O Konstytucji Polski

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej – najważniejszy akt prawny (ustawa zasadnicza) Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku. Ogłoszony w Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, wszedł w życie 17 października 1997. Konstytucja złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów, w tym 243 artykółów.

Tło historyczne

Prace nad konstytucją

Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się już w 1989 roku i zostały wymuszone przez głębokie zmiany ustrojowe, jakie rozpoczęły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych. Konstytucja PRL z 1952 poprzez ciągłe jej zmiany (których szczególnie wiele dokonano po zwycięstwie obozu Solidarności w 1989 roku) stała się aktem wewnętrznie niespójnym i ze względu na swój rodowód społecznie nieakceptowanym, nie odpowiadając potrzebom przeżywającego głębokie przemiany państwa.

Zdecydowane działania w kwestii zmiany konstytucji podjął dopiero Sejm Rzeczypospolitej Polskiej I kadencji (1991–1993). 23 kwietnia 1992 roku uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływała ona do życia instytucję Komisji Konstytucyjnej, która miała zająć się przygotowaniem ostatecznej wersji nowej ustawy zasadniczej. Określiła również, iż uchwalenia konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe, a następnie zostanie ona poddana pod głosowanie w ogólnonarodowym referendum. Prawo wnoszenia projektów nowej Konstytucji RP przysługiwało grupom 56 członków Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej oraz Prezydentowi RP. Po nowelizacji ustawy dokonanej w 1994 roku takie prawo otrzymała również grupa 500 tysięcy obywateli RP.

W toku prac do Komisji Konstytucyjnej wniesiono osiem projektów nowej konstytucji (prezydenta Lecha Wałęsy, Unii Demokratycznej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Komisji Konstytucyjnej, wspólny projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy, Konfederacji Polski Niepodległej, Porozumienia Centrum oraz projekt obywatelski, prace nad którym koordynowane były przez NSZZ Solidarność).

Mała Konstytucja

1 sierpnia 1992 nastąpiło uchwalenie przez polski parlament „małej konstytucji”, a 17 października tego roku podpisał ją Prezydent RP Lech Wałęsa. „Mała konstytucja” to ustawa regulująca wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą, wykonawczą oraz kompetencje samorządów terytorialnych (był to trzeci tego typu akt prawny w historii państwa polskiego). Porządkowała ona podstawowe zasady ustrojowe państwa. W pozostałych kwestiach nadal obowiązywały przepisy Konstytucji z 1952 roku, co spowodowało, iż w okresie 1992–1997 przepisy konstytucyjne zawarte były w aż trzech różnych dokumentach. Obowiązywała od 8 grudnia 1992.

Uchwalenie konstytucji

Prace nad tekstem nowej polskiej konstytucji zakończyły się na początku 1997 roku.

2 kwietnia 1997 roku, po długotrwałej dyskusji, została ona przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe (451 głosów – za, 40 – przeciw, 6 – wstrzymujących się), które uwzględniło większość poprawek prezydenta.

25 maja 1997 odbyło się referendum, w którym społeczeństwo większością 52,71% głosów opowiedziało się za przyjęciem konstytucji. Frekwencja w referendum wyniosła 42,86%.

16 lipca 1997 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Aleksander Kwaśniewski podpisał tekst Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i zarządził jej opublikowanie w Dzienniku Ustaw.

16 lipca 1997 roku ukazał się Dziennik Ustaw Nr 78 z tekstem konstytucji.

17 października 1997 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej weszła w życie po 3 miesiącach od daty jej ogłoszenia (art. 243 nowej konstytucji). Jednocześnie straciły moc obowiązujące nadal niektóre przepisy Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 roku, „mała konstytucja” (Ustawa Konstytucyjna z 17 października 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym} i Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1992 roku o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (art. 242 nowej konstytucji).

Sprostowanie błędów

W tekście Konstytucji, opublikowanym w Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, znalazły się dwa błędy, które zgodnie z art. 17 ust. 3 ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych zostały sprostowane w dniu 26 marca 2001 r. obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów (Dz.U. z 2001 r. Nr 28, poz. 319):

0. w art. 31 w ust. 3 zamiast wyrazu „by” miał być wyraz „być”;

1. w art. 93 w ust. 1 zamiast wyrazu „organizacyjne” miał być wyraz „organizacyjnie”.

Nowelizacje konstytucji

Nowelizacja z 2006

8 września 2006 Sejm uchwalił ustawę o zmianie art. 55 konstytucji, dotyczącą możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski nakaz aresztowania) (głosowało – 421, za – 344, przeciw – 48, wstrzymało się – 29, nie głosowało – 39). Tekst ustawy został przekazany następnie do Senatu, który 14 września 2006 – na podstawie art. 235 ust. 2 in fine Konstytucji – uchwalił ustawę w brzmieniu uchwalonym przez Sejm. 6 listopada 2006 Prezydent RP podpisał nowelę, którą 7 listopada 2006 opublikowano w Dz.U. z 2006 r. Nr 200, poz. 1471; zgodnie z art. 2 ustawy o zmianie Konstytucji, nowelizacja weszła w życie z dniem ogłoszenia.

Nowelizacja z 2009

7 maja 2009 Sejm VI kadencji uchwalił ustawę o zmianie art. 99 konstytucji (dodano ust. 3), dotyczącą rozszerzenia przesłanek biernego prawa wyborczego – wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego (głosowało – 413, za – 404, przeciw – 0, wstrzymało się – 9, nie głosowało – 47). Ustawa została 1 lipca 2009 uchwalona przez Senat, a następnie podpisana 9 lipca 2009 przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego i opublikowana 20 lipca 2009. Zmiana weszła w życie 21 października 2009, mając jednak zastosowanie do kolejnych kadencji Sejmu i Senatu (t.j. od VII kadencji Sejmu i VIII kadencji Senatu).

Treść konstytucji

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składa się z preambuły i 243 artykułów, które znajdują się w obrębie trzynastu rozdziałów.

Preambuła

W Preambule Konstytucji zwraca się uwagę na doniosły dla narodu moment dziejowy, wiążący się z odzyskaniem w 1989 roku pełnej suwerenności. Daje się w niej wyraz bogatej tradycji narodowej, akcentując szczególnie bogatą historię polskiej państwowości.

Preambuła określa wartości priorytetowe dla polskiego społeczeństwa, które wprowadzone w życie decydują o harmonijnym funkcjonowaniu bytu państwowego. Wartości te, wśród których wymieniono poszanowanie wolności i sprawiedliwości, dialog społeczny, rzetelność i sprawność działania instytucji publicznych, poszanowanie i umacnianie praw obywatelskich i ich wspólnot, leżą u podstaw wszystkich spisanych w Konstytucji praw.

Preambuła podkreśla, iż wszyscy członkowie narodu polskiego, rozumianego jako zbiór obywateli Rzeczypospolitej, są równi wobec prawa, mając jednocześnie jednakowe obowiązki wobec państwa, które określane jest jako dobro wspólne. Preambuła odwołuje się do chrześcijańskiego dziedzictwa narodu, jednocześnie jednak kwestię przekonań religijnych pozostawia prywatną sprawą każdego obywatela, podkreślając, iż zarówno wierzący w Boga, jak i niepodzielający tej wiary są wobec państwa równouprawnieni. Fragmenty dotyczące odniesień do kwestii religijnych wywołały największe spory podczas prac konstytucyjnych. Ostatecznie przyjęto wersję kompromisową, prawdopodobnie autorstwa Tadeusza Mazowieckiego, unikając użycia klasycznego „invocatio Dei”.

W preambule, powołując się na tradycje I i II Rzeczypospolitej wzywa się, aby w III Rzeczypospolitej opierano się na poszanowaniu zasad w niej zapisanych.

W preambule została zawarta nigdzie później nieprzytoczona zasada pomocniczości, polegająca na zaspokajaniu przez państwo potrzeb zbiorowości lokalnych i regionalnych.

Rozdział I: Rzeczpospolita

W Rozdziale I Konstytucji, zatytułowanym „Rzeczpospolita” (art. 1-29) sformułowane zostały zasady rozstrzygające o kształcie ustrojowym państwa. Zawarte w nim unormowania stanowią niejako podsumowanie procesu demokratyzacji, jaki zaszedł w Polsce po 1989 roku. Konstytucja ustala w Rozdziale I katalog zasad, na których opiera się system polityczny, gospodarczy i społeczny państwa.

Zasady opisane w Konstytucji RP:

1. Zasada dobra wspólnego (art. 1 Konstytucji)

2. Demokratyczne państwo prawne, urzeczywistniające zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 i 7 Konstytucji)

a) Zasada państwa demokratycznego

b) Zasada państwa prawa

c) Zasada państwa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej

3. Zasada państwa jednolitego (art. 3 Konstytucji)

4. Zasada zwierzchności narodu (art. 4 Konstytucji)

5. Konstytucja jako najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 ust. 1 Konstytucji)

6. Zasada bezpośredniego stosowania Konstytucji (art. 8 ust. 2 Konstytucji)

a) Uwagi ogólne o bezpośrednim stosowaniu Konstytucji

b) Charakter przepisów Konstytucji a zagadnienie ich bezpośredniego stosowania

c) Przepisy programowe Konstytucji

d) Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez sądy

e) Bezpośrednie stosowanie Konstytucji RP przez organy administracji

7. Konstytucja a prawo międzynarodowe (art. 9 Konstytucji)

8. Inne zasady rozdziału I Konstytucji

Rozdział II: Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

Rozdział II Konstytucji normuje sytuację prawną obywateli, określając ich wolności, prawa, a także obowiązki względem państwa. Podkreśla się wyraźnie, iż wszyscy ludzie są równi wobec prawa. Zabrania się dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32), także ze względu na płeć (art. 33). Zapewnia się poszanowanie odrębności obywateli należących do mniejszości narodowych (art. 35). Konstytucja przyznaje obywatelom wolności i prawa osobiste (ochrona życia, wolność i nietykalność osobista, wolność od tortur i stosowania kar cielesnych (art. 40), domniemanie niewinności, prawo do sprawiedliwego procesu, ochrony życia prywatnego, decydowania o życiu osobistym, wolność sumienia i religii, prawa dziecka i instytucja Rzecznika Praw Dziecka, prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami, wolność myśli, zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy), polityczne (prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach, wolność zrzeszania się, prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, decydowaniu o składzie instytucji władzy państwowej poprzez uczestnictwo w wyborach, prawo do składania petycji, skarg na działanie przedstawicieli władzy), a także ekonomiczne, socjalne i kulturalne (wśród nich prawo do własności, dziedziczenia, pracy, rodziny, godnego poziomu życia, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego, prawo do nauki i obowiązek szkolny, autonomia szkół wyższych, prawo dostępu do dóbr kultury, wolność badań naukowych i twórczości artystycznej, prawa konsumenta i lokatora).

Określone są sposoby ochrony wolności i praw (sądowa droga dochodzenia naruszonych wolności lub praw, zaskarżalność orzeczeń i decyzji, skarga do Trybunału Konstytucyjnego, wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich).

Do wymienionych w Konstytucji obowiązków obywatela względem państwa należą wierność Rzeczypospolitej Polskiej, konieczność przestrzegania jej prawa i ponoszenia na jej rzecz ciężarów i świadczeń publicznych, a także obrona Ojczyzny.

8 września 2006 Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji, dotyczącą możliwości wydania obywatela polskiego, który jest ścigany za popełnienie czynu stanowiącego przestępstwo zarówno za granicą, jak i w Polsce (Europejski Nakaz Aresztowania). Zgodnie ze zmianą, obywatel polski może być wydany innemu państwu lub międzynarodowemu organowi sądowemu, o ile możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy stanowiącej wykonanie aktu prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem.

Rozdział III: Źródła prawa

Rozdział III Konstytucji, zatytułowany „Źródła prawa” (art. 87–94), ujmuje w ramy konstytucyjnoprawne zagadnienie źródeł prawa obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Punktem wyjścia tych przepisów jest rozumienie pojęcia źródeł prawa jako źródeł powstania prawa (łac.: fontes iuris oriundi). Natomiast ich swoistą osią konstrukcyjną jest rozróżnienie pomiędzy źródłami prawa powszechnie obowiązującego (art. 87 Konstytucji) oraz uchwałami i zarządzeniami władzy wykonawczej (art. 93 Konstytucji), określanymi powszechnie w literaturze mianem prawa wewnętrznego administracji. Zgodnie z założeniami państwa prawnego tylko pierwsza z wymienionych kategorii źródeł prawa, czyli prawo powszechnie obowiązujące, może być podstawą decyzji o prawach i obowiązkach obywateli, osób prawnych i innych podmiotów prawa. Podstawy takiej nie mogą natomiast stanowić źródła prawa wewnętrznego administracji. Te ostatnie są wprawdzie również źródłami prawa, lecz nie tworzą – w przeciwieństwie do źródeł prawa wymienionych w art. 87 Konstytucji – źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Mają one charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty (art. 93 ust. 1 Konstytucji). Nie mogą one w związku z tym stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów (art. 93 ust. 2 Konstytucji) oraz podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem (art. 93 ust. 3 Konstytucji).

Rozwiązanie przyjęte przez Konstytucję RP z 1997 r., polegające na poddaniu problematyki źródeł prawa regulacji konstytucyjnoprawnej, jest podejściem nieznanym wcześniejszym polskim konstytucjom. Ratio legis takiego rozwiązania upatruje się w występującym wcześniej powszechnie w Polsce i ocenianym negatywnie z punktu widzenia zasady praworządności zjawisku „rozchwiania” systemu źródeł prawa. Zjawisko to polegało przede wszystkim na zatarciu różnicy między prawem powszechnie obowiązującym, a prawem wewnętrznym administracji (prawem powielaczowym). Szczególnie przed zmianą systemu politycznego w Polsce w 1989 r. dochodziło często do sytuacji, w których organy administracji władczo decydowały o prawach i obowiązkach obywateli na podstawie aktów prawa wewnętrznego przez siebie wydawanych, niekiedy bez podstawy prawnej, a niekiedy w sposób odbiegający od regulacji zawartych w ustawach. Wyrażona w art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego (ujęta wcześniej w art. 1 Konstytucji PRL w brzmieniu drugiej noweli konstytucyjnej z 1989 r.) wymaga natomiast, ażeby sytuację prawną jednostki określały przepisy prawa powszechnie obowiązującego, wydanego przez umocowane do tego organy przedstawicielskie, względnie przez organy, którym uprawnienie takie zostało delegowane przez ustawodawcę. Nie może zaś tego czynić prawo tworzone przez urzędników, o którym Konstytucja mówi w art. 93.

W związku z powyższym ustrojodawca zdecydował się na dokonanie w treści Konstytucji rozróżnienia na prawo powszechnie obowiązujące (art. 87) oraz prawo wewnętrzne administracji (art. 93). Ustalił przy tym zamknięty katalog aktów prawnych będących źródłami prawa powszechnie obowiązującego. Zgodnie z treścią art. 87 Konstytucji źródła prawa powszechnie obowiązującego stanowią jedynie akty prawne tam wymienione, do których należą Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia oraz akty prawa miejscowego. Kolejność wymienienia poszczególnych aktów prawnych w art. 87 Konstytucji ustala zarazem ich hierarchię w systemie prawa (z modyfikacją wprowadzoną przez art. 91 ust. 2 Konstytucji, dotyczącą umów międzynarodowych ratyfikowanych za zgodą Sejmu i Senatu RP). Ponadto art. 234 Konstytucji wprowadza do systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej rozporządzenia Prezydenta RP z mocą ustawy, które pod pewnymi warunkami mogą być przez niego wydawane w czasie stanu wojennego. Rozporządzenia te należą również do kategorii źródeł prawa powszechnie obowiązującego, co wyraźnie stwierdza art. 234 ust. 2 Konstytucji.

Uważa się powszechnie, że katalog aktów prawnych wymienionych w art. 87 i 234 Konstytucji jest katalogiem zamkniętym zarówno przedmiotowo, jak i podmiotowo. Zamknięcie przedmiotowe tego katalogu oznacza, że żadne inne akty prawne, oprócz tych wymienionych w Konstytucji, nie mogą zostać zaliczone do źródeł prawa powszechnie obowiązującego w systemie prawnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zamknięcie podmiotowe oznacza zaś, że wymienione akty prawne mogą być wydawane jedynie przez zamknięty katalog podmiotów do tego uprawnionych. Podmiotami tymi są Sejm i Senat, Prezydent RP, Rada Ministrów, ministrowie lub inne organy upoważnione do tego przez Konstytucję (por. art. 92 ust. 1 Konstytucji), ale już nie np. Narodowy Bank Polski, któremu Konstytucja takiego uprawnienia nie nadaje.

Z takiej charakterystyki konstytucyjnoprawnego pojęcia źródeł prawa wynika, że termin „źródła prawa” zawarty w Rozdziale III Konstytucji odnosi się jedynie do aktów normatywnych. Są to więc źródła prawa w znaczeniu formalnym, pochodzące od państwa. W związku ze wskazanym charakterem konstytucyjnego katalogu źródeł prawa powstaje pytanie o znaczenie w polskim systemie prawnym tzw. materialnych źródeł prawa (zwyczaju prawnego) lub źródeł prawa w znaczeniu formalnym, jednak nie pochodzących od państwa (zbiorowe prawo pracy). Konstytucja takich źródeł prawa nie wymienia w kontekście źródeł prawa powszechnie obowiązującego. Jednak zgodnie z przeważającym poglądem również te [ródła prawa są źródłami prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. Jest tak dlatego, że Konstytucja, ustanawiając zamknięty katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego, odniosła to pojęcie jedynie do źródeł prawa w znaczeniu formalnym, tworzonych przez organy państwowe. W związku z tym przyjmuje się, że również zwyczaj prawny (np. tzw. zasada dyskontynuacji prac parlamentu) oraz zbiorowe prawo pracy (art. 9 Kodeksu pracy) stanowią źródła prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej. W hierarchii źródeł prawa stoją one jednak niżej niż źródła prawa powszechnie obowiązującego wymienione przez Konstytucję.

Rozdział III Konstytucji nie dotyczy natomiast w zasadzie ani prawa wspólnotowego, ani międzynarodowego. Jeżeli chodzi o prawo Wspólnoty Europejskiej, to stanowi ono odrębny od polskiego porządek prawny, którego źródła nie są źródłami prawa polskiego, lecz źródłami prawa organizacji ponadnarodowej, które wprawdzie stosowane są w Polsce, lecz nie należą do polskiego systemu prawa (por. art. 91 ust. 3 Konstytucji). Jeżeli natomiast chodzi o prawo międzynarodowe, to spośród licznych źródeł tego prawa Konstytucja wymienia jedynie umowy ratyfikowane zaliczając je do źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej.

W ten sposób Konstytucja przyjęła w odniesieniu do tych źródeł prawa międzynarodowego teorię monistyczną, włączając je do polskiego systemu prawa. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy (art. 91 ust. 1 Konstytucji). Włączenie do systemu źródeł powszechnie obowiązującego prawa polskiego dotyczy przy tym wszelkich ratyfikowanych umów międzynarodowych, a więc zarówno tych ratyfikowanych przez Prezydenta RP w tzw. małej ratyfikacji, jak i tych, dla których ratyfikacji Prezydent RP musi uzyskiwać zgodę Sejmu i Senatu RP, wyrażoną w ustawie (tzw. duża ratyfikacja, art. 89 i 91 ust. 2 Konstytucji).

Do systemu prawa polskiego konstytucja nie włącza jednak innych niż ratyfikowane umowy międzynarodowe źródeł prawa międzynarodowego (system dualistyczny). W ten sposób umowy międzynarodowe, którymi Rzeczpospolita Polska związała się nie poprzez ratyfikację, ale w inny sposób przewidziany prawem międzynarodowym, tzn. przez podpisanie, przystąpienie, wymianę not itp. nie są źródłami prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. To samo dotyczy zwyczaju międzynarodowego, ogólnych zasad prawa i uchwał prawotwórczych organizacji międzynarodowych. Wszystkie one nie są źródłami prawa w Rzeczypospolitej Polskiej, dopóki jakaś konkretna norma z nich wypływająca nie zostanie inkorporowana do polskiego systemu prawnego za pomocą aktu prawnego będącego według Konstytucji źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Chodzić będzie w praktyce o inkorporację za pomocą ustawy lub rozporządzenia, a jeżeli chodzi o ogólne zasady prawa, to powinny one wynikać z polskiej Konstytucji. Do czasu ich inkorporacji takie źródła prawa międzynarodowego nie mogą być bezpośrednio stosowane przez polskie urzędy czy organy wymiaru sprawiedliwości i nie mogą stanowić podstawy wydawanych przez nie rozstrzygnięć, choć z uwagi na treść art. 9 Konstytucji, stwierdzającego, że Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego, powinny być one uwzględniane w procesie stosowania prawa polskiego, w szczególności przy jego wykładni (stosowanie pośrednie).

Rozdział IV: Sejm i Senat

W rozdziale IV Konstytucji mowa jest o strukturze, zasadach działania i kompetencjach obu izb polskiego parlamentu – Sejmu RP i Senatu RP. Artykuły rozdziału IV normują także zasady wyboru zasiadających w nich parlamentarzystów. Niektóre artykuły odnoszą się do obowiązków i praw, jakie ze względu na pełniony mandat posiadają posłowie i senatorowie. Mowa jest także o trybie pociągania posłów i senatorów do odpowiedzialności przed Trybunał Stanu. Artykuły rozdziału IV normują również procedury stanowienia prawa, wyraźnie wskazując podmioty, mające inicjatywę ustawodawczą oraz drogę, jaką powinien przebyć projekt ustawy do jego ostatecznego uchwalenia jako powszechnie obowiązującego aktu prawnego. Art. 125 określa ogólne zasady dotyczące instytucji referendum ogólnokrajowego. Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

Rozdział V: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej

Rozdział V Konstytucji dotyczy urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Określony zostaje tryb wyboru prezydenta i objęcia przez niego urzędu. Konstytucja wskazuje także na różne sytuacje, które pociągają za sobą przerwanie kadencji prezydenta, wyznaczając jednocześnie osoby mające sprawować obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej do czasu wyboru nowej głowy państwa. Art. 133 umiejscawia Prezydenta RP w polityce zagranicznej państwa ściśle wyznaczając zakres jego kompetencji i nakazując współdziałanie z Radą Ministrów.

Pozostałe artykuły rozdziału wymieniają kompetencje i prerogatywy prezydenta (art. 134, 136-144) oraz ograniczenia wynikające z pełnionej przez niego funkcji (art. 132). Art. 145 stanowi o warunkach postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.

Rozdział VI: Rada Ministrów i administracja rządowa

W rozdziale VI Konstytucji określone są kompetencje, sposób funkcjonowania oraz struktura Rady Ministrów. Szczegółowo określona jest procedura powoływania rządu oraz tryb uchwalania wotum nieufności, zarówno Radzie Ministrów jako całości, jak i poszczególnym ministrom. W celu zapobieżenia zbyt pochopnemu odwoływaniu rządu przez Sejm Konstytucja RP wprowadza tzw. konstruktywne wotum nieufności, które polega na tym, iż wniosek o udzielenie wotum nieufności Radzie Ministrów musi jednocześnie wskazywać imiennie alternatywnego kandydata na nowego Prezesa Rady Ministrów (art. 158).

Rozdział VII: Samorząd terytorialny

Rozdział VII zawiera podstawowe zasady rządzące instytucją samorządu terytorialnego, którego podstawową jednostką jest gmina. Konstytucja zezwala jednocześnie na wprowadzenie ustawą innych jednostek samorządu terytorialnego i regionalnego. Konstytucja porusza również, w ogólnym zarysie, problem dochodów jednostek samorządu terytorialnego oraz wspomina o ich organach stanowiących i wykonawczych. Art. 172 zezwala jednostkom samorządu terytorialnego na zrzeszanie się i współpracę, również ze społecznościami lokalnymi innych państw.

Rozdział VIII: Sądy i Trybunały

Rozdział VIII Konstytucji reguluje ustrój władzy sądowniczej i trybunałów. Sprawować ją mają Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe. Działanie sądów Konstytucja nakazuje opierać na zasadach niezawisłości sędziów oraz co najmniej dwuinstancyjności postępowania. Kolejne artykuły dotyczą różnych kwestii związanych ze sprawowaniem urzędu sędziego. Oprócz scharakteryzowania kompetencji Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego, Konstytucja powołuje do życia instytucję Krajowej Rady Sądownictwa, która ma stać na straży niezależności sądów oraz niezawisłości sędziów. Artykuły 188-197 dotyczą Trybunału Konstytucyjnego. Określają jego skład i kompetencje. Wskazują podmioty, jakie mogą zwrócić się do tego trybunału z wnioskiem o rozpoczęcie odpowiednich procedur. Artykuły 198-201 dotyczą Trybunału Stanu. Wskazują podmioty, które mogą zostać postawione w stan oskarżenia przed tym trybunałem, określają jego skład oraz zakres immunitetu jego członków w sprawach karnych.

Rozdział IX: Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

Przepisy rozdziału IX powołują różne organy kontroli państwowej i ochrony prawa. Wskazane zostają ich kompetencje oraz najwyższe władze. Do tego typu ustanowionych przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej organów należą Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Rozdział X: Finanse publiczne

Artykuły rozdziału X zawierają różne przepisy dotyczące finansów publicznych. Artykuły 219-226 ustanawiają tryb uchwalania ustawy budżetowej. Artykuł 227 umieszcza w strukturach państwowych instytucje Narodowego Banku Polskiego oraz Rady Polityki Pieniężnej, które odpowiadają za realizację polityki pieniężnej państwa.

Rozdział XI: Stany nadzwyczajne

Rozdział XI zawiera przepisy dotyczące stanów nadzwyczajnych, które według art. 228 mogą zostać wprowadzone w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Konstytucja zezwala na wprowadzenia takich stanów nadzwyczajnych jak stan wojenny, stan wyjątkowy oraz stan klęski żywiołowej. Określone zostają tryb ich wprowadzenia, możliwy czas ich trwania, zasady działania najwyższych władz publicznych w czasie stanu nadzwyczajnego, zakres ewentualnych ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela.

Rozdział XII: Zmiana Konstytucji

Rozdział XII poświęcony jest procedurom związanym ze zmianą Konstytucji. Analiza poszczególnych artykułów pozwala określić Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako konstytucję sztywną z uwagi na różne utrudnienia, jakimi proces ten zostaje obwarowany. Szczególnie potraktowane zostają rozdziały I, II i XII Konstytucji, których zmiana może zależeć od zgody narodu, wyrażonej w ogólnonarodowym referendum zatwierdzającym.

Rozdział XIII: Przepisy przejściowe i końcowe

Rozdział XIII poświęcony jest przepisom przejściowym i przepisom końcowym.

Podstawowe zasady Konstytucji

Główne zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej to:

0. zasada suwerenności narodu

1. zasada legalizmu

2. zasada pomocniczości

3. zasada społecznej gospodarki rynkowej

4. zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita)

5. zasada reprezentacji politycznej

6. zasada demokratycznego państwa prawa

7. zasada podziału i równowagi władzy

8. zasada pluralizmu społecznego

9. zasada zrównoważonego rozwoju

10. zasada sprawiedliwości społecznej

11. zasada bezstronności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych

Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Konstytucja_Rzeczypospolitej_Polskiej