Klasyfikacja, przebieg zaburzeń, przyczyny oraz leczenie schizofrenii.

Spis treści:

Wstęp ...................................................................................................................... 3

Objawy osiowe schizofrenii wg Bleuer'a ............................................................... 3

Przyczyny schizofrenii ........................................................................................... 3

Podział schizofrenii wg Crowa ............................................................................... 4

Schizofrenia - klasyfikacje i rozpoznawanie .......................................................... 5

Kryteria ogólne schizofrenii ................................................................................... 5

Rodzaje schizofrenii ............................................................................................... 6

Lęk u chorych na schizofrenię- przyczyny lęku ..................................................... 8

Zakończenie ............................................................................................................ 9

Literatura ................................................................................................................ 10

Wstęp

Schizofrenia nie jest jednym, lecz wieloma schorzeniami mózgu, które powodują zaburzenia myśli, uczuć i zachowania chorego. Sam termin schizofrenia pochodzi od dwóch słów greckich, oznaczających „rozdwojenie” i „jaźń”. Użył go w 1911 roku szwajcarski psychiatra Eugen Bleuer na określenie rozdwojenia lub niespójności procesu myślowego.

Schizofrenicy nie powinni być myleni z osobami o podwójnej lub wielokrotnej osobowości. Również odróżnia się schizofrenię od schizoidalnych i schizotypowych zaburzeń osobowości. Choć te wspomniane stany mogą obejmować pewne formy zachowania (takie jak obojętność wobec innych, brak zainteresowania przyjaciółmi, przesadne obawy i dziwne przekonania), które utrudniają obcowanie z daną osobą, nie wiążą się jednak z przywidzeniami, halucynacjami i brakiem spójności myśli, spotykanymi u pacjentów ze stwierdzoną schizofrenią.

Niszczący wpływ schizofrenii na osobowość człowieka najlepiej oddaje inna nazwa tej choroby, dementia praecox, co oznacza „otępienie wczesne”. U schizofreników mogą występować halucynacje słuchowe. Słyszą wtedy głosy nakazujące im popełniać różne czyny, często irracjonalne. Mogą mieć też urojenia, uważając, iż telefony starają się obrabować ich mózgi, lub że są prawnymi spadkobiercami tronu Anglii. Zdarza się, że śmieją się na pogrzebach, a płaczą gdy inni się cieszą. Niektórzy izolują się od świata, kulą się w kącie pokoju, milczą i zaciskają powieki.

Większości schizofreników wykonywanie najprostszych czynności stwarza ogromne problemy. Wielu mówi od rzeczy. Tracą oni motywację do działania i zdolność okazywania uczuć. Koncentrują się wyłącznie na własnych urojeniach i obsesjach.

Schizofrenia potrafi zniszczyć życie nie tylko osoby chorej, lecz również jej bliskich. W krajach rozwiniętych połowa osób przyjmowanych do szpitali psychiatrycznych cierpi na to właśnie schorzenie.

Objawy osiowe schizofrenii wg Bleuer'a:

- autyzm, czyli postępująca utrata kontaktu ze światem i przewaga zainteresowania przeżyciami wewnętrznymi; świat zewnętrzny przestaje być przedmiotem przeżywania i myślenia
- rozszczepienie (rozpad) uczuciowości wyższej i zobojętnienie emocjonalne, co prowadzi do pustki uczuciowej i utraty związków uczuciowych z otoczeniem
- rozszczepienie osobowości, którego objawami są dereizm (człowiek nie wchodzi w interakcje z rzeczywistością), paratymia (brak zgodności treści uczuć i myśli) i jej objaw: paramimia (nieadekwatne reakcje mimiczne), ambiwalencja (dwuwartościowość) sądów zwana też ambisentencją, ambiwalencja uczuć, ambiwalencja dążeń (ambitendencja), zaburzenia toku i treści myślenia zaburzenia spostrzegania.

Ryzyko zachorowania na całym świecie ocenia się na ok. 1 % i jest najwyższe w trzeciej dekadzie życia. Tak samo często chorują mężczyźni i kobiety. Pierwszy epizod u mężczyzn występuje zwykle pomiędzy 15-25 rż., natomiast u kobiet odpowiednio: 25-35 rż.

Przyczyny schizofrenii:

1.Czynniki biologiczne:
a. genetyka
Uważa się, że przyczyny endogenne choroby mają tło metaboliczno-dziedziczne. Typ dziedziczenia określa się jako wieloczynnikową poligeniczność z efektem progowym. Oznacza to, że za występowanie choroby odpowiadają liczne geny, jednak efekt fenotypowy występuje dopiero po przekroczeniu pewnej ilości (progu) tych genów - wskazuje się na następujące geny podatności na schizofrenię: 6 (związany z układem HLA więc być może istnieje związek z systemem odpornościowym i powstawaniem tej choroby), 8 i 22. Istnieje teoria, mówiąca iż powstawanie choroby jest związane ze zjawiskiem autoagresji.
Według Rosenthal'a jeżeli dziecko choruje na schizofrenię ryzyko zachorowania przez rodziców wynosi do 12 %, u rodzeństwa do 14 %, zaś u dzieci rodziców, z których jedno choruje na schizofrenię wynosi ono do 18 %, gdy oboje rodzice są chorzy do 50 %, krewni drugiego stopnia 2,5 %, bliźnięta jednojajowe do 50 % - 86 %. Gdy bliźnięta żyją osobno - ok. 77 %, natomiast gdy żyją razem 91,5 % - przemawia to za ważną rolą środowiska rodzinnego w ujawnianiu się schizofrenii.
b. Zaburzenia receptorowe.
Leki przeciwpsychotyczne blokują receptory dopaminergiczne (typy D1, D2, D3 i D4) oraz serotoninergiczne (głównie typ 5-HT2, ale również 5-HT3 i 5-HT4). W świetle współczesnej wiedzy pobudzenie wymienionych receptorów powoduje aktywację układu związanego z cyklicznym adenozynomonofosforanem bądź z układem fosfatydyloinozytolu. Wyjaśnienie pełnego mechanizmu działania leków psychotropowych wymaga dalszych intensywnych badań. Skuteczność tych leków przemawia za istnieniem zaburzeń w zakresie nieprawidłowej przemiany substancji neuroprzekaźnikowych (niedobór lub nadmiar np. noradrenaliny, serotoniny, endogennych agonistów receptorów imidazolinowych), endogennej syntezy nieprawidłowych metabolitów, wadliwej dystrybucji neuroprzekaźników w synapsach. Za zaburzenia w rozmieszczeniu neuroprzekaźników w obrębie synapsy mogą odpowiadać: nieprawidłowy stan błon pre- i postsynaptycznych, wadliwe działanie mechanizmów zwrotnego wychwytu lub nieprawidłowości w obrębie miejsc receptorowych. Nieprawidłowości te mogą polegać bądź to na zmienionej ich wrażliwości (np. nadwrażliwość receptorów dopaminowych i/lub serotoninergicznych) lub na wzroście liczby receptorów.
c. Wirusowa teoria powstawania schizofrenii.
Jedna z teorii mówi, że za powstawanie schizofrenii odpowiedzialne są wirusy powolne. Tłumaczyłoby to na przykład dużą korelację w występowaniu schizofrenii u bliźniąt, które mogą być zarażone wirusem w czasie życia płodowego.
d. Mikrouszkodzenia mózgu w okresie płodowym.
Badania pośmiertne mózgu chorych na schizofrenię wykazują tzw. dysmorfię komórek nerwowych. Polega ona na zmianie kształtu, liczby i wielkości neuronów w układzie limbicznym i korowym. Ta nieprawidłowość nosi nazwę deficytu korowo-limbicznego. Towarzyszą mu dyskretne objawy neurologiczne.

2. Czynniki psychogenne.
Uważa się, że schizofrenia może być patologiczną formą przystosowania się człowieka do rzeczywistości. Ludzie tacy są usposobieni do tworzenia specyficznego sposobu reagowania i kształtowania wyobrażeń o otaczającym świecie. Predyspozycje te mogą być wrodzone (np. osobowość leptosomiczno - asteniczna) też mogą być ukształtowane we wczesnym dzieciństwie. Istnieje pojęcie schizofrenogennej rodziny i schizofrenogennej matki. Najogólniej mówiąc schizofrenogenna rodzina ma strukturę uniemożliwiającą zindywidualizowanie się dziecka i odseparowania się go od rodziny. Schizofrenogenna matka może nadmiernie uzależniać od siebie dziecko i seksualizować relacje z nim nie dopuszczając w ten sposób do opuszczenia jej przez dziecko. Drugi typ schizofrenogennej matki to matka o nieukształtowanej osobowości, bezradna, słaba i nieokreślona. Nie może ona stanowić wzorca dla dziecka w procesie kształtowania jego osobowości.
Według koncepcji psychoanalitycznej schizofrenia jest regresją do narcystycznego okresu dzieciństwa. Obejmuje on pierwsze 3 lata życia dziecka, kiedy dziecko szuka satysfakcji i zaspokojenia potrzeby przyjemności we własnym ciele.
Według psychologii analitycznej C. G. Junga choroba psychiczna to forma ujawniania się głębokiego, sięgającego nieświadomości problemu człowieka. W ujęciu tego szwajcarskiego psychiatry nieświadomość zawiera w sobie praobrazy - archetypy, będące wzorem dla postrzegania rzeczywistości. Archetypy mogą ulegać przeniesieniu - projekcji i wpływać na wyobrażenia postawy jednostki wobec zdarzeń otaczającego go świata.

Podział schizofrenii wg Crowa

1. Typ I z przewagą objawów pozytywnych.
W okresie przedchorobowym przystosowanie społeczne człowieka jest dobre. Osoby chore na typ I schizofrenii dobrze reagują na typowe leki przeciwpsychotyczne. Metodami neuroobrazowania nie stwierdza się zmian w OUN. Prawdopodobnie w tym typie występuje wzmożone przekaźnictwo w zakresie receptorów D2.

2. Typ II z przewaga objawów negatywnych
Typ ten odpowiada ubytkowi po-schizofrenicznemu. typowe neuroleptyki tzn. pochodne fenotiazyny i butyrofenonu nie przynoszą poprawy. Lepsze efekty uzyskuje się po atypowych neuroleptykach. Oprócz wybiórczego wpływu na receptory dopaminergiczne D2 działają one również na receptor serotoninergiczny 5-HT2. Neuroobrazowaniem stwierdza się często poszerzenie komór bocznych, czasami też trzeciej komory oraz zaniki szarej kory mózgu (przedczołowej i czołowej).

Schizofrenia - klasyfikacje i rozpoznawanie

Ponieważ nie jest znana istota etiopatogenezy schizofrenii w rozpoznawaniu tej grupy zaburzeń posłużyć się można zbiorami objawów ujętych w klasyfikacjach zalecanych przez grona eksperckie. Najpopularniejsze na świecie są dwie klasyfikacje: ICD-10 i DSM-IV. W Europie używana jest skala ICD-10.
Przy rozpoznawaniu zaburzeń należy wykluczyć organiczne tło choroby, używanie środków psychoaktywnych oraz upośledzenie psychiczne. Należy mieć również na względzie zachowania, które pomimo iż odbiegają od normy są uwarunkowane wpływem kultury lub subkultury, w której żyje człowiek.

Kryteria ogólne schizofrenii

Przez większość czasu trwania epizodu psychotycznego trwającego minimum jeden miesiąc (lub przez pewien czas przez większość dnia) obecny jest przynajmniej jeden objaw z grupy 1 lub dwa z grupy 2.

Grupa 1:
1. Słyszenie echa swoich myśli, nasyłanie, odciąganie, przesyłanie (nadawanie) myśli na odległość lub odsłonięcie myśli.
2. Urojenia owładnięcia, oddziaływania, lub wpływu wyraźnie odnoszące się do ciała lub ruchów kończyn lub określonych myśli, działań lub wrażeń, spostrzeżenia urojeniowe.
3. Omamy słuchowe komentujące bieżące zachowanie pacjenta, lub dyskutujące o pacjencie między sobą w trzeciej osobie, lub inne typy omamów słuchowych pochodzących z jakiejś części ciała.
4. Utrzymujące się urojenia innego rodzaju nieuzasadnione kulturowo i zupełnie niemożliwe (np.: możność kontrolowania pogody, lub bycia w łączności z obcymi z innego świata).

Grupa 2:
1. Utrzymujące się omamy jakiegokolwiek typu, o ile występują każdego dnia przez przynajmniej jeden miesiąc i towarzyszą im urojenia (które mogą być przelotne lub na wpół ukształtowane) lub gdy omamom towarzyszą stale idee nadwartościowe.
2. Neologizmy, przerwy lub wtrącenia w tok myślenia powodujące niespójność i mówienie nie na temat.
3. Zachowanie katatoniczne, takie jak podniecenie, zastyganie w bezruchu lub giętkość woskowa, negatywizm, mutyzm i stupor.
4. Objawy negatywne takie jak wyraźna apatia, ubóstwo mowy i wybuchowość lub niedostosowane reakcje emocjonalne (nie może być to spowodowane depresją lub kuracją neuroleptyczną).

Jeżeli spełnione są kryteria ogólne przystępuje się do rozpoznania rodzaju schizofrenii.

Rodzaje schizofrenii:

Schizofrenia paranoidalna
Schizofrenia paranoidalna jest najczęściej rozpoznawanym rodzajem schizofrenii. W obrazie klinicznym dominują omamy i urojenia. Zespołowo jest to połączenie objawów ogólnych schizofrenii i zespołu paranoidalnego. Choroba wybucha zwykle nagle. W psychiatrii europejskiej uważa się, że wśród objawów nie występują omamy wzrokowe. Wg Jaroszyńskiego (1978) w schizofrenii mogą występować omamy wzrokowe, zwłaszcza typu pseudohalucynacji, jednak zawsze mają one charakter symboliczny i są spójne z systemem urojeniowym. W psychiatrii amerykańskiej dopuszcza się obecność omamów wzrokowych w obrazie zaburzeń schizofrenicznych.
a) Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej).
b) Muszą być obecne urojenia takie jak urojenia prześladowcze, odnoszące, wielkościowe, pochodzenia z wyższych sfer, posłannicze, zmiany w ciele lub niewierności, pochodzenia w znaczeniu: "rodzice nie są moimi rodzicami", lub halucynacje typu grożących lub nakazujących głosów; poza tym omamy węchowe, smakowe, doznania typu seksualnego lub inne wrażenia cielesne lub pseudochalucynacje.
c) Spłaszczenie lub niedostosowanie afektu, objawy katatoniczne (patrz niżej) lub rozkojarzona mowa nie mogą dominować w obrazie klinicznym.

Schizofrenia hebefreniczna (zwana też zdezorganizowaną)
Ta postać schizofrenii występuje rzadko. Objawia się zupełnym rozprzężeniem całego życia uczuciowego. Początek choroby mam miejsce zwykle w okresie pokwitania, rzadko później.
1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej).
2. Obecne jest utrzymujące się spłaszczenie afektu, jego płytkość lub jego niedostosowanie lub nieadekwatność.
3. Musi być obecny jeden z następujących objawów:
a) zachowanie nieukierunkowane, raczej bezcelowe i bezładne,
b) wyraźne zdezorganizowane myślenie, ujawniające się bezładną, chaotyczną i niespójną mową.
4. Omamy lub urojenia nie mogą dominować w obrazie klinicznym.

Schizofrenia katatoniczna
Wyróżnia się dwie postacie schizofrenii katatonicznej: hiper- i hipokinetyczna. Chory osłupiały może nagle podniecić się ruchowo, co określa się jako podniecenie katatoniczne (raptus catatonicus). Z kolei ostre podniecenie ruchowe może przejść w bezruch zwany osłupieniem katatonicznym (stupor catatonicus). Osłupienie może przebiegać z zachowana percepcją (osłupienie efektoryczne) lub ze zniesieniem percepcji (osłupienie receptoryczne).
1. Postać hipokinetyczna schizofrenii katatonicznej.
Czynności wykonywane przez chorego są bardzo powolne. W skrajnym przypadku chory nie wykonuje żadnych ruchów. Zdarza się, że osłupienie jest najsilniej wyrażone w czasie dnia, natomiast ustępuje częściowo wieczorem. Chorzy w osłupieniu może godzinami stać w bezruchu, na pytania odpowiada bardzo wolno (objaw otamowania myślenia), mówi cicho, niekiedy milczy (mutyzm). Mutyzm może mieć charakter wybiórczy, tzn. chory może milczeć w obecności np. lekarzy a rozmawiać z członkami rodziny. Obecny jest negatywizm czynny i bierny. Chorzy mogą nie przyjmować pokarmów, konieczne jest wtedy karmienie przez zgłębnik. Chorzy na katatonię mogą się zanieczyszczać. U chorych pozostawionych bez opieki można liczyć się z wychudzeniem a nawet śmiercią. Czasami występują charakterystyczne objawy: katalepsja woskowa lub sztywna i zjawiska echowe: echomimia, echolalia i echopraksja.
2. Postać hiperkinetyczna schizofrenii katatonicznej.
Chorzy skaczą, krzyczą, śpiewają, bywają bardzo agresywni, niszczą wszystko dookoła, drą na sobie ubrania. Obserwuje się u nich stereotypie, perseweracje, neologizmy. Może występować podwyższenie temperatury ciała. Postać ta ma nazwę śmiertelnej katatonii, jednak określenie to pochodzi z przeszłości, kiedy podobne objawy występowały w przypadku zapalenia mózgu. Obecnie śmiertelność wynosi około 10 %.
1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej), choć początkowo może to być niemożliwe do stwierdzenia z powodu braku kontaktu słownego z pacjentem.
2. Przez minimum dwa tygodnie obecny jest przynajmniej jeden z wymienionych objawów (zwanych też zachowaniami katatonicznymi):
- stupor (wyraźne obniżenie reaktywności na bodźce środowiskowe i zmniejszenie spontanicznych ruchów i aktywności)
- podniecenie (zwłaszcza bezcelowa aktywność motoryczna nie wywołana przez zewnętrzne bodźce)
- zastygnięcie w bezruchu (dowolnie przyjęcie postawa i pozostawanie w nieadekwatnych lub dziwacznych postawach)
- negatywizm (n. bierny: wyraźnie nieumotywowany opór wobec wszystkich poleceń lub usiłowań zmiany pozycji pacjenta; n. czynny: przy próbie zmiany ruchu ruch w przeciwnym kierunku)
- sztywność (utrzymywanie sztywnej postawy wobec wysiłków zmierzających do poruszenia)
- giętkość woskowa (utrzymywanie kończyn lub ciała w niezwykłych pozach lub pozycjach ciała)
- automatyczne wykonywanie poleceń (automatyczne posłuszeństwo).

Schizofrenia ubytkowa (inaczej zwana schizofrenią rezydualną)
Jest to potencjalnie postać zejściowa schizofrenii. Niektórzy badacze uważają jednak, że objawy negatywne występują od początku procesu schizofrenicznego.
1. Spełnione są kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej) przez jakiś czas w przeszłości, ale nie w obecnym czasie.
2. Przynajmniej cztery z następujących objawów ubytkowych muszą być obecnych w ciągu poprzedzających dwunastu miesięcy:
- zwolnienie psychomotoryczne lub obniżenie aktywności
- wyraźne stępienie afektu
- bierność i brak inicjatywy
- ubóstwo zarówno jakości jak i treści mowy
- słabe pozawerbalne porozumienie przez mimikę twarzy, kontakt wzrokowy, modulacja głosu lub postawę
- słabe spełnianie funkcji społecznych, zaniedbanie.

Schizofrenia prosta
Profesor Tadeusz Bilikiewicz uważał schizofrenię prostą za podstawową formę schizofrenii. Jej początek ma miejsce zwykle w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania płciowego, rzadko później. Aktywność seksualna chorych na ten rodzaj schizofrenii jest zwykle obniżona, choć niekiedy chorzy ci bez skrępowania uprawiają samogwałt. Niestety rokowanie jest złe, choroba postępuje wolno ale stale. Proces chorobowy może czasami ujawnić nowe zdolności lub talenty. Schizofrenię określa się wtedy schizofrenią paradoksalnie społecznie pozytywną.
1. Występuje powolny ale stały rozwój przez okres przynajmniej jednego roku wszystkich trzech warunków:
- znaczna i konsekwentnie utrzymująca się zmiana w zachowaniu jednostki, która ujawnia się utratą napędu i zainteresowań, bezcelowością, bezmyślnością, zaabsorbowaniem własną osobą i wycofaniem społecznym
- stopniowe pojawiają się i pogłębiają objawy negatywne takie jak wyraźna apatia, ubóstwo mowy, zmniejszenie aktywności, stępienie afektu, bierność i brak inicjatywy, uboga komunikacja pozawerbalna (mimika twarzy, kontakt wzrokowy, modulacja głosu i postawa)
- znaczny spadek funkcjonowania społecznego, zawodowego i wyników w nauce.
2. Nie występują objawy z grupy 1 kryteriów ogólnych schizofrenii (patrz powyżej).

Schizofrenia niezróżnicowana
Zaburzenia spełniają kryteria ogólne schizofrenii (patrz wyżej). Poza tym obecne mogą być objawy więcej niż jednego z rodzajów schizofrenii: paranoidalnej, hebefrenicznej, katatonicznej lub ubytkowej (rezydualnej) lub nie występują cechy charakterystyczne dla żadnej z wymienionych form schizofrenii.

Schizofrenia dziecięca

Zaczyna się zwykle około 2-4 roku życia.
Kryteria i postacie są takie same jak u dorosłych.

Lęk u chorych na schizofrenię

Lęk należy do jednych z podstawowych przeżyć jakich doznają osoby chore na schizofrenię. Formy i stopień nasilenie mogą być różne, począwszy od stanów wzmożonej czujności aż do ostrych ataków paniki włącznie.
Schizofrenia jest taką chorobą psychiczną, która wprowadza człowieka w inny, odmienny świat, inna rzeczywistość. Elementami mogącymi różnicować chorych to między innymi lęk i cierpienie. Pod wpływemry traci orientację w otoczeniu i świecie oraz w swoim systemie wartości. Ten ulega rozkojarzeniu, a formy zachowania schizofrenika stają się przypadkowe, nieprzewidywalne i impulsywne. Lęk więc ma charakter dezintegracyjny.

Przyczyny lęku dezintegracyjnego

W początkowej fazie schizofrenii chory zostaje opanowany przez nowy, odmienny od dotychczasowego sposób widzenia samego siebie. W okresie zwanym przez A.Kępińskiego owładnięciem, chory znajduje się w innym świecie, który jawi się mu jako tajemniczy, inny kolorystycznie, złowrogi, budzący lęk a w konsekwencji chęć ucieczki i wycofania. Preschizofrenik dostrzega w środowisku czynniki powodujące jego wycofanie z kontakt. Źródłem tego stanu jest lęk. Lęk jest tym większy, im większa jest odczuwana dysproporcja pomiędzy własną siłą a mocą otoczenia. Otoczeniem dla człowieka jest społeczeństwo, ponieważ ono go tworzy. To właśnie z obawy przed tym środowiskiem osoba taka wycofuje się z kontaktu, zachowuje dla siebie bezpieczny dystans.
Na gruncie teorii poznawczej spostrzeżenia i ocena tego co spostrzegamy zależy przede wszystkim od naszego systemu pojęć i interpretacji. Interpretacja polega na tym, że przyporządkowujemy danym spostrzeżeniom pewien sens, cel, wartość. Interpretacja więc zależy od posiadanej wiedzy. Dla Camerona urojenia są błędem interpretacyjnym oraz efektem trudności w odróżniania sygnałów istotnych od nieistotnych a efektem jest lęk występujący w schizofrenii.
Lęk może wyrażać się zarówno w formie reakcji lękowej, jak i agresji. Przechodzenie lęku w agresję i odwrotnie odbywa się we wzajemnie ambiwalentnych postawach wobec siebie i środowiska. Rodzaj reakcji lękowej lub agresywnej zależeć będzie od dokonanej interpretacji sytuacji. Otóż, lęk będzie pojawiał się tam, gdzie interpretacja zawierać będzie niepewność w zagrożeniu, bezradność lub niezdolność do zachowania adekwatnego do sytuacji. A.Kępiński uważa, że lęk powstaje nie tylko kiedy zbliża się niebezpieczeństwo, ale wówczas gdy nie można odczytać symbolu tego niebezpieczeństwa. Ten sam autor stwierdza, że zespół urojeniowy jest często reakcją na trudną sytuację. W genezie każdego urojenia pojawia się niezrozumienie rzeczywistości i lęk przed nieznanym. To urojenia powodują, że świat staje się bardziej zrozumiały dla chorego psychicznie a tym samym zmniejsza znacznie lęk. Lęk dezintegracyjny osiąga swój szczyt w schizofrenii w wyniku rozbicia, rozproszenia struktury świata. Wydaje się, że właśnie urojenia i halucynacje zastępują dotychczasową strukturę świata.
Lęk społeczny jest osiowym objawem urojeń prześladowczych, lęk moralny w urojeniach posłannictwa, misji, a biologiczny wówczas gdy pojawia się panika, zagrożenie życia. W każdym z tych lęków zauważa się rozbicie struktury.
Osoba cierpiąca na schizofrenię obserwuje siebie i zmiany jakie w nim zachodzą, dostrzega lęk, który stara się zredukować poprzez racjonalizacje. Redukuje również lęk poprzez swoje zachowania, niekiedy bardzo dziwaczne. Skoro jednak redukuje to wzmacnia je. Tworzy swój własny świat zachowań, który powoduje zerwanie związku ze światem realnym.

Zakończenie

W ciągu ostatnich kilku lat jesteśmy świadkami pogarszania się kondycji psychofizycznej człowieka. Z roku na rok wzrasta liczba osób chorujących na przeróżne zaburzenia psychiczne. Zadaniem podstawowym staje się więc nie tylko zapobieganie zaburzeniom psychicznym, organizowanie systemów profesjonalnej opieki i systemów rehabilitacji dla osób przewlekle cierpiących na zaburzenia psychiczne, ważnym wydaje się także zmiana stosunku do osób cierpiących na zaburzenia psychiczne a przede wszystkim zmiana wciąż funkcjonującego stereotypu osoby chorej psychicznie.
Reakcja na chorobę psychiczną, jaką jest np. schizofrenia, depresja czy nerwica, polega na stopniowej lub gwałtownej reorientacji otoczenia wobec chorego, która doprowadza do opatrzenia go tzw. etykietką „chorego psychicznie”, będącą symbolem jego nowej roli społecznej. Rola ta ma atrybuty dodatnie - szansa pomocy, zwolnienie z obowiązków, świadczenia społeczne (renta, zasiłki), ale i ujemne - niechętna postawa otoczenia, odstawienie na tzw. boczny tor, posądzenie o lenistwo, wyśmiewanie, itd. Ponieważ, niektóre z zaburzeń psychicznych, to choroby trwająca całe życie - nowa rola chorego staje się rolą trwałą. Reakcja ta prowadzi do instytucjonalizacji losu chorego, zmieniając równowagę i jego miejsce w rodzinie, grupie, czy szerszym środowisku społecznym. Z tychże powodów wiele osób z otoczenia chorego nabiera przekonania, iż mają do czynienia z egocentrykiem. Sam chory, z uwagi na rosnącą zależność od innych, przyjmuje status podobny dzieciom, często też w zachowaniach stwarza pozory regresji. Jeśli świat chorego sprzed choroby nie będzie podtrzymywany, zaś on sam zostanie opuszczony w swym cierpieniu i lękach, wówczas pojawia się apatia, która może się stać najistotniejszą barierą w leczeniu lub rehabilitacji.

Stereotypowe podejście do osoby chorej wiąże się bezpośrednio z nietolerancją wobec osób chorych psychicznie. Oznacza ona bardzo ogólnie brak akceptacji, niezgodę na ten typ zachowań, które uważa się za złe, lub na te poglądy, z którymi podmiot nie chce i nie może się utożsamić. Nietolerancja może być skierowana przeciwko ludziom bądź przeciwko złu, które za sobą pociągają pewne ich zachowania. Pierwszy przypadek bardzo często dotyczy osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego, chodzi o podważanie praw niektórych osób do ich samostanowienia o sobie (a nawet do ich egzystencji), uzasadnionej często względami społecznymi.
Tak więc chory psychicznie - to ktoś szczególnie niebezpieczny, groźny (wyobraźnia podsuwa nam kogoś goniącego z siekierą w ręku za rodziną lub sąsiadami, czy też wysadzającego w powietrze mieszkania), zdolny do najpotworniejszych zbrodni. Nie przekonują nas statystyki mówiące, że chorzy psychicznie nie popełniają wcale więcej przestępstw niż inni, a nawet wręcz przeciwnie, tyle, że robią to zwykle w sposób bardziej otwarty i z pobudek często niezrozumiałych dla otoczenia. Nie dostrzegamy, że tworzenie związku przyczynowo - skutkowego między chorobą psychiczną a przestępstwem jest najprostszym, ale fałszywym tłumaczeniem obecności zła na świecie.
Podsumowując, w środowisku rzadko pojawiają się postawy jawnie wrogie, wyrażające się w pozbawieniu ludzi psychicznie chorych chociażby należnej im pomocy. Ocena chorych psychicznie nosi znamiona dużej ambiwalencji - od negatywnej - opartej na wewnętrznej złości, lęku do nadmiernie pozytywnej. Wydaje się więc, że w dalszym ciągu spotyka się więcej ocen zdecydowanie negatywnych, ale wyraźnie częściej obserwuje się również postawy pozytywne, w których dominuje akceptacja i życzliwość. Pomiędzy wyżej wymienionymi zachowaniami istnieją takie, które najogólniej można nazwać pozornie pozytywnymi. Brak w nich jawnej dyskryminacji, ale występuje niechęć do kontaktu z chorym. Wymienić tu można postawę obojętną, zewnętrznie życzliwą czy nawet nadmiernie opiekuńczą. Mimo, iż w żadnej z nich nie ma jawnej wrogości wobec chorego, to jednak w każdej z nich pojawia się podkreślenie jego niepełnosprawności, braku zaufania w jego siły, dlatego należy zmienić swój stosunek do chorych psychicznie, ponieważ dzięki temu wielu z nich czując chęć pomocy innych będzie na siłach walczyć z chorobą.

Literatura

Bizoń E., Stańczak T.: Środowisko a przebieg przewlekłej schizofrenii. Psychiatria Polska, 1974;

Borys E.: Sulestrowska H., Zaburzenia psychiczne u dzieci rodziców chorych na schizofrenię, Psychiatria Polska, 1978;

Chłopkiewicz M.: Osobowość dzieci i młodzieży. Warszawa1978, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Kępiński A.: Schizofrenia, Warszawa 1972, pZWL.

1

9

---