9. III Rzeczpospolita i jej pozycja w Europie Środkowo-Wschodniej

1. III RP

Pozycja Polski w stosunkach międzynarodowych jest wytyczana przez rożne czynniki: geograficzne, demograficzne, ekonomiczne, militarne i kulturalne. Polska jest państwem położonym w geograficznym centrum Europy. 

III Rzeczpospolita - użyte w Konstytucji określenie państwa polskiego po zasadniczych przemianach politycznych, jakie zaszły od 1989, stosowane do chwili obecnej.

Pod koniec lat 80. osłabienie pozycji międzynarodowej i problemy wewnętrzne ZSRR zapoczątkowały procesy przebudowy sytemu rządzenia we wszystkich państwach bloku komunistycznego. Zmiany te, nazwane Jesienią Narodów, doprowadziły do całkowitego demontażu komunizmu w Europie. Symbolem III Rzeczypospolitej jest m.in. przywrócony w godle Polski po czasach Polski Ludowej orzeł w koronie, wzorowany na przedwojennym.

4 czerwca 1989 roku w „wyborach kontraktowych” ośrodek władzy poniósł całkowitą klęskę. W wolnych wyborach do Senatu opozycja obsadziła 99% mandatów (1% przypadł kandydatowi niezależnemu). Wyniki wyborów były wyrazem niezgody społeczeństwa na kontynuowanie polityki opartej na doktrynie komunizmu, a opozycji zapewnił mandat do przeprowadzenia demokratycznych zmian.

Według innych opinii, za początek III Rzeczypospolitej uznaje się rozpoczęcie bądź też zakończenie obrad Okrągłego Stołu, lub powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego lub przekazanie 22 grudnia 1990 zaprzysiężonemu tego samego dnia Prezydentowi Lechowi Wałęsie - wybranemu w wolnych wyborach prezydenckich insygniów prezydenckich II Rzeczypospolitej lub początek Sejmu I Kadencji (25 listopada 1991) wybranego w pierwszych po wojnie wolnych wyborach, gdy nastąpiło tym samym przerwanie ciągłości niedemokratycznych struktur PRL. Konstytucja RP z kwietnia 1997 w swej preambule zawarła nazwę Trzeciej Rzeczypospolitej.

2. III RP na świecie

Od ukształtowania III RP w 1989 w kraju istniało 15 ekip rządowych, których działania doprowadziły do znacznego rozwoju państwa i wzrostu poziomu życia jego mieszkańców. Strategicznym celem rządów pierwszego dwudziestolecia III RP było wejście do NATO i Unii Europejskiej. Drugim głównym kierunkiem stała się polityka wschodnia - bezkonfliktowe wyjście z obozu państw socjalistycznych, a następnie budowa dobrosąsiedzkich relacji z Rosją, Ukrainą i Białorusią.

Trójkąt Weimarski - organizacja powołana przez ministrów spraw zagranicznych trzech państw europejskich: Polski, Niemiec i Francji w 1991 roku w celu rozwoju współpracy między tymi państwami i promocji odradzającej się Polski na arenie międzynarodowej.

3. III RP W EUROPIE ŚR-WSCH.

UKRAINA: Do połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku współpraca wojskowa Polski i Ukrainy nie była zbyt intensywna. Zapoczątkowało ją dopiero przemyskie spotkanie szefów sztabów generalnych sił zbrojnych Polski i Ukrainy: gen. Tadeusza Wileckiego i gen. Anatolija Łopaty. Na temat współpracy rozmawiali następnie ministrowie obrony obu państw: Walerij Szmarow oraz Zbigniew Okoński, podczas spotkania w Solinie 4-5 października w 1995 r. Ministrowie zobowiązali się do wspólnego działania na rzecz stabilności i bezpieczeństwa w Europie Środkowej i Wschodniej m.in. poprzez regularne konsultacje związane z bezpieczeństwem regionalnym oraz organizowanie wspólnych przedsięwzięć wojskowych. Podjęli też decyzję o utworzeniu polsko-ukraińskiego batalionu sił pokojowych dla ONZ. Miał on nadać współpracy wojskowej konkretny wymiar, co było niezwykle ważne dla przełamania nieufności polsko-ukraińskiej w okresie, kiedy Ukraina prowadziła politykę względnej równowagi między Rosją, a Zachodem oraz z niepokojem spoglądała na rozszerzenie NATO na wschód.

LITWA: Od czasu ogłoszenia niepodległości Litwy w 1990 roku stosunki z Polską mają charakter przyjazny. Polska uznała niepodległość Litwy 26 sierpnia 1991, a 5 września tego samego roku nawiązano stosunki dyplomatyczne^[66]. Rozwój współpracy gospodarczej rozpoczął się 28 września 1992, gdy doszło do podpisania przez rządy Umowy w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji^[67].26 kwietnia 1994 roku, podczas spotkania prezydentów obu państwa Lecha Wałęsy i Algirdasa Brazauskasa w Wilnie, podpisano Traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy^[68]. 

ROSJA:  Po powołaniu na stanowisko premiera Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego szefa rządu po II wojnie światowej. Moskwa była wówczas gotowa zaakceptować zmiany w Polsce, które mogłyby ustabilizować sytuację wewnętrzną, jednak pod warunkiem zachowania spójności bloku komunistycznego. W związku z tym dwa dni później „roboczą wizytę” w Polsce złożył szef rosyjskiego KGB Władimir Kriuczkow i po wydaniu przez niego pozytywnej opinii o Mazowieckim Moskwa złożyła gratulacje nowemu szefowi polskiego rządu. 12 września 1989 roku Mazowiecki wygłosił w Sejmie expose, w którym oświadczył, że Polska będzie respektować zobowiązania sojusznicze, ale też chce by układy sojusznicze dotyczyły bezpieczeństwa zewnętrznego, a nie ładu wewnętrznego oraz pragnie ułożyć stosunki z ZSRR „w myśl zasady równoprawności i poszanowania suwerenności. iskała Moskwa. 
     Polska już wcześniej doprowadziła wraz z pozostałymi państwami Europy Środkowo-Wschodniej do rozwiązania Układu Warszawskiego - najpierw struktur wojskowych z końcem marca 1991 roku, a następnie całej organizacji protokołem z 1 lipca 1991 roku. Reagując na procesy odśrodkowe w ZSRR Polska od 1990 roku prowadziła politykę dwutorowości: utrzymywania stosunków z Moskwą i równoczesnego ich nawiązywania z republikami związkowymi.  W dniach 21-23 maja 1992 roku wizytę w Rosji złożył prezydent Polski Lech Wałęsa. 22 maja prezydenci obu państw podpisali traktat o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy, stanowiący podstawę stosunków dwustronnych w nowej epoce postradzieckiej. Stwierdzano w nim, że strony „kształtują swoje stosunki w duchu przyjaźni, dobrosąsiedzkiego partnerstwa, równouprawnienia i wzajemnego szacunku, opierając się na prymacie prawa międzynarodowego i na zasadach poszanowania suwerenności, nienaruszalności granic, integralności terytorialnej, nieingerencji w sprawy wewnętrzne oraz prawa narodów do decydowania o swoim losie. W 1992 r. polska polityka zagraniczna nadal koncentrowała się na umacnianiu suwerenności i bezpieczeństwa państwa, wspieraniu jego gospodarczego i cywilizacyjnego rozwoju oraz tworzeniu mocnej pozycji Polski w Europie i na świecie. Polityka zagraniczna Polski stała się ważnym czynnikiem stabilizującym sytuację międzynarodową w Europie Środkowej i Wschodniej, co potwierdzały wypowiedzi licznych polityków i komentatorów zagranicznych. Aktywność dyplomatyczna była zorientowana na obronę i promocję żywotnych interesów narodowych, jak również na współtworzenie pomyślnych warunków dialogu i współpracy na kontynencie europejskim.

1999 marzec - przyjęcie Polski do NATO spowodowało ochłodzenie stosunków pomiędzy Polską a Rosją.Moskwa 1999- wypominanie Polsce przystąpienia do NATO jako aktu nieprzyjaznego.

BIAŁORUŚ: Na tle stosunków z większością sąsiadów czynnikiem wyróżniającym relacje polsko-białoruskie jest brak obciążeń o charakterze historycznym. Wskazuje się raczej na pozytywne doświadczenia wspólnej państwowości oraz powiązania kulturowe. Z drugiej strony czynnikiem różniącym oba społeczeństwa jest religia, a także poziom świadomości narodowej. Ponadto w Polsce obserwuje się większe przywiązanie do wolności, demokracji i praw obywatelskich, zaś na Białorusi widoczne są dążenia do integracji z Rosją i niechęć do systemu liberalno-demokratycznego, co stawia ją w opozycji do Zachodu i wyznawanych przez niego wartości. Oba kraje przyjęły także różne cele swojej polityki zagranicznej, co nie sprzyjało nawiązaniu szczególnie intensywnych relacji. W stosunkach polsko-białoruskich wyróżnia się trzy okresy^[.:

• 1990-1994 - budowanie formalnoprawnych ram dla przyjaznych stosunków;

• 1994-2008 - systematyczne pogarszanie się relacji;

• od jesieni 2008 - zapowiedź normalizacji stosunków i pogłębienia dobrosąsiedzkiej współpracy.

Grupa Wyszehradzka (tzw. V4), państwa grupy wyszehradzkiej - nieformalne określenie stosowane od 1991 r. w stosunku do trzech państw środkowoeuropejskich: Czechosłowacji, Polski i Węgier - Trójkąt Wyszehradzki. W późniejszym czasie, wskutek rozpadu Czechosłowacji (1 stycznia 1993 r.), członkami Trójkąta Wyszehradzkiego stały się Czechy i Słowacja, dlatego zmienił on nazwę na Grupa Wyszehradzka. Głównym celem Grupy była współpraca z Unią Europejską i NATO w kwestii przystąpienia ich do struktur tych organizacji. Jedyną instytucją Grupy jest Międzynarodowy Fundusz Wyszehradzki ermin powstał po spotkaniu 15 lutego 1991 prezydentów Polski (Lech Wałęsa) i Czechosłowacji (Václav Havel) oraz premiera Węgier (József Antall) na zamku w węgierskim mieście Wyszehrad. Spotkanie to zostało zaplanowane specjalnie właśnie w tym gronie, gdyż państwa te miały nie tylko zbieżne główne cele ich polityki zagranicznej, ale także podobne możliwości jej realizacji, czym różniły się od pozostałych państw byłego bloku komunistycznego, których wewnętrzne przemiany były z reguły znacznie mniej zaawansowane, a droga do struktur europejskich i północnoatlantyckich znacznie dłuższa, lub też, jak miało to miejsce w przypadku Słowenii, droga ta była znacznie krótsza.

Na spotkaniu ustalono zasady przyszłej współpracy pomiędzy tymi państwami, a w szczególności ustalono, że będą wzajemnie konsultować i koordynować swoje działania, oraz że na arenie międzynarodowej będą wzajemnie wspierać swoje dążenia.

Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu, w skrócie CEFTA (Central European Free Trade Agreement) - porozumienie podpisane 21 grudnia 1992 r. w Krakowie. Sygnatariuszami porozumienia były pierwotnie trzy kraje: Czechosłowacja, Polska i Węgry. Przyczyną powstania CEFTY był drastyczny spadek wymiany handlowej między krajami Europy Środkowej po transformacji politycznej przełomu lat 1989/1990 i rozwiązaniu RWPG. Celem porozumienia było zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi. Towary podzielono na kilka grup, w ramach których cła były stopniowo znoszone. Towary zaszeregowano do grup kierując się "wrażliwością" na konkurencję na rynkach państw członkowskich. Do najbardziej wrażliwych zaliczono artykuły rolno-spożywcze, na które cła nie zostają zupełnie zniesione, a nastąpi jedynie ich redukcja

---