatis — dobrej myśli, dobrej woli, radzi
bona licita — dobra dozwolone
bona regalia — dobra królewskie
bonarum partium — za dobrą stroną, dobrego sposobu myślenia
bonis modis — w dobry sposób
bonis regalibus — dobrami królewskimi
bono eventu — dobrym skutkiem
bonorum fortunae — majątki
bonuni —— dobre
bonum patriae — dobro ojczyzny
bonus animus
in re mala dimidium est mali —
dobra myśl w przeciwnościach to połowa zła
bonus
interpres — dobry
tłumacz
c
caeca — ślepa
caesariani — cesarscy
caetera fusius — o innych (dom. rzeczach) obszerniej
cancellariatus — kancelaryjny
capere — objąć
capita — głowy
capitale — zbrodnia gardłowa
captivare — schwytać
captivatio ex concilio — porwanie za radą
causavit — spowodowała, sprawiła
causis principalitatis in integrum restitutis — przy zupełnym przywróceniu spraw do pierwotnego stanu
cedant in
commodum Reipublice —
ustąpili na rzecz Rzeczpospolitej
cedere
reputationi —
przypaść dobremu imieniu
celeriorem
.cursum consultationum publicarum — o
prędszym przebiegu narad publicznych
celeritas
— szybkość
censuram
grubianitatis — w
naganę grubiaństwa
centimanos
—
sturękich
certa
legę — pewnym
prawem
charisma
— daru
charitativum
subsidium — dobrowolny
zasiłek
cicatrices
— blizny
cicatrices
adverso pectore — blizny
na piersiach
circa dispositionem — przygotowując się (na śmierć)
circa hoc spectaculum — koło tego widowiska
circa inaugurationem — co do ogłoszenia
circiter — około
circumcirca — wokoło, ze wszystkich stron
circumspecte — oględnie
circumvenire — okrążyć, otoczyć
circumventus multitudine — otoczony tłumem
cives — obywateli
civis oppressus — obywatel uciemiężony
dam vel aperte, directe vel indirecte — skrycie lub jawnie, wprost lub ubocznie
classica Gradivi — trąby
Gradywa
clementiam
— łaskę
clenodia regni cum scitu —
klejnoty
koronne z wiedzą
climacter
— przypadek,
fatalny czas
collaterales
— krewni
po kądzieli
colligati
principes — książęta
sprzymierzeni
collocare
Rempublicam — postawić
Rzeczpospolitą
combinatur
— składa
się
comestibilium
— rzeczy do
jedzenia
comilitones
meruerunt — towarzysze
zasłużyli
communem
iniuriam et commune bonum — wspólne
krzywdy i wspólne dobro
communis
regula ——
wspólne prawo
comparere
—
stanąć
comparuit
—
stanął
compellere
— zmusić,
wciągnąć
competens
— odpowiednia
complices
—
wspólnicy
concernit
notitiam — należy
do wiadomości
concernunt
notitiam — dochodzą
wiedzy
concludetur
— postanowi
się
conclusum —
wniosek, ostateczne postanowienie, także —
postanowiono
condigne
—
godnie
conditionaliter
— pod
warunkiem
conferre in
ulteriori tractu — pomówić
o dalszym biegu
confessata
authentica —
autentyczne zeznania
confoederati
— sprzymierzeni
conformiter
— podobnie
coniunctio
armorum —
złączenie broni
conscientia
mille testes — sumienie
to tysiąc świadków
conscii — świadomie
conscios facti obstrinxerat iuramento — świadomych czynu zobowiązał przysięgą
consentire — przystać
conseguenter — w następstwie, następnie, z kolei
consegui — nastąpić
conserrare — zachować
conservatio — zachowanie
conservationem — zachowanie (4 przyp.)
consilia — rady
consiliarii placentini — pochlebni doradcy
consiliarorum subiecta — doradców (dosł. — podmioty rad)
consilii generalis — rady głównej
consiliis — radom
consilio — radą
consilium — radę
consilium bellicum — rada wojenna
consilium malum consiliori pessimum — zła rada najgorsza dla doradcy
cołisilium salubre — rada zbawienna
conspirationes — związki
constantiam — stałość
constantissimum propositum — niezmienny zamiar
consternati — zatrwożeni
consternatus — strapiony, zmartwiony
constituemus — ustanowimy
constituere — postanowić
constitutum — postanowione
consulere — radzić, obmyśleć
consuluit — poradził
consultor — doradca
consurgunt — powstają
contemnebat — pogardziła
contemptor mortis — gardzący śmiercią
contemptum — obelgi
continuationem operis — kontynuowanie dzieła
continue — ustawicznie, bez przerwy
contra —— przeciwnie
contra absentem — przeciw nieobecnemu
contra calumniatores — przeciw oszczercom
contra constitutum — wbrew postanowieniu
contra coronatum caput — przeciwko głowie koronowanej
contra fidem — przeciwko wierze
contrahentes etiam obligatorii — dzierżawcy nawet zastawni
contra hostem patriae procedemus — przeciw nieprzyjacielowi ojczyzny wystąpimy
contra iura gentium — wbrew prawu narodów
contra iura gentium, contra regulam iustitiae - wbrew prawu narodów, wbrew przepisom sprawiedliwości
contra
maiestatem et matretn oboedientiam — przeciw
majestatowi i matce
contra
modernas inventiones oppugnationum —
wobec teraźniejszych sposobów zdobywania
contra ordinem equestrem — przeciw stanowi rycerskiemu
contra patriam — przeciw ojczyźnie
contra rationem — sprzeczne z rozumem, wbrew rozumowi
contrarii — przeciwnicy
contrarium sentiebant — przeciwnie myślały
contra Rempublicam — przeciw Rzeczypospolitej
contra tot Varos — przeciwko tylu Warusom
contraxit — zawarł umową
contumelia
Harpagi consumpsit coronam Astyagis, Contumelia Narsetis
inun-
davit
sanguine Italiom — krzywda
Harpaga pozbawiła Astyagesa korony, krzywda Narsesa krwią zalała
Italią
contumeliam — zniewagę
contumeliam et diminuationem — zniewagę i ujmę
contumeliis — zniewagami, obelgami
convalescere —— wracać do zdrowia
convaluit — wyzdrowiał
convicia — obelgi
convincere — przekonać
cooperabatur — współdziałała
coronadonis — koronacyjny
correspondere — komunikować się
crescere disordo — zwiększać (dosł. wzrastać) nieporządek
crimen atro carbone notandum — zbrodnia, którą należy zapisać czarnym węglem
cruciatus — męki
crude — ostro, surowo
crudele — okrutnie
crudelissime — najokrutniej
cum aedificatione — ku zbudowaniu
cum approbatione — z potwierdzeniem
cum assecuratione — z zapewnieniem, z poręczeniem
cum assistentia — w obecności
cum attinetiis — z przyległościami
cum Caesarianis — z cesarskimi
cum consensu totius Reipublicae etiam non obstante legę de incompatibilibus
quoad personom - za zgodą całej Rzpltej także bez względu na prawo o nieposiadanie (dom. — kilku urzędów), co do jego osoby
cum conservatione — z zachowaniem
cum detrimento Reipublicae seąuuntur clades instabunt - gdy klęski następują ze szkodą Rzpltej, będą nalegać
cum facunda oratione — z piękną mową
cum gratulatione — z powinszowaniem
cum his et his gualitatibus — z takimi a takimi zaletami
cum inscriptionibus — z napisami
cum invocatione — z wzywaniem
cum plenitudine — w obfitości
cum potenti et victrici populo res est — z potężnym i zwycięskim ludem jest sprawa
cum regressu — zastrzegając powrót
cum regressum praecedentibus tot contestationibus et spe - z zapewnieniami przyjaźni przed odjazdem i z nadzieją
cum re parata — z rzeczą gotową
cum stupore — ze zdumieniem
cum sua non saeviat hostilitate —nie srożył się swą zawziętością
cum summo Reipublicae detrimento —— z największą szkodą Rzpltej
cum suspiriis — z westchnieniem
cum tota argentea supellectili — z wszystkimi naczyniami srebrnymi
cum toto dero — z całym duchowieństwem
cum toto negotio — z całą sprawą
cumulabat — obsypywał
cunctando — zwlekając
curae erit — będzie troską
curae nostrae — naszą troską
curam — opiekę, troskę
curam boni publici — troskę o dobro publiczne
cura salutis — troska o zdrowie
curiosus — ciekawy
cursum, — bieg
custodes — stróże, strażnicy
custodiae corporis — straży osoby
custos legum — stróż praw
d
damnificatio Reipublicae — szkoda Rzeczypospolitej
da pacem, Domine! — daj pokój, Panie!
dat pretium servata salus potiorąue metallo est - ocalone zbawienie nadaje wartość i jest droższe niż kruszec
de anteactis — o dawnych sprawach
debetur — należy się
debiliores aemulos — słabszych nieprzyjaciół
debilitatem rnentis — słabość umysłu
dębiłam gratificationem — należnej ,nagrody
debile — słusznie
1-ma Decembris — l grudnia
decet eos laudare defunctos qui res arduas praeclarasąue fecerunt — przystoi chwalić po śmierci takich, którzy rzeczy trudnych i sławnych dokonali
de contrario rerum successu — o przeciwnym obrocie rzeczy
de crimine laesae maiestatis — o zbrodnię obrazy majestatu
de domo — z domu
deesse — opuścić
defensionis patriae — obrony ojczyzny
defensive — odpornie, obronnie
deformitatem — zniekształcenie
defraudator regum — zdrajca królów
Dei proprium est protegere quos dignos indicat – właściwością Boga jest popierać tych, których uzna za godnych
de iure debetur — z prawa należało się
deliberatissime — najrozmyślniej
deliciae generis humani — rozkoszą rodzaju ludzkiego
de mane consilium — z rana rada (dom. będzie)
de methodo contribuendi — o sposobie zebrania pieniędzy
de necessitate — z konieczności, koniecznie
denegare — odmawiać
de nervo belli — o funduszu wojennym
denuntiando — oznajmiając
denuntiando imminentia, pericula — z oznajmieniem o grożących niebezpieczeństwach
dennuntio — oznajmiam
depauperatio — zubożenie
dependentias — zależność
de periculo dantis et accipientis — o niebezpieczeństwo dającego i przyjmującego
depopulatores
totius mundi et possessores guadraginta regnorum -
łupieżcy całego świata i posiadacze czterdziestu królestw
de
praeteritis — o
sprawach przeszłych
deprecor
primum — najpierw
przepraszam
deputatos
administratores — wybranych
administratorów
derelicta
vidua —
pozostała wdowa
de
sangvine gentis —
z krwi narodu
desertor
castrorum —
zbiegiem z obozu
desiderabilem
praesentiam — pożądanej
obecności
desideriis
—
życzeniom, do życzeń
desideriis
nostris — żądaniom
naszym
desiderium
—
życzenie
de
statu rerum —
o stanie rzeczy
de
super — z
góry
de
tempore —
o czasie
de
throno —
z tronu
detrimenta
—
straty
aetrimentum
— szkoda
detulit
—
doniósł
deturbare
—
strącić
de
tutela — z
opieki
de
ulterioribus —
o dalszym
Deus
avertat, ne nobis a sinistris appareat civitas, a dextris
debet esse no-
stra civitas —
uchowaj,
Boże, nie na lewo od nas ukaże się miasto, ale na prawo powinno
być nasze miasto
de
vestra ąuidem laude melius est tacere, quam pauca loqui -
o waszej sławie lepiej milczeć niż mało co powiedzieć
devotissime
— najpobożniej
dextram
porvigere — podać
prawicę
dextre
— zręcznie
dicas, quia
sumus piscatores —
powiedz, że jesteśmy rybakami
dictabat
—
dyktował
dicterium
tritum —
przysłowie pospolite
die
XVI Augusti —
dnia 16 sierpnia
V.
die
Januarii futuri — 5
dnia przyszłego stycznia
die
1-ma Februarii anno 1662 — dnia
l lutego roku 1662
dies
expirationis —
dzień skończenia
difficile est
ex animo resipiscere —
trudno się szczerze opamiętać
diffidebant
— nie
ufali
diffidis et
maiestatem laedis — nie
dowierzasz i majestat obrażasz
dignitatem
— godność
dignissima gęsta — najgodniejsze czyny
diligenter —
pilnie
diligentissime
—
najpilniej
dimittere
—
puścić
directe
—
wprost
director
monoculus — jednooki
dyrektor
discernere
—
rozróżniać
displicere
— nie
podobać się
dispositae
— przygotowane
distulerunt
—
odłożyli
ditescant
— wzbogacili
się
ditiones
imperii et conseguenter — obszary
cesarstwa, a w następstwie
diutius
accusare fata possujnus, mutare non possumus - możemy
skarżyć się na srogi los, zmienić nie możemy
divertere — wstąpić
docebit — pouczy
docet — uczy
domicilium — siedziba
domi leones, foris rulpeculae — w domu lwy, za domem — liszki
dominari — panować
domini — panowie
dominium — panowanie
Dominus dedit, Dominus abstulit — Pan dał, Pan wziął
dubiae fidei — dowodem powątpiewania
dulcedine — słodyczą
dulcedo — słodycz
dulcem recordationem — miłe wspomnienie
dulcis locus patriae — słodkie miejsce ojczyste
dulcis recordatio — słodka pamięć
Dum annus ter
sex numerabit, Marcus Alleluja cantabit, Joannes in corpore
stabit
—
gdy rok policzy trzy szóstki, Marek zawoła Alleluja, Jan stanie w
ciele (tzn. uroczystość Bożego Ciała przypadnie w dzień św.
Jana)
Dum vitia
prosunt, peccat qui recte fach — grzeszy,
kto dobrze czyni, dopóki występki popłacają
duorum
cognominum —
dwóch nazwisk
duplici lingua praeditus, mel et victus uno spirans ore et habitu - dwoisty język mający i miód, i truciznę, ziejący jedną paszczą
durum contra dur u m — upór na upór
dux Parmensis contra Belgos foederatos — książę parmeński przeciw stanom belgijskim
e
ea intentione — w tym zamiarze
ecce ibi videtis, quia ibi est Harusen, ubi iaculantur — oto tam widzicie, gdzie strzelają, to jest Aarhusen
ecce in
sinistris apparct forte civitas — oto
na lewo widać właśnie miasto
e
contra —
przeciwnie
e converso — a przeciwnie
effecerunt — wymogli
effectum — skutek
effeminarunt — zniewieściały
effeminati Ula
diuturna pace, molles et imbelles facti - zniewieściawszy
owym długim pokojem, stali się miękkimi i niewojowniczymi
ego
saluto Dominationem Vestram — witam
Waszmość Pana
eiusdem
— tegoż
eiusdem
sensus — tego
samego zdania
eiusdem
spiritus — tegoż
ducha
eius saevuli —
tego
wieku, także przenośnie — tego czasu
electionis
— wyborczym
elicuit
— wyjaśnił
elucescet
— wyjaśni
się
elucescet et
interim — wyjaśni
się, a tymczasem
encomia
— pochwały
eminentiam
— wyższość
emolumentum
— korzyść,
zysk
eodem
anno — tego
roku
eo
fine — w
tym celu
eo
ipso — tym
samym
erat
— było
erudite
— uczenie
essentiam
— treść,
istotę
et ad
ultimam egestam — i
do ostatniej nędzy
et
alacritate — iż
ochotą
et
auctoritati — i
powadze
et
certitudine —
i zapewnieniem
et
civibus — a
obywatelom
et
connectiojies —
i związki
et
consensit — i
przystał
et
consequenter —
a zatem
et crimen
laesae maiestatis —
i zbrodnia obrazy majestatu
et
cum summo periculo —
iż największym niebezpieczeństwem
et
felices rerum successum —
i szczęśliwego powodzenia spraw
et
felices
successus —
i szczęśliwego powodzenia
et
in operę btlll — i
w działaniu wojennym
etiam
—
także, nawet
et
Instabimus —
i będziemy nalegać
et
interim —
a w międzyczasie
et
mens et gens — i
umysł, i ród
et
multis curis —
i wieloma troskami
et
nonnis urgebant —
i niezbyt przyśpieszali
et
non revclationem — i
niewyjawianie
et nullo
clementiae loco relicto —
i nie nająć żadnego miejsca łaskawości
et
post impletas conditiones — i
po wypełnieniu warunków
et
polisniinus — a
nade wszystko
et
praecipue —
a osobliwie
et
prodesse et obesse — i
pomóc, i zaszkodzić
et securitatis ab impetitione et insldiis malecontentorum — i zabezpieczenie i od napaści i zasadzek malkontentów
etsi caeluni ruet, impavidum ferient ruinae — choćby niebo runęło, ruiny przywalą nieulękłego
et similia — i podobnie
et sine consensu ordinum — i bez pozwolenia stanów
et specialiter — a szczególnie, a specjalnie
et sufficientem expeditionem — i wystarczającą ekspedycję
et supellectili per subordinatos — i ruchomości przez nasłanych ludzi
et toties exprobrabant — i tylekroć wyrzucali
et totius christianitatis — i całego chrześcijaństwa
et usus coknbitandi — i nawyknienie pożycia
et varia — i różne rzeczy
evasirmis de
manibus unius hostis, alter imrnlnet /eroceor,
nempe
tempestas.
Orandum
et laborandum est -
umknęliśmy z rąk jednego nieprzyjaciela, grozi nam drugi sroższy,
mianowicie burza. Trzeba się modlić i pracować
eventus acta probat — wynik chwali czyny
cvictiones in fundo — zabezpieczenie na majątku
evidenter — widocznie
ex albo — z księgi
exarsit — uniósł się
ex asse satisfacti — gotówką zaspokojeni
ex abundanlia malitiae — z wygórowanej złości
ex bene placito — samowolnie
ex carceribus — z więzienia
excelsum vitium — górującą wadę
excepto casu
urgentis necrssitatis —
z wyjątkiem wypadku nagłej potrzeby
excessivos
— wykraczających,
dopuszczających się wykroczeń
exclamavit
—
wykrzyknął
excludit
—
rozłącza
exlusis
nonullis —
z nielicznymi wyjątkami
ex
commiseratione —
ze współczucia, z ubolewania
ex
concilio generali —
na wspólnej naradzie
cxcusat
—
uniewinnia
exequi
mandata —
wykonać rozkazy
ex
equo Troiano — z konia
trojańskiego
ex
faucibus —
z paszczy
ex
gremio — z grona
ex liis
qualitalibus —z tych
przymiotów
exilium
— wygnanie
exilium, luctus, dolor tributa sunt ista vivendi — wygnanie, płacz, ból są| obowiązkami życia
ex invidia — z nienawiści
ex magistratu — z urzędu miejskiego
ex magnatibus — z magnatów, wielmożów
ex mari Baltico — z Morza Bałtyckiego
ex mente — po myśli
ex nativo sanguine — z rodowitej krwi
ex necessilate — z konieczności
ex nutic — natychmiast
ex oboedientia — z posłuszeństwa
ex occasione — z przypadku, przy sposobności, z powodu
ex occasione regnandi — ze sposobności panowania
ex ore Apollinis — z ust Apoliina
ex officio suae etninentis dignitatis — z urzędu swojej wysokiej godności
expedit — przystoi, wypada
cxpeditis — układacie
experientia — doświadczenie
experiri — mierzyć się
exprimere — wyrażać
exprimere de verbo ad verbum — Wyrazić słowo w słowo
ex privatis — z prywatnych (dom. - obywateli)
exprobrationcm — wymówki
exprobrationis competentem — zarzutów odpowiednią
ex profundo — z głębiny
ex ratione — z powodu przyczyny
ex ratione duplici — z podwójnej przyczyny
ex re — z rzeczy
ex regno Daniae — z kiólestwa duńskiego
ex semine viri cum ursa — z nasienia człowieka i niedźwiedzicy
extemporaneos discursus — nieprzygotowanych rozmów
ex temperę — natychmiast
extra orbitam ordinationis — poza obrąb ordynacji
extremis
laborans —
robiąca ostatkami (sił)
extremis
laborantem —
ostatecznie ginącą
exuere
— zdjąć
ex
volo promisti —
z
uczynionej
obietnicy
e
facile credo — łatwo wierzę
facilius cst consolari afflictum, quam sustinere — łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć
factiosus — intrygujący
facultatem — wolność, swobodę
facultates — zasoby
facunde — wymownie
facundla — wymowa
facundissima oratione — wytworną mową
fama — wieść, pogłoska
fata simul et semel — losy razem i naraz
7 Februarii — 7 lutego
feliciori tetnpore — w szczęśliwszych czasach
ferrens Mars, aureos calcat contemnitąue fastus — Żelazny Mars depce i lekceważy złote przepychy
f ide, honorem et conscientia — wiarą, honorem i sumieniem
f idem Reipublicae — kredyt, zaufanie Rzpltej
figuraliler — przenośnie
filialem amorem — miłość synowską
filiis — synami
firmare tirannidem — wzmacniać tyranię
firmissime negat — najmocniej zaprzecza
firmiter — mocno
fłectere persuusionibus — skłonić namową, perswazją
jlexibilis — ulegający
florem — kwiat
florem aetatis — kwiat wieku
florem aetatis cum dispendio — kwiat wieku z utratą
floruit — kwitła
foederati — sprzymierzeni
fomes — zarzewie, tu podżegacz
formastis — złożyliście
formidine poene — z obawy kary
forsan abeundum est in civilatcm — może należy wam wrócić do miasta
fortcs creantur fortibus et bonis, est in iurencis, est in equis patrum virtus
neque imbellem feroces
piogenerant aquilac columbam-
silni rodzą silnych i dobrych, dzielność ojców jest w byczkach i
źrebcach, dzikie orły nie urodzą niewaleczncgo (łagodnego)
gołębia
forlitudo
—
odwaga; jonltudo
bcllica — odwaga
wojenna
fortuna
—
szczęście, los
fortunae
—
majątku
fraterne
— po
bratersku
fremebat
popularitas — sarkał
ogół
fremilut
— hałas,
krzyk
fretjuentia
—
napływ, udział
fretum
navigabile —
cieśnina żeglowna
fretus inteęritate conscientiae
snae — ufny
w nieskalaność swego sumienia
Fridericus
Daniae rex — Fryderyk,
król Danii
fructifera
— drzewa
owocowe
fructum
— owoc,
także korzyść
frustra
Pygmaeus in Gigantem pugnat — próżno
miałby walczyć karzeł z olbrzymem
fugientes — uciekający
fugiendo pugnat, fugiendo
vincit — uciekając
walczy, uciekając zwycięża
fui
in Galia, vidi niililps — byłem
we Francji, widziałem rycerzy
fui
in Germania, vidi principes — byłem
w Niemczech, widziałem książąt
fui
in Italia, vidi
praesnlcs —
byłem we Włoszech, widziałem biskupów
fui
in Polonia, vidi nobiles — byłem
w Polsce, widziałem szlachtę
funnii
vota —
okłada śluby
fuse
— obszernie
fusius — obszerniej
g
Galii cantum
non timet iste leo —
ten lew nie boi się piania koguta (dwuznaczność wyrazu - kogut
i Francuz)
genem
— rodzaje,
gatunki
generaliter
—
ogólnie
generatio
— wylęg
generose
aquilae pulli -
pisklęta szlachetnego orła
generositas—
zacność, szlachetność
generoso pectori — szlachetnemu sercn
gloriabantur — chwalili się
gloriatur — chwali się
gloriosa Domina — chwalebna Pani
gloriose — chwalebnie, sławnie
gloriosissime — najchwalebniej
gloriosius occumbere in opere — chwalebniej polec w walce
gloriosnm opus — chwalebne dzieło
gratiarum actiones — modły dziękczynne
grutiilntiones — życzenia, powinszowania
gratnlor — winszuję
gravatam — obrażoną
gubernia — rządy; gubernium — rząd
h
habetis legem et prophetas — macie prawo i proroków
haeredissam — dziedziczkę
haeret — tkwi
haeret in pectore — tkwi w piersiach, w sercu
hanc ideam — tego sposobu
hanc suscipere pronunciam — podjąć się tego obowiązku
Hectorem quis nosset, felix si Troia fuisset — któż by znał Hektora, gdyby Troja była szczęśliwa
Heldonoriam et Cronoburgum — Helsingor i Kronburg
hibernorum — Żołdu zimowego
hic est piscis, quem sua Dominatio diabolum nominavit — oto jest ryba, którą Waszmość nazwał diabłem
hilari fronte — z pogodnym czołem, pogodnie
hoc bonuni — to dobro
hoc mihi pietas, hoc pia lingua odit — tego mi cnota, tego wzdraga się uczciwy język
hominem iniuratum — człowieka skrzywdzonego
homo est
imbecilitalis exemplum temporis spolium, fortunae lusus,
inconstan-
tiae
imago, invidiae et calamitatis trutina - człowiek
jest wzorem bezsilności, łupem czasu, igraszką losu, obrazem
niestałości, szalą zawiści, i niedoli
homo proponit, Deus disponit — człowiek projektuje, Bóg decyduje
honoraria — wynagrodzenie
honorifice — chlubnie, uroczyście
honoris palmam — palmę chwały, zaszczytu
hostiliter — po nieprzyjacielsku
hostis
patriae et reus criminis laesae maiestatis — wrogiem
ojczyzny i winnym zbrodni obrazy majestatu
hucusque
—
dotąd
huic
operi humilime — najuniżeniej
hunc
et non alium — tego
a nie innego
iactantia — chełpliwość
iactura — strata
ideam — wzór
idiota — głupiec
ille enim
magnus et nobilis est, ąui morę magnae ferae scit latrutus
canum
securus
exaudire —
ten bowiem wielki i szlachetny, kto zwyczajem wielkiego zwierza umie
spokojnie słuchać szczekania psów
illi vere sunt nobiles, qui non soluni genere, sed etiam virtute aunt nobiles - owi są prawdziwymi szlachcicami, którzy są szlachetni nie tylko urodzeniem, lecz także cnotą
imbelles — niewojowniczy
imbibere — nasiąknąć, przen. skorzystać
immarcescibilem — niezwiędłe
immediate — bezpośrednio
impedimenta — przeszkody
imperiose — hardo
imperiosus mulier — popędliwa niewiasta
imperium — cesarstwo
imperium potissimum floret — państwo najbardziej kwitnie
imponere — wmówić
in absentia — podczas nieobecności
in aocessu — w przystępie
in adversis et prosperis cum conservalione — w okazjach złych i dobrych z zachowaniem
in aemulam — w wrogą
in aequa lance — na równej szali, na równi
in aleam — na szaniec
in aleam fortunae — na los szczęścia
in anno — w roku
in anno 1662 et tertio in obsequio — w roku 1662 i trzecim w posłuszeństwie
in anno praetorito — w przeszłym roku
in armis — pod bronią
in armis existit — jest pod bronią
in armis pro parte — pod bronią po stronie
inaudito exemplo — niesłychanym przykładem
inauguratus — obwołany
in Augusta — w sierpniu
in bhio — na rozdrożu
in capita — na głowy
in casu saevientis fortunae — na wypadek srożącego się losu
in censuram — w podejrzenie
in collatcralitate — w sąsiedztwie, blisko
in commissis — z polecenia
in conjuso — w zamieszaniu
incolae — mieszkańcy
incolas — mieszkańców
iucolis — mieszkańcom
in consiliis proponendis — w przedkładaniu rad
in consilio — w radzie
in consilio generali constituerc — na walnej naradzie postanowić
in consilio impiorum — w radzie bezbożnych
in consilium — w radę
in contignitate — w zetknięciu
in continuo belli operę; verbo dicam — w ciągłej sprawie wojny; słowem
in contrarium — przeciwnie
inconvenientia — nieprawidłowości
in crifninae laesae maiestatis — co do zbrodni obrazy majestatu
in
cubiculo
— w
komnacie
in
cuius sinu — na
której łonie
inculpare
— winić,
obwiniać
incumbit
— należy,
trzeba
incuriam
—
niedbałość
incusando
— oskarżając
in debila
methodo — w
najlepszym porządku
in
decursu Augusti — w
końcu sierpnia
in
departitionem
— na
spłacenie
indicant
— wskazują
indicat vestis quales intrinsecus estis - szata wskazuje jakimi jesteście wewnątrz
indigne — niegodnie
indignitatem — niegodność
in disciplina militari — w karności wojskowej
in discrimen vitae — na niebezpieczeństwo życia
indolem — naturę
in domum luctus — w domu żałoby
induccre gallicismum — wprowadzać francuski dom. — zwyczaj (francuską formę rządu)
in dulci recordatione — we wdzięcznym wspomnieniu
in duplo — podwójnie
in cudem ąualilate — w tym stanie
in clectione — w wyborze
in eo passu — w tym stanie
in eundrm sensum — w tej samej myśli
in facie publica — na zebraniu publicznym
infallibiliter —— niewątpliwie, niechybnie
infamia, exilium, privatio — niesława, wygnanie, pozbawienie
in Filtru ario — w lutym
infelicitati
temporis — nieszczęśliwym
czasom
in/erius
—
niżej
in
fidem
Reipublicae -na
wierność Rzpltej
in
forma
— w
kształcie
in
forma
amplissima —
w najszerszej formie
in
frefquentia
— w
obecności
in
fructum
Reipublicae — na
korzyść Rzpltej
in
fuga
— w
ucieczce
in
Junctione
—
w urzędzie, służbowo
in
genere
— w
ogóle
in gradu
absoluto — w
najwyższym stopnia
in
gratiam —
dzięki
ingratitudinem
—
niewdzięczność
in habitu Minori Sancli Francisci — w habicie braci mniejszych św. Franciszka
in hac palaestra — w tej szkole
in hnec verba — w te słowa, tymi słowy
in hostico — w kraju nieprzyjacielskim
in hofitico ostentari — u nieprzyjaciela (na ziemi nieprzyjaciebkiej) okazać
inhumaniter — nieludzko
inibunt operom — dołożą starania
in Januario — w styczniu
in illo fervore — w owym zapale
inimicus homo — człowiek wrogi
initia — zaczątki
iniunctum — polecone
iniungimus — powierzamy
in Iunio id est — w czerwcu to jest
iniuriam — krzywdę
iniurias — krzywd
ininstiiinm — niesprawiedliwość
in integro — w całości
in Inncem considrrntionis — na szalę rozwagi
in landem Dominicae nativitatis — na chwałę narodzenia Bożego
in legem perpftuam et irrevocabilem — za prawo wieczne i nieodwołalne
in Maio — w maju
in maiori — w większym
in mniam partem — na złą stronę
in manibus bene meritornm — w rękach dobrze zasłużonych
in mań Baltico — w Morzu Bałtyckim
in memoriam — na pamiątkę
in mente lieipnblicae — po myśli, z woli Rzpltej
innatus — wrodzony
in necessitate — w potrzebie
innoccntiae — niewinności
innociius — niewinny
innocuits lapidor — niewinny, jestem kamienowany
innotescet — będzie wiadomo
innotitit — wiadomo
innovare — wznawiać
in hounnbre — w listopadzie
in oboedientia — w posłuszeństwie
in omni loro — w każdym sądzie
in opere belli — w działaniu wojennym
in oppigncratione — w zastaw, tutaj — jako zakładników
in opprobrium — w pośmiewisko
in ordine equestri — w stanie rycerskim
in parte — w części
in partem — na stronę, na część
in partes — na części
in perpetuum silentium — na wieczne milczenie
in persona — w osobie
in persona sua — we własnej osobie, osobiście
in partes — na równinie
in plono — zupełnie
in plurali — w liczbie mnogiej
in posterum — na przyszłość
in postscripta in haec verba — w dopisku w te słowa
in praedam — jako łup
in praesentia — w obecności
in praesenti
termino — w
obecnych okolicznościach
in
procinctu
— w
gotowości
in
profundo -
w głębi
in
promotione —
w popieraniu
in
prospectu -
w obliczu
in
pubtico foro — na
placu publicznym
in
publicum —
na jaw
in
pugna —
w bitwie
in pugna
stataria —
we wstępnym boju
in
quantum — jeśli,
o ile
in
quo
gradu —
w jakim stopniu
in quorum
manibus arma sunt, in eorum potestate et conservfire et
perdere
Rempublicam
—
w czyich rakach jest broń, w tych mocy jest ocalić lub zgubić
Rzeczpospolitą
in recenti — za świeża
in
recompensam — dla
odwzajemnienia, odwdzięczenia
in
regno — w
królestwie
in
regno
Galliae —
w królestwie francuskim
in
rem —
na korzyść, na rzecz
in
reprobum sensum —
w złe rozumienie
in
Republica meretur —
w Rzpltej zasługuje
inscriptionem
—
napis
in scripto in
ąuantum —
na piśmie, o ile
in
seruitio — w
służbie
insignia —
oznaki; in
signis Zodiaci —
w znakach Zodiaku
in
singulari —
w liczbie pojedynczej
in
sinuni —
na łono, do serca
insolescit
—
rozzuchwala się
in
spe — w
nadziei
instabunt
— będą
nastawać
instantanee
— nagle
in
statera
iudicii —
na szali sądu, rozsądku
in
stalu
moderno —
w obecnym stanie
in
status
— o
polityce
instrumenta
— narzędzia
insultum
populi —
napaść ludu
insultus
—
napaści
in
superlativo
publicissime — w
najwyższym stopniu, najbardziej publicznie
in
suum
caput — na
swoją głowę
intaminata
fides —
nieskalana wiara
in tanto Reipublicae passu — w takim położeniu Rzpltej
intendebant — zamyślali
intendis — zamyślasz
intendit — zamyśla
intendo — zamyślam
intentionaliter — w zamiarze
integritas conscientiae — nieskazitelność sumienia
intentio pro facta — zamiar za uczynek
inter confinia — w granice
inter domesticas parietes — między domowymi ścianami
inter gentes — między narodami
interim — tymczasem
interim consilia — tymczasem narady
inter incudem et malleum — między młotem a kowadłem
inter moenia — w murach
inter octavas Corpori Christi — podczas oktawy Bożego Ciała
inter
patres
patriae —
między ojcami ojczyzny
interponitur
—
zachodzi
interpres
—
tłumacz
interpretes —
tłumaczami
interregnum
— bezkrólewie
inter
rudera
—
w ruinach
interrumpit
— przerwał
inter
spem
et metum —
między nadzieją a trwogą
inter
sympatriotas
—
między wspołkrajowcow
inter
tot
anfractus
—
w tylu okolicznościach
inter tot moderni collegii sinistras opiniones — spośród tylu wrogich opinii obecnego zgromadzenia
inter viscera — dosł. we wnętrzu, tutaj — w granicach
inter viscera motus — rozruchy wewnątrz ktaju
in triduo — w trzy dni
in testimoniis — w świadectwach
intestina — wnętrzności
in theatro publico — na widoku publicznym
in toga et sago — w pokoju i wojnie
in toto — w zupełności, w całości
in toto satisfactus — zupełnie zadowolony
in tractu — w drodze
intulerunt — wnieśli
intuli — wypowiedziałem
intulit — wniósł
in turbido — w zamęcie, zamieszaniu
intus — wewnątrz
in ulteriori tractu — w przyszłości
in unum — w jedno
in utramque aurem — na oba uszy
in usum — w zwyczaj
invasor a se ipso occiditur — napastnik zabity przez siebie samego
invehebant — oburzano się
invehere — przymawiać
in veste peregrina — w odzieży cudzoziemskiej
investigarunt — doszli
in vicinitate inimicitias nactus occasionem — między sąsiadami waśnie korzystając z okazji
in victoria — w zwycięstwie
in victualibus — dosł. w żywności, tutaj — pod względem żywności
invidia bonorum noverca — zazdrość jest macochą dobrych
invidii — zazdrośni, nienawistni
in visccra Reipublicae — w głąb Rzpltej
invita Rcpublica — wbrew woli Rzpltej
in rita — za życia
in volumen legum — w księgę praw
ipso die festi Bcatissimae Mariae Virginis — w sam dzień święta Najświętszej Marii Panny
irritari — gniewać, drażnić
iste est interpres meoruni et vestrorum desideriorum — oto jest tłumacz moich i waszych życzeń
isti duo nobis prandium non impedient — te dwa nie przeszkodzą nam w obiedzie
ita semper
illustribus viris animo vivere longe ant:quius /wif,
quam
corpo-
re
—
przeto zawsze sławni mężowie woleli żyć duchem nie ciałem
iteratis —
powtórnie
iterum
—
znów
iudicia
—
sądy
iudicium
— sąd
iugia
arma — ustawiczna
broń
iugulatur
virtus —
ginie cnota
iugum
serritutis —
jarzmo niewoli
iunctis
viribus —
połączonymi siłami
iura caduca auctoritate publica — prawa na dobra, które do nas wróciły powagą sejmową (dosł. publiczną)
iure
ecclesiastico gaudere, intestabunt — prawem
kościelnym wyzyskać, będą nalegać
iussit
delatores fustibus et flagcllls caescs deportari fer castra et
plateas - donosicieli
kazał ćwiczyć kijami i biczami i oprowadzać po obozach i
ulicach
iustam
calculationem et relalioncm, In quantum —
słuszną liczbą i sprawę, o ile
iusturn
dolorem — słuszny
żal
j
24 Januarii — 24 stycznia
Joannes Casimirus regnabit — Jan Kazimierz Lądzie panował
Joannes Tertius — Jan Trzeci
7 Julii — 7 lipca
l
labefactari — słabnąć
labefactata — osłabiona
Lacaenae — Spartanki
laconice — krótko, zwięźle
laborant — pracują
laesio — ujma, obraza
laesionem — obrazę
lapis Lydius — kamień lidyjski, probierczy
Lares — bogi domowe, czczone przez Rzymian
largitionibus, officiis — szczodrobliwością, przysługami
laudabatur ab illo, qui erat inililum docfssimiis et rotundo ore — był chwalony przez tego, kto był w wojsku najbardziej wykształcony i wymowny
legę non retitum — nie wbrew prawu
lege publica — prawem publicznym
leges lego, reges rego iudices iudico — ustanawiam prawa, władam królami, sądzę sędziów
legitima haeredissa — prawa dziedziczka
legitimo tutori — prawnemu opiekunowi
libere — dobrowolnie
liberum accessum — wolny dostęp
liberum aditnm — wolny dostęp
liberius — otwarciej
licentia — swoboda, swawola
licentia a loci ordinario — pozwolenie od biskupa
licentiose — ostrzej
licita dcfensio — wolna obrona
llmites iustitiae — granic sprawiedliwości
lineam — linię
lingua nativa — językiem ojczystym
lingua usilata — język dobrze znany, zwyczajny
litigia — kłótnie, spory
locus fatalis — miejsce nieszczęśliwe, fatalne
longe lategue — długo i szeroko
luctam — walkę
luminare minus — mniejsze światło
m
magis in elucidationem — raczej na uświetnienie
magis inriti quam invitati — raczej zmuszani niż zaproszeni
magnae mentes
in ardua quaeque obstinatus —
wielkie dusze tym bardziej zaciekłe, im większe
trudności
magnam
partem — wielką
część
magnam
popularitatem — wielką
popularność, wziętość
magnis
itineribus —
szybkimi pochodami
magno
motu — z wielkim
poruszeniem
magno
motu et deliberatione cum imperia et Republica Veneta contra
potentiam Ottomanicum - po
wielkich zgiełkach i naradach z
cesarstwem
i rzeczpospolitą wenecką przeciw potędze tureckiej
magno
praesuli —
wielkiemu biskupowi
magnorum
nominum —
wielkich imion
magnorum
non est laus sed admiratio —
wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
maiestas
—
powaga
maiestatem
— majestat
malaciam in malitiam — łagodność w złość
mala consilia
ordinis intermedi — złe
rady stanu pośredniego (tj, senatu)
male
oleantem — źle pachnące,
cuchnące
malevolentia
—
nieżyczliwość
malevoli
—
źli
malevolis
consiliis — złymi
radami
malevolorum
conalus —
usiłowanie źle myślących
malo
eventu — ze
złym skutkiem
malum supra
omne malum — zło
ponad wszystkie zła
maneant
posteritati pro testimoniis vitae meae —
zostały dla potomności jako świadectwa mego
życia
manebimus
adhuc —
zostaniemy jeszcze
manu, consilio, operę et oratione — ręką, radą, czynem i modlitwą
15 Manii — 15 marca
Manis arenam — Pole Marsowe, pole walki
massam — masę
materias consultationis — tematy obrad
malrimonii — małżeństwa
maximum solatium est vacare culpa — największą pociechą jest być wolnym od winy
me inscio — bez mojej wiedzy
melin sest praevcnire quam praeveniri — lepiej uprzedzić niż być uprzedzonym
melius in semente guam in segete bella excindere — łatwiej tłumić wojny w nasieniu niż w rozkwicie (dosł. w zbożu)
memor es — pamiętasz
memoria actionum nostramm bene a nobis gestarum — pamięć naszych czynów dobrze przez nas spełnionych
mens — myśl
mens et gloria non queunt hitmari — duch i sława nie zstępują do grobu
merentur perennitatem — zasługują na trwałość
meretur — zasługuje
merita — zasługi
merito debetur saluis tamen iuribus — słusznie należy jednak z zachowaniem praw
meruit — zasłużył
meruit
gratitudinis —
zasłużył na wdzięczność
metan
— cele
metenda est seges, sic iubet necessitas — trzeba żąć Żniwo, tak każe konieczność
methodum —
sposób
meum
est — do
mnie należy
mllitabat
pro nobis — walczyła
za nas
militans
— walcząca
minatur bellum et non fert: sic gens tota Polona facit — grozi wojną, lecz jej nie prowadzi, tak czyni cały naród polski
ministri status — ministrowie państwa
minutissima
quaeque arcana — najmniejsze
nawet tajemnice
minutissima
stipula — drobnym
źdźbłem
mirabile
—
dziwnie
mirabilia
—
cudów
mirnbilitar
— przedziwnie
mitius
—
łagodniej
modeste — skromnie
modestia — skromność
modestissime — najskromniej
modestius — skromniej
modo obligatorio — prawem zastawnym
modulumina suspncta — podejrzana melodia
modurn concludendl — sposób zawierania
molem — ciężar
molfstum — uciążliwe, przykre
moliri — wyrządzić
moll tips — miękkość
moiioculnn — jednooki
mora nova — nowa zwłoka
morsum conscientiae — wyrzuty sumienia
morte renasci — odrodzić przez śmierć
muneris de lege — obowiązkiem według prawa
munus — urząd
murrnur — szmer, szemranie
murmurabant — szemrali
mutilatio — okaleczenie, uszkodzenie
n
natione — rodem
natura jormavit — przyroda utworzyła
naturalcm dcfensionem — naturalną obronę
naturaliter — z przyrodzenia, naturalnie
necessaria — rzeczy niezbędne
necessitas — konieczność
necessitas acuit ingenium — potrzeba zaostrza rozum
necessitas
misera,
cum
vel dviob patriam, vel patriae a cive mors inferen
da
est - smutna
to konieczność, gdy albo ojczyzna obywatelowi, albo obywatel
ojczyźnie winien zadawać śmierć
necessitatem
ferre quam flere decet — konieczność
przystoi znosić, nie opłakiwać
nec nuntius
cladis — ani
zwiastun klęski
negabat
— przeczył
negat,
contradicit — przeczy,
sprzeciwia się
negotiurn
— zajęcie,
tu — sprawa
neminern
civiuni laesit — żadnego
obywatela nie skrzywdził
nemine reclamente — bez żadnego oporu, bez sprzeciwu
nemo est condemnendus, in quo aligua virtvtis significatio apparet — nikogo nie należy lekceważyć w kim objawia się jakiś ślad cnoty
nemo sapiens,
nisi patiens — ten
mądry, kto cierpliwy
nescit
vox missa reverti —
nie można cofnąć słowa wypowiedzianego
ne
sis rex super Israel —
nie bądź królem nad Izraela
Nicolae,
aut mores, aut locus muta —
Mikołaju, albo obyczaje zmień, albo miejsce
nihil adeo malum est, qui boni mixturam habeat — nie ma tego złego, co by nie miało przymieszki dobra
nihilominus — wszakże, jednakże
nihil interest utrum ferro, an verbo, occidas — nie ma różnicy, czy zabijasz żelazem, czy słowem
nil restat — nic nie pozostaje
nobile — szlachetne
nobili — szlachcicowi
nobilitas — szlachta
nobilitas duplicate — podwójne szlachectwo.
nobilitas, non certus numerus personarum — szlachta, nie pewna liczba osób
nobilitatem —— szlachtę
nobilitati — szlachcie
nobilitatis — szlachty
nocturnum imperium — nocne panowanie
nodus gordius — węzeł gordyjski
nomina — imiona
nomina cognomina — imiona i nazwiska
nomen coronati capitis — imienia głowy koronowanej
tiomine — w imieniu
nomine omnium —— w imieniu wszystkich
nominis recordatio — wspomnienie imienia
non ab intra — nie z wewnątrz
non abiuravi — nie wyrzekłem się (nie wyprzysiągłem się)
non adiurando — nie sprzysięgając się
non alia methodo — nie inaczej
non capiat — nie brał
non desinam — nie przestanę
non erubescam — nie zarumienię się
non expedit — nie wypada
non gens sed mens — nie ród, lecz rozum
non genus, non
genius, non gens, si credere fas est, sed mens nobilitat nobili
tata
virum —
nie pochodzenie, nie geniusz, nie ród, jeśli należy wierzyć,
lecz umysł szlachetny uszlachetnia męża
non in opressionem libertatum — nie na ucisk swobód
non in tante paucitate — nie w tak małej liczbie
non in toto — niezupełnie
non irritare crabrones — nie drażnić szerszeni
non item — nie tak
non minus pungit — niemniej przeszywa
non neglexi — nie zaniedbałem
non obsianie legalitate — bez względu na prawomocność
non oppressa — nie zgnieciona, nie ujarzmiona
non per intervalla — nie dorywczo
non peto vindictam, supponendo — nie żądam zadośćuczynienia, przypuszczając
non praeclusa via — nie wyłączając drogi
non regulator error — nie odnosi się błąd
non reprobo — nie ganię
non resipiscet — nie opamięta się
non sine suspicione veneni — nie bez podejrzenia otrucia
non sub regimine — nie pod rozkazami
non substitam — nie wydołam
non supererant — nie pozostały
non tam numerose — nie tak licznie
non totus moriar, multaque pars mei uitabit Libitinam — nie cały umrę, większa część moja uniknie Libitiny (cytat z Horacego niedokładnie powtórzony, bo zaczyna się od słów „non omnis moriar")
non urgebat — nie nalegał
non urget
proper bonum pacis — nie
naciska dla miłego pokoju
non
vi sed formidine — nie
siłą, lecz postrachem
nos numerus sumus et fruges consumere nati — jesteśmy stworzeni dla liczby i zjadania chleba
10 Novembris — 10 listopada
noviciam et
perniciosam non arripio —
szkodliwej i zgubnej nie chwytam się
novitatem
— nowości
noviter
— świeżo
nugator
—
plotkarz, łgarz
nullum dominium nisi benevolentia tutum esse — każde panowanie jest bezpieczne tylko przez łaskawość
numero —
który z rzędu
numerosissime
— jak
najliczniej
nummosus -
pieniężny, zasobny w pieniądze
nutare
coepit -
zaczyna się chwiać
o
ob metum — dla strachu
oboedientia — oboedientiam (4 przyp.) — posłuszeństwo
ob rationes — z przyczyn
obstaculum — przeszkoda
observatis conditionibus his — pod tymi warunkami
obviam — naprzeciw
occasionaliter — przypadkiem
occasionem — przyczynę
occidit angeum, e cuius collo guttae cadentes innumeros gennere colubros — zabił węża, z którego szyi spadające krople zrodziły niezliczone mnóstwo wężów
occurent — zabiegną
9 Octobris — 9 października
o desiderabilis — o upragniony
o devotionem supra devotiones alter orat, alter forat — o pobożność nad pobożności, jeden się modli, drugi kradnie
o dii mediocre
aliquod infortunim tot tantisque meis felicitatibus apponatis oro
—
o,
bogowie, modlę się, abyście dali jakieś mierne niepowodzenie
tylu
i tak wielkim moim pomyślnościom
odium — nienawiść
odoratus — wonie
offensa maiestatis — obraza majestatu
omen victoris — hasło zwycięzcy
omnibus modis — wszelkimi sposobami
omnibus modis proponendo utilitatem — wszelkimi sposobami przedkładając pożytek
omnibus persuasionibus — wszelkimi namawianiami
omni cura et operę providebunt — najmocniej będę się starać
omni destituta succursu — pozbawiona wszelkiej pomocy
omni destitutus succursu — pozbawiony wszelkiej pomocy
omni necessitate — w każdej potrzebie
omnis generis — wszelkiego rodzaju
omnis mercenarius sua dignus mercede — każdy najemnik godzien swej zapłaty
omni spe et consilio destitutum — pozbawionych wszelkiej rady i nadziei
omnium animi sunt immortales, sed bonum fortiumąue divini — dusze wszystkich są nieśmiertelne, ale dobrych i walecznych boskie
omnium malorum medicus — lekarz wszystkiego złego
onus — ciężar
o, per Deum! non Harusen sed Kopenhagen est, circa obsidionem iaculantur — o, na Boga! to nie jest Aarhusen. ale Kopenhaga, przy oblężeniu strzelają
oppignorando — dając w zastaw
opponere — przeciwstawić
opponere offensive — stawić zaczepnie
opponunt — przeciwstawiają
opposito radio — przeciwnym promieniem
oppressa gloriosior — sławniejsza uciśniona
oppressit — przycisnął
oppressor nobilitatis et raptor substantiarum — ciemiężycielem szlachty i wydziercą majątków
opprimere et bene meritos — uciskać i na dobrze zasłużonych
oppugnationem — zdobywanie
optandum — należy Życzyć
optimum est memorabilem mori alique opere virtutis — najlepiej jest, gdy sławny mąż umiera po jakimś czynie męstwa
oratione — modlitwą
orator — mówca
orbare omni praesidio et custodia corporis — pozbawić wszelkiej obrony i straży osobistej
ordines Reipublicae — stany Rzeczypospolitej
ore omnium — w imieniu wszystkich
ore proprio — własnymi ustami
origine et meritis — urodzeniem i zasługami
originem praetensionis — powód urazy
oris confessionem — ustne zeznanie
os de ossibus — kość z kości
os de ossibus nostris — kość z kości naszych
o virtus, ego te dominant putabat et tu es serva fortunae — o, cnoto, ja uważałem cię za panią losu, a ty jesteś służebnicą
p
pacta — układy
pacifice — spokojnie
pactum — pakt, przymierze, umowa
palant — jawnie
palestram — szkołę
palmam — palmę (dom. pierwszeństwa)
Parcam
falcitenentem minaci manu superbam —
wyniosłą Parkę trzymającą kosę w groźnej ręce
parere
-
być posłusznym
pań passu
ambulat — równym
krokiem chodzi
pars
regalis
—
stronnik królewski
partem
— część
partes
secuti —
stron chwycili
partinuculam
in oboedientia — cząstkę
w posłuszeństwie
partus
—
owoc
pater patriae
—
ojciec ojczyzny
paucis
complecti —
krótko zawrzeć
per absentiam
— przez
nieobecność
per
amorem gentis nostrae — przez
miłość do naszego narodu
per
appellationem — przez
apelację
per
ardua —
przez trudy
per
arendom — dzierżawą
per bellum
intestinum —
przez wojnę wewnętrzną
per
cerom
erosem
— przez zeskrobanie wosku
per
certum
numerum personarum — przez
pewną liczbę osób
per
curiositatem
— przez ciekawość
per
deputatos
— przez
deputatów
perditionis
—
zguby
peregrinationis
—
podróżowanie
per
exdivisionem
— przez
podział
perfectionem
— zupełnego
periclitanti
patriae —
zagrożonej ojczyźnie
periculose
— niebezpiecznie
periculosissime
— najniebezpieczniej
periculosissima
incendia —
najniebezpieczniejsze pożary
periculum
libertatis — niebezpieczeństwo
wolności
per
importunas
instantias
— przez natrętne prośby
per
instrumentu
——
przez narzędzia
per
litteras
brevibus denuntiare — zawiadomić
krótkim listem
per
modum
— na
sposób, w postaci
per
modum
humanitatis — przez
grzeczność
per
necessitatem
—
przez konieczność
per
nexum
sanguinis — dla
związków krwi
per
nimiam
mollitiem et voluptatem — przez zbytnią
miękkość i rozkosz
per
nuntios
terrestres —
przez posłów ziemskich
per
parabolas
— przez
podobieństwa
perpetuitas — na zawsze
perpetuitati
recordationem —
potomności wspomnienie
perpetuum
silentium — wieczne
milczenie
perpetuum silentium sub poenis criminalibus — wieczne milczenie pod karą gardła
per portiones
—— częściowo
per
promotionem —
za sprawą
per
rationem —
dlatego, z powodu
per
regulam —
dla zasady
per
respectum — przez
wzgląd
persiftit
—
trwa
personaliter
— osobiście
persuasiones
— namowy
persuasiones
continuae —
ciągłe namowy
perversa
capita —
przewrotne głowy
perversis
delatorum consiliis — przewrotnymi
radami donosicieli
perversionem
status Reipublicae, fabricationem malitiosam iudiciorum - odmianę
ustroju Rzpltej, złośliwą wytwórnię świadectw
per vim - siłą
pestilentiam — powietrze morowe
petit consilium — prosi rady
physim — twarz
pia vota nostra — pobożne głosy nasze
pie defunctis — pobożnie zmarłym
pignora — skarby, kosztowności
piscari in turbido — łowić ryby w mętnej wodzie
plane — zupełnie
planetae eo
tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera, ita quanto
maior
est
principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosąue
temperare debent — planety
tym wolniej poruszają się, im są wyżej, przeto im większą
powagę posiadają panujący, tym bardziej powinni hamować
i
łagodzić swoje wzruszenia
plebeiorum —
plebejuszów
plenarie
—
zupełnie
plenis buccis
—
wyraźnie, także — ~całą gębą
pleno
numero —
w pełnej liczbie
plenus dierum placida morte — pełen dni (w późnym wieku) łagodną śmiercią
plus quam
satis —
więcej niż trzeba
poenam
— karę
poenam
colli — karę
gardła
pollicitationes-
obietnice
pollicitationibus - obietnicami
Poloniia vae! vae! ingeminabit — Polska wyrzekać będzie biada! biada!
Poloni sunt genitores Germałiiae — Polacy są rodzicami Niemiec
politius — przyzwoicie], politycznie], grzeczniej
popularitatem — popularność
portionem — część
portorium — opłatę portową
post absoluta vota — po oddaniu głosów
post bellum auxilium — pomoc po wojnie
posteritatem — potomstwo
posteritati — potomności
posteritatis — potomstwa
post fata — po śmierci
post fata deplorata — po zgonie opłakanym
post fata regnantis — po śmierci panującego
post fundatam ordinationem — po ustanowieniu ordynacji
post multas deliberationes — po wielu namysłach
postremitatem — ostateczność
post sterilem decessu — po bezpotomnej śmierci
postulatu et desideria — żądania i pragnienia
potens mann et consilio — możny ręką i radą
potentia — potęga
potentiores — możniejsi
potentissime — potężnie, mocno
potentissimos impetus — najpotężniejsze natarcie
potioritas — lepsza część
practicatum axioma — doświadczone zdanie, wypróbowane, pewnik
practicatum axioma: rex erat Helizabeth rerum, regina Jacobus, imperiosus
mulier — powtarzane zdanie: królem wszystkiego była Elżbieta, chciwa niewiasta, królową Jakub
praecedentia
saecula patres calumniarum — dawne
wieki ojcami oszczerstw
praecipue
— zwłaszcza
praeconceptum
odium — powziętą
nienawiść
praeccursores
—
straż przednią
praecustodio
— przeczuwam
praefixionem
— oznaczenie
praeiudicata
—
przykłady
praeiudicata
antecedentia —— poprzednie
przykłady
praeiudicatum
—
przykład
prae oculis — przed oczami
prae oculis
timorem Dei —
przed oczami bojaźń hożą
praepostere
—
za późno
praesagia
— wróżby,
przepowiednie
praesens
—
obecny
praesentes in
publicis — obecni
na sejmie
praesentis
contractus — obecnego
układu
praesentit
— przeczuwa
praesidia
— załogi
praesidiarii
—
członkowie załogi, obrońcy
praesidium
— załoga
praetensionem
— pretensję
praetensiones
—
żądania
praevalui
—
przemogłem
praevenire
— uprzedzić
pretia
— ceny
pretia rerum
—
ceny towarów
pressa
—
ściśniona
prima
fronte —
na czele
prima
Martii — pierwszego
marca
primis
diebus lulii —
w pierwszych dniach lipca
primo
congressu —
w pierwszym zetknięciu
primo
instanti — w
pierwszej chwili
primo
vere — na
początku wiosny
primum
caput — pierwsza
głowa
primum
vacans —
za pierwszym wakansem
princeps
Auriacus —
książę Oranii
principes
Imperii — książęta
cesarstwa
principio
genus acre leonum saevaque saecula tutata est virtus -
na początku zażarty rodzaj lwów i srogie wieki broniły się
męstwem
privato
—
prywatnemu
privatus
—
prywatny
pro
aequitate —
ze słusznością
pro basi et
angulari lapide —
za podstawę i kamień węgielny
probationes
—
dowody
probitas
—
zacność, cnota
probitatem
—
cnoty
pro
bono ominę —
za dobrą wróżbę
processionaliter
— w
procesji
pro
custodia corporis — dla
straży ciała
proditorem
patriae — zdrajcą
ojczyzny
pro et contra
—
za i przeciw
pro
exemplari
speculo
(non sine invidia) -
za wzorowe zwierciadło (nie bez zazdrości)
pro
exemplo
boni amici — za
przykład dobrego przyjaciela
profes — nauczyciel
profunditates — głębie, głębokości
pro gloria gentis — dla chwały narodu
progredi — postąpić, iść naprzód
proice lapidem — niech rzuci kamieniem
proiecisti sermonem Dei, proiecit te Dominus - wzgardziłeś słowem Bożym, wzgardził tobą Pan
pro innocentia iudicium — zdanie za niewinnością
pro memento — dla przestrogi
pro me militat — za mnie walczy
promotiones — poparcie
promotionibus — popieraniem
promotores abdicationis — sprawcy abdykacji
promovebunt — będą popierać
pro parte mea militantes — za moją stroną walczące
pro patria — dla ojczyzny
prophetico spiritu — duchem proroczym
propinat — przepija
proponendo — przedkładając, wystawiając
propanendo laesionem maiestatis — wystawiając obrazę majestatu
proponendo novum electionem stante vita — proponując nowy wybór za życia
proponent — proponują
propositum — zamiar
proposui — postanowiłem
proposuimus explere votum — postanowiliśmy wypełnić ślub
proposuit benevolam regni abdicationem — postanowił dobrowolnie złożyć koronę
pro posse meo — według możności mojej
pro posse meo cum conditione — według moieh możliwości pod warunkiem
propria virtute — własnym męstwem
propria virtute et consilio — własnym męstwem i radą
proprietatem — własność
propter bonum Reipublicae — dla dobra Rzeczypospolitej
propter casum — na wypadek
propter cras — z powodu jutra
propter meliorem certitudinem — dla lepszej pewności
propter meliorem ordinem — dla lepszego porządku
propter
meliorem ordinem et disciplinam solidam — dla
lepszego porządku i dobrej karności
propter
offensam —
dla obrazy
propter
msibilem desolationem —
dla widomego spustoszenia
propugnaculum
— tarczą
pro
Republica — dla
Rzeczypospolitej
pro
serio —
poważnie, usilnie
prospera
—
pomyślności
prospiciendo
—
zaradzając, zabiegając
protegere
—
osłaniać
pro
tempore — na
czas
protestor
—
protestuję
protractione
litigiorum — przeciąganie
procesów
protulit
—
napisał
protunc
—
wówczas, wtedy
protunc
temerario ausu — wówczas
z płochej nierozwagi
pro
ultima
siti —
na ostateczną
provisionis
—
procentowe
provocatus —
prowokowany,
tu — wzywany
publica
persona — osoba
publiczna
publice
— publicznie
publiciter
bonum — publicznym
dobrem
pugna
stataria —
we wstępnym boju
pusillus
grex —
małe stado
quaedam secretiora — co bardziej sekretna
quae sunt mei muneris — które należą do mego urzędu
quo intentione — w jakim zamiarze
qualitatem — własność
qualitates — przymioty
quam felicissime, diutissime regnet — oby jak najszczęśliwiej i najdłużej panował
quantum potui — co mogłem
quantum
privato licuit — jak
wiele godziło się prywatnemu
quantum
satis — dość
quarta
Februarii —
4 lutego
quasi
— jakoby
quasi
supremum caput —
niejako wódz naczelny
quem
amo, castigo — kogo
kocham, chłoszczę
quia incertum est, quo loco te mors expectet, tu eam omni loco expecta - ponieważ nie wiadomo, w jakim miejscu śmierć cię czeka, ty jej czekaj wszędzie
qui cito
dat, bis dat —
dwa razy daje, kto prędko daje
quidem
— niby
quidem
incarcerata — niby
uwięziona
qui
Deum colat qui kominem laedit —- kto
Boga czci, kto krzywdzi bliźniego?
quid mali feci
—
co złego uczyniłem
quidquid
non disentitur iustitia non putatur —
nie może być sprawiedliwe, co nie było roztrząsane
(dyskutowane)
qui facile credit, facile decipitur — kto łatwo wierzy, łatwo bywa oszukany
qui facit
foveam incidit in eam —
kto dół kopie, sam weń wpada
qui
manum opponat — kto
by się oparł
quis
nescit longas regibus esse manus — któż
nie wie, że królowie mają długie ręce
qui nescit
orare, discedat in marę —
kto nie umie się modlić, niech wyruszy na morze
qui
sapis, ad vitam sapias; gere conscia recti. Pectora
nec strepitu commo-
veare levi
— kto
mądry używaj mądrości na życie, zachowaj serce wierne prawości
i nie wzruszaj się lada hałasem
quis
est, qui de manibus meis eripere possit populum hunc — kto
jest, kto mógłby wydrzeć ten lud z moich rąk
quisque suae
fortunae faber —
każdy jest sprawcą swojego losu
quisquis
ad vitam editur ad mortem destinatum — ktokolwiek
przychodzi na świat, jest przeznaczony na śmierć
quis
acit — kto
wie
qui
vult amari, languida reget manu — kto
chce być kochany, niech rządzi łagodnie (dosł. — łagodną
ręką)
quo
animo
— z
jakim umysłem
quocumque
praetextu —
pod jakimkolwiek pretekstem
quocumque
praetextu et titulo — z jakiegokolwiek
powodu i tytułu
quocumque
titulo — pod
jakimkolwiek tytułem
quod
peto, da Cai non peto consilium —
daj Kajusie, czego żądam, o radę nie proszę
quo fine —
jakim
końcem
quo
motivo —
dlatego
quoquo
modo — żadnym
sposobem
quorum
iniuriis in profundissimo Democriti puteo —
w najgłębszej Demokryta studni
quorum
machinationibus — których
knowaniu
quot capita, tot sensus — ile głów, tyle zdań.
quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in kac arena certabit — soluta sessio ad cras — ilukolwiek macie nieprzyjaciół, ze wszystkimi będzie walczył na tym polu — odroczono posiedzenie do jutra
quot rerba, tot miseriae — ile słów, tyle pogróżek
quovis praetextu — z jakiegokolwiek powodu
r
raritas — rzadkość
rationaliter — dowodnie
ratione — z przyczyny
ratione iuris bonorum terrestrium — na podstawie prawa dóbr ziemskich
rationem — sprawę
rationes — dowody, przyczyny
rationes competentes — słuszne dowody
rationes cum Republica inibit — z sejmem (dosł. z Rzpltą) obmyśli sposoby
rationibus — dowodami
recentem iniuriam — świeżo doznaną krzywdę
recesserunt
ab anteriori intentione et conformiter —
odstąpiły od poprzedniej myśli i zgodnie
recognoverunt
—
zeznali
recompensa
—
nagroda
recordationem
—
pamiątkę
recordationem
passionis Domini —
pamiątkę męki Pańskiej
recurro
suplex —
udaję się proszący
reddant
rationem —
zdadzą sprawę, wyliczą się
redde
— oddaj
reddet
rationem —
zda sprawę
reddite
rationem — zdajcie
sprawę
reducere
in memoriam —
przypomnieć
redundat
— spływa
refugium
— ucieczka
regna
— państwa
regnante Galio
—
przy panującym Francuzie
regnum
— państwo
regnum
amplissimum — największe
królestwo
regnum
Moreae —
królestwo morejskie (Grecja południowa)
regnum
Sueticum — królestwo
szwedzkie
regulam
vitae — na
prawidło życia
regulantur
qualitates — stosują
się przymioty
Republicae
emolumentum —
korzyść Rzeczypospolitej
religuias — szczątki
renovo propositum — wznawiam postanowienie
reąuisitus — wezwany
res - rzecz
res non patiebatur morom — rzecz nie cierpiała zwłoki
res non patitur morom — rzecz nie cierpi zwłoki
resistendi modum — sposobu oporu
respectum — wzgląd, przychylność
respectu machinationis — z powodu knowań
respirium — wytchnienie
resurrectionis Domini — zmartwychwstanie Pana
sacerdos de una missa — kapłan jednej mszy tzn. taki, który tylko mszę umie odprawić
sacrilegam manum — świętokradzką rękę
sacrilegum iudicium — świętokradzki sąd
saevientis fortunae ferocitas — dzikość srogiej fortuny
saevit atrox Volscens — sroży się waleczny Wolski
saevire — godzić
saemre fortuna et cuncta miscere coepit — los zaczął się srożyć i mieszać wszystko
sagina — sytość
salue — witaj
sane non
multum poterit obesse fortuna, qui sibi firmius in tirtute quam
in
casu, praesidium collocavit — zaprawdę
los niewiele zaszkodzić może temu, który mocniejszą zasłonę
uczynił sobie z cnoty niż z przypadku (cytat z Cycerona)
sano mente et corpore — zdrów na umyśle i na ciele
sapiens et
circumspectus animus etiam minutissimos praevidet cuniculos,
incantus
etiam in visibilem incidit Charybdium — umysł
mądry i przezorny najdrobniejsze nawet postrzega dołki, niebaczny w
widoczną nawet runie przepaść
satisfactus — zadowolony
satis, superąue — dosyć, nadto
scandala — zgorszenia
scandalum — bluźnierstwo
scaturiat — wypływa
scelera — zbrodnie
scientiam — wiedzę, naukę
scientibus loąuor — mówię do świadomych
srripta — pisma
scripta lauda — pisma sejmikowe
secretarius legationis — sekretarz poselstwa
secretiora — rzeczy bardziej tajemne
secunda Decembris devotissime — 2 grudnia najpobożniej
secure — bezpiecznie
securitas — pewność
securus — pewny
sedem — siedzibę, rezydencję
sedem belli —— siedlisko wojny
senatus consulta — uchwały senatu
sensim — nieznacznie
sentiebat — myślał
sentiunt — czują
17 Septembris — 17 września
septima Septembris — 7 września
sequela — następstwo
sequentia — kolej
serio — poważnie, naprawdę
serio promoveram in hosticum — serio wytoczyłem przeciw nieprzyjacielowi
sero molunt deorum molae — późno mielą bogów młyny
serpens, occulte mordens — wąż skrycie kąsający
servire Deo regnare est — służyć Bogu jest to królować
servire ob [panem] domini — służyć dla chleba pańskiego
si — jeżeli
significant — oznaczają
significat — znaczy
signum — znak
simpliciter — po prostu
simulacrum — tablice, na których malowano podbite miasta i narody
simul et semel — naraz i jednocześnie
simultates, reconciliabitur — waśnie, nastąpi zgoda
sine activitate — bez czynności
sine bannis — bez zapowiedzi
sine comprobatione iuratoria — bez potwierdzenia przysięgą
sine contradictione — bez sprzeciwu
sine effectu — bez skutku
sine fuco adulationis — bez barwy pochlebstwa
sine legali impedimento — bez przeszkody prawnej
sine maiori motu — bez większego zamętu
sine misteria —— bez ukrytej przyczyny
sine ramis et remis — bez drągów i wioseł
sine sodo doloris — bez towarzysza smutku
sine successione — bez następstwa
sine successore — bez następcy
singillatim — szczegółowo
si potest fieri — jeśli być może
sive — czyli
si veritatem
loquor, cur me caedis — jeżeli
prawdę mówię, dlaczego mnie bijesz
si
virtus profligatur, omnia pereunt — jeśli
prześladuje się cnotę, wszystka ginie
soda — pomoc
solenniter — najmocniej, gorąco
solenniter
super Romanorum pernidem —
uroczyście na zgubę Rzymian
soluta
sessione — po
zamknięciu sesji
sors
—— los
sortem
—— cząstkę
sparsim
—
osobno
specialiter
— szczególnie
species
—— kształty
spectaculum
— widowisko
spoliare
—
pozbawić
spiritus
familiares —
duchami rodzinnymi
spiritu
prophetico —
duchem proroczym
spiritus
ubi vult, spiral —
duch tchnie, gdzie chce
stabiliendo
ulteriorem cursum —
ustalając dalszy bieg
stanie
abdicatione —
na wypadek abdykacji
statuitis
— nakładacie
statum
vitae meae non statum Reipublicae —
bieg życia mego, nie sprawy Rzeczypospolitej
status
— polityka
status
minister — minister
stanu
status
caelestis terrenos status — rząd
niebieski ziemskie rządy
status
imperii Ottomanici — stan
państwa otomańskiego
stilum
— stylu
stricte
—
dokładnie
strictus
— dokładny
studere
—
starać się
studium
— staranie
stupebant
— dziwili
się
suae
religionis —
swojej religii
subiectum — podmiot, tu człowieka, osobę
subit — powstaje
subiungam — załączę
subordinatas personas — podporządkowanych ludzi
sub poenas criminales — pod kary gardłowe
sub praetexto sub praetextu — pod pozorem
sub regimine — pod dowództwem, pod rozkazami
subsecutum — nastąpiło
subseguentur — nastąpią
subseguetur — nastąpi
subsequi — nastąpić
subsequi in silentio — nastąpić w milczeniu
subsellia — dostojeństwa, ale i -sądy
sub sigillo confessionis - pod tajemnicą spowiedzi
subsistere — wytrwać
subsit — niech podlega
subsolanea — świat podsłoneczny
sub specie — pod pozorem
subterfugiebam — wymigiwałem się
sub titulo — pod tytułem
sub umbra — pod pozorem
subvenire oppresso — pomóc uciśnionemu
succedaneus — następca
successores — spadkobiercy
succubam — ulegnę
sufficere — wystarczyć, wydołać
sufficit — dość
suffragia — pomoc
suffragari — dopomóc
suggessit — namawiał
summa levitas — największa lekkomyślność
summa proveniens — suma należna
super fidelitatem — na wierność
super fidelitionem — na wierność
superioris et inferioris Hungariae — górnych i dolnych Węgier
super nonrerelationem — na niewyjawianie
superstites — pozostali przy życiu
supplices — prośby
supponebam — przypuszczałem
supponebant — przypuszczali
supponebat — przypuszczał
supponendo — przypuszczają.
mppono — przypuszczam
supra usum — nad zwyczaj
supremi et
directi domini et ultimae instantiae iudicit —
najwyższego i pośredniego pana i sędziego ostatniej
instancji
surdis
fabula narratus — do
głuchych się mówi
suspicio
veneni — podejrzenie
trucizny
suspitionis
— podejrzenia
suum
effectum sortiri — swój
skutek wziąć
symbola
amititiae — znaki
przyjaźni
symbolum
—
godło
tacite — milcząco
taediosum — nieprzyjemnie
tam in prosperit ąuam in advcrsis — tak w pomyślnych, jak i niepo ayślnych (dom. okolicznościach)
tam vite
sanguinis perltum — tak
błaha cena krwi
tantae
activitatis — tak
wielkiej działalności
landem
— na
koniec
tandem
aliąuando —
nareszcie
tandem
offecerunt —
na koniec osiągnęli
tanta
aemulatione —
przy takim współzawodnictwie
tanta
festinatione — z tak
wielkim pośpiechem
tantummodo
— tylko
tela
— pociski
tela
ore
intrepido —-
pociski nieustraszoną twarzą
tertium
non datur — trzeciej
możliwości nie ma
testantur
— świadczą
testimonia
vitae — świadectwa
życia
testimonium
— świadectwo
tesiimonium
recedendo a sacrificio missae —
świadectwo po odprawieniu mszy św.
tibi vindictam
(relinquo) — tobie
zemstę poruczam
tiro
—
uczeń
titulum — tytuł
totaliter — zupełnie, całkowicie
tota Respublica — cała Rzeczpospolita
tot conflictus — tyle utarczek
toties — tyle razy
tolissimum — całkowicie
totius nobilitatis — całej szlachty
tot saecula — tyle wieków
tot scomata — tyle drwin
tumulandi — schodzący do grobu
tuum tam
spectatum ezemplum, tenaci saeculorum mcmoriae traditum, in
ipsa
astra
sublirne, pennata fama fert — twój
tak zdumiewający przykład, podany trwałej pamięci wieków,
skrzydlata sława uniosła wysoko między gwiazdy
tyrannidem inducere in Rempublicam — tyranię wprowadzić do Rzpltej
tyrannis — tyrania
Tyriis in locis — w miejscach niebezpiecznych (wyrażenie przysłowiowe)
u
aberu suxit — pierś ssało
ubi miles contemptor opum et divitiarum, bella gerit disciplina et pauperate magistra; fatigato humus cubile, cibus cjuern occupat, satiat, tempora
sonini arctiora quam totius noctis — gdzie żołnierz gardząc bogactwem i dostatkiem walczy w karności i ubóstwie, znużonemu ziemia jest łożem, pokarmem to, co ma, a sen trwa krócej nic noc
ullatenus — pod żadnym pozorem
ultimarie — ostatecznie
ultimum in linea domus regiae, domus Jugiellonicae — ostatniego w linii domu królewskiego, domu Jagiellońskiego
ullimus diebus Octobris excepto legali impedimento - w ostatnich dniach października, z wyjątkiem prawnej przeszkody
ultimus domu Jagiellonicus pullus — ostatnie pisklę domu Jagiellonów
ultro — sam, z własnej woli
unanimi voto — jednomyślnie
unanimi voce — jednomyślnie
unus homo nobis cunctando restituit rem — jeden człowiek zwlekaniem ocalił sprawę
urgeant — mają przynaglić
urgebat abdicationem — nalegał na zrzeczenie, się
usi omnibus populi commenti — powołując się aa wszystkie plotki ogółu
usum — według zwyczaju
utergue — obie strony
utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitale Reipublicac Christianae—oby jak najdłużej panował na chwałę Boga i pożytek Rzeczypospolitej chrześcijańskiej
utinam feliciter — oby szczęśliwie
utinam in sancta pace reąuiescat — oby spoczywała w świętym pokoju
utinam sim falsus vates — obym był fałszywym prorokiem
utraque civis — podwójniem obywatel
utrumque — jedno i drugie
utrunique necessarium — jedno i drugie konieczne
uva acerba — cierpka jagoda
v
vacuus — pozbawiony, próżen
vale! — żegnaj!
Vare, legiones redde — Warusie, oddaj legiony
vectigal constitutum — ustanowione cło
vel peccantibus virlutis species prima iucunda est —nawet grzeszącym pozór cnoty jest miły
trnerabunt — złożą hołd
reniam — przebaczenie
teniet iterum, qui nos reponat in lucern, dies — nadejdzie znowu dzień, który nas powróci na światło
vcni, vidi, sed non vici — przybyłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem
verba pro verbis — słowa za słowa
vere nobilis — prawdziwy szlachcic
vergit ad latus Oceani versus Fioniam — od strony oceanu, który oblewa bok Fionii
verius — prawdziwie
verius dicam — prawdę mówiąc
verius dicendo: potni sed nolui — prawdę mówiąc: mogłem, lecz nie chciałem
restigia — ślady
vestimenta — ubrania
vestimentorum — odzież
vice-regem — wicekrólem
vicinarum gentium — sąsiednich narodów
vicissim — wzajemnie
vicissitudinem — przemianę
ricissitudincs adverso pectore — odmiany śmiałym sercem
vicissitudo — odmiana
victima — ofiara
victimam, non indago — ofiarę, nie badam
victoria uti — wykorzystać zwycięstwo
victor triumphator — zwycięzca tryumfator
victualia — żywność
videre faciem domini — widzieć oblicze pana (tj. króla)
videtur — eda się, wydaje
vigilantia — czujność
vigor — siła
vincere — zwyciężyć
vincere et victoria uti non idem est — zwyciężyć a wykorzystać zwycięstwo nie jest to samo
vindica
honorem Filii Tui —
broń czci Syna Twego
vindices
scelerum poenas —
karę za zbrodnię
vinctas
manus —
związane ręce
violentia
—
gwałt
vir
activus —
mąż dzielny
virescit vulncre virtus — męstwo hartuje się ranami
viri namąue prudentes statuunt victoriam de ciribus reportatam silentio obrui, non triumpho decorari debere; quae nim gloria fratricidis coniuncta esse possit? — bo mężowie rozumni uważają, że zwycięstwo odniesione nad obywatelami należy pokryć milczeniem a nie ozdabiać tryumfem; jakaż bowiem może być chwała z bratobójstwa?
viri proprium
est maxime fortitudo; duś niunera dno potissimum sunt: mortis
dolorisgue contemptus — waleczność
najbardziej cechuje męża; ona obdarza go dwoma darami:
pogardą śmierci i cierpienia
virtute
—
cnotą
virum fortem,
virum bellicosum — męża
dzielnego, męża walecznego
nisibiliter
— widocznie
ritac
innocentia certissimum est corporis praesidium —
najpewniejszą obroną jest niewinność Życia
vitia
et praecipue — wady
a szczególnie
vitium
—- błąd,
wada
vitulum
-
cielątko, byczek
vivat
Piast! — niech
Żyje Piast!
vivat
rex —
niech żyje król!
vivat
rex Daniae! — niech
żyje król Danii!
vivat
rex Michael! — niech
żyje król Michał!
vive
et reiponde —
Żyj i odpowiadaj
vivitp
fortes fortiaąue adversis opponite pectora rebus —
żyjcie silni i mężnie nadstawiajcie piersi
przeciwnościom
vix,
vix spirabat — ledwie,
ledwie dyszał
vocatio
— powołanie
volui, sed non
potui-
chciałem, ale nie mogłem
vota
— Śluby, głosy
votum.
—
ślub
votum
solenni —
uroczysty
Ślub
vulnera dum sanas dolor est medicina doloris - gdy rany leczysz, ból jest lekarstwem bólu
z
zelabant pro parte coronati capitis — opowiadali że przy głowie koronowanej
zelando in rem — gardłując na rzecz
zelose — gorliwie
zelose pro patria et maiestate — gorliwie za ojczyzną i majestatem.